International Journal of Languages Education and Teaching

Transkript

1 ISSN: , Mannheim GERMANY p TURKISH - SERBIAN AND SERBIAN - TURKISH LEXICOGRAPHICAL WORKS TÜRKÇE SIRPÇA VE SIRPÇA - TÜRKÇE SÖZLÜK ÇALIŞMALARI 1 Mirjana TEODOSIJEVIĆ 2 ABSTRACT Turkish - Serbian and Serbian - Turkish lexicographical studies have a tradition of slightly over 160 years in Serbia. Although Serbia had remained almost five hundred years under the sovereignty of the Ottoman Empire, the first Turkish - Serbian and Serbian - Turkish dictionaries were, however, published after Serbia had gained its independence and when Turkish became a foreign language. After the great migrations of the Serbs, known as the Great Exodus, from the Ottoman Empire to the Habsburg Monarchy after 1690, Serbian intellectuals in the new Germanic environment had to learn German and Latin. Therefore the first published bilingual dictionaries in Serbia were for studying German, Latin and Greek languages. Our aim in this paper is to investigate the existing Turkish - Serbian lexicography studies from the 19th century to the present day, to briefly introduce all the so far printed dictionaries and to determine the purpose of their preparation. Dictionaries published in the 19 th century represent valuable material for compiling dictionaries of Turkish loanwords in Serbian. Bilingual dictionaries are unique reference books for teachers and students of foreign languages at every stage of their education, as well as their being indispensible for all professional interpreters. For this reason contemporary Turkish-Serbian and Serbian-Turkish dictionaries need to be thoroughly presented. Key Words: dictionary, lexicography, Turkish - Serbian Dictionary, Serbian - Turkish Dictionary, Serbian lexicographers ÖZET Türkçe Sırpça ve Sırpça Türkçe sözlük çalışmaları nın Sırbistan da 160 yıllık bir geleneği vardır. Sırbistan, hemen hemen beş yüz yıl Osmanlı İmparatorluğu nun egemenliği altında kaldığı halde Türkçe - Sırpça ve Sırpça Türkçe sözlükler, ancak Sırbistan ın bağımsızlığına kavuşmasından ve Türk dilinin yabancı dil niteliği kazanmasından sonra yayımlanmaya başlanmıştır. Büyük Göç olarak bilinen, Sırpların Osmanlı İmparatorluğu ndan Habsburg Monarşisine doğru 1690 yılından sonra göç etmeleri ile yeni German bir ortamda bulunan Sırplar, Almanca ve Latince öğrenme ihtiyacı duymuşlardır. Ondandır ki ilk basılan iki dilli sözlükler Almanca, Latince ve Yunanca öğrenimi için düzenlenmiştir. Amacımız leksikografi alanında yapılan bu çalışmaları, yani Türkçe Sırpça sözlükçülüğünün tarihçesini 19. asırdan günümüze kadar araştırmak, yayımlanan tüm eski eserleri kısaca tanıtmak ve bu sözlüklerin hazırlanış amaçlarını tespit etmektir. 