T.C. BAÞBAKANLIK Aile ve Sosyal AraßtÝrmalar. Ailenin. YayÝna HazÝrlayan : Ürfan AYBOYLU

Transkript

1

2 T.C. BAÞBAKANLIK Aile ve Sosyal AraßtÝrmalar Genel MŸdŸrlŸÛŸ Ailenin SaÛlÝk EÛitimi YayÝna HazÝrlayan : Ürfan AYBOYLU ANKARA 2004

3 SUNUÞ SorunlarÝnÝ aßmýß, mutlu ve mÿreffeh bir TŸrkiye adýna verdiûimiz mÿcadelenin temel taßlarýndan biri hÿkÿmetimizin ŸstŸnde Ýsrarla durduûu sosyal politikalardýr. Sosyal politikalarýn merkezi durumundaki kurum ߟphesiz ailedir. Aile kurumuna yÿklenen bu misyonun pek ok haklý sebebi vardýr. Modern medeniyetin šncÿsÿ durumundaki toplumlar ancak bÿyÿk škÿßten sonra aile kurumunun šnemini fark etmiß ve bu yšnde kurumsal dÿzenlemelere gitmißlerdir. Modernleßme ile baß gšsteren toplumsal sorunlar šnce aile kurumunu zayýflatmýß ardýndan aûýr toplumsal sorunlara yol a mýßtýr. Gelißmiß toplumlarda son elli yýlda verilen yoûun mÿcadelenin ÝkÝß noktasý aile bÿtÿnlÿ- ÛŸnŸ korumak ve bireyi her a Ýdan destekleyecek aile atýsýný gÿ lendirmektir. Ailenin toplumsal hayatýn temeli olduûu ger eûi AnayasamÝzda ifade edilirken, devletin bu yšndeki koruyucu hizmetlerle ilgili yÿkÿmlÿlÿûÿ de hatýrlatýlmýßtýr. HÝzla bÿyÿyen aûýr sorunlar karßýsýnda etkin bir mÿcadelenin yÿrÿtÿlmesi ancak konuyla ilgili kurumlarýn verimli alýßmasý ile mÿmkÿndÿr. Bu yšnde attýûýmýz šnemli adýmlardan biri de Aile ve Sosyal AraßtÝrmalar Genel MŸdŸrlŸÛŸÕnŸn kurulmasýdýr. Aile ve Sosyal AraßtÝrmalar Genel MŸdŸrlŸÛŸnŸn temel ißlevlerinden biri aile eûitimindeki boßluklarý dolduracak yšntem ve teknikler gelißtirmektir. rgÿn eûitim sÿrecinde kazanýlmasý bÿyÿk šl Ÿde mÿmkÿn olmayan ancak saûlýklý nesiller i in hayati šnemi olan temel bilgileri yaygýn bir ßekilde paylaßmak ve hayata ge irmek zorundayýz. Aile eûitimindeki derin boßluûun pek ok sebebi vardýr. Sebebi ne olursa olsun, bilgi toplumuna doûru hýzlý adýmlarla ilerleyen TŸrkiye bu boßluûu mutlaka doldurmak zorundadýr. zellikle ocuk eûitimindeki eksik ve yanlýß uygulamalarýn yetißmekte olan nesiller i in šnemli bir engel olduûunu gšrmezlikten gelemeyiz. SaÛlÝklÝ nesiller yetißtirebilmek i in verdiûimiz mÿcadele ancak anne-babalarýn gayreti ile amacýna ulaßacaktýr. Elinizdeki bu yayýn, bilginin ve dolayýsýyla eûitimin hayati šnemini de ortaya koymaktadýr. Bilgi ve deneyimle hayatýn ne denli kolaylaßtýûýný en iyi anne babalar bilmek zorundadýr. SaÛlÝklÝ bir aile ve saûlýklý nesiller i in atýlan bu kÿ Ÿk adýmlarýn sÿre i inde gÿ - lÿ hamlelere dšnÿßmesini temenni ediyorum. Bu yayýnlarý okuyarak ve buradaki bilgileri en azýndan aile i inde paylaßarak yalnýz kendimizin ve ocuklarýmýzýn saûlýûýna deûil ayný zamanda TŸrkiyeÕnin saûlýûýna da destek verdiûimizi unutmayalým. Mutlu ve huzurlu gÿnler temennisiyle. GŸldal AKÞÜT Devlet BakanÝ III

4 NS Z Aile, varlýklar i inde en ŸstŸn olabilme yeteneûine sahip insanýn, biyolojik, psikolojik ve sosyal ihtiya larýný karßýlayabilecek ilk ve temel gruptur. Bir milletin, bir toplumun millet ve toplum olmasý i in, gerekli canlýlýûý saûlayan temel e- kirdek olan aile kurumu, insanlýk tarihi boyunca, kurumlarýn en temellisi, en devamlýsý ve en evrenseli olagelmißtir. Fert ve toplum arasýnda kurulan ilk ve temel kšprÿ olan ve yaßadýûýmýz toplumun bir minyatÿrÿ durumundaki aile kurumunun šnemli bir tarihi ge mißi olmasýna karßýlýk, saûlýk olaylarýnýn aile bÿtÿnlÿûÿ i inde ele alýnmasý ßeklinde yaklaßýmlarýn tarihi ge mißi ancak 19. yÿzyýlýn ortalarýna dayanýr. 19. yÿzyýldaki sosyal ve siyasal akýmlar týp alanýnda da saûlýk hizmetlerinin yalnýzca hasta bireylere deûil, tÿm toplum fertlerine eßit olarak verilmesi ve bireyin evresi ile birlikte ele alýnmasý dÿßÿncesini ortaya ÝkardÝ. Sosyal hekimlik anlayýßýnýn toplumda etkili olarak uygulanmaya baßlamasý 2. DŸnya SavaßÝ sonlarýnda mÿmkÿn olmußtur. AnlaßÝlmÝßtÝr ki, toplum saûlýûý gelißtirilmeden fertlerinsaûlýûý gelißtirelemez. Toplum saûlýûýný koruma ve yÿceltmede, fertler arasý maddi ve manevi ektileßimlerinin en yoûun olduûu ailenin fizik evresiyle birlikte bir bÿtÿn olarak ele alýnmasý esastýr. SaÛlÝklÝ toplumlarý saûlýklý fertler meydana getirir. Fertlerin en deûerli varlýklarýndan biri, en bÿyÿk tabii sermayeleri, refah ve mutluluklarýnýn temeli saûlýktýr. Bir kimsenin beden ve ruh saûlýûýnýn yitirilmesi sadece kißinin deûil, ailesinin problemidir. Bedenen ve ruhen saûlýklý temellere bina edilen, saûlýkla ilgili konularda olumlu davranýßlarla bezenmiß, huzurlu bir ailede saûlýûýn korunmasý ve onlarýn bu konularda bilgilendirilmesi hasta fertlerin tedavisini de daha kolay hale getireceûi ߟphesizdir. Üßte tÿm bu nedenlerle, Genel MŸdŸrlŸÛŸmŸzÕŸn yasasýnýn ÝktÝÛÝ ilk ay i inde ailelerimizin saûlýk eûitimlerine šnemli katkýlar saûlayacaûý Ÿmidiyle, konularýnýn uzmaný olan hekimlere bu šnemli eser hazýrlattýrýlmýßtýr. Baßta ok deûerli hekimlerimiz olmak Ÿzere bu eserin hazýrlanmasýnda emeûi ge en herkese teßekkÿr ediyor ve tÿm ailelerimize saûlýklar diliyorum. Nesrin AFÞAR ELÜK Genel MŸdŸr V. V

