TÜRKİYE DE YANGIN DAVRANIŞININ BELİRLENMESİNE YÖNELİK YAPILAN DENEME YANGINLARI ÖZET THE EXPERIMENTAL FIRES TO PREDICT FIRE BEHAVIOUR IN TURKEY

Transkript

1 III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Mayıs 2010 Cilt: III Sayfa: TÜRKİYE DE YANGIN DAVRANIŞININ BELİRLENMESİNE YÖNELİK YAPILAN DENEME YANGINLARI Ömer KÜÇÜK 1, Ertuğrul BİLGİLİ 2, Bülent SAĞLAM 3, Bahar DİNÇ DURMAZ 2, İsmail BAYSAL 3 1 Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü Kastamonu, kucuk61@yahoo.com 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Trabzon 3 Artvin Çoruh Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Artvin ÖZET Yangınları başarılı bir şekilde yönetmek için davranışlarının tahmin edilmesi gerekir. Yangın davranışının tahmin edilmesi için doğal yangınların yanında arazi ve laboratuar koşullarında yapılan deneysel yangın verileri kullanılmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye Ulusal Yangın Tehlike Oranları Sistemi (TUYTOS) nin kurulmasına yönelik, kızılçam, karaçam ve maki yanıcı madde tiplerinde yapılan deneysel yangınlar hakkında bilgi verilmiştir yılından 2008 yılına kadar Antalya, Aydın, Kastamonu, Boyabat, Keşan ve Meriç te 437 adet deneme yangını yapılmıştır. Sonuçlar sadece ulusal değil uluslararası yangın çalışmalarına da önemli katkılar sağlayacaktır. Anahtar Kelimeler: Deneme yangınları, Yangın davranışı, Yangın simülasyonu THE EXPERIMENTAL FIRES TO PREDICT FIRE BEHAVIOUR IN TURKEY ABSTRACT The ability to successfully manage wildland fire requires the prediction of fire behavior. Data on wildfires and experimental fires conducted under the field and laboratory conditions is used in fire behavior prediction modeling. In this study, experimental fires conducted in calabrian pine, Anatolian black pine and maquis fuel type were reported to establish Turkish National Fire Danger Rating System (TNFDRS). A total of 437 experimental fires have been conducted in Antalya, Kastamonu, Boyabat, Keşan and Meriç from 1999 to Results will contribute not only to the national but also to the international fire studies. Key words: Fire behaviour, experimental fires, fire simulation 1. GİRİŞ Yangının ekolojik etkileri ve kontrol zorluğu çoğunlukla yangın davranışına bağlıdır. Bu yüzden, yangın araştırıcıları tarafından yangın davranış karakteristiklerini tahmin etmek veya tanımlamak için modeller geliştirilmiş ve yangın karar destek sistemlerine entegre edilmiştir. Özellikle tepe yangınları, yangın hattını genişleterek büyük alev zonu meydana getirebilmeleri, yangın söndürme çalışmalarında doğrudan müdahaleyi imkansız kılmaları ve uzak mesafelerde nokta yangınları oluşturmaları nedeniyle, mücadele açısından oldukça zor ve masraflı yangınlardır (Butler ve Cohen, 1998). Bu yüzden tepe yangınları, yangın yöneticileri ve araştırmacıları için her zaman ilgi duyulan bir konu olmuştur (Rothermel, 1991; Forestry Canada, 1992; Cruz vd., 2003; Alexander vd., 2004; Stocks vd., 2004). Örtü yangınlarından daha yüksek yayılma oranlarına sahip tepe yangınlarının, daha fazla alan kayıplarına neden olduğu gerçeği, özellikle tepe yangınlarından korunma, mücadele, 1251

