ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 8.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski Doğu: ANADOLU Phrygialılar

Transkript

1 ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 8.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski Doğu: ANADOLU Phrygialılar

2 Batı Anadolu ile Kızılırmak arasındaki bölgedir. Başkent Gordion(Polatlı). Krallarına Midas adı verilir. Hitit uygarlığı etkisinde kalmışlar. Tarım ve Hayvancılıkla uğraşmışlar. Kerestecilik, kuyumculuk, kaya mimarisi, maden işlemeciliği, seramik sanatı ve tapates adı verilen kilimleri vardır Su kanalları yapmışlardır. Doğa tanrılarına inanmışlardır. Bereket tanrıçası Kibele dir. NOT: Tarımı korumak için sert kanunları vardır.

3

4

5

6 Demir Çağ M.Ö /700 Anadolu: çeşitli toplulukların beylikleri G Anadolu-Suriye: Geç Hititler D Anadolu: Hurrilerin devamı olan Urartular Orta Anadolu: Frigler, sonra Lydialılar GB Anadolu: Lykialılar Ege: İonlar

7 Frig Uygarlığı Doğu Avrupa dan gelen kavimler? Hitit Devleti nin son yıllarında bir Hitit metninde GD Anadolu Mita adlı bir kral =? bir Frig kralı Midas Assur Kralı Tiglat Pileser (M.Ö ) Muşki ye karşı savaştı Muşki = Friglerin bir başka adı

8 Frig Uygarlığı ancak siyasal bir topluluk olarak ilk defa M.Ö. 750 den sonra çıkıyorlar; güçlü bir krallık ilk nüfus azdı, göçebe bir yaşam Luvi bölgesine yerleştiler bütün Orta Anadolu ya egemen B: Burdur Yöresi D: Amasya K: Samsun G: Niğde

9

10 Frig Uygarlığı M.Ö sonu: Kimmerler Kuzeyden gelen kavimler Egemenlik Friglardan Lydialılara geçti

11

12 Frig Uygarlığı en meşhur kral: Midas Hellen mitolojisi ve sonraki yazarlara göre babası Gordios Gordios = ilk kral Frig başkenti = Gordion

13 Kral Midas Assurlar ile sürekli savaş halinde olan Frigler, Midas'ın tahta geçmesiyle beraber Assur la barış yaparak Güneydoğu sınırlarını güvence altına aldılar Midas ardından Batı Anadolu kentlerinden Kyme kralının (Ege de Yunan bir kent) kızıyla evlenerek batı ülkeleriyle dostça ilişkiler kurmaya yönelir. Ayrıca Fildişi tahtını Yunanistan daki Delfoi Apollon Tapınağı na armağan ederek Kıta Yunanistanı ile ilişkileri güçlendirir. arkeoloji: çanak çömlek, mimar

14 Efsaneye göre ünlü Gordion düğümü, bir öküz arabasını bir sütuna bağlayan karmakarışık bir sarmaşıklar yığınıdır. Araba, Midas'ın ya babası ya da atası olan Gordios'a aittir.yeni bir lider arayışında olan Frigler'e bir kahin tarafından, şehre öküz arabası ile giren ilk adamı kral ilan etmeleri söylenir. İşte bu kişi Gordios'tur. Gordios kral olur ve öküz arabası tapınakta gösterime konulur. Asırlar sonra Büyük İskender zamanında, Gordios'un öküz arabası, düğümü çözecek kişinin Asya'nın hakimi olacağı söylentisi ile ünlenir. Büyük İskender Gordion'a geldiğinde (M.Ö 334) düğümü çözmeye çalışır ama başarısız olur.sabırsız bir öfkeyle, kılıcını çeker ve düğümü ortadan ikiye ayırır. İskender gerçekten de Pers İmparatorluğu'nun fatihi ve Asya'nın hakimi olma yolundadır.ancak 33 yaşında ateşli bir hastalıktan zamansızca ölümü, bilgelerce İskender'in Gordion düğümünü çözmek yerine sabırsızca davranmasının akıbeti olarak görülmüştür. Gordion düğümü