5 Ü ÜNDEKÜLER ^ Ev KazalarÝ ve ÜlkyardÝm... 1 Dr. Deniz YERTUT ^ Gebelik ve DoÛum Dr. Deniz YERTUT ^ Emzirme Dr. Deniz YERTUT ^ ocuk SaÛlÝÛÝ Dr. Deniz YERTUT ^ st Solunum Yolu EnfeksiyonlarÝ Dr. Meltem H NER ^ Üshal NasÝl Bir HastalÝktÝr? Dr. Evrim G LDEREN ^ Viral Hepatitler Dr. PÝnar ENG R ^ Diyabet (Þeker HastalÝÛÝ) Dr. Ayßin G RÜPEK MALKO ^ Kalp HastalÝklarÝ Dr. Serdar ÞÜRÜN ^ Osteoporoz (Kemik Erimesi) Dr. Filiz KESER ^ Cinsel Yolla Bulaßan HastalÝklar Dr. Selim EREN VII

6 T.C. BAŞ BAKANLIK Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Ev Kazaları ve İlkyardım Hazırlayan : Dr. Deniz YERTUT

7 Ev KazalarÝ ve ÜlkyardÝm Mutfakta iß yaparken elinizi kesen bir bý ak, fißten ekmeyi unuttuûunuz bir ŸtŸ, ocu- Ûunuzun a Ýk bulduûu bir kapý ya da dengesiz bir merdiven... KŸ Ÿk tehlike sinyalleri veren bu ev ara larý, sonucu tahmin edilemeyecek bir kazaya neden olabilir. Evinizde gÿvenli yaßamak i in alacaûýnýz šnlemler ve ev kazalarý karßýsýnda yapmanýz gerekenler, sizi daha bÿyÿk felaketlerden koruyabilir. Ev kazalarý eßitli faktšrlere baûlý olarak meydana gelirler. Bu faktšrler arasýnda insan baßta olmak Ÿzere ara -gere ve evresel faktšrler šnemli yer tutar. Yorgunluk, dalgýnlýk, ŸzŸntŸ, gšrme bozukluûu, ev aletlerinin ve tehlikeli yerlerin yeterince korumalý olmamasý gibi sebepler ev kazalarýna neden olabilir; fakat en šnemli nokta ev halkýnýn kazalar konusunda bilgisiz olmalarýdýr. UnutulmamalÝdÝr ki; acil yardým i in aranmasý gereken telefon numarasý 112Õdir. Evde olabilecek kazalar ßunlardÝr; 1. DŸßmeler, burkulmalar, kýrýk- ÝkÝklar, kramplar 2. Kesikler, kanamalar 3. YanÝklar, elektrik arpmalarý 4. YangÝnlar 5. Zehirlenmeler 6. BoÛulmalar 7. Bšcek sokmalarý, hayvan ÝsÝrÝklarÝ 3

8 A LEN N SA LIK E T M 1. D ÞMELER, BURKULMALAR, KIRIK- IKIKLAR ve KRAMPLAR D ÞMELER, BURKULMALAR, KIRIK- IKIKLAR ve KRAMPLARDAN KORUNMA Ÿ 5 yaß altýnda ocuk olan evlerde eßyalar balkon ve pencerelerden uzak tutulmalý. Pencerelere emniyet koruyucularý takýlmalý. DŸßmeyi engellemek i in pencereler en fazla 10 cm a Ýlacak ßekilde ayarlanmalý. Merdiven baßýna ve sonuna duvara monte edilebilen emniyet kapýlarý takýlýp iyi ÝßÝklandÝrÝlmalÝ. Merdiven korkuluklarý ve balkon demir aralýklarý, ocu- Ûun kafasý ge meyecek ßekilde daraltýlmalý. (GŸvenli aralýk 9 cm den kÿ Ÿk aralýklardýr.) Ÿ ocuklar koruma kenarlý yataklarda yatýrýlmalý. YataklarÝnÝn i inde oyuncak veya yastýk bulunmamalý. Boyu 95 cm. ve daha uzun olan ocuklar kendilerini yatak korumalarýndan aßaûý sarkýtýp dÿßebilirler. Bu nedenle ocuûa daha bÿyÿk bir yatak temin edilmeli. Ÿ Tekerlekli bebek yÿrÿte leri kullanýlmamalý. Bebek sandalyelerinde oturan bebeklere mutlaka emniyet kemeri takýlmalý. AltÝnÝ deûißtirirken bebek asla yalnýz býrakýlmamalý. Bebekler, 5 aylýktan itibaren dšnebildikleri i in yÿksek veya yanlarý a Ýk masa, sedir, salýncak vb. yerlerde uyurken yalnýz býrakýlmamalý. Ÿ Banyo ve mutfak gibi Ýslak zeminlerde yere damlayan sývýlar hemen temizlenmeli. Bšyle mekanlara kaymayan lastikten yolluklar serilmeli. AyrÝca halý ve yolluk kývrýmlarýnýn ocuklar i in tehlike olußturdu- Ûu akýlda tutulmalý. Ÿ ocuklara ayaklarýna uygun ayakkabý giydirilmeli. Ÿ ocuklarýn oyun alanlarýnda 1,5 mõden fazla yÿksekliûe týrmanmalarýna izin verilmemeli. Oyun zemininin yumußak bir malzeme ile kaplý olmasý tercih edilmeli. (kum,sÿnger vs..). EÛer ocuk oyuncaûa týrmanmak i in yardýma ihtiya duyuyorsa, o oyuncak kullandýrýlmamalý. Ÿ zellikle sýcak bšlgelerimizde yaz aylarýnda damdan dÿßmeler ok sýk gšrÿlmektedir. Evlerin damlarý uyumak i in kullanýlýyor ise evreye korkuluk yaptýrýlmalý. Ÿ 9 yaß altýnda ocuklar mutlaka kendine uygun kask takarak erißkin kontrolÿnde bisiklete bindirilmeli. D ÞMELER Ev kazalarýnda ocuk yaralanmalarýnýn %90ÕÝ ocuk yalnýzken olmaktadýr. DŸßme ve arpma sonunda burkulma, kýrýk- ÝkÝk, doku ezilmesi, yaralanma gibi bšlgesel problemler olabildiûi gibi olußabilecek genel beden travmasý ve/veya kafa travmasý, yaßamý tehdit edebilir veya šlÿmle dahi sonu lanabilir. DŸßme- arpma sonucu eßitli sakatlýklar, fel ler ve organ kayýplarý sšz konusu olabilir. 4