2 kontrol ve söndürme çalışmalarının planlanmasını daha da önemli kılmaktadır (Bilgili vd., 2008; Küçük vd., 2009). Yangın davranışının belirlenebilmesi veya tahmin edilebilmesi için ya doğal yangın verilerine ya da önemli yanıcı madde tiplerinde farklı koşullarda yapılan deneysel yangınlarda elde edilen verilere ihtiyaç duyulur. Birincisinin yangın anında ölçümü genellikle zor olmaktadır. Çünkü, yangın açısından potansiyellik arz eden bütün yanıcı madde tiplerinin önceden ortaya konulması ve değişik koşullardaki yangınlarda nasıl bir davranış sergileyeceğinin iyice analiz edilmesi gerekir ki doğal yangınlarda yangın anında sağlıklı ölçümler ve değerlendirmeler gerçekleştirilebilsin. Zira yangınları etkileyen oldukça değişik çevre faktörleri söz konusudur. Bu faktörlerin en azından en önemlilerinin nasıl bir etki yaptığının çok iyi bilinmesi gerekir ki bu da oldukça uzun yıllar deneyimler sonucunda elde edilebilir. Diğer yolu ise, deneme yangınlarıdır. Günümüzde birçok ülkede yaygın olarak bu yöntem kullanılmakta olup, elde edilen veriler doğal yangınlar sırasında elde edilen verilerle kombine edilmektedir. Böylece, daha sağlıklı sonuçlara ulaşmak mümkün olabilmektedir. Yangın davranışını belirlemek için sistemli çalışmaların yanında ihtiyaç duyulan her türlü verinin doğru, hızlı ve güvenilir bir biçimde elde edilmesi de önemlidir. Bu ihtiyaca cevap verecek şekilde karar destek sistemleri oluşturulmaya çalışılmıştır (Bilgili, 1996; Bilgili, 1999). Bu sistemler, bir yangın davranış modelini oluşturmak için hangi verinin gerekli olduğunu ve nerelerde kullanıldığını açıkladığı gibi modelin çıktılarının neler olduğu ve hangi amaçlar için kullanılabileceği hakkında karar vericiye yardımcı olmaktadır. Bu amaçla ülkemizde UYTOS nin kurulması için 1998 yılından bu tarafa düzenli araştırmalar yapılmaktadır. Bu bildiride, 1998 yılından 2007 yılına kadar yangınların en çok görüldüğü kızılçam, karaçam ve maki yanıcı madde tiplerinde yapılan deneysel yangınlar hakkında bilgi verilmiştir. 2. DENEYSEL YANGINLARDAKİ PARAMETRELERİN ÖLÇÜMLERİ Deneme yangınları planlanırken öncelikle ülkemizde yangınların en sık görüldüğü türler (kızılçam, karaçam ve maki) seçilmiştir (Şekil 1). Diğer taraftan çalışma alanlarının seçiminde aynı türün farklı yanıcı madde özellikleri (müdahale görmüş, müdahale görmemiş) gösteren durumları da dikkate alınmaya çalışılmıştır. Deneme yangınlarının yapılacağı alanın en az m yakınına mobil meteoroloji istasyonu kurularak hakim rüzgar yönü ile birlikte diğer meteorolojik parametreler kayıt edilir. Parseller değişik ebatlarda olmak üzere (20X50 m, 30X70 m, 15X30 m) üzere uzun kenarı hakim rüzgar yönüne paralel olarak hazırlanır. Parsel hazırlama işleminde ve etrafının şeritlerle çevrilmesinde dozer kullanılır. Parsel etraflarında 8-10 m şerit açılarak yangınlar sırasında ekiplerin kontrol imkanını sağlanması yanında yangının diğer parsellere geçmesi engellenmiş olur. Bütün bu işlerin yapımından önce yer seçimi ve arazi hazırlığı sürecinde OGM ve taşra teşkilatı ile koordine çalışmalar yürütülür. 1252

3 Şekil 1. Deneme yangınlarının yapıldığı kızılçam ve karaçam sahalarından bir görünüm 2.1. Deneme Yangınlarından Önce Yanıcı Madde Karakterizasyonu Yanıcı maddeler yangın davranışının belirlenmesinde kullanılan önemli parametrelerden birisidir. Zira bir yangının başlaması, gelişmesi ve yayılması hava halleri ve topoğrafik faktörlerle birlikte yanıcı madde (YM) özelliklerine bağlıdır. Her bir yanıcı madde tipinin farklı özelliklere sahip olduğu, bu farklılıkların yangın davranışlarına yansıdığı