19. yüzyılda yayımlanan sözlükler, Sırpça daki Türkçe alıntı sözlüklerinin hazırlanması için değerli kaynakları oluşturmaktadır. Yabancı dillerin öğretimi ve öğreniminin her safhasında öğretmenler ve öğrenciler başta olmak üzere çevirmenler ve bütün dil meraklılarının kullandıkları iki lisanlı sözlükler eşsiz başvuru kitaplarını oluşturmaktadır. Bu yüzden günümüzde yapılan Türkçe Sırpça ve Sırpça Türkçe sözlük çalışmaları ayrıca derinlemesine incelenecektir. Anahtar Kelimeler: sözlük, sözlükçülük, Türkçe Sırpça sözlük, Sırpça Türkçe sözlük, Sırp leksikografları 1 Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen 1. Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 2 Prof. Dr., Belgrad Üniversitesi Filoloji Fakültesi, Doğu Dilleri Bölümü, e-posta: mirjanateo@gmail.com

2 TÜRKÇE SIRPÇA VE SIRPÇA - TÜRKÇE SÖZLÜK ÇALIŞMALARI 1754 GİRİŞ Bir milletin sözlüğü, o halkın tarihi, sosyal ve ekonomik gelişiminin, kültür ve manevi hayatının aynasıdır. Onun için sözlüklerin önemi yalnız dil tarihi için değil aynı zamanda bir tarihsel dönemdeki yaşam hakkında önemli bilgi kaynağıdır. Güney Slav halklarında sözlük çalışmaları 15. asırda başlarken ilk Sırpça sözlükler ancak 18. asrın ikinci yarısında yayımlanmıştır (Šipka 2006: 176). Osmanlı İmparatorluğu nun egmenliği altında bulunan Sırplar ın 17. ve 18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ndan Habsburg Monarşisine doğru Büyük Göçü olarak bilinen ve Patrik Arseniye Çarnoyeviç tarafından başlatılan iki Büyük Göç ü gerçekleştirilmiştir. Sırp leksikografisi bu Büyük Göçten sonra, yani 1690 yılından sonra başlamıştır. Göçlerden sonra Katolik German bir ortamda bulunan aydın Sırplar, Latince ve Almanca öğrenme ihtiyacı duymuşlardır. Böylece yayımlanan ilk iki dilli sözlükler Türkçe için değil Almanca, Latince ve Yunanca öğrenimi için düzenlenmiştir. Sırp aydını Vuk Karaciç in (Vuk Karadžić) hazırladığı sözcük kapsayan ilk Sırpça Sözlük ün (Српски Рјечник) 1818 yılında (1852 yılında basılan ikinci baskısında ise iki misli fazla sözcük vardı) yayımlanmasından sonra iki dilli sözlük çalışmaları pratik sebeplerden dolayı daha hızlanmaya başladı. 19. Asırda Yayımlanan Sözlükler D. Šipka (Šipka 2006: 182) 19. asırda yabancı dil öğrenmek amacıyla çıkan iki dilli Sırpça sözlüklerinin Fransızca-Sırpça (1842 ve 1846), Yunanca-Türkçe-Sırpça (1845), Almanca- Sırpça (1847), Sırpça-Almanca-Latince (1849), Yunanca-Sırpça (1853), Sırpça-Almanca ve Almanca-Sırpça (1855 ve 1859) ile Türkçe-Sırpça Sözlük (1855) olduğunu tespit etmiştir. Bu sözlüklerden başka İlija Kecmanović in Kaybolan bir Sözlük Üzerine adlı çalışmasında el yazması olarak kalan bir Türkçe Sırpça Sözlük ile ilgili değerli bilgiler buluyoruz: Bununla ilgili diğer bilgiler, Fra Grge Martiç in 22/12 Eylül 1858 tarihli Kreşevodaki Fransisken Manastırından Belgrad Sırp Dil Derneğine gönderdiği Belgrad da, Sırbistan Bilimler Akademisi Arşivinde Д.С.С. 1853/32 (Д.