9 EV KAZALARI VE LKYARDIM Bu tip kazalar tÿm ev halkýný tehdit eder; fakat šzellikle ocuklar okul šncesi dšnemde bunlarý daha sýk yaßarlar. D ÞMELERDE ÜLKYARDIM Ÿ Basit dÿßme sonrasý gšzle gšrÿnÿr bir hasar yoksa, bilinci yerindeyse ve tÿm vÿcudu normal hareket ediyorsa kißi yakýn takiple gšzlenebilir. Ÿ Ülk 24 saat i inde kusma, dalgýnlýk, hafýzada anlýk kayýp, karýn aûrýsý, renk soluklu- Ûu, solunum sýkýntýsý veya havale ge irme gibi bir durum olußursa en yakýn saûlýk kurulußuna gštÿrÿlmeli. Ÿ Kol ya da bacakta basit dÿßme veya arpma sonucu morluk olußmußsa, kalp seviyesinin yukarýsýnda tutularak Ÿzerine 20 dakika buz uygulanmalý. Ükinci bir buz uygulamasý i in aradan 30 dakika ge mesi beklenmeli. Bu uygulama ßißmeyi ve morarmayý azaltýr. Ÿ YŸksekten dÿßmelerde hi bir sorun olmasa bile kißi kýrýk- ÝkÝk veya i kanama riski nedeniyle en yakýn saûlýk kurulußuna gštÿrÿlmeli. BURKULMALAR Bir eklemin etrafýndaki baûlarýn, eklem kapsÿlÿ ve diûer yumußak doku yapýlarýnýn; eklemin normal hareket genißliûinin štesinde zorlanmasýna "BURKULMA" denir. Eklemde ßißlik, aûrý, morluk olur. Bu yapýlar normalden fazla gerilebilir, hatta yýrtýlabilir. Hareketler aûrýlýdýr. BURKULMALARDA ÜLKYARDIM Ÿ Burkulmuß eklem kesinlikle hareket ettirilmemeli. Ÿ Ekleme 20 dakika sÿreyle havluya sarýlmýß buz torbasý koyulmalý. Bu uygulamayý ikinci kez yapmadan šnce aradan en az 30 dakika ge melidir. Ÿ Burkulma kolda ise o kol kullanýlmamalý, boyuna asýlarak kalp seviyesinin Ÿzerine kaldýrýlmalý. Burkulma bacakta ise o bacaûýn Ÿzerine basýlmamalý, altýna 3-4 yastýk konularak yine kalp seviyesinin Ÿzerine kaldýrýlmalý. Bu uygulama eklemde olußabilecek ßißlik, kanama ve aûrý gibi rahatsýzlýklarýn olasýlýûýný en aza indirir. Ÿ Ekleme 72 saat sÿre ile sýcak uygulanmamalý. SÝcak uygulanmasý o bšlgede ßißli- Ûin iyice artmasýna yol a ar. Ÿ Eklem mutlaka dinlendirilmeli, ovußturulmamalý. Ÿ Burkulan eklemin kýrýlmýß olabileceûi veya eklemde daha farklý bir zedelenme olabileceûi her zaman akýlda tutulmalý. Ÿ BŸtŸn bu uygulamalara raûmen, ßikayetlerin hafiflememesi veya artmasý durumunda mutlaka en yakýn saûlýk kurulußuna baßvurulmalý. KIRIKLAR Herhangi bir kuvvet zoru ile kemik bÿtÿnlÿûÿnÿn bozulmasýna "KIRIK" denir. KÝrÝklarda kýrýk yeri ve yakýnýnda ßiddetli aûrý, dokunmaya karßý hassasiyet, ßekil bozukluûu, ßißlik, morluk, hareketsizlik ve kuvvetsizlik, kýrýk kemiklerin birbirine sÿrtÿnme sesi gibi bulgular olur. KIRIKLARDA ÜLKYARDIM Ÿ Hemen 112 aranmalý. 5

10 A LEN N SA LIK E T M Ÿ EÛer deride yara varsa Ÿzerine steril bir pansuman ya da temiz bir mendil koyup sarýlmalý. Ÿ Yara i inde gšrÿlen kemik par alarý ÝkarÝlmaya alýßýlmamalý. Kanamalara, damar ve sinirlerin yaralanmalarýna neden olabileceûi i in par alý yaralanmalarda yaralý kýsmýn Ÿzerine steril pansuman koyulmalý. Sonra bir bez simit ßeklinde katlanýp delik olan kýsmý ortaya gelecek ßekilde steril bezin Ÿzerine yerleßtirilmeli. En Ÿst kýsmýna kalýn pamuk ya da sÿnger tabakasý koyulmalý ve sarýlmalý. Ÿ KÝrÝk olabilecek bšlgeye elle hoyrat a dokunulmamalý. KÝrÝk bšlge oynatýlmamalý. KÝrÝk yerindeki aûrý ßoka yol a abilir. KÝrÝk kemik u larý damar ve sinirleri yaralayabilir. Bu nedenle en kÿ Ÿk yanlýß hareket iyileßebilecek bir kýrýûýn daha fazla a ÝlmasÝna, damar ve sinirlerin zedelenerek aßýrý kanama olmasýna, fel lere veya idrar, bÿyÿk abdest tutamama gibi šnemli sorunlara neden olabilir. Ÿ KÝrÝk kemik u larýný hareketsiz hale getirmek i in kýrýk yeri tespit edilmeli. Kol ya da bacaûýn her iki yanýna tÿm kolu veya bacaûý destekleyecek ßekilde kalýn karton ya da tahta, dikkatli bir ßekilde koyulup sargý bezi, eßarp, kravat ya da gšmlek paralarý ile baûlanarak hareketsiz hale getirilmeli. Ÿ Tespit i in kullanýlan karton, tahta gibi gere ler kýrýk yerinin bir Ÿst ve bir de alt tarafýndaki eklemlerin štesine kadar gelecek uzunlukta olmalýdýr. Bu ara lara "ATEL" adý verilir. BunlarÝn deriye dokunan kýsýmlarý pamuk ve bezlerle beslenmeli. Ÿ KÝrÝk sabitlendikten sonra, kýrýk yerin Ÿzerine havluya sarýlý buz torbasý koyulmalý. YaralÝ battaniye ile šrtÿlmeli. KÝrÝlan kýsým hangi durumda bulunduysa o durumda tespit edilmeli. KÝrÝk yerine koyulmaya alýßýlmamalý. Gereksiz dokunmalardan ka ÝnÝlmalÝ. Ÿ oûu kez yÿksek bir yerden dÿßme ya da trafik kazalarý sonucu omurgada kýrýk ve/veya bazen omurga i inden ge en omurilikte deûißik derecelerde yaralanmalar olabilir. Bu nedenle yaralý dšndÿrÿlmemeli ve ayaûa kaldýrýlmamalý. EÛer belde bir kýrýk riski varsa, yaralý yerinden kaldýrýlmadan altýna geniß e bir tahta ya da kapý yerleßtirilmeli. Ÿ Baß ve boyunun her iki yanýna ayakkabýlar ve katlanmýß elbiseler koyularak, boynunun oynamasý šnlenmeli. EÛer kum torbasý varsa o da koyulabilir. Naylon torba i ine kum veya toprak doldurarak kum torbasý yapýlabilir. Ÿ YaralÝ; omuzlar, kal a, uyluk dizaltý ve ayak bileûinin Ÿzerinden ge ecek ßekilde geniß bezlerle tahtaya baûlanýp taßýnmalý. Ršntgen ekilip kýrýk olmadýûý kesinleßmedik e ayaûa kaldýrýlmamalý. Ÿ YaralÝ en kýsa zamanda bir saûlýk kurulußuna gštÿrÿlmeli. Ÿ YARALININ KOPAN BÜR ORGANI VAR- SA HASTA ÜLE BÜRLÜKTE HASTANEYE G T R LMELÜ. (Kopan organ veya do- 6