bilinmektedir. Bu sebepten dolayı her bir yanıcı madde tipinde sahadaki potansiyel ve tüketilebilir yancı madde miktarının (YMM), boyutlarının ve nem içeriği özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Deneme yangınlarından önce YMM (canlı + ölü) ve YM nem içeriği (ölü + canlı) belirlenir. Canlı yanıcı madde miktarını belirlemek için örnek deneme alanlarında ağaçlar kesilerek bunlar yanma özelliklerine göre ibre ve dal (0-0.3 cm, cm, cm, cm ve >2.5 cm) olarak sınıflandırılır. Yaş ağırlıkları arazide tartılan bu YM kısımlarından örnekler alınarak laboratuara fırın kurusu ağırlıları belirlenmek üzere götürülür (Şekil 2). Yaş ve kuru ağırlık farklarından elde edilen çevirme katsayıları ile deneme alanlarında her bir yanıcı madde sınıfına ait canlı YMM belirlenir. Bu konuda ülkemizde önemli yanıcı madde tiplerinden olan kızılçam (Küçük vd., 2008a; Kucuk ve Bilgili 2008; Bilgili ve Kucuk, 2009, karaçam (Küçük ve Bilgili, 2001; Kucuk vd., 2007a) ve makide (Sağlam vd., 2008a) YMM nı tahmin etmek için modellerin geliştirildiği bazı çalışmalar yapılmıştır. Ölü örtüdeki YMM nı belirlemek için ise, 30X30 cm ebatlarında ölü örtü örnekleri alınarak canlı YMM nın belirlenmesindeki sınıflandırma kullanılır. Canlı YMM nın belirlenmesi sırasındaki arazi ve laboratuar işlemleri ölü örtü miktarının belirlemek için de yapılır. YMM nı belirlemede, özellikle plantasyon sahalarının yapısı homojen olduğu için daha az sayıda örnek alanlardaki ölçümlerle YMM belirlemek yeterli olabilirken, doğal meşcerelerde bu durum söz konusu değildir. Gerek yapının çok homojen olmaması, gerek gelişme çağları ve kapalılıkların farklılıklar göstermesi, bu tür sahalarda her türlü yapıyı temsil eden örnek alanların alınması gerekmektedir. Dolayısıyla, YMM nın meşcere özelliklerine göre ağaç düzeyinde belirlenmesi orman yangınları açısından daha kullanışlı olabilmektedir. Zira meşcere tipi ve gelişme çağlarına göre her ağaç türünde hektardaki ağaç sayısı farklılık göstermektedir. Bu yüzden ağaç bazında YMM belirlendiği takdirde hektardaki YMM daha kolay belirlenebilir. Burada dikkati çeken bir hususta, mevcut amenajman planlarında göğüs yüksekliği çapının 8 cm den daha aşağı olan alanlara ait verilerin bulunmamasıdır. Orman yangınlarının ağaçlandırma alanlarında ciddi bir tehlike oluşturduğu dikkate alındığında, bu tür sahalarda YMM nın doğrudan belirlenmesinin veya tahmin edebilen modellerin geliştirilmesinin ciddi bir ihtiyaç olduğu görülmektedir. Bu veriler sadece orman 1253

4 yangınları ile ilgili çalışmalarda değil, aynı zamanda karbon hesaplamaları gibi diğer ormancılık disiplinlerinin ihtiyaçları için de kullanılabilecektir. Şekil 2. Yakma öncesi ym özelliklerinin belirlenmesi için arazi ve laboratuar ölçümleri 2.2. Yangın Anındaki Ölçümler Deneme yangınları yangın sezonunda yangın çıkma ihtimalinin en yüksek olduğu gerçek şartlar altında öğle saatlerinden başlayarak yapılmıştır. Deneme yangınları yapılmadan hemen önce YMM nın belirlenmesinde kullanılan sınıflandırmaya göre ölü ve canlı yanıcı madde örnekleri alınarak yakma anında ölü ve canlı yanıcı madde nem içerikleri belirlenir. Yakma işleminde alev ibriği kullanılarak hat tutuşturma yöntemi uygulanır. Yangın süresince iki kameradan farklı açılardan kayıtlar yapılır. Bunun yanında parselin yanında kurulan mobil meteoroloji istasyonunda rüzgar, sıcaklık ve nem değerleri okumaları yapılır. Rüzgar hızındaki değişkenliği yakalamak için her 10sn de okuma yapılır. Bunun yanında yanma süresi boyunca her bir yangında gözlenen değişiklikler (örtüden tepe geçiş süresi, tepe, örtü, örtü+tepe şeklinde ilerlemesi, alev boyu, yanma süresi) kayıt edilir (Şekil 3). Bu veriler daha sonra yangın davranış özelliklerinin belirlenmesinde kullanılır. 1254