С.С, No 103) numarayla kayıtlı bulunan mektubunda bulunmaktadır. Mektubunda Martiç Sırp Dil Derneğin den hazırladığı Türkçe-Sırpça Sözlük ünü basmalarını rica ediyor. (Kecmanović 1955: 240). Adı geçen sözlük basılmamış ve el yazmasının kaderi de bilinmemektedir. 1. Konumuzla ilgili en önemli sözlük Yeremiya Obradoviç Karaciç (Jeremija Obradović Karadžić) tarafından hazırlanan ve 160 sene önce 1855 yılında Belgrad da yayımlanan 96 sayfalık Konuşmalarla Türkçe - Sırpça Sözlük tür (Турско-Србски Речник са разговорима). Bu sözlükte Türkçe kelimeler Eski Slovence yani kiril harfleriyle yazılmıştır. Sözlük iki bölümden oluşmaktadır: Birincisi Sözlük (sayfa 5-42) ikincisi ise Mućalemat (Mükalemat) (sayfa 45-96) yani Konuşma dır. Sözcükler ve hitabeler arkaik olduğu halde anlaşılırdır. Sözlüğün birinci bölümünün sonunda Vakit (zaman) vreme (sayfa 42-43) ve Birden, bir milliona dek sayı saymak için (sayfa 43-44) iki bölüm ilave edilmiştir. Sözlükteki konuşmalar o zamanın ihtiyaçlarına göre hazırlanılmıştır. Bir kaç ilginç örnek sunmak istiyoruz: Hoş

3 1755 Mirjana TEODOSIJEVIĆ celdiniz sultanım, sefa celdiniz efendim ; Ne zaman kalkacak asçer nereye de cidecek; Bendeniz el öper ; Asla düşmanına ihtimat etme. Konuşmanın sonunda din ve Allah ile ilgili konuşmalar vardır: Ya oğlum! Bu cesametli cihanı kim yaptı? Cümleden kudretli Allah Yeremija Obradoviç Karaciç (Belgrad / Tršić 1814 / 1821 Belgrad 1888) ilk Sırp seyyar kitap satıcısı olarak anılmaktadır. Görme engelli olmasına rağmen bir çok şiir ve başka değerli eserler yazmış, kitaplar kaleme almıştır. 2. İkinci basılan sözlük, 6 dilli Sırpça, Almanca, Yunanca, Türkçe, Fransızca ve İtalyanca Konuşmaları (Разговори. Српски, немачки, грчки, турски, француски и талијански) adlı eser 98 sayfalık olup Struga'da doğan İliya K. Ancelkoviç Strujanin (Ilija K. Anđelković Stružanin) tarafından hazırlanmış ve 1861 yılında Zemun da yayımlanmıştır yılları arasında Belgrad da yayınevi sahibi olan Strugalı İliya, Türkçeyi muhtemelen gençliğinde Struga da yaşarken öğrenmiştir yüzyılda yayınlanan üçüncü sözlük Corce / Corciye M. Pulyevski nin (Đorđe/Đorđije M. Puljevski) yılları arasında yazdığı Dört Dilli Sözlük. I. Sırpça-Arnavutça, II. Toskça-Arnavutça III. Türkçe, IV Yunanca (I. Српско -Аллбански II. Арбански-Арнаутски ; III. Турски ; IV. Грчки), Belgrad da, 1873 yılında basılmıştır. Sözlüğün önsözünde (İlçisöylenşini) Bugün herkesin birkaç dil bilmesi lazım (herçez içun muhtaç dil, gerek: imam, tujar, muderiz diye yazmıştı). Önsözün sonunda Allaha dua (Allaja doa turče) (Молитва Господија) verilmiştir. Adı geçen sözlükte ilk önce kısa bir sözlük ondan sonra sözcükler konulara göre verilmiştir (Tanrı ve din hakkında; Gök; Toprak; Taş ve Мetaller; Çiçek isimleri ). İki sene sonra (1875) Üç Dilli Sözlük: Makedonca, Arbaneze ve Türkçe adlı eseri Belgrad da basılmıştır.