11 EV KAZALARI VE LKYARDIM ku; temiz, Ýslak gazlý beze sarýlarak bir naylon torbaya konur ve torba buz dolu bir kapta veya buz dolu baßka bir torba i inde taßýnýr). IKIKLAR Bir eklemi olußturan kemiklerden bir veya hepsinin birbiri Ÿzerinde yer deûißtirerek normal eklem ilißkisinin deûißmesine " IKIK" denir. ÝkÝk ile eklem kapsÿlÿ denen eklemi evreleyen zar baûlarý da yýrtýlabilir. Bu durum tekrarlayan ÝkÝklara, burkulmalara yol a ar. ÝkÝk olan eklemde aûrý, ßißlik, hareket sýnýrlýlýûý vardýr. IKIKLARDA ÜLKYARDIM Ÿ ÝkÝk olan eklem yerine koyulmaya alýßýlmamalý. Ÿ KÝrÝkta olduûu gibi ÝkÝk eklemi tespit edilmeli. ÝkÝktan ߟphelenildiÛi zaman eklemde ve onun yanýndaki kemiklerde kýrýk veya eklem baûýnda yýrtýk olabilece- Ûi unutulmamalý. YapÝlacak yanlýß bir hareket kýrýk, atlak veya daha farklý sorunlara neden olabilir. Ÿ ÝkÝk eklem Ÿzerine 20 dakika havluya sarýlý buz torbasý koyulmalý. Ÿ ÝkÝk eklem kalp seviyesinin Ÿzerinde tutulmalý. Ÿ Hasta en yakýn saûlýk kurulußuna gštÿrÿlmeli. KAS KRAMPLARI Bir ya da birka kas grubunda birdenbire ve istem dýßýnda olan kýsa ya da uzun sÿreli kasýlma "KRAMP" olarak tarif edilir. Zorlu antrenman, yorgunluk ya da tuz kaybý kramplara yol a abileceûi gibi hi bir neden olmadan da olußabilir. En ok ayak ve baldýr kaslarýnda olur. Bazen 10 dakika kadar devam edebilir. YaßlÝ kißiler, hamileler, ßeker hastalarý ve damar hastalarýnda daha sýklýkla gšrÿlÿr. Suni bšbrek tedavisi gšrenlerde aûrýlý kramplara kaslardaki oksijen miktarýnýn yetersizliûi yol a maktadýr. Kanda kalsiyum azalmasý "tetani" denen kramplarla kendini gšsteren šnemli durumlar yaratýr. Üshal, kusma ya da terleme, kan basýncýnýn yÿksek olmasý, kanda potasyum miktarýnýn dÿßÿk olmasý da kas kramplarýna ortam hazýrlar. BazÝ ila lar kramplarýn ortaya ÝkmasÝna neden olabilir. KAS KRAMPLARINDA ÜLKYARDIM Ÿ Kißi sakin olarak yatýrýlmalý. Ÿ Bir elle kramp girmiß ayak ucundan tutup, yukarý doûru bÿkÿlerek normal durumuna getirilmeye alýßýlmalý. DiÛer elle baldýr kýsmýna hafif e bastýrýlmalý. Ÿ Elin kenarý ile kramp girmiß kasýn Ÿzerine hafif e vurulmalý. Ÿ El ayasý ile kramp girmiß kasa, masaj yapýlmalý. Ÿ Kramp girmiß kasýn Ÿzerine havluya sarýlmýß termofor koyularak, sýcak uygulanmalý. Bundan sonra tekrar masaj yapýlmalý. Ÿ KrampÝn nedeni, fazla sýcak sonucu su ve tuz kaybý olabilir. Bšyle bir durumda 1 litre su ya da ayrana 1 eyrek ay kaßýûý kadar tuz karýßtýrýlýp i irilmeli. Ÿ Kramp ge tikten sonra kramp giren ayak ve baldýr kaslarý gerilmeli. 2. KESÜKLER ve 7

12 A LEN N SA LIK E T M KANAMALAR KESÜCÜ VE DELÜCÜ ALET YARALANMALARINDAN ve KANAMALARINDAN KORUMA Ÿ BÝ ak, jilet, makas, atal, týû, ßiß, tornavida gibi delici-kesici aletler, ocuklarýn erißemeyeceûi yerlerde veya kapalý dolaplarda bulundurulmalý. ocuklarýn bu tÿr aletler ile oynamalarýna izin verilmemeli. Ÿ zellikle yeni yÿrÿmeye baßlayan ocuklarýn eline bardak, ßiße gibi cam eßyalar verilmemeli. Ÿ Elinde hangi maddeden yapýlmýß olursa olsun, sivri bir cisim bulunan ocukla, koßmalý oyunlar oynanmamalý. Ÿ ocuklarýn yiyecek ve i ecek kaplarý, a- tal-kaßýklarý, kýrýlmaz plastik malzemeden olmalý. Ÿ Konserve ve yaû tenekelerinin kenarlarý, kesiûe sebep olmayacak ßekilde a ÝlmalÝ. Ÿ KapÝ ve pencere camlarýnýn kolay kýrýlmayacak kadar kalýn olmasý saûlanmalý. KESÜKLER Evlerde en sýk gšrÿlen kazalardan birisi de kesiklerdir. Sadece deri kesisi olabileceûi gibi, damar, sinir, kas ve tendonlarýn zarar gšrmesi de sšz konusu olabilir. Þiddetli darbelerle olan kesiklerde; parmak, el-kol, ayakbacak kopmalarý da gšrÿlmektedir. AyrÝca kafatasý, yÿz, gšûÿs, karýn ve cinsel bšlgelere ait, kesici ve delici alet yaralanmalarýnda ciddi organ harabiyeti ve kaybý olabileceûi gibi hayati tehlike de sšz konusu olabilir. KESÜKLERDE ÜLKYARDIM Kesiklerde en šnemli tehlike kan kaybýdýr. Ciddi kan kaybý olan kesiklerde kanayan yer Ÿzerine bastýrýlarak kanama durdurulmaya alýßýlýrken kißi derhal bir saûlýk kurulußuna en gÿvenli ßekilde ulaßtýrýlmalý. Bu sÿrede yapýlabilecekler : Ÿ KesiÛin Ÿzeri kirlenmißse sabunlu suyla ve temiz bir bezle yýkanmalý, dýßardan gšrÿlebilen yabancý cisim (cam kýrýûý, taß, kum par asý vb.) varsa alýnmalý. GšrŸlmeyen par alar olabileceûinden i i karýßtýrýlmamalý ve batmýß olanlar ÝkarÝlmaya alýßýlmamalý. Ÿ Kesikte sýzýntý ßeklinde kanama varsa, kanayan kýsým kalp hizasýndan yukarýya gelecek ßekilde kaldýrýlýp bastýrýlmalý. Ÿ Par alanmýß deriler ve organlar koparýlmamalý, temiz bir ßekilde sabitlenip derhal saûlýk kurulußuna gštÿrÿlmeli. Ÿ Kol ve bacaktaki kanamalý kesiklerde, kanayan bšlge Ÿzerine, kanamayý durduracak ßiddette bastýrýlmalý. Kanama duruncaya kadar o ßekilde tutulmalý. Ÿ Kesilmeye baûlý bÿyÿk deri par asý, parmak, el, kol, ayak, bacak kopmalarý oldu- Ûunda; kopan organ veya doku, temiz, Ýslak gazlý beze sarýlarak bir naylon torbaya konulmalý ve torba buz dolu bir kapta hasta ile birlikte saûlýk kurulußuna gštÿrÿlmeli. Ÿ Kesik yaralarýn Ÿzerine yara tozu, merhem vb. ßeyler sÿrÿlmemeli. Kesinin i ine bulaßmayacak ßekilde dýßtan baticon sÿrÿlebilir. Ÿ Belli bir sÿreden sonra dikiß atýlamayaca- 8