5 Şekil 3. Deneme yangınlarının başlatılması ve gelişmesi 2.3. Yangın Sonrası Ölçümler Her yangında tüketilen yanıcı madde miktarı farklı olabileceği gibi, ekolojik etkiler de farklı olabilir. Bunu belirlemenin bir yolu da yangın sırasında (yangın öncesi YMM - yangın sonrası YMM), ne kadar YM tüketildiğinin tespitidir (Şekil 4). Bu veriler, yangınlardan atmosfere salınan sera gazları hesaplamaları ve karbon hesaplamaları için son derece önemli olmaktadır. Çünkü yanabilecek yanıcı madde miktarı ve yanıcı maddenin yanma yüzdesi (tüketilme oranı) yangınlardan atmosfere salınan karbon emisyonlarının hesaplanmasında kullanılan parametrelerden bazılarıdır (Kucuk ve Bilgili, 2010). Şekil 4. Yangın sonrası yanıcı madde tüketimini belirlemek için yapılan ölçümler 1255

6 3. YANGIN DAVRANIŞ MODELLERİ Yangın davranış modelleri yangınları üzerinde etkili olan her türlü verinin kayıt edildiği ve istatistik programları kullanılarak çoklu regresyon analizleri ile oluşturulur. Yangın davranışında özellikle yayılma oranı modelleri ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte birkaç şekilde hesaplanma imkanı olan ancak yangın olarak Byram (1959) ın yangın şiddeti formülü kullanılarak hesaplanır. Bunun yanında yanıcı madde tüketimini tahmin edebilen modellerde geliştirilebilir. Son yıllarda oldukça önem arz eden karbon depolanması ve karbon salınım açısından yangınlarda yanıcı madde tüketiminin ve tüketilme oranının bilinmesi veya tahmin edilmesi son derece önem arz etmektedir. Bugüne kadar kızılçam, karaçam ve makide farklı yanıcı madde tiplerinde toplam 437 adet deneme yangını yapılmıştır. Değişik şartlarda yapılan deneme yangınları sonucu her bir yanıcı madde tipinde farklı modeller geliştirilmiştir. Yanıcı madde özelliklerindeki farklılıkların yangın davranışlarına yansıdığı görülen çalışmalarda, meteorolojik parametrelerin de çok önemli değişmelere neden olduğu görülmüştür (Sağlam, 2002; Bilgili ve Saglam, 2003; Küçük, 2004; Bilgili vd., 2006; Küçük vd., 2007b; Saglam vd., 2007; Küçük vd., 2008b Saglam vd., 2008b). Özellikle düşük rüzgar hızlarında genç meşcerelerde yapılan deneysel yangınlarda yangının pasif tepe yangını veya şiddetli örtütepe yangını şeklinde gelişme gösterdiği gözlenmiştir. Yanıcı madde nem içeriği (ölü ve canlı) yangının yayılmasına rüzgarla birlikte etki eden diğer faktör olmuştur. Karaçam plantasyon sahalarında genellikle rüzgar hızının 10 km/saa tin üzerine çıktığı durumlarda yangının yayılma oranında ve şiddetinde gözle görülür bir artış meydana gelmektedir (Küçük, 2004). Benzeri durum kızılçam meşcerelerindeki deneme yangınlarında da söz konusudur. Yangının örtüden tepeye geçişinde rüzgarla birlikte tepe altı yüksekliği ve tepe kısmındaki yanıcı madde nem içeriği önemli rol oynamıştır. Özellikle müdahale görmüş meşcerelerde tepe altı yüksekliğinin 2.5 m ve üzeri olduğu durumlarda genellikle yangın, şiddetli örtü yangını veya pasif tepe yangını şeklinde seyretmiştir. Bu tür meşcerelerde yangının