15 Uzun yıllar Gordion' da kazı yapan Prof. Dr. Rodney S.YOUNG başkanlığındaki kazı ekibi, 300 m. çapındaki tümülüsün eteğinde açtığı tünel ile ardıç tomruklardan oluşan mezar odasına ulaşır. Mezar 5.25 x 6.75 ebatında 3.25m yüksekliğinde 4 tarafı kapalı ahşap yapıdadır. Çatı ise yine ahşap malzemeyle kapatılıp üzerine 25cm kalınlığında kil tabakasıyla yalıtılmıştır. Tomruk duvarları delen Young mezar odasına girdiğinde 169 adet tunç ve bakır kap 15 adet çeşitli mobilya elbiselerde kullanılan büyük boy 175 adet tunç çengelli iğne yani fibula ve karyola üzerinde yatan kral ile karşılaşır. Midas'ın ayağında işlemeli çizme veya potinleri 6 adet fibula ile tutturulmuş 2 kat giysisi vardır. İncelemelere göre 60 yaş civarında öldüğü sanılan 159 cm uzunluğunda kralın üstü 21 kat kumaşla örtülmüştür.

16 Kral Midas'a ait olup olmadığı kesinleşmeyen bu mezarların ve diğer tümülüslere ulaşmamış olsaydık Friglerin kralları yada kral çocuklarının mezarlarına oyuncaklar, tunç kaplar içinde tereyağı, kuşbaşı et gibi yiyeceklere koyarak öteki dünyaya uğurladıklarını özetle ölülerine verdikleri değeri ve onlara gösterdikleri saygının boyutunu hiçbir zaman öğrenemeyecektik.

17 PHRİGİA KRALI MİDAS'IN KRALLIĞA GİDEN YOLU "Antik Telmesos'tan başlayıp, Ankara'da sona eren kader çizgisinin ünlü yolcusu Kral Midas'ın acı dolu yaşam öyküsü" Demir çemberli tekerlerin aşındırdığı Kral Yolu'nda bir gün eski bir araba yol almaktadır.arabayı kullanan gence yaşlı annesi ve orman işçisi babası eşlik etmektedir.annesinin doğduğu Telmesos'u bugünkü Fethiye'yi ve liman kenti Patara'yı arkalarında bırakalı günler olmuştu. Bey dağlarını ve Batı Torosları aşıp kuzeye Frig ülkesine doğru yönelmektedirler. Frig Kralı Gordios ölmüştür.halk çok üzgündür.kralın yerine geçecek kimse yoktur.ülkenin ileri gelenleri toplanır ve kahinlerden yardım ister.kahinler kehanette bulunurlar ve şu andan itibaren Gordion'a arabasıyla ilk giren kraldır. Kral Midas'tır artık O. Midas Frig ülkesinin bilinen iki kralından bir tanesidir. Frig kralları ya Gordios yada Midas olarak anılırdı. Ele geçirilen çok az belgeye dayanarak başkent Gordion'un Gordios ünvanlı bir kralın kurduğunu Midas'ın ise bundan sonra krallık yaptığı tahmin edilmektedir.