13 EV KAZALARI VE LKYARDIM ÛÝndan, basit yÿzeysel cilt kesilerinde bile yaralý 6 saati doldurmadan saûlýk kurulußuna gštÿrÿlmeli. Ÿ KarÝn boßluûu, gšûÿs, kafatasý ve gšze saplanan kesici delici alet kesinlikle ÝkarÝlmaya alýßýlmamalý ve yaralý acilen bir saûlýk kurulußuna ulaßtýrýlmalý. KANAMALAR eßitli nedenlerle kanýn damar dýßýna ÝkmasÝna "KANAMA" denir. Yetißkin bir kimsede 5-6 kg. kan vardýr. 1-1,5 kg. kan kaybeden bir insanýn hayatý tehlikeye girer. O halde kanamalarý hemen durdurmak gerekir. Genelde i ve dýß kanama olmak Ÿzere kanamalarý ikiye ayýrabiliriz. 1. Ü KANAMALAR : Ü organlardaki dokularý besleyen kan damarlarýnýn yýrtýlmasý veya zedelenmesi sonucu kanýn damarlardan vÿcut boßluklarýna akmasýna "Ü KANAMA" denir. oûunlukla delici olmayan (kÿnt) travmalar sonucu meydana gelir. BulgularÝ; baygýnlýk hali, baß dšnmesi, huzursuzluk, yÿzde, dudaklarda ve parmak u larýnda solukluk, nemli ve soûuk deri, susama hissidir. NabÝz hýzlý ve zayýftýr, gÿ lÿkle hissedilir. HÝzlÝ solunum gšzlenir, sanki hava alamýyormuß gibi bir his (hava a lýûý) olur, ßuur azalýr ve en sonunda ßuur kaybolur. YAPILACAK ÜLKYARDIM: Ÿ Hemen 112 aranmalý. Ÿ YaralÝ sýrt ŸstŸ yatýrýlýp baßý yana evrilmeli. AÛÝzdan i ecek madde verilmemeli. Sarsmadan ambulans veya sedye ile hastaneye gštÿrÿlmeli. 2. DIÞ KANAMALAR : KanÝn damardan vÿcut dýßýna ÝkmasÝna "DIÞ KANAMA" denir. Genellikle yaralanmalar sonucu olur. Atardamar, toplardamar, kýlcal damar kanamalarý ßeklinde gšrÿlÿr. YAPILACAK ÜLKYARDIM: Ciddi kan kaybý olan kanamalarda kanayan yer Ÿzerine bastýrýlarak kanama durdurulmaya alýßýlýrken kißi derhal bir saûlýk kurulußuna en gÿvenli ßekilde ulaßtýrýlmalý. Bu sÿrede yapýlabilecekler: Ÿ Hemen 112 aranmalý. Ÿ Yara ufak ve kanama az ise; yara Ÿzerine temiz bir bez ya da pansumanla bastýrýlmalý. Ÿ Yara i indeki yabancý cisimler ÝkarÝlmadan; kravat, eßarp veya varsa sargý bezi yara Ÿzerine temiz bir pansuman bezi koyduktan sonra sýkýca sarýlmalý. 20 dk. sonra a ÝlmalÝ. Ÿ YaralÝ veya kanayan kýsým kalp seviyesi Ÿzerine yÿkseltilmeli. Bu durumda kanama azalýr hatta durabilir. 3. YANIKLAR ve ELEKTRÜK ARPMALARI YANIKLAR YanÝk, su buharý, su veya diûer sýcak sývýlar, sýcak cisim, ateß, elektrik, aßýrý gÿneß ÝßÝnÝ ve kimyasal maddelerin (asit ve baz) insan vÿcuduna temas etmesiyle olußan doku harabiyetidir. YanÝklar insan vÿcuduna verdikleri zararlara gšre ßšyle sýnýflandýrýlýrlar: 1. derece yanýk : YŸzeysel yanýklardýr. Yanan bšlgede kýzarýklýk ve aûrý hissi vardýr. 9

14 A LEN N SA LIK E T M Cildin bÿtÿnlÿûÿ bozulmamýß ve kabarcýklar yoktur. 2. derece yanýk : Cilt-ciltaltÝ dokusu etkilenmiß olup yanan bšlge aûrýlýdýr ve i i su dolu kabarcýklar olußmuß ve yer yer cilt soyulmußtur. 3. derece yanýk : Þiddetli yanýklardýr. CiltciltaltÝ dokusu, kas ve bazen kemikler bile hasar gšrmÿßtÿr. AyrÝca yanan bšlgedeki harabiyet sonucu vÿcutta pek ok metabolik yan etkiler ortaya Ýkar. Sinir u larý da yandý- ÛÝ i in genellikle aûrý yoktur. YANIKLARDAN KORUNMA Ÿ ocuklarýn yiyecek ve i ecekleri mikrodalga fýrýnda ÝsÝtÝlmamalÝ, sýcak olarak šnlerine konulmamalý. Ÿ SÝcak orba, ay, kahve gibi i ecekler i erken, elde veya aûýzda yanan sigara varken, ocuklar kucaûa alýnmamalý. Ÿ Soba veya ocak Ÿzerindeki sýcak su dolu kaplar, kýzartma tavasý ve tencerelerin saplarý ocuklarýn tutamayacaûý ßekilde uzak kšßeye dšnÿk durmalý. Ÿ ocuklu evlerde masa šrtÿsÿ (šrtÿyÿ e- kerek Ÿzerindekileri dÿßÿrme riski nedeniyle) sabitlenmeli. Ÿ Evde piknik tÿpÿ kullanýmýndan mÿmkÿn olduûunca ka ÝnÝlmalÝ. PatlayÝcÝ yakýtlar evde bulundurulmamalý. Ÿ Soba, elektrikli ÝsÝtÝcÝ, ßšmine, mangal vb. yanan odada ocuklar yalnýz býrakýlmamalý. Bu tÿr aletlerde ocuklarýn ateßle temasýný šnleyecek šzel koruyucular kullanýlmalý. BunlarÝn evresinde takýlýp dÿßmeye sebep olabilecek eßya veya kývrýlabilecek halý, kilim olmamalý. Ÿ Prizler mutlaka kapalý olmalý. A Ýkta kablo, kordon vs. bulunmamalý. Ÿ Elektrikli su ÝsÝtÝcÝlarÝ, ay-kahve makinesi vb tezgah ŸstŸ aletlerin kablolarýnýn sarkmamasýna dikkat edilmeli. Ÿ Kibrit, akmak, kolonya, alkol, gazyaûý, benzin vb. yanýcý ve yakýcý maddeler, o- cuklarýn erißemeyeceûi kapalý yerlerde tutulmalý. Ÿ tÿler sýcakken gelißigÿzel yerlere konulmamalý. Ÿ ocuûun banyosu i in hazýrlanan suyun sýcaklýûý mutlaka kontrol edilmeli. nce soûuk su a ÝlÝp daha sonra sýcak su a ÝlmalÝ. 60 CÕye ayarlanmýß suyun ocuk cildini yakmasý bir saniye sÿrer. Bu nedenle sýcak su harareti ocuklu evlerde en fazla 45 C olmalýdýr. ocuklarý yýkarken annenin dirseûi ile yapacaûý ÝsÝ kontrolÿ hem pratik hem de kolay bir yšntemdir. UnutulmamalÝdÝr ki; sýcak su ile yanan ocuklarýn sayýsý ateß ile yananlardan daha fazladýr. Ÿ Asla 5 yaß altýndaki ocuklar banyoda baßka bir ocukla yalnýz býrakýlmamalý. Ÿ ocuklara kontrollÿ bir ßekilde sýcak, ateß ve soûuk kavramlarý šûretilmeli. Ÿ Evde mutlaka duman dedektšrÿ ve yangýn sšndÿrÿcÿ bulundurulmalý. Ÿ Haßlanmaya neden olabilecek etkenler unutulmamalý (sýcak musluk suyu, sýcak yiyecek ve i ecekler, buhar). YANIKLARDA ÜLKYARDIM Su kabarcýklarýnýn olußmadýûý, derinin ha- 10