tepe yangını şeklinde ilerlemesi için çok şiddetli rüzgarlar olması gerekmektedir. Bu konuda arazi çalışması bitirilmiş, sonuçlanma aşamasında olan çalışmalar bulunmaktadır. Makilik alanlarda (Antalya yöresi için) yapılan deneme yangınlarında özellikle rüzgar hızı ile birlikte rüzgar yönü de son derece etkili olmuştur. Denizden esen şiddetli meltem rüzgarlarında düşük yayılma oranı ile düşük yanma şiddeti görülmüştür. Rüzgarla birlikte denizden karaya doğru taşınan nemli hava temel etken olmuştur. Aynı alanda kuzeyden esen ve kurutucu etki yapan poyraz rüzgarının olduğu zamanlarda hem yangın şiddeti hem de yangının yayılma oranı değerlerinin çok yüksek olduğu görülmüştür. Tablo 1. Ülkemizdeki yanıcı madde tiplerinde yapılan deneme yangınları ve sayıları Tür Yanıcı madde tipi Deneme yangını sayısı Yangın tipi Kızılçam Genç plantasyon 118 tepe Kızılçam Kesim artıkları 37 örtü Kızılçam Yaşlı meşcere 49 örtü Karaçam Genç plantasyon 18 tepe Karaçam Kesim artıkları 64 örtü Karaçam Yaşlı meşcere 52 örtü Maki Alçak boylu maki 81 tepe Maki Boylu maki 18 tepe 1256

7 4. YANGIN SİMÜLASYONU Yangın söndürme çalışmalarının başarısı, yangının erken görülüp ilk müdahalenin çok kısa bir süre içinde yapılabilmesine bağlıdır. Yangınların erken görülebilmesi için yangın potansiyelinin doğru bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. İlk müdahalede geç kalındığında, söndürme çalışmalarında etkili kararlar verebilmek için yangının şiddeti (YŞ), yayılma oranı (YO) ve yanıcı madde tüketimi (YMT) gibi yangın davranışı (YD) özelliklerinin önceden tahmin edilebilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu bilgiler yangın organizasyonuna, yapılacak müdahalenin, kullanılacak ekip, araç ve gereçlerin belirlenmesi ve konuşlandırılmasıyla ilgili karar verme aşamasında yardımcı olmaktadır. Yangın potansiyeli ve yangın davranışının belirlenebilmesi için, önceden elde edilmiş her türlü bilginin bir araya getirilerek mevcut şartlarla birlikte çok yönlü olarak değerlendirilebilmesi ve bu bilgileri kullanarak farklı yangın şartları için alternatif çözümlerin geliştirilebilmesi gerekmektedir. Bu ise ancak, bir çok farklı bilgiyi bir arada değerlendirmeye imkan veren Yangın Tehlike Oranları Sistemi (YTOS) gibi sistemler sayesinde gerçekleştirilebilir (Sağlam 2002; Küçük, 2004; Sağlam vd., 2005). Bu bağlamda yangın gelişimini tahmin edebilen simülasyon modelleri, yangınlarla mücadelede ve teknik elemanların eğitiminde yangın yöneticilerine büyük katkılar sağlayan araç olarak kullanılmaktadır. Yangın anında, yangın amiri kendi mıntıkasındaki bitki örtüsünün yapısını, topografya ve hava hallerinin bu bitki örtüsü yapısıyla ne tür tehlikeler oluşturabileceğini ve muhtemel bir yangında yangının ne tür bir davranış sergileyebileceğini önceden tahmin edebilmelidir (Bilgili 1996). Yangın simülasyonu ile bunu gerçekleştirmek mümkün olabilmektedir. Bunun için, gerçek yangın verileri ile deneme yangınlarından elde edilen veriler kullanılarak geliştirilen yangın davranış modelleri çok kullanışlı olmaktadır. Diğer taraftan geliştirilen modellerin gerçek yangınlarla test edilmesi gerekmektedir. Böyle bir durumda yangın simülasyonun yapılması zaruri bir ihtiyaç olmaktadır. Bu sayede simülasyon ile gerçek durumun karşılaştırılmasını yapmak mümkün olacaktır. Neticede simülasyondaki eksiklikler görülebilecek sürekli