(речник од три језика: македонски, арбанаски и турски). Bu sözlüktе Makedoncadaki Galik lehçesinin incelenmesi için ilginç malzeme bulunmaktadır. Corce / Corciye) M. Pulyevski dülger ve arıcıydı ama aynı zamanda yazı yazardı. Kendisi ayrı bir Makedon dilinin oluşturulmasına büyük emek vermiştir. 4. Dördüncü sözlük Farsça, Arapça. Türkçe ve Sırpça (Vocabulaire Mots Persans, Arabes et Turcs. Introduits dans la Langue Serbe avec un Expose de la Litterature Serbe), Priştine de Sırp Krallığı konsolosu olan ve 1890 yılında genç yaşta savaşta ölen Luka K. Marinkoviç (Luka K. Marinković) tarafından hazırlanılmış olup 1882 yılında Berlin de basılmıştır. Sözlük 36 sayfalıktır ve çok nadiren bulunabilir (Teodosijević 1997: 63). Sözlüğün önsözünde yazarın Sırp dili ve Sırp edebiyatı hakkında tanıtıcı bir yazısı bulunmaktadır. Osmanlı egemenliği altında dilimizin milli karakterini savunamadığımızı, halk şiirimizin dilinin çok değerli bir sözcük kaynağı olduğunu ve içinde çok Türkçe, Arapça ve Farsça sözcüğün bulunduğunu dile getirmektedir. Ona göre bu sözcükler zamanla eski Sırp sözcüklerle değiştirilecek ve dilimizden yavaş yavaş kaybedilecektir. Onun için bu Türkçe, Arapça ve Farsça alıntılarının gruplaştırılmasının ve korunmalarının ilginç olacağını düşünerek onları toplamıştır. Sözlükte sözcükler Osmanlıca yazılmış, Sırpçadaki kullanım şekilleri ve anlamları Fransızca harflerle

4 TÜRKÇE SIRPÇA VE SIRPÇA - TÜRKÇE SÖZLÜK ÇALIŞMALARI 1756 yazılmış ( š' yerine 'sch') ve Fransızca anlamları verilmiştir. Adı geçen sözlük bugün Sırpçadaki Türkçe alıntılar (turcizmi) sözlük türüne girer. 5. Aleksa Y. Popoviç Sarayliya nın (Aleksa J. Popović Sarajlija) yazdığı Sırpça-Türkçe ve Türkçe-Sırpça Sözlük. En Önemli Eklemelerle (Речник Српско-Tурски и Турско-Српски са најнужнијим додатцима) adlı eser Belgrad da 1899 yılında çıkmıştır. Sözlüğün önsözünde yazar, sözlükteki kiril harflerle yazılan Türkçe sözcüklerin Osmanlıca yazısıyla da yazmak istediğini fakat Belgrad da hiçbir yayınevinde Osmanlıca harflerle basım yapılmadığından ve İstanbul da basılması çok pahalı olduğundan bu fikrinden vazgeçmeye mecbur kaldığnı dile getiriyor. Eser, şu bölümlerden oluşmaktadır: Sözlük (1-227), Türk Alfabesinin Kuralları ( ), Türkçe Sıfatlar ve Sayılar ( ), Atasözler ve Deyimler ( ), Sırpça- Türkçe Konuşmalar ( ). Kitabın sonunda İntiha (Kraj) yazılıdır. 6. Sırpça-Türkçe Lügatçe (Мали српско - турски речник) adlı 37 sayfalık ufak bir sözlük Petar Simonoviç (Petar Simonović) tarafından Belgrad da, 1900 yılında basılmıştır. Sözlükte Sırpça karşılığı Türkçe sözcükler kiril harfleriyle yazılmıştır. İlginç olanı ı harfının apostrof ( ) olarak yazılmasıdır. Örneğin oklop = z r h (zırh) diye yazılmıştır. 