15 EV KAZALARI VE LKYARDIM fif kýzardýûý birinci derece yanýklarýn 5-10 dakika kadar soûuk suyun altýnda tutulmasý yeterlidir; fakat yanýk el, yÿz, boyun, kulak, genital bšlgede ve geniß ise doktora danýßmak gerekir. Su kabarcýklarýnýn olußtuûu, derinin tamamen sýyrýldýûý veya daha derin yanýklarda yanan bšlge giysilerden arýndýrýlmalý (kabarcýklarý patlatmamak ve deriyi sýyýrýp daha fazla zarar vermemek i in giysiler, gerekirse kesilerek ÝkartÝlmalÝ). YanÝk bšlge 5-10 dakika suyun altýnda tutulup Ÿzerine buz koyulmalý. YanÝÛÝn Ÿzeri mikropsuz sargý beziyle, yoksa temiz bir bezle kapatýlmalý. YanÝk, vÿcudun oûunu kaplýyorsa, yaralý temiz bir arßafa sarýlmalý. Bu tÿr yanýklar kÿ Ÿk dahi olsa mikrop kapabilir. Kißi yeterli tedavi gšrmezse iyileßmesi gecikip yerinde eßitli hasarlar kalabileceûinden ve bazen hayatý tehdit edebileceûinden hemen bir saûlýk kurulußuna gštÿrÿlmeli. Yanan kißinin elbiseleri ekerek ÝkarÝlmamalÝ. YanÝÛÝn kabarcýklarý patlatýlmamalý. YanÝÛÝn Ÿzerine hi bir ßey sÿrÿlmemeli (diß macunu, zeytin yaûý, gazyaûý, gres yaûý, yumurta, vb. ). Bšyle maddeler yanýûý iyileßtirmediûi gibi mikrop kapmasýna ve cilde daha ok hasar vererek iz býrakýp ge iyileßmesine neden olmaktadýr. TentŸrdiyot, mersol vb. canlý dokuya hasar verme riski olan maddelerle pansuman yapmamalý. zerine kirli bezler konulmamalý. ELEKTRÜK ARPMALARI Elektrikle arpýlmak i in akýmýn vÿcuttan ge erek + ve - kutuplar arasýndaki devreyi tamamlamasý gerekir. Pil, batarya, ve akÿmÿlatšrler doûru akým Ÿretirler. DoÛru akým volttan sonra arpýlma hissi vermekte ancak tahribat yapmamaktadýr. Pil ve oto akÿsÿ ile arpýlmak olasý deûildir. 30 volt ŸstŸ doûru akým (DC) kaynaklarý tehlikelidir. Evde kullanýlan elektrik alternatif akým (AC) tipindedir. Alternatif akým, 15 volt ŸstŸnde arpýlma hissi verir, tahribat yapmaz. 20 volt ŸstŸ tehlikeli sayýlabilir. Elektri- Ûe temas eden noktalar arasý mesafe kýsa ise arada kalan doku ßiddetle ÝsÝnÝr ve yanar. YanÝk, elektrik akýmýnýn kuvvetine baûlý olarak artar. Alternatif akým, kalp Ÿzerinden ge e- cek olursa, kalbin sinirsel ileti sistemini bozar, kalp durur. Alternatif akýmla arpýlma ok kolaydýr. Prizdeki aktif kutuba dokununca, vÿcut devreyi tamamlamak i in yere basan ayaklarý kullanýr. Su, elektrik akýmýný iyi iletir. Kuru iken iletken olmayan tahta, plastik gibi maddeler ÝslanÝnca iletken olurlar. YÝldÝrÝm, doûal elektrik kaynaûýdýr. YÝldÝrÝm havadaki duraûan elektriûin bir ark ile boßalmasý demektir. Bu nedenle ocuklarýn yaûýßlý ve fýrtýnalý havalarda u urtma u urmalarý tehlikelidir; ŸnkŸ Ýslanan u urtma ipi iletken hale gelir ve elektrik, ipi elle tutan kißi Ÿzerine boßalabilir. lkemizde yerleßim 11

16 A LEN N SA LIK E T M alanlarý ŸstŸnden ge en ve zaman zaman evlerin ok yakýnlarýna kadar gelen yÿksek gerilim hatlarý baßka bir tehlike kaynaûýdýr. Bu gibi yerlerde televizyon antenlerinin dÿzeltilmesi i in dama ÝkÝlmasÝ baßlý baßýna bir tehlikedir. Bu hatlara 20 mõden fazla yaklaßmak son derece tehlikelidir. Elektrik arpmasý sonucu kas kramplarý, kýrýklar, sinir felci, solunum merkezinin felci, solunum ve kalp durmasý olabilir. ELEKTRÜK ARPMASINDA ÜLKYARDIM Ÿ Hemen 112 aranmalý. Ÿ Kuru tahta, sopa, ip, deri kemer ya da kuru gazete tomarý ile yaralýnýn elektrik teli ile olan ilißkisi kesilmeli. Ÿ Lastik tabanlý ayakkabý giyilmeli ve kuru bir lastik eldiven takýlmalý. Ÿ Elektrik akýmýný iletmeyecek kuru bir cismin Ÿzerine ÝkÝp, kißi giysilerinden ekilerek bšlgeden uzaklaßtýrýlmalý. Ÿ Þuursuz ve soluk almýyorsa, aûýzdan aûýza yapay solunum yapýlmalý. NabÝz kontrolÿnde nabýz alýnamýyorsa kalp masajý yapýlmalý. Ÿ Þuursuz fakat soluk alýyorsa, yatýrýp, ayaklarý yukarý kaldýrýlmalý. Ÿ Þuurlu ve soluk alýyorsa, sakin olarak dinlendirilip bir ay kaßýûý yemek sodasý ve bir ay kaßýûý tuz 1/3 litre suda eritilerek ilk yarým saat i inde i irilmeli. Kendisine gelince ambulansla hastaneye gštÿrÿlmeli. 4. EV YANGINLARI ABD'nde Ulusal YangÝn nleme Derne- Ûi'ne (NFPA) gšre her yýl kißi ev yangýnlarý nedeniyle šlmekte ve bu šlÿmlerin 700'Ÿ 14 yaß altý ocuklarda olmaktadýr. Yine ayný kaynaûa gšre ev yangýnlarýnýn en šnemli Ÿ sebebi; % 26 sigara, % 16 kasýtlý yangýn, % 14 ÝsÝnmadÝr. NFPA ve benzeri kurulußlar ev yangýnlarýna ve diûer ev yaßamýndan kaynaklanan tehlikelere karßý ailelerin korunmasý gerektiûini ve yangýn šnlemlerinin sýk sýk kontrol edilmesini haklý olarak šnermektedirler. YangÝn sadece birka dakika i inde yapýlarý yok edebilir. DolayÝsÝ ile yangýnýn temel anlamda ne olduûunu šûrenmek ve uygun gÿvenlik šnlemleri almak, ev ve binalarý yangýndan korumak i in hayati šnem taßýr. EV YANGINLARINA KARÞI KORUNMA 1. Duman AlgÝlayÝcÝlarÝ (Dedektšrler): Dedektšrler yangýn dumanlarýnýn belli bir seviyeye ulaßtýûýnda haber veren elektronik sistemlerdir. Bu sistemler; Ÿ Evde yangýn tehlikesi olacak her yere takýlmalý. Ÿ Elektrik kesildiûinde akÿ veya pil ile alýßabilmeli. Ÿ Kendinden sesli dedektšrler veya bir panel baûlý dedektšrler tercih edilmeli. 2. YangÝn SšndŸrŸcŸler: Ÿ YangÝn tehlikesi olan her yerde ve uygun yangýn sšndÿrÿcÿ bulunmalý. Ÿ YangÝn sšndÿrÿcÿlerin kullanýmý konusunda yeterli eûitim alýnmalý. Ÿ Mutfakta, elektrik, yaû ve mobilya yangýn- 12