18 Hemen Dionisos'a koştu Midas. Yalvardı yakardı. "Ne olursun bu büyüyü boz" diye göz yaşı döktü. Dionisos, "Git de Paktolos ırmağında yıkan. O zaman büyü bozulur" diye cevap verdi. Frig kralı, Paktolos ırmağına koştu hemen, bir güzel yıkandı. Ondan sonra da sarayına dönüp tıkabasa yedi içti. Şimdi onun yıkandığı ırmağa bakanlar, altın kum tanecikleri görürler sularda." Kral Midas Birgün Midas'ın adamları sarayın yakınlarındaki gül bahçelerinde yaşlı Silenos'u buldular. Dionisos'u ararken yolunu kaybetmişti Silenos. Her zamanki gibi zil zurna sarhoştu yine. Ağaçların arasında sızıp kalmıştı. Midas'ın adamları, tepeden tırnağa güllerle süslediler onu, sonrada krala götürdüler. Midas, güler yüzle karşıladı Silenos'u, tam on gün on gece ağırladı. Yedikçe yedi Silenos, içtikçe içti. Sarhoş oldu, şarkılar söyledi, sızdı, ayıldı... Onuncu günün sonunda da Frigya kralı elinden tutup tıpış tıpış Dionisos'un yanına götürdü onu. Dionisos, Silenos'a yeniden kavuştuğuna öyle sevindi öyle sevindi ki, "Midas, dile benden ne dilersen." dedi. Kral, hiç düşünmeden, "Aman Dionisos", diye cevap verdi, "Her dokunduğum altın olsun; başka birşey dilemem". Tanrı bu dileğini yerine getirdi onun; ama akşam olunca yemekte başına neler geleceğini düşündükçe kıs kıs güldü. Zavallı Midascık... Karnı acıkıp da sofraya oturunca ne kötü bir dilekte bulunmuş olduğunu anladı. Ağzına her götürdügü şey altına dönüveriyordu. Ekmeği mi tuttu, al sana altın bir ekmek... Elmaya mı dokundu, işte sapsarı, kaskatı bir elma...

19 Kral Midas Bir ikinci öyküsü daha vardır Midas'ın. O da Apollonla ilgilidir. Yüce tanrı, Frigya kralının kulaklarını eşek kulaklarına çevirmişti. Bir suç işlediği için değil de aptallığı yüzünden bu cezayı görmüştür Midas: "Apollon ile Pan arasında yapılacak bir çalgı çalma yarışmasında Midas, yargıçlardan biri olarak seçilmişti. Kır tanrısı, kavalıyla hoş sesler çıkarıyordu; ama Apollon'un gümüşten lira'sı her çalgıdan üstündü. Bir çalmaya başlamasın Apollon; Musalar bile durup kendini dinlerdi. Yargıçlardan ikincisi dağ tanrısı Tmolos, yengi çelengini Apollon'a verdi. Ama yüce musikiden ne anlasın Midas, tuttu oynak havalar çalan Pan'ı kazandırdı. Apollon da kızıp onun kulaklarını eşek kulakları yapıverdi. Midas bir süre, tanrının armağanlarını koca bir külah içinde sakladı. Sakladı ama onun saçlarını kesen berber sonunda kulaklarını gördü. Kulakları gördüğünü kimseye söylemeyeceğine yemin etti. Berber bu, konuşmadan durur mu, gitti bir çukur kazdı sazların arasında, usulca "Kral Midas'ın kulakları eşek kulakları." diye fısıldadı. Aradan zaman geçti. Çukurun çevresinde büyüyen sazlar yel estikçe, "Kral Midas'ın kulakları eşek kulakları!" diye bağırmaya başladılar. Böylece herkes gerçeği öğrendi." Bu olaydan sonra, Midas şunu öğrenmiştir herhalde: İki tanrı yarışırken beğendiğini tutma güçlü olanı tut.

20 MiDAS EŞEK KULAKLI DEĞiLDi Hacettepe Üniversitesi Hastanesinde yapılan bilimsel çalışmalarda, Midas'ın ana karnında bir hastalığa yakalandığı ve kulak kanalları asimetrik olarak doğduğu anlaşıldı. Asimetrik kulak yapısı nadir görülen bir hastalık şekli. Önden veya arkadan bakıldığı zaman bir kulağın diğerinden çok daha yukarıda veya aşağıda olduğu görülür. Çirkin bir görünüm oluşturan bu hastalık Midas'ın kafatasında belirgin izler de bırakmış. Halkından utanan Midas'ın sürekli olarak başına geçirdiği bir serpuşla (bir çeşit başlık) gezdiği, kulaklarını hiçbir zaman göremeyen halkının ise, Krallarının kulakları hakkında yorum yaparak, göremedikleri kulakları eşek kulağına benzeterek Kralları hakkında dedikodu yaptıkları düşüncesi kuvvet kazandı.