20. ve 21. Asırda Yayımlanan Sözlükler Osmanlı İmparatorluğu himayesinden çıkan Sırbistan da (1912), Türkçe artık yabancı bir dil olarak öğreniliyordu. Böylece bu genel sözlüklerden başka zamanla terim sözlükleri de yayımlanmaya başlandı. Bu türden çıkan ilk sözlük Dragişa Lapçeviç in (Dragiša Lapčević) hazırladığı Türkçe ve Doğu Kelimeleri Zanaat ve Ticaret Sözlüğü dür (Занатски и трговачки речник турских и источанских речи). 26 sayfalık bu lügatçenin önsözünde yazar, sözlüğü tarihi amaçlarla hazırladığnı öne sürmektedir. Başka bir terimler sözlüğü D-r Uroş M. Stayiç in (D-r Uroš M Stajić) Belgrad da 1931 yılında yayımladığı Tütün Sözlüğü dür. Tam adı: Tütün Sözlüğü. Sözlük izahatları ile Bizim ve Yabancı Teknik Tütün Terimleri ve Deyimleri Lügati. (Дувански речник. Збирка техничких дуванских израза и назива, наших и страних, лексиконски објашњених). Bu sözlük gerçek anlamda bir Türkçe-Sırpça terimler sözlüğü olmamakla birlikte önsözde yazarın yazdığına göre birçok terim için Sırpça karşılığı bulunduğu halde alışkanlık yüzünden Türkçe terimlerin halen kullanılmakta olduğu ve Yunalıların ve Bulgarların tütün terimlerinde bizden fazla Türkçe kelime kullandıklarını dile getirmektedir. Örneğin: dolma (tur.) nabacan; donuk (tur.) smrznut. Türkçe Sırpça ve Sırpça Türkçe pratik sözlükleri 20. asırda çağdaş leksikografi yöntemlerine göre hazırlanmıştır. İki dilli Türkiye Türkçesi- Sırpça ilk sözlük İstanbul da 1980 yılında çıkmıştır. İlginç olanı Türkiye de basılan 3 sözlüğün yazarlarının hepsinin Yugoslav olmasıdır: ya eski Yugoslavya dan Türkiye ye göç eden kişiler (Kurteş Aguşi ve Şakir Bayhan) ya da eski Yugoslavya vatandaşları olan Sırplardır (Slavoljub Djindjıç, Mirjana Teodosijeviç, Darko Tanaskoviç). 1. Kurteş Aguşi nin Türkçe-Sırpça ve Sırpça-Türkçe Sözlüğü (Tursko-Srpski i Srpsko-Turski Rečnik) Tekin Yayinevi tarafından 1980 yılında İstanbul da yayımlanmıştır Türkçe ve

5 1757 Mirjana TEODOSIJEVIĆ Sırpça sözcükten oluşan sözlüğün ikinci baskısı geçen asrın doksanlı yıllarında Novi Pazar da yayımlanmıştır. Kurteş Aguşi eski Yugoslavya, Geylan da doğmuştur. Yugoslavya Krallığı nda Belgrad Hukuk Fakültesini bitiren Aguşi hem Sırpça yı hem de Türkçe yi iyi bildiği halde sözcüklerin yalnız tek ya da iki anlamını vermiş, bazı anlamlarda hatalar yapmıştır. Yayıncı Kemal Karatekin, sözlüğün önsözünde şöyle diyor: Yayınevimiz, öteden beri böyle bir sözlük yayınlama amacındaydı. Yugoslavya nın, turistlerimiz ve özellikle işçilerimizin geçiş yolu üzerinde olması ve bu ülke ile ülkemiz arasında son yıllarda çeşitli alanlardaki ilişkilerin gelişmeye başlaması, bu isteğimizin haklılığını doğrulamaktadır. Bu nedenle, sayın Kurteş Aguşi nin uzun ve yorucu bir uğraşıdan sonra oluşturduğu bu yapıtı, her iki ülke okurlarının yararlanmasına sunmakla kıvanç duyarız. Kemal Karatekin in çoktan beri belirtiği gibi son 30 yıldır yazılan sözlükler, genelde aynı amaçla olup pratik sebeplerden dolayı hazırlanmakta ve yayımlanmaktadır. 2. Sözcüklerin farklı anlamlarını, deyimlerde ve atasözlerindeki kullanışlarını de veren en büyük çağdaş sözlük Türkçe Sırpça Sözlük adıyla iki Sırp Türkolog ve bir Arabist tarafından bir proje kapsamında 1980 ile 1988 yılları arasında Belgrad Üniversitesi Filoloji Fakültesinde hazırlanmıştır kelime ve deyimden oluşan bu sözlük, Türkologlar Prof. Dr. Slavoljub Djindjiç ve Doç. Dr. Mirjana Teodosijeviç ile Arabist Prof. Dr. Darko Tanaskoviç tarafından yazılmıştır. Prof. Dr. Slavoljub Djindjiç ve Doç. Dr. Miryana Teodosiyeviç bu çalışmalarından dolayı Milli Eğitim, Kültür ve Spor Bakanı Sayın Hasan Celȃl Güzel tarafından ödüllendirilmişlerdir. Eski Yugoslavya da maalesef hiç bir yayınevi bu sözlüğü basmak istememiştir. Ancak Sözlük 1997 yılında Belgrad Türkiye Maslahatgüzarı Dr. Ali Engin Oba nın büyük gayretleriyle Türk Dil Kurumu tarafından Ankara da 1997 yılında basılmıştır yılında basılmıştır. Sözlük, çağdaş Türkçe den başka halen Türkçe de kullanılagelen birçok Arapça ve Farsça sözcüğü de kapsamaktadır. Bu sözlüğün tek eksiği, basım için sözlüğün Türkiye de hazırlanmasından dolayı sözlüğün düzeltmelerinin yapılması için basılmadan önce hazırlayanlara ve bir Sırp dili uzmanına verilmemesidir. Bundan dolayı Sırpça karşılıklarında çok harf hatası ve bazı yerlerde anlam kayması olmuştur yılında mütevefa Prof. Dr. Slavoljub Djindjiç in kızı olan Marija Djindjiç in hazırladığı ve Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanan Yeni Türkçe-Sırpça Sözlük te bu harf hataları düzeltilmiştir. Yeni Türkçe-Sırpça Sözlük incelendiğinde eski Sözlüğünün sözcük tabanının kullanıldığı ve var olan sözcüklere hiç yeni anlam ilave edilmediği görülmektedir. Yeni sıfatını taşıyabilmesi için bu sözlüğe çağdaş Türk dilinde kullanılan daha fazla yeni terim ve yeni anlamların ilave edilmesi gerekirdi. (özçekim gibi yeni terimler hiç yoktur). Hatta Yeni Sözlüğün yazarı, gerektiği halde eski Sözlüğün sonunda verilen ve Sırpça ya tercüme edilmeyen kısaltmalar dizgesine yeni kısaltmalar ilave etme zahmetinde bile bulunmamış (AKP bile yoktur!) ve onları Sırpça ya tercüme edememiştir. 3. Şakir Bayhan tarafından hazırlanan Sırpça Sözlük. Sırpça-Türkçe, Türkçe-Sırpça Ankara da 2004 yılında basılmış ve kısa zamanda bir kaç baskı yapmıştır. Şakir Bayhan 1938 yılında eski Yugoslavya, Karadağ, Biyelo Polye yakınında bulunan Nedakusi köyünde doğmuştur. Liseyi Biyelo Polye de bitirdikten sonra ailesiyle Türkiye ye göç etmiştir. İstanbul

6 TÜRKÇE SIRPÇA VE SIRPÇA - TÜRKÇE SÖZLÜK ÇALIŞMALARI 1758 Ormancılık Fakültesinden mezun olduktan sonra Orman Bakanlığında 2003 yılında emekli oluncaya kadar orman mühendisi olarak çalışmış. Bu sözlük üzerine yıl amatör olarak çalışan Şakir Bayhan, Sözlüğün önsözünde bu sözlüğün ana kullanım amacı, Sırpça veya Türkçe yi ilerletmek isteyenler ile her iki dilde çeviri yapanlara yardımcı olmaktır diye amacını belirtmiştir. Sözlük sözcükten oluşmakta ve sözcüklerin anlamları ayrıntılı olarak verilmemiş ise de yaterince güvenilir bir kaynak kitabı olup Belgrad Filoloji Fakültesinde Türkoloji Bölümünde kullanılmaktadır. 4. Enes Tuna i Sanita Lisica tarafından hazırlanan ve Yasen yayınevi (NK Jasen d.o.o, Beograd) tarafından ilk defa 2005 yılında Belgrat ta yayımlanan Sırpça-Türkçe, Türkçe-Sırpça (Turskosrpski, srpsko-turski) sözlüğün amacı Sırbistan sözlükçülüğündeki boşluğu doldurmak ve sözlüğü kolaylıkla erişilebilir kılmaktı. Bu sözlük, amacına ulaşmakla birlikte Prof. Dr. Ksenija Aykut un bu sözlük ile ilgili derinlemesine yazdığı eleştiri çalışmasında tespit ettiği gibi bu sözlükte fazlasıyla anlam hataları yapıldığından güvenilir bir kaynak değildir. 5. Prof. Dr. Mirjana Teodosijević, Türk Dili ve Edebiyatı öğrencileri başta olmak üzere Türkçe öğrenenler için 8000 kelimelik bir Sırpça-Türkçe sözlük (Srpsko-turski rečnik) hazırlamış ve 2007 yılında bu sözlüğün ilk baskısı yapılmıştır. Sözlüğün ikinci genişletilmemiş baskısı Türkçe Sözlük. Srpça-Türkçe Sözlük (Turski rečnik. Srpsko-turski) adıyla 2015 yılında yeniden basılmıştır.- İncelenen sözlüklerden başka, çeşitli dergilerde, turistik kitapçıklarda ve gazetelerde ek olarak bazı küçük sözlükler ya da terim sözlükleri yayımlanmaktadır. Prof. Dr. Ksenija Aykut un hazırladığı ve Prevodilac (Tercüman) Dergisinde yayınlanan Sırpça-Türkçe iktisadi terimler sözlüğü küçük olsa da çok faydalı bir sözlük çalışmasıdır. Ayrıca şu anda uzun yıllar Türkiye de çalışmış bir jeolog tarafından bir jeoloji terimleri sözlüğü hazırlanılmaktadır. Bundan başka turistler için hazırlanan küçük konuşma kitapçıkları da piyasada mevcuttur. Örneğin Mirjana. Teodosijevic in hazırladığı ve birkaç baskısı olan Türkçeyle Dünyayı Gezmek (Sa turskım u svet) kitapçığı; Vesna Pešić ve Ivana Nedeljković tarafından hazırlanan Turski u svakoj prilici- Preko 5000 reči i izraza (Her Fırsatta Türkçe den fazla sözcük ve deyim); Günlük gazetede çıkan Her Yerde Türkçe - Turistik Cep Sözlüğü (Turski na svakom mestu - Džepni turistički rečnik) v.s. SONUÇ 19. asırda çıkan sözlüklerin hepsinde (Luka Marinkoviç in sözlüğü hariç) Türkçe sözcükleri kiril harflerle yazılmıştır. Bu dönemdeki sözlükler sözcük varlığı bakımından pratik sözlükçülük alanına girer. Boyutları 37 den yüz sayfaya kadar olup ancak günlük konuşmalarda sık sık kullanılan sözcüklerin tek anlamı ve deyimler verilmiştir. Sözlüklerdeki Türkçe sözcükler genelde arkaiktir ve onların Sırpça karşılıkları da genelde Türkçe alıntılardan oluşmaktadır. Bu sözlüklerin incelenmesi Sırp dilindeki turcizmi (Türkçe alıntılar) sözlüklerinin hazırlanması için büyük önem taşır.