geliştirilmesine imkan sağlanacaktadır. Diğer taraftan yangın simülasyonu, yangın eğitimi (farklı YM ve arazi koşullarında simülasyonlar, koruma önlemlerinin planlanması, yangına ilk müdahale planlanması, yangın söndürme çalışmalarının organizasyonu, yangın sonrası zarar tespiti) için son derece kullanışlı olabilmektedir. Sözgelimi, simülasyonla eğitim sırasında yangının gelişimi ile tartışmalar yapılabildiği gibi, gelecek birkaç saatlik zaman diliminde nasıl bir gelişme göstereceğinin tahmini üzerinde fikir yürütmekte önemlidir. Bu aşamada yangını etkileyen koşullar üzerinde istenilen değişiklikler yapılabilir, oluşan yeni duruma göre yangın ekiplerinin konumları değiştirilebilir, arzu edilen yerlere yangın emniyet şeritleri tesis edilebilir. Böylece, çok yönlü olarak değişiklikler yapılarak farklı durumlarda yangının nasıl bir davranış sergileyeceği tahmin edilebilir. Bu konuda HAVELSAN, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Kastamonu Üniversitesi, Artvin-Çoruh Üniversitesi ve Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü ile birlikte Orman Genel Müdürlüğüne sunmak için demo simülasyonu yapılmıştır (Şekil 5). Bu sayede gerçek yangınlarda daha sağlıklı kararlar vermek daha etkin organizasyon yapmak mümkün olacaktır. Bu amaçla, FIRSITE (Finney, 1998), BehavePlus 4.0 (Andrews vd., 2005), FlamMap (Stratton, 2006), NEXUS (Scott, 1999) gibi değişik yangın simülasyon programları geliştirilmiştir. Ülkemiz için böyle bir simülasyon modelinin geliştirilmesi ihtiyaç olarak görülmektedir. 1257

8 Şekil 5. Yangın simülasyonuna ait bazı görünümler 5. SONUÇ Tepe yangını gelişimini belirlemeye yönelik yangınlar ibreli türlerden genç kızılçam ve karaçam meşcerelerinde, aynı türlerin yaşlı meşcerelerinde örtü yangınlarının gelişimi ve bu iki türün müdahale görmüş meşcerelerinin altında birikmiş olan kesim artıklarında yangın davranışları belirlenmiştir. Bunun yanında alçak boylu ve yüksek boylu makide de deneme yangınları yapılmıştır. Kızılçam ve karaçamda plantasyon sahalarında ve düz alanlarda yapılan bu çalışmaların değişik eğim koşullarında ve doğal meşcerelerde de yapılması gerekmektedir. Zira, meteorolojik koşulların yanında yanıcı madde koşulları ve eğim durumu da yangın davranışını etkilemektedir. Yangın davranış modellerinin her türlü 1258

9 yanıcı madde koşullarında ve meteorolojik koşullarda uygulanabilir ve güvenilir sonuçlar verebilmesi için farklı meşcere koşulları ve meteorolojik koşullarda deneme yangınlarının yapılması gerekmektedir. Maki yanıcı madde tipinde farklı tür bileşimlerinde oluşan vejetasyonun yanma özellikleri farklılık göstermektedir. Yanma özellikleri ve kimyasal içerikleri farklılık gösterdiğinden yangın davranış özellikleri ve etkileri de farklı olmaktadır. Bu yüzden, ana türlerden oluşan maki vejetasyonu temsil eden alanlar için yangın davranış modellerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Örneğin Akdeniz bölgesi maki vejetasyonunu oluşturan hakim türler ile Ege ve Marmara daki maki vejetasyonun oluşturan maki elemanları farklılık göstermektedir. Boy ve kapalılık olarak görülen bu farklılık tür bileşiminde de kendini göstermektedir. Yangın davranış özelliklerindeki farklılıklar yangınların ekolojik özelliklerine de yansımaktadır. Dolayısıyla, yangınların ekolojik etkilerinin doğru olarak belirlenebilmesi yangın davranış özelliklerinin