21 KRAL MiDAS ÖLDÜRÜLDÜ MÜ? Kral Midas'ın kafatası 3 boyutlu temogrofisi çekilerek incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda kafatasının iç yapılarında büyük ölçüde değişiklikler tespit edilmiştir. Kafatasının göz çukurunun sağ köşesinden yukarı doğru giden bir kırık hattı görülmüştür. Alınan küçük bir parça patoloji uzmanları tarafından dikkatle incelenerek kemik dokusunda büyük bir değişiklik olmamakla beraber mikroskobik seviyede yer yer kahverengi lekeler olduğu saptandı. Kullanılan özel boya ile bu yer yer görülen kahverengi lekelerin demir içeren ve kan elemanlarının kalıntısından ortaya çıkan pigment olduğu patologlar tarafından ortaya çıkarılmıştır. Midas'ın ölüm sebebinin mitolojide söylendiği gibi boğa kanı içerek intihar etmesinden değil, başının sağ tarafına aldığı ağır bir darbe ile öldürüldüğü ispatlanmıştır.

22 Eskiden bağlık, bahçelik Phrygia ya gitmiştim, Atları dörtnal giden bir sürü Phrygia lı görmüştüm... Orduları yayılmıştı Sakarya nın kıyılarına Amazonlar gelmişti hani erkek gibi, işte o gün, Aralarına savaş ortağı almışlardı beni... Kral Priamos Phrygia lılardan Helene ye böyle söz eder. (Ilyada III,184vd.)

23 Frigya Krallığı'nın başkenti, ünlü Gordion (Yassıhöyük) şehrinin kalıntıları; Ankara- Eskişehir karayolunun yakınında, Sakarya (Sangarios) ve Porsuk nehirlerinin birbirlerine yaklaştıkları yerde, Polatlı'nın 18 km. kuzeybatısındadır. (Ankara'dan 90km.)

24 Gordion Yassıhöyük Ankara-Polatlı Frig başkenti verimli toprak Sakarya nehri ticaret yolları ilk yerleşme: M.Ö

25 Gordion Yassıhöyük

26 Gordion yerli Luvi bir yerleşme M.Ö yy Hitit egemenliği altında M.Ö. 11. yy değişiklikler: basit evler, el yapımı çan çöm, = ilk Frigler M.Ö. 9. yy = büyük bir kent

27

28 Gordion 350 x 500 m ölçüsündeki yassı bir höyük kent duvarları M.Ö. 800: yıkılmış, yeniden yapılmış çok kalıntı korunagelmiş GD anıtsal bir kent kapısı, taş 9 m genişl., 23 m uzunl. üstü açık bir koridor iki yandaki kuleler 9-10 m yüksekl.

29

30

31 Gordion Saray alanı her avluda iki megaron özellikler: Megaron 2: geometrik desenli bir mozaik ile döşenmiş; bilinen en eski çakıl taşı mozaik örneği ; duvarlar resimlerle bezeli (evler, kuşlar, hayvanlar, ) tapınak?

32 Megaron 2: mozaik ve ateş yeri duvarlarda ahşap direkler

33 Megaron 3 en önemli yapıdır en büyük binası Yapı, iki sıra ahşap direkle bir orta ve iki yan nefe ayrılır Orta bölüm tek katlı ve yüksek bir salondur kralın kabul salonu Yan kısımlar ise iki katlı ahşap galeriler şeklinde kenarlarında divan vardır. çok lüks malzeme (oymalı ahşap mobilya, fildişi kakmalar, )

34

35 M.Ö.8.YY DA Gordion un planı.1-3)megaronlar.4)tapınak.b)saray avlusunu kent kapısından ayıran kerpiç duvar.e1-3)saray yapılarını çevreleyen iç savunma duvarı.kent merkezinin kuzeyinde 1969 da yapılan kazılarda basamaklı megaron tipi yeni evlerle,kent duvarının kuzey bölümünün diğer kısımları ortaya çıkarılmıştır.ancak bunlar yukarıdaki planda gösterilmemiştir.