17 EV KAZALARI VE LKYARDIM larýna uygun sšndÿrÿcÿler se ilmeli. 3. YanÝcÝ ve yakýcýlar: Ÿ Kibrit, akmak ve mum gibi yanýcý malzemeler ocuklardan uzak tutulmalý. Ÿ Sigara, yangýný baßlatan bir nedendir. Yatak odasýnda sigara i ilmemeli. Ÿ Sigara izmaritleri dškÿlmeden šnce kontrol edimeli. Ÿ Mutfakta ve mutfak ara larýnda yaûlarýn ve kuru ekmek par asý gibi yanabilecek maddelerin birikmesi šnlenmeli. 4. Elektrik ve ÝsÝtma ara larý: Ÿ Elektrikli ev ara larýnýn kablolarý kontrol edilmeli. KullanÝlmadÝÛÝ zaman prizden ÝkarÝlmalÝ. Ÿ Gaz veya elektrikle alýßan mobil ÝsÝtÝcÝlar Ÿretici talimatlarýna gšre kullanýlmalý, yanma tehlikesi olan ev eßyalarý ÝsÝtÝcÝlardan uzak tutulmalý. Ÿ Baca yangýnlarýný šnlemek Ÿzere bacalar her yýl kontrol ettirilmeli. Ÿ Bir elektrik prizine birden fazla baûlantý yapýlmamalý ve prizlerde toprak hattý bulunmalý. Ÿ TŸm elektrikli ev ara larý su kaynaklarýndan uzak tutulmalý. Ÿ Tahrip olmuß kablolar deûißtirilmeli. Ÿ ocuklu evlerde elektrik prizleri korumalý olmalý. Ÿ Ev halký elektrik ßoklarÝna karßý eûitilmeli. Ÿ KablolarÝn halý ve benzeri šrtÿler altýnda ve ev trafiûinin yoûun olmadýûý yerlerde olduûundan emin olunmalý. Ÿ KablolarÝn veya uzatma kablolarýnýn kullaným amacýna gšre kapasitesini aßmamasýna dikkat edilmeli. Ÿ Prizler Ÿzerine uzatma kablosuz priz takýlmamalý. Ÿ Sigortalar otomatik olmalý.. 5. TaßÝnabilir ÝsÝtÝcÝlar: Ÿ Battaniyeler, elbiseler, perdeler, mobilyalar, yanabilecek ve ÝsÝ iletebilecek her ßey bu tÿr ÝsÝtÝcÝlardan uzak tutulmalý. Ÿ IsÝtÝcÝlarÝn fißleri direkt olarak duvardaki prizlere takýlmalý, ara kablo kullanýlmamalý. Ÿ Devrilme ile enerjisi kesilebilen ve/veya standardý yÿksek ÝsÝ cihazlarý tercih edilmeli. 6. Mutfakta gÿvenlik: Ÿ YangÝn Ýkartabilecek eldiven, mutfak giysileri, perde gibi maddeler fýrýn ve ocaklardan uzak tutulmalý. Ÿ zellikle mutfak perdesi satýn alýrken kolay alev almayan malzemeden imal edilmiß olanlarý tercih edilmeli. Ÿ Mutfaklar tasarlanýrken, ÝsÝ cihazlarý Ÿzerine mutfak dolaplarý gelmeyecek ßekilde dizayn edilmeli. Ÿ Davlumbaz ve aspiratšrlerde yaû birikimine izin verilmemeli. Ÿ Mutfakta mutlaka bir yangýn sšndÿrÿcÿ olmalý, kullanýmý šûrenilmeli. Ÿ A Ýk alevli ÝsÝtÝcÝ Ÿzerinde sývý yaûla yapýlacak pißirme ißlemlerinde; pißirme yaûý uzun sÿre kontrolsÿz olarak býrakýlmamalý. 13

18 A LEN N SA LIK E T M YANGINDAN KA IÞ PLANI HAZIRLANMASI: Ÿ YangÝndan ka Ýß yollarý (iki adet olmasý tavsiye edilmektedir) šnceden belirtilmeli. Ÿ TŸm aile bireyleri yangýndan ka Ýß planý Ÿzerine eûitilmeli ve eûitim periyodik olarak tekrar edilmeli. Ÿ Ka Ýß planýnda ocuklara ve yaßlýlara šncelik verilmeli. Ÿ YangÝnÝn veya acil durumlarýn haber verileceûi telefon numaralarý kolay gšrÿlebilir bir yere asýlmalý. Ÿ Evde en az bir adet yangýn tÿpÿ bulundurulmalý. Ÿ Evin dýßýnda gÿvenli bir bulußma yeri belirlenmeli. Ÿ ocuklara itfaiye gšrevlilerinden korkmamalarý ve onlardan saklanmamalarý gerektiûi šûretilmeli. Ÿ OlasÝ bir yangýnda elbiseler tutußtuûunda durup, yere yatarak ve yuvarlanarak ateßin sšndÿrÿlmesi šûrenilmeli. YANGIN SIRASINDA YAPILMASI GEREKENLER: Ÿ Hemen 110 aranmalý. Ÿ GŸvenli ve abuk bir ßekilde ev terkedilmeli. Ÿ ÝkÝß sýrasýnda asansšr yerine merdivenler kullanýlmalý. Ÿ Evden ayrýlýrken yangýnýn yayýlmasýný šnlemek i in kapýlar kapatýlmalý. Ÿ Dumanlar yÿkselirken emekleyerek ÝkÝlmalÝ, teneffÿs etmemek i in aûýz šrtÿlmeli. Ÿ KapalÝ kapýlar elin tersi ile kontrol edilmeli, eûer sýcaksa diûer bir ÝkÝß denenmeli; deûilse kapý yavaß a a Ýlarak, duman ve ateß olup olmadýûý kontrol edilmeli. Ÿ Daha šnce kararlaßtýrýlan bulußma yerinde toplanýlmalý ve yardým aûýrýlmalý. YangÝnÝn sšndÿûÿ dÿßÿnÿlse bile yangýn ekipleri gelene kadar asla eve geri dšnÿlmemeli. YANGIN SONRASINDA YAPILMASI GEREKENLER: Ÿ YaralÝ kißilere ilkyardým yapýlmalý. 112 aranmalý. Ÿ YangÝn tam olarak sšndÿrÿlmeden ve itfaiye girilebilir izni vermeden kesinlikle hi bir yapýya girilmemeli. Ÿ KayÝtlar tutulana kadar zarar gšrmÿß olsa da bÿtÿn eßyalar saklanmalý. Zarar gšren eßyalarýn deûerinin tespiti i in bu ißlem ok šnemlidir. Zehirlenmeler genelde gýda yoluyla veya eßitli kimyasal maddelerin i ilmesi/yenmesi veya solunmasý yoluyla olmaktadýr. Zehirlenmeler emekleme aûý ile 5 yaß arasý ocuklarda sýk gšrÿlen ev kazalarýdýr. Bu yaß grubu ocuklarda fazla merak ve šûrenme isteûi, bulduklarý her ßeyi aûýzlarýna 14

