15. ORMAN YANGIN YOLLARI VE ŞERİTLERİ. Planlanması Yapım Bakım. Yangın Emniyet Yol ve Şeritleri

Transkript

1 15. ORMAN YANGIN YOLLARI VE ŞERİTLERİ Planlanması Yapım Bakım Yangın Emniyet Yol ve Şeritleri Akdeniz coğrafyası ve iklim kuşağında yer alan ülkemiz ormanları, yaz aylarında yoğun bir yangın tehdidi altında bulunmakta, buna bağlı olarak her yıl çıkan çok sayıda orman yangını sonucu önemli miktarda orman alanı zarar görmektedir. Ülkemizde 1937 yılından 1998 yılı sonuna kadar meydana gelen adet orman yangını sonucu hektar orman alanı yok olmuştur. Buna göre yılda ortalama 1000 yangın sonucu yaklaşık hektar ormanlık alanın yandığı anlaşılmaktadır (DPT, 2001). Özellikle Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgelerinde orman yangınları nedeniyle her yıl binlerce hektar orman alanı yok olmaktadır. Orman yangınları bitki örtüsü ve özellikle topografya ile son derece sıkı ilişki içerisindedir. Akdeniz Bölgesinde özellikle maki vejetasyonunun yaygın olması ve yanıcı madde oranı çok yüksek olan Kızılçam ın hakim örtü türü olması nedeniyle yangınlara hassas olan bir bölgedir. Yangınların çıkış noktası ve ilerlemesinde bölgenin topografik yapısı, özellikle sırtlar ve akarsu ayırımları ile hakim rüzgar yönü önemli olmaktadır. Yangın emniyet yolları ve şeritleri yangın çıkmadan önce doğal ve yapay engellerden yararlanarak yapılan, çıplak veya örtülü olan ve yangının yayılmasını engelleyen tesislerdir. Yangın emniyet yol ve şeritleri, yangınla savaş için savunma hattı, karşı ateşi uygulama yerleri, mekanik yangın engeli (direkt engel) ve transport amacıyla yapılır ve kullanılırlar. Orman yangınlarını söndürebilmek bakımından orman yollarının önemi büyüktür. Ormanların yangınlara karşı çok hassas olduğu bölgelerde hem yangınlara kolayca müdahale edebilmek, hem de normal şartlar altında cereyan eden yangınların belli büyüklükleri aşmasını engellemek için yangın emniyet yolları yapılmaktadır. Kalkınma Planları ilke ve tedbirleri ile 6831 Sayılı Orman Yasası nın 75. maddesi gereğince inşa edilen yangın emniyet

2 yollarının miktarı (ağaçlandırma alanlarında gerçekleştirilen miktar dahil) km ye ulaşmıştır (DPT, 2001). Yangın emniyet yolları 6 m genişliğinde yapılmakta ve genellikle çıplak alan olarak muhafaza edilmektedir. Orman yangınlarının tepe yangınına dönüşmemesi ve yol kenarlarından atlamaması için, mevcut orman yolu ve yangın emniyet yollarının kenarlarında yangın emniyet şeritleri oluşturulmaktadır. Yangın emniyet şeritleri, tek taraflı veya çift taraflı olarak metre genişliğinde tesis edilmektedir. Bu amaç için geliştirilmiş standartlar çerçevesinde bugüne kadar 8879 km uzunluğunda yangın emniyet şeridi tesis edilmiştir. Yangın emniyet şeritleri tek başına yangını önleyemedikleri ve eğimli arazide erozyona neden oldukları gerekçesi ile çeşitli çevrelerce sorgulanmaktadır. Yangın emniyet yol ve şeritlerinin yalnız başlarına mekanik bir engel oluşturamadığı bir çok araştırmada tespit edilmiştir. Bu nedenle mevcut uygulamadaki haliyle çok yüksek miktarlarda orman alanı kaybına neden olan genişlikleri optimize edilmelidir. Yangın emniyet yolları Orman Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve yangın emniyet yol ve şeritlerinin planlanma esaslarını açıklayan 285 sayılı tebliğde; orman yangınları ile mücadelede başarılı olmak ve mevcut ibreli ormanlar ile yeni tesis edilmiş ve edilecek olan ibreli ağaçlandırma ve gençleştirme alanlarının emniyetini sağlamak üzere bu orman alanlarında, Yangın Emniyet Yol (YEY) ve Şeritlerinin (YEŞ) açılması gerektiği belirtilmektedir (OGM, 1995) Yangın Emniyet Yol ve Şeritlerinin Amaçları Yangın Emniyet Yol ve Şeritleri ; 1) Yangınla savaş için savunma hattı, 2) Karşı ateşi uygulama yerleri, 3) Mekanik yangın engeli (direkt engel), 4) Transport (ulaşım), amaçları ile inşa edileceklerdir. Yangın emniyet yolları bu amaçların bazen hepsine birden hitap etmekte bazen de tek amaca hizmet etmektedir.