doğru bir şeklide tahmin edilmesine bağlı olmaktadır. Önemli hususlardan birisi de bu çalışmaların tamamı (kızılçam ve karaçam için) saf meşcerelerde yapılmıştır. Oysa kızılçam maki karışık meşcereleri (farklı karışım durumları temsil edilmesi gerekir) kızılçam karaçam veya karaçam kızılçam karışım meşcereleri için de bu çalışmaların yapılması gerekmektedir. Sonuçta UYTOS bir an önce uygulamaya konulması ve yangın simülasyon modelinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bunun için kurumlar arası işbirliğinin ve paylaşımın sağlanması acil ihtiyaçlardan birisidir. TEŞEKKÜR Taslak simülasyon modeli Havelsan mühendisleri tarafından yapılmıştır. Çalışmaların gerçekleşmesinde emeği geçen herkese teşekkür ederim. KAYNAKLAR Alexander, M.E., Stefner, C.N., Mason, J.A., Stocks, B.J., Hartly, G.R., Maffey, M.E., Wotton, B.M., Taylor, S.W., Lavoie, N., Dalrymple, G.N, Characterizing the jack pine -black spruce fuel complex of the international crown fire modelling experiment (ICFME). Can. For. Serv. Northern For. Cent. Inf. Report NOR-X-393. Andrews, P.L, Bevins, C.D, Seli, R.C, BehavePlus fire modeling system, version 4.0: User's Guide. Gen. Tech. Rep. RMRS-GTR-106WWW Revised. Ogden, UT: Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station. 132 pp. Bilgili, E., Orman Yangınları ve Karar Vermede Yardımcı Sistemler. Güz yarıyılı Seminerleri, KTÜ Orman Fakültesi, Seminer Serisi No:1, Trabzon. Bilgili, E., The Use of Decision Support Systems in Fire Management Planning. Orman Yangınlarının Önlenmesi ve Mücadelesi Semineri, Fethiye, Muğla. Bilgili, E., Saglam, B., Fire behavior in maquis in Turkey. Forest Ecology and Management, 184, Bilgili, E., Durmaz, B.D., Saglam, B., Kucuk, O., Baysal, I Fire behavior in immature calabrian pine plantations. In: Viegas, D.X. (editor). Proceedings of V International Conference on Forest Fire Research. Elsevier, Meppel, Netherlands. CDROM, 11 p. 1259

10 Bilgili, E., Küçük, Ö., Sağlam, B., Güngör, O., Dinç Durmaz, B., Baysal, İ., Türkiye Ulusal Yangın Tehlike Oranları Sistemi (TUYTOS) ne Doğru. Bölüm I: Yangın Davranışı Tahmin Sistemi, Tübitak-Cost projesi Bilgili, E., Kucuk, O., Estimating above-ground fuel biomass for fuel consumption in young calabrian pine (Pinus brutia Ten.) in Turkey. Energy and Fuels, 23:4, Butler, B.W., Cohen, J.D., Firefighter safety zones: a theoretical model based on radiative heating. Int. J. Wildland Fire, 8(2), Byram, G.M., Combustion of forest fuels, In: Davis, K.P. (Ed.), Forest fire control and use. pp , (McGraw-Hill: New York). Cruz, M.G., Alexander, M.E., Wakimoto, R.H., Assessing the probability of crown fire initiation based on fire danger indices. The Forestry Chronicle, 79(5), Finney, M.A., FARSITE: Fire Area Simulator-model development and evaluation. Res. Pap. RMRS-RP-4. Ogden, UT: USDA, Forest Service, RockyMountain Research Station. 47 p. Forest Canada Fire Danger Group, Development and structure of the Canadian Forest Fire Behavior Prediction System. Forestry Canada, Ottawa, Ont. Inf. Rep. ST-X-3. Küçük, Ö., Bilgili, E., Karaçam (Pinus nigra Arnold) da yanıcı madde özellikleri. G.Ü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 9(1), Küçük, Ö., Yanıcı madde özellikleri ve yangın davranışına bağlı yangın potansiyelinin belirlenmesi ve haritalanması. KTU Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi (Yayımlanmamış) Trabzon. Kucuk, O., Saglam, B., Bilgili, E., 2007a. Canopy fuel characteristics and fuel load in young black pine trees. Biotechnology and Biotechnological Equipment, 21(2), Küçük, Ö., Bilgili, E., Baysal, İ., 2007b. Fire development from a point source in surface fuels of a mature Anatolian black pine stand. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 31(4), Küçük, Ö., Bilgili, E., Sağlam, B., 2008a. Estimating crown fuel loading for calabrian pine and Anatolian black pine. International Journal of Wildland Fire, 17(1), Küçük, Ö., Bilgili, E., Sağlam, B., Başkaya, Ş., Dinç Durmaz, B., 2008b. Some parameters affecting fire behavior in Anatolian black pine slash. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 32(2), Kucuk, O., Bilgili, E., Crown fuel characteristics and fuel load estimates in young calabrian pine (Pinus brutia Ten.) stands in northwestern of Turkey. Fresenius Environmental Bulletin, 17(12b), Kucuk, O., Bilgili, E., Estimating of carbon emissions from experimental fires in young Anatolian black pine (Pinus nigra Arnold) plantations. Fresenius Environmental Bulletin, 19(4), (In pres). Küçük, Ö., Bilgili, E., Dinç Durmaz, B., Saglam, B., Baysal, İ., Örtü yangınının tepe yangınına geçişinde etkili olan faktörler. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 9(2) (baskıda). Stratton, R.D., Guidance on Spatial Wildland Fire Analysis: Models, Tools, and Techniques. USDA Forest Service Rocky Mountain Research Station General Technical Report RMRS-GTR p. 1260

11 Rothermal, R.C., Predicting behavior and size crown fires in the Northern Rocky Mountains. Intermountain Forest and Range Experimental Station research, General Technical Report, INT-438. Sağlam, B., Meteorolojik Faktörlere Bağlı Yanıcı Madde Nem İçerikleri ve Maki Tipi Yanıcı Maddelerde Yangın Davranışının Belirlenmesi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 105p. Saglam, B., Bilgili, E., Maki tipi yanıcı maddelerde yanıcı madde miktarının belirlenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 10(1), Sağlam, B., Bilgili, E., Küçük, Ö., Dinç Durmaz, B., Orman Yangınları Tehlike Oranları Sistemi Uygulamalarının Getireceği Faydalar. I. Çevre ve Ormancılık Şurası Tebliğler, Cilt No:4, , Antalya Saglam, B., Bilgili, E., Kucuk, O., Dinc Durmaz, B., Baysal, I., The Preliminary Results of Fire Behavior in Maquis Fuels under Varying Weather and Slope Conditions. 2 nd Fire Behavior and Fuels Conference, The Environment-Innovations, Management and Policy, , Destin, Florida, USA. Sağlam, B, Küçük, Ö., Bilgili, E., Dinç Durmaz, B., Baysal, İ., 2008a. Estimating Fuel Biomass of Some Shrub (Maquis) Species in Turkey. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 32(4), Sağlam, B., Bilgili, E., Küçük, Ö, Dinç Durmaz, B., 2008b. Fire behavior in Mediterranean shrub species (Maquis). African Journal of Biotechnology, 7(22), Scott, J.H., NEXUS: a system for assessing crown fire hazard. Fire Management Notes. 59(2): Stocks, B.J., Alexander, M.E., Wotton, B.M., Stefner, C.N., Flannigan, M.D., et al Crown fire behavior in a northern jack pine-black spruce forest. Can. J. For. Res, 34, Usda Fire Family Plus User's Guide version 3.0. USDA Forest Service National Fire and Aviation Management Information Systems Team 3833 S. Development Avenue Boise, ID 83705, 124 p. 1261