19 EV KAZALARI VE LKYARDIM 5. ZEHÜRLENMELER Karbonmonoksidin Ünsan YaßamÝna Etkileri Karbonmonoksit SŸre COHb miktarý(ppm) (saat) yÿzdesi Etkileri 40 ppm 2 saat 2 % ppm >8 Saat 2.5 % Sinir sisteminde aksaklýklar 30 ppm >8 Saat 5 % Psikomotor sistemde aksamalar 100 ppm 8 Saat 10 % BaßaÛrÝsÝ, baßdšnmesi, kalp ve solunum ißlev bozukluûu 100 ppm 2 Saat 20 % DolaßÝm sisteminde bozulmalar, kalp grafisinde anormallikler 100 ppm 40 % Hareket halindeyken dÿßmeler 100 ppm 60 % BaygÝnlÝk, geri dšnÿßÿmÿn meydana gelmemesi halinde šlÿm. gštÿrme ve bÿyÿkleri taklit sšz konusudur. A Ýkta býrakýlan ila veya benzeri zehirli bir maddenin ocuûunuz tarafýndan i ilmesi, ciddi sonu lara veya onun šlÿmÿne neden olabilir. AyrÝca Ÿlkemizde soba tÿtmesi, mangalla ÝsÝnma, gazlý ocaklar ve ßofben kullanýmýna baûlý dumandan boûulma ve karbonmonoksit zehirlenmeleri de sýk gšrÿlmektedir. ZEHÜRLENMELERDEN KORUNMA ZEHÜRLENMEYE NEDEN OLANLAR; Üla ve Vitaminler: YŸksek demir i eren ila lar, sinir ila larý, kodeinli aûrý kesiciler, kalp haplarý, šksÿrÿk ila larý, soûuk algýnlýûý ila larý, antibiyotikler ve doûum kontrol haplarý. Bitkiler: En yaygýn bulundurulan salon bitkileri (Philodendron ve dieffenbachia). Kozmetikler: Kolonya, parfÿm, týraß losyonu ve oje ÝkarÝcÝ. Ev Temizlik rÿnleri: FÝrÝn temizleme ŸrŸnleri, tuvalet temizleme ŸrŸnleri, mobilya cilasý, lavabo a ÝcÝsÝ, deterjanlar. Zehirleyiciler: Bšcek šldÿrÿcÿ spreyler, fare zehirleri. Boya ve Boya Tinerleri. GazyaÛÝ. Antifriz. Alkol. Sigara ve Purolar. ZEHÜRLENMELERE KARÞI ALINACAK NLEMLER Ÿ TŸm ila lar ocuklarýn erißemeyeceûi yerlerde ve kilitli dolaplarda saklanmalý. KapaklarÝ kapalý tutulmalý. Birka tane demir hapý bir ocuûun hayatýný tehlikeye sokabilir. Ÿ ocuklarýn yanýnda, onlarý heveslendirecek ßekilde ila kullanmamalý; ŸnkŸ onlar ebeveynlerini taklit ederler. Ÿ Üla lar ocuklara gšz kararý deûil, doktorun tavsiye ettiûi dozlarda šl erek verilmeli. Ÿ Zirai ila lar ve bšcek šldÿrÿcÿlerin saklanmasýna ok dikkat edilmeli. 15

20 A LEN N SA LIK E T M Ÿ Üla, deterjan, amaßýr suyu, sudkostik, bšcek ilacý, boya maddeleri vb. maddeler kendi orijinal kutularýnda saklanmalý ve Ÿzerlerine ok net gšrÿlecek bir ßekilde i eriûi belirtilmeli. AyrÝca zehirli maddelerin ambalajlarýna zehirli olduûuna dair uyarý konulmalý. GŸnlŸk yaßamda ok kullanýlan su, gazoz, kola, ayran, i ki ßißeleri vb. i eceklere ait boßalmýß ambalajlara, farklý hi bir madde konmamalý. Ÿ Sobalar Ÿstten tutußturulmalý, soba yanarken aûzý kapatýlarak, mangalda yanan kšmÿr varken uyumamalý. RŸzgarlÝ havalarda soba tÿtmelerine karßý ok dikkatli olunmalý, risk sšz konusuysa soba yakmamalý veya sšndÿrÿlmeli. Soba yanan odada ocuklar uyurken veya uyanýkken yalnýz býrakýlmamalý. Ÿ Þofben kullanýlýyorsa, baca baûlantýsýnýn iyi olduûuna, borularýnda ka ak olmamasýna ok dikkat edilmeli. Þofben mÿmkÿnse yaßam alanýnýn dýßýna kurulmalý. Þofben banyoda ise yýkanýrken mutlaka banyo havalandýrýlmalý. Ÿ lkemizde sýk gšrÿlen ve toplu šlÿmlere yol a abilen mantar zehirlenmelerinden korunmak i in, kÿltÿr mantarlarý tercih edilmeli. ok iyi bilinmeyen mantar tÿrleri yenilmemeli. Ÿ Haßere (bit, pire, tahtakurusu, sinek vb.) šldÿrÿcÿ ila lar kullanýlýrken kesinlikle vÿcuda, baßa sÿrÿlmemeli. Ÿ ocuklarýn, kurßundan yapýlmýß maddelerle oynamasý engellenmeli. Kurßunlu boyalarla boyanmýß oyuncaklar alýnmamalý. Gazete kaûýdýyla oynamalarýna izin vermemeli. Ÿ ocuklar, bulaßýk makinasýndan uzakta tutulmalý; ŸnkŸ kullanýlan deterjan aûýz ve boûaz yanýklarýna sebep olabilir. Ÿ GÝda maddeleri alýnýrken son kullanma tarihleri kontrol edilmeli. iû sebze, meyveler iyice yýkanmadan yenilmemeli. ZEHÜRLENMELERDE ÜLKYARDIM Zehirlenme, ne ile ve nasýl olursa olsun, zehirlenen kißinin mutlaka doktor tarafýndan gšrÿlÿp deûerlendirilmesi saûlanmalýdýr. YapÝlacak mÿdahale ve tedavi, zehirlenmenin ßekli ve alýnan maddenin cinsi ve miktarýna gšre saptanacaktýr. Zehirlenme konusunda eßitlilik ve farklýlýk ok fazla olduûundan, tedavi ve mÿdahaleler de šnemli farklýlýklar gšsterir. Ÿ Hemen 112 aranmalý. Ÿ Zehirlenmeye sebep olan maddenin cins ve miktarýnýn bilinmesi tedavinin planlanmasýnda esas olduûundan doktora yeterli bilgiyi verecek dškÿman yanýnda bulundurulmalý (zehirlenmeye neden olan maddelerin adý, ne kadar alýnmýß olabileceûi, yerlere ve ocuûun Ÿzerine dškÿlen miktarýn tespiti yapýlmaya alýßýlmalý). SaÛlÝk kurulußuna giderken ila veya maddenin kutusu, ßißesi, kullaným kýlavuzu-prospektÿsÿ birlikte gštÿrÿlmeli. Ÿ DoÛru mÿdahale bilinmeden, kendi kendine birßeyler yaparak boßa vakit kaybedilmemeli. AyrÝca bilmeden yapýlacak herhangi bir mÿdahale, tedaviyi geciktirdiûi gibi, zarar verip, durumu daha da aûýrlaßtýrabilir. 16