36

37 Ölü gömme Frig kral ailesi üyeleri ile zenginler ve soylular için yapılmış 100 kadar yığma mezar tepeleri = tümülüsler (D Avrupa) içinde erkek veya kadın yaşlılar ve gençler en genç: 4-5 yaşındaki bir çocuk (Tümülüs P) en yaşlı 60 (Tümülüs MM) Soylular tümülüs veya kayaya oyulmuş mezarlar cephe kabartmalarla süslenmiştir

38 yığma mezar tepeleri = tümülüsler ilk önce 1-2m derinl. bir çukur ahşaptan bir mezar odası üzerine toprak tek kullanım ölüler önceleri yakılmadan, MÖ 7. yüzyılın sonlarından itibaren de, büyük bir olasılıkla batıdan, Yunanistan üzerinden gelen etkilerle yakılmaya başlanmıştır

39 Ölu gömme Gordion: Tümülüs MM en büyük tümülüs en görkemli mezar ve hediyeler yaşında bir erkek «kral Midas ın mezarı» yeni tarihlere göre: daha eski eski tümülüs 250 metre çapında ve metre yüksekliğinde

40

41 Gordion: Tümülüs MM en büyük tümülüs en görkemli mezar ve hediyeler yaşında bir erkek «kral Midas ın mezarı» tümülüs 250 metre çapında ve metre yüksekliğinde

42 FRİGLER TÜMÜLÜS (YIĞMA TEPE) KRAL MİDAS IN MEZARI

43

44

45

46

47

48

49

50 ahşap bir sanduka içinde bol kumaş (kahverengi ve mor)

51 mezar odasında 14 ahşap mobilya: masa, servis masaları 3 büyük tunç kazan (150 lt.) 166 tunç omphalos «göbek» cenaze töreni şarap, arpa birası ve bal baharatlı mercimek ızgara koyun/keçi

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61 çengelli iğneler

62 Tümülüs MM Frig yazıtı: 4 isim NANA, MYKSOS, SI IDOS, ve KYRYNIS SI IDOS ismi tunç kapta da bulunuyor cenaze törenine katılıcılar Hint-Avrupalı bir dil fakat Hittitce ve Luvice den farklı Yunanca ya yakın Fenike den alınmış harf yazıları okunabiliyor, henüz anlaşılmıyor Roma dönemine kadar kullanılmıştı

63 Göynüş Vadisi

64 Bakşeyiş

65 Bakşeyiş

66 Midas Kenti 16m yüksekl.

67

68 Midas Kenti - Areyastis anıtı

69 Midas Kenti - Areyastis anıtı

70 Midas Kenti sunak

71 Çok tanrılı Güneş Tanrısı Sabazios Ay Tanrısı Men Din Tanrıça Matar Kubile (Büyük Ana), Kybele (Agdistis) doğa tanrısı (erken Neolitik ten beri) kutsal alanları çoğunlukla kayalıklar üzerine Göynüş Vadisi Afyon Bakşeyiş - Eskişehir Yazılıkaya Midas Mezarı Eskişehir 17m yüksekl. anıt nişte (kaya oyuğu) tanrıçanın heykeli merdivenli sunaklar Pessinus - Sivrihisar: en büyük tapınma yeri

72

73 KADIN FİGÜRÜ

74 Gordion

75 Fibulalar

76

77

78 Black Polished Ware Goblet

79

80

81

82

83

84

85