AYDIN TİCARET BORSASI

Transkript

1 AYDIN TİCARET BORSASI AYDIN COMMODITY EXCHANGE 2012 YILI ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI RAPORU Ata Mahallesi Denizli Bulv. No: AYDIN Tel: Faks: Hazırlayan Cansu KARABULUT Arge- Proje ve Kalite Sorumlusu 1

2 İÇİNDEKİLER TABLOLAR 3 ZEYTİNİN TARİHİ 4 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ 6 İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ 6 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 7 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 8 AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 10 DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI 11 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI 11 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI 12 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA 14 SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ZEYTİNYAĞI İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKENLER 16 2

3 TABLOLAR Tablo 1: Sofralık Zeytin Besin Değeri Tablo 2: Zeytinyağı Bileşimleri Tablo 3: Dünya Sofralık Zeytin Üretimi (Ton) Tablo 4: Dünya Zeytinyağı Üretimi (Ton) Tablo 5: Dünya Sofralık Zeytin Tüketimi (Ton) Tablo 6: Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Ton) Tablo 7: Yıllar İtibariyle Türkiye Zeytin Üretimi Tablo 8: Zeytinyağı Üretimi Türkiye / Dünya Tablo 9: İllere Göre 2013/2014 Yılı Zeytin ve Zeytinyağı Rekoltesi Tablo 10: Ülkeler İtibariyle Dünya Zeytinyağı İthalatı (1000 Ton) Tablo 11: Ülkeler İtibariyle Dünya Zeytin İhracatı (1000 Ton) Tablo 12: Ülkeler İtibariyle Dünya Zeytinyağı İhracatı (1000 Ton) Tablo 13: Türkiye Ülkeler Bazında Siyah Zeytin İhracat Rakamları Tablo 14: Türkiye Ülkeler Bazında Yeşil Zeytin İhracat Rakamları Tablo 15: Türkiye Ülkeler Bazında Zeytinyağı İhracat Rakamları 3

4 ZEYTİNİN TARİHİ Zeytin ağacına ilişkin mevcut en eski bilgi Ege Denizi ndeki Santorini Adası nda yapılan arkeolojik çalışmalarda ortaya çıkarılan yıllık zeytin yaprağı fosilleridir. Kuzey Afrika daki Sahra bölgesinde gerçekleştirilen arkeolojik araştırmalarda ise M.Ö e ait zeytin ağacı bulgularına rastlanmıştır. İlk zeytin hasadının ne zaman ve hangi, uygarlık tarafından yapıldığı ise bilinmemektedir. Tarih, zeytinyağı üretimine ilişkin en belirgin izlerin Akdeniz in tam ortasındaki Girit Medeniyeti ne M.Ö yıllarına dek uzandığını göstermektedir. Zeytinyağı kültürünün Akdeniz deki diğer kavimlere yayılmasında en önemli rolü Giritliler oynamıştır; hem de yaklaşık 3000 yıl boyunca. Güçlü ticaret filolarına sahip olan Giritliler in gerçekleştirdiği zeytinyağı ticaretinin günümüzdeki en canlı tanıkları, Knossos ve Faistos Saraylarının yıkıntıları arasında bulunan 2 metrelik zeytinyağı küpleridir. Pithoi denilen bu dev küplerle beraber bulunan tabletlerde ise o günkü zeytinyağı ticaretinin nerelere yapıldığını ve zeytinyağının nerelerde üretildiğine dair bilgiler yer almaktadır. Zeytin ağacı narin bir ağaçtır. Ağır ve zahmetli büyümesine karşın oldukça uzun ömürlüdür. Bir zeytin ağacının ortalama ömrü yıldır, ancak 3 bin yaşında zeytin ağaçlarına da rastlanmıştır. Bu nedenle zeytin ağacının adı mitoloji ve botanikte ölümsüz ağaç tır. Derinlere uzayan kökleri sayesinde kalkerli, çakıllı, taşlı ve kurak topraklarda yetiştirilmeye elverişli olan zeytin ağacı için en verimli ortam yazları sıcak, kışları ise ılıman geçen iklimlerdir. Çünkü zeytin ağacı ışığı, güneşi ve 15 C üstündeki sıcaklığı sever. Yıllık ortalama 220 mm yağış zeytin ağacının verimli bir şekilde büyümesi için yeterlidir. Zeytin ağacı genellikle rakımı düşük coğrafyalarda yetişir. Ancak denizden 1000 metre yükseklikte de zeytin tarımı yapılabilmektedir. Çalı görünümündeki zeytin ağacının yapraklarının üst yüzü koyu, alt yüzü ise gümüş rengindedir. Yapraklar mükemmel bir düzen içinde dalın iki tarafından karşılıklı olarak çıkar. Ortalama cm. genişliğindeki gövde çürümeye karşı çok dayanaklıdır. Ortalama boyu 4-10 m olan zeytin ağacı bir yıl bol, bir yıl az ürün verir. Çiçek verme mevsimi kuzey yarım kürede Nisan - Haziran ayları arasındadır. Yeşil zeytinler Ağustos ayı sonundan Kasım ayı başına kadar olan süre içinde olgunlaşır. Zeytin hasatında toplama şekilleri binlerce yıldan bu yana neredeyse hiç değişmemiş, asırlar boyunca elle toplama ya da silkme yöntemi kullanılmıştır. Bir de, yere düşmüş zeytin meyvelerini toplama yöntemi vardır. Hasat, Kasım ile Mart ayları arasında yapılır. 4