3 a- Yangınla savaş için savunma hattı: Sırtta yapılan bu tesisler yangına müdahale için en uygun savunma yerleridir. Ters hava akımları nedeniyle ısı transferinin sırtın diğer yüzüne en az yapılması, dolayısı ile yangının süratinin azalması nedeniyle sırtlar en uygun yerlerdir. Tabii bu husus yangının sırta doğru gelmesi halinde söz konusudur. Yangın sırtın iki tarafında ve sırta paralel olarak ilerliyorsa bu durumda ana sırttan tali sırtlar istikametinde ayrılan yangın emniyet yolları mücadelede öncelik kazanacaktır, ancak bu tali sırtlardaki mücadele daha riskli ve zor olmalıdır. b- Karşı ateşi uygulama yerleri; Orman yangınlarında karşı ateşin verilebilmesi için karşı ateş verilen yerin iki taraftan uçlarının emniyete alınması gerekmektedir.yangın sırasında açılacak şeritlerin iki tarafının emniyete alınması son derece zor ve büyük işgücü isteyen bir iştir. Riske girilip karşı ateş verilmesi halinde yangının emniyete alınmayan uçtan kaçması halinde daha da büyümesi ve iki ateş arasında kalınması söz konusu olabilir. Yangın emniyet yolları ise parsel oluşumu sağladığından, üzerinde yanıcı madde bulunmaması nedeniyle karşı ateş vermekten başka işgücü istememesinden ve bu yol üzerinde karşı ateşi kontrol imkanının kolay olması nedeniyle en uygun yerlerdir. c- Mekanik yangın engeli; Yangın üçgeninin bir kenarı yanıcı maddedir. Yanıcı madde olmadan yangın olması mümkün değildir. Yangınlarla mücadele için yanıcı maddenin tamamen ortadan kaldırılması söz konusu olamayacağına göre, yanıcı maddenin azaltılması mücadeleyi kolaylaştıracaktır. Yangın emniyet yollarının yapılması ile bu yollar üzerindeki yanıcı maddeler buradan uzaklaştırılmış olmaktadır, dolayısı ile mücadele daha kolaylaşmaktadır (Şekil 3). Orman yangınları ile mücadele için dozer, yükleyici vb. iş makineleri ile yangın sırasında şerit açılmaya çalışılmaktadır. Bu son derece zor ve büyük zaman kaybına neden olan bir çalışmadır. Ayrıca yangın sırasında açılan şeritlerdeki yanıcı maddelerin mıntıkadan uzaklaştırılması mümkün olamamakta yanıcı maddeler kenarlara yığılmakta, yangının bu yığınlara sıçraması halinde mücadele daha da güçleşmektedir. Yangından önce yangın emniyet yollarının yapılmış olması halinde işgücünden büyük bir tasarruf sağlanmış olacak ve yangınla mücadelede tasarruf edilen bu güç kullanılabilecektir.

4 Şekil 3. Yanıcı maddelerden tamamen temizlenmiş yangın emniyet şeridi d- Transport (Ulaşım); Yangınlarla mücadelede en önemli hususlardan biri de zamanında müdahaledir. Havadan müdahale imkanı olması halinde sorun asgari seviyeye inmesine karşılık, mutlaka yer ekiplerinin de yangına müdahalesi gerekmektedir. Havadan müdahale imkanının olmadığı hallerde ulaşım imkanları yangını doğrudan etkilemekte, yangına müdahale süresi uzadıkça yangın geometrik boyutlarda büyümektedir. Yangına ulaşımda tüm yol imkanları kullanılmakta, imkanlara yangın emniyet yolları da belli ölçülerde katkıda bulunmaktadır. Yangın emniyet yolları sırttan yapıldığından yol eğimi sırtın eğimine göre değişmektedir. % 20 eğime kadar bu yollar ulaşım yolu olarak kullanılmaktadır. Yangın Emniyet Yolları ile doğrudan yangınla mücadele hattına gidebilme imkanının sağlanması ile ormanda yaya yürüme süresi azaltılmış ve daha erken yangına müdahale imkanı sağlanmış olmaktadır Yangın Emniyet Yolları ve Yangın Emniyet Şeritleri Yangın emniyet yol ve şeritleri, yangın çıkmadan önce doğal ve yapay engellerden de yararlanılarak inşa edilen çıplak veya örülü yangının yayılmasını önleyen tesislerdir. Bu tesisler üçe ayrılır (OGM, 1995). - Yangın Emniyet Yolları (YY) - Yangın Emniyet Şeritleri (YŞ) - Yangın Emniyet Yol ve Şerit1eri (YYŞ)