7 1759 Mirjana TEODOSIJEVIĆ Yirminci asrın ikinci yarısında basılan çağdaş Türkçe-Sırpça ve Sırpça-Türkçe sözlüklerine gelince onlar kalite bakımından farklıdır. Bazı sözcükler için ya yanlış anlam, ya da sadece bir anlam verilmiştir. Bazen bir sözcüğün fazla karşılığı olunca ve kullanım örneği olmayınca kullanıcılar doğru anlamın seçiminde zorluk çekmektedir. Uzmanlar, satılmakta olan sözlükler arasındaki farkları ya da benzer taraflarını, güvenilir müracaat kitapları olup olmadıklarını hemen tespit edebilirler. Genç nesiller ise klasik sözlükleri kullanacaklarına daha çok internete başvurmakta ve bu yüzden tercümelerde sık sık büyük yanlışlıklar yapmaktadırlar. Klasik sözlüklerin zamanı geçiyor gibi görünürse de iyi bir tercüme için iyi bir iki dilli sözlüğün yanında bulunması şarttır. Maalesef sözlük hazırlanması ilmi bir çalışma olarak kabul edilmemektedir. Bu yüzden sözlükler daha çok tecrübesiz leksikograflar ya da dil meraklıları tarafından hazırlanmaktadır. Sözlük hazırlanmasının ne kadar zor ve zahmetli bir iş olduğunu ancak sözlükçüler bilmektedir. Zaten Latinlerin belirttiği gibi Tanrılar kimden nefret ederlerse ona sözlük yaptırırlarmış (Quem dii odere, lexicographum facere) ifadesi bunun en iyi kanıtıdır. KAYNAKÇA 1. Анђелковић Стружанин, И. К. (1861). Разговори. Српски, немачки, грчки, турски, француски и италијански. Земун. 2. Aykut, K. (2008). Izbor poslovnih termina (srpsko-turski). Prevodilac. Časopis Udruženja naučnih i stručnih prevodilaca Srbije, 3-4, Djindjiç, S., Teodosijeviç, M. ve Tanaskoviç, D. (1997). Türkçe - Sırpça Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 4. Đinđić, M. (2014). Yeni Türkçe - Sırpça Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 5. Ђорђе /Ђорђије) М. Пуљевски. (1873). Речник од четири језика. I. Српско- Аллбански, II. Арбански-Арнаутски, III. Турски, IV. Грчки, I том. Београд: Штампарија Н. Стефановића И Дружине. 6. Караџић, Ј.О. (1855). Турско-Србски Речник са разговорима. Београд: Књигопечатња Књажества Србскога. 7. Кецмановић, И. (1955). Поводом једног речника коме се загубио траг. Сепаратни отисак из Живота бр. 4-5 из године. Сарајево: Штампарски завод Веселин Маслеша, Лапчевић, Д. (1928). Занатски и трговачки речник турских и источанских речи. Београд: Штампарија Мироточиви. 9. Marinkovitch, Louka K. (1882). Vocabulaire Mots Persans, Arabes et Turcs. Introduits dans la Langue Serbe avec un Expose de la Litterature Serbe. Berlin: Imprime Chez Unger Freres. 10. Pešić, V., Nedeljković, I. (2004). Turski sa izgovorom. Niš: Sagittarius Book. 11. Поповић Сарајлија, А. Ј. (1899). Речник Српско-турски и Турско-Српски са најнужнијим додатцима. Београд: Штампарија код Просвете (С. Хотовица).

8 TÜRKÇE SIRPÇA VE SIRPÇA - TÜRKÇE SÖZLÜK ÇALIŞMALARI Симоновић, П. (1900). Мали српско - турски речник. Београд: Штампарија Свет. Николића. 13. Стајић, D-р У. М. (1931). Дувански речник. Збирка техничких дуванских израза и назива, наших и страних, лексиконски објашњених. Београд. 14. Šipka, D. (2006). Osnovi leksikologije i sličnih disciplina. Novi Sad: Matica Srpska. 15. Teodosijević, M. (1997). Poznavaoci turskog jezika kod Srba. Zbornik radova Orijentalistika 70. Beograd: Filološki fakultet Univerzitet u Beogradu, Teodosijević, Prof. dr M. (2007). Srpsko-turski rečnik. Beograd: Agencija Matić. 17. Teodosijević, Prof. dr M. (2002). Sa turskım u svet. Beograd: Agencija Matić. 18. Tuna, E., Lisica, S. (2009). Turski rečnik. Türkçe - Sırpça Sözlük, Türkçe - Sırpça Sözlük. Beograd: NK Jasen d.o.o.