5 Ancak genel yöntem silkmedir. Elle toplamada, sağma veya taraklama yöntemi, yerden toplamada ise merdane veya fırça kullanılır. Günümüzde zeytin hasadında makineden de (sarsma ve yerdeki meyveleri emici ekipmanlarla toplama) yararlanılmaktadır. Uygulamada en fazla emek gerektiren yöntem, elle toplamadır. Saatte en fazla 9-10 kilogram zeytinin toplandığı bu yöntem, meyve sağlam ise en iyi kalitede zeytinyağı üretilmesini sağlar. Isıl işlem görmeden meyvesinden yağ çıkarılan zeytinyağı kültüründe, binlerce yıldan bu yana değişmeyen başka bir gelenek de zeytinden yağ çıkarma yöntemidir. Bunun nedeni zeytinyağının, zeytinlerin soğuk presten geçirilmesiyle elde edilmesi ve hiçbir kimyasal işleme gerek duymadan yenilebilmesidir. İşte bu yüzden, bugün hâlâ Ortadoğu da rastlanan zeytin üretme yöntemiyle, yaklaşık 6 bin yıl önceki zeytinyağı elde etme yöntemi arasında hiç fark yoktur. İlk olarak zeytinler ezilerek hamur haline getirilir, daha sonra bu hamur sıkılır veya presten geçirilir. En sonunda ise yağ, zeytin meyvesinin suyundan (karasu) ayrıştırılır. 19. yüzyılın başında ise teknolojinin gelişmesiyle hidrolik pres makinelerine geçildi. Bugün hidrolik pres makinelerinin yanı sıra, zeytin hamuruna hiç pres uygulamadan merkezkaç kuvvetiyle zeytinyağı elde etmeyi sağlayan makineler de kullanılıyor. Bunların içinde de en yaygını kontinü sistemi dir. Kontinü sisteme, tam otomatik sistem denir. Önce zeytinler türlerine göre ayrılır. Huni adlı çukura dökülen zeytinler makine sistemiyle yapraklardan temizlenir ve kırıcıda ezilip kırılır (makine, üç bin devirle çekirdeği un ufak eder). Buradan çıkan hamur, karıştırma yoğurmadan sonra su verilir, posa ve şırası ayrıştırılır. Şıradan da yağ ve karasu ayrıştırılıp, yağ filtre tankına alınır, son tortuları ayıklanıp dinlenme tankına bırakılır. Buradan doğal yağ güğümlere, teneke ve şişelere doldurulur. Yağdan geriye kalan prina tekrar öğütülüp sabun yapmada kullanılır. Prina posasına pelet denir ve yakacak, yakıt olarak kullanılır. Kaliteli zeytinyağı elde etmek için: zeytinlerin, hasattan sonra mümkün olan en kısa süre içinde işlenmesi gerekir. Çünkü zeytin bekletilirse fermante olur, bu ise zeytinyağının kalitesinin düşmesine yol açar. Ancak, zeytinin bol olduğu dönemlerde, bekletilme mecburiyeti de doğabilir. Bu durumda işlemeden bekletilen zeytinler, genellikle santim yüksekliğindeki yığınlar şeklinde, iyi havalandırılmış ve serin depolarda saklanır. Doğal zeytinyağı kaliteli olması için şu işlemlerden geçirilir: zeytin zamanında toplanır, fazla bekletilmeden yağhanede iyice temizlenir, en uygun kaplarda dinlendirilir, serin ve karanlıkta korunur. 5