5 Yangın Emniyet Yolları (YY) Üzerinde yanıcı madde bulunmayan çıplak tesislerdir. Genişlikleri 6-15 m dir. Orman kenarından veya orman içinden geçen yangın emniyet yollarının kenarlarındaki ağaçların yan dallanması genişlik miktarının tespitinde göz önüne alınmalıdır. Yol genişliğinin ölçülmesinde kenarlardaki ağaçların gövdeleri değil, dalların uçlarının izdüşümleri dikkate alınmalıdır. Yangın emniyet yolları % 20 düşey eğime kadar transport amacı ile de kullanılmalıdır. % 20 eğimin üzerinde çıplak tesis olarak diğer amaçlara da hizmet etmelidir. Yangın emniyet yollarının genişliği yangına hassasiyet durumuna göre yüksek eğimli sırtlarda 6-12 m yayvan sırtlarda m arasında planlanmalıdır (Şekil 4). Şekil 4. Sırtta yapılmış bir yangın emniyet şeridi Yangın Emniyet Şeritleri (YŞ)

6 Mevcut veya yapılacak yolların (Devlet yolları, Köy yolları, Orman yolları, Yangın emniyet yolları v.b.) kenarlarında tek taraflı veya iki taraflı oluşturulacak yangın engelleyici yeşil tesislerdir. Tek taraflı genişlik m dir. Yangına hassasiyet ve hakim rüzgar istikametine göre genişlik tespit edilmelidir. Yangın Emniyet Şeridi; Ot ve çayırdan yeşil bir örtü ile kaplı tabanı, yanıcı materyalden arındırılarak (Şekil 5) ormanlık alandan geçiyorsa, ağaçların aralanması, alt dalların budanması ve toprak üzerindeki bitki artıklarının temizlenmesi ile veya ağaçlandırma ve gençleştirme alanlarından geçiyor ise tesis sırasında yangına dayanıklı ağaç ve ağaçcıkların rüzgar perdesi şeklinde dikilmesi ile tesis edilmelidir Yangın Emniyet Yol ve Şeritleri (YYŞ) Yangın emniyet yolu ile bunun tek veya iki tarafında oluşturulan yangın emniyet şeritlerinin kombine edilmesi sonucu meydana gelir. Yangın emniyet yollarının tek tarafında şerit tesisi halinde toplam genişlik m'dir. Yangın emniyet yolunun iki tarafında yangın emniyet şeridi yapılması halinde toplam genişlik m. olmaktadır. Yangın emniyet yol ve şeritlerinin transport amacına hizmet etme zorunluluğu vardır (Şekil 5). Eğer bu tesisin bazı yerlerinde yangın emniyet yolu % 20 eğimin üzerinde olup transporta uygun değilse, yolun bu kısmında transportu sağlamak üzere B tipi tali orman yolu veya traktör yolu standardında bağlantı yolu planlanıp tesis edilmelidir. Bu şekilde yolda kesintisiz ulaşım sağlanmış olmalıdır (Traktör yolunun uzunluğu 1 km den fazla olabilir).

7 Şekil 5. Yerleşim birimlerine yakın bir yamaçta yapılmış yangın emniyet şeridi Yangın Emniyet Yol ve Şeritlerinin Planlama Esasları Yangın emniyet yol ve şeritlerinin (YY), (YŞ), (YYŞ) planlamasında uyulması gereken esaslar OGM İnşaat Dairesi Başkanlığının yayımladığı 285 sayılı Orman Yangınlarının Önlenmesi ve Söndürülmesi Esasları nca belirlenmiştir. Buna göre (OGM, 1995); Çalışma Ünitesi: İşletme Şefliği çalışma ünitesi olarak kabul edilmiştir. Planlama yapılacak orman alanı bloklara ayrılır. Blok olarak şeflik, havza ve doğal sınırlarla çevrili bir orman bütünü seçilecektir. Blokların seçilmesinde ormanın yangına hassasiyet durumu, topoğrafik yapı, meteorolojik bilgiler ve bitki örtüsü farklılıkları dikkate alınmalıdır. Blokların alanı yangın tehlike durumu ve topoğrafik yapıya göre ha olarak alınmalıdır. Bloklar büyük harfleri ile A. B. E. olarak isimlendirilir. Bloklar içindeki planlama çalışmaları bloklar arası bağlantılar yapılarak Şeflik bazındaki planlama tamamlanır. Komşu şeflikler ile yapılacak bağlantılar göz önüne alınmalıdır. Zorunlu hallerde lokal planlama yapılabilir. Yangın emniyet yolları (YY), yangın emniyet şeritleri (YŞ) ve yangın emniyet yol ve şeritleri (YYŞ), maliyet ve bakım güçlükleri nedeniyle daha çok yangın tehlikesinin fazla olduğu ibreli ağaçlandırma ve gençleştirme alanları ile mevcut ibreli doğal ormanlardan 30 yaştan küçük (30 yaş görünümünde olan boy ve kapalılıkta anlamında kabul edilmelidir)

8 sırasıyla Kızılçam, Fıstıkçamı, Pinus Radiata, Sahil çamı, Karaçam, Sarıçam ve Sedir ormanlarında planlanmalıdır. Ancak bu tip meşcerelerin devamı olan yaşlı, altları tamamen diri örtü ile kaplı meşcerelerde rüzgar ve fırtına tehlikesi dikkate alınarak planlama yapılmalıdır. Yangın tehlikesi olan ormanların ve ağaçlandırma alanlarının bitişiğinde geniş bir maki alanı varsa (minimum 50 ha) bu iki tip alanın birleşim yerinde yangın emniyet yol ve şeritleri (YYŞ) planlanmalı ve ayrıca gereken şekilde maki alanı yangın emniyet yolları ile parçalara bölünmelidir. Yangın emniyet yolu, yangın emniyet şeridi ve yangın emniyet yol ve şeridi Güneydoğu ve Akdeniz yörelerinde 1200 m rakıma, Ege yöresinde 1000 m rakıma, Marmara yöresinde 800 m rakıma kadar, mevcut ibreli ormanları veya yeni kurulan ibreli (doğal veya yapay) ormanlarda tesis edilmesi esastır. İklim veya yangına hassasiyet açısından benzerlik gösteren dikey ve yatay komşu alanlarda da aynı uygulama yapılmalıdır. İbreli ağaçlandırma ve gençleştirme sahalarında bölge ve rakım dikkate alınmamalıdır. Yangına hassas olmayan ormanlarda ağaçlandırma projelerinin öngördüğü iç taksimat şebekesi ve orman üretim yolları koruma görevini gerçekleştirmelidir. Milli Parklar, Av Üretme Alanları, Piknik ve Mesire yerleri ile Tarihi ve Turistik yerler yöresindeki yangına hassas ormanlarda yapılacak yangın emniyet yol ve şeritleri görünümü bozmayacak, idare ve işletme amaçlarına ters düşmeyecek şekilde düzenlenmelidir. Kullanımı farklı olan orman parçaları arasında ve daha çok tampon bölgeler ve sınır hatlarında planlama yapılmalıdır. Yangına hassas orman alanları ile tarım alanlarını ayıran yerlerde varsa orman tahdit hattında, yoksa fiili orman sınırında yapılacak yollar yangın emniyet yolları veya yangın emniyet yol ve şeritleri (tek taraflı) şeklinde planlanmalıdır. Yangın emniyet yolları ve yangın emniyet şeritleri ile bölünecek alanlar; yangına hassas kıymetli ve tehlikeli alanlarda yapılacak yangın emniyet yolları ile ha büyüklüğünde olmalıdır. Engebeli alanlarda parsel büyüklüğünü topoğrafik yapı ve orman durumu belirler. Yangın emniyet yol ve şeritleri ile bölünecek alanlarda parsel büyüklükleri; Tehlikeli ve kıymetli alanlar ile birinci derecede yangına hassas alanlarda ha, ikinci derecede yangına hassas alanlarda ha ve üçüncü derecede yangına hassas alanlarda da ha olmalıdır.