6 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ Zeytin sofralık ve yağlık olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. Sofralık zeytin, yeşil veya siyah olum safhalarında hasat edilip, salamura edilirse yeşil veya siyah sofralık zeytin olarak tüketime hazır olmuş olur. Yağ içeriği ile enerji miktarı siyah zeytinde yeşil zeytine göre daha yüksek iken, özellikle A vitamini, demir ve kalsiyum yönünden düşüktür. Tablo 1: Sofralık Zeytin Besin Değeri Siyah Zeytin (40-50 adet) Yeşil Zeytin (40-50 adet) Enerji (kalori) Yağ (g) ,5 Karbonhidrat (g) 1,1 2,8 Protein (g) 1,8 1,5 Kalsiyum (mg) Demir (mg) 1,6 2.0 Vitamin A (IU) Vitamin B1 (mg) Vitamin B2 (mg) Niasin (mg) Vitamin C (mg) 0 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı Tablo 2: Zeytinyağı Bileşimleri Bileşimler Yaklaşık Miktarı Trigliseritler 98,50% Doymuş Yağ Asitleri 14% Tekli Doymamış Yağ Asitleri 72% Çoklu Doymamış Yağ Asitleri 12% Demir 0,64 mg Vitamin E 150 mg /kg Vitamin K 64,8 µg/kg Polifenoller 300 mg /kg Kolesterol 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ Zeytin, kansere karşı etkili birçok maddenin yanı sıra A, D, E ve K vitaminleri de içermektedir. Sindirim bozuklukları, safra kesesi hastalıkları, özellikle bağırsak kanseri ve kalp rahatsızlıklarında etkili olan zeytinden istenilen yararı alabilmek için acısını yemek, yağında ise rafine değil sızma olanını tercih etmek gerekmektedir. 6

7 Zeytin, besleyici değerinin yüksek olmasından ötürü, yeterli ve dengeli beslenmede önemli bir yere sahiptir. Zeytinin besleyici değerinin yüksek oluşu; lif içermesi, lezzetli olması, protein oranı yüksek bir besin olmasının yanı sıra vücuda alınması zorunlu olan aminoasitleri (özellikle lösin, aspartikasit, glutamik asit), doymamış yağ asitleri, vitaminler ve temel elementleri içermiş olmasına bağlanmaktadır. Zeytinyağı, yüksek tansiyon, kolesterol, damar sertliği, mide ve bağırsak ülseri, romatizma, safra kesesi tembelliği, safra taşı, safra kanalı tıkanıklığı, karaciğer bozuklukları, kabızlık, kansızlık, gut hastalığı ve deri çatlamalarını tedavide önemli bir rol oynamaktadır. Çocuklarda beyin ve kemik gelişimini hızlandırır. E vitamini sayesinde yaşlanma etkilerini azaltma ve doku yenileme özelliği taşır. Kireçlenmeyi önlemede büyük rol oynar. Cansız saçların kuvvetlenmesini sağlar. Unutkanlığı önler. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Dünyada zeytin üretimi büyük oranda Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde yoğunlaşmıştır. Dünya zeytin dikim alanlarının %94 ü, üretimin %95 i Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde bulunmaktadır. (FAO 2011) Dikim alanlarının en yoğun olduğu ülkeler İspanya, İtalya, Yunanistan, Tunus ve Türkiye dir. Zeytin dikim alanına sahip diğer önemli ülkeler ise Suriye ve Fas tır. Bunun yanı sıra son yıllarda Avustralya, Japonya ve Arjantin gibi ülkelerde de zeytin üretimine başlanılmıştır. Tablo 3: Dünya Sofralık Zeytin Üretimi (Ton) Ülkeler 2006/ / / / / / /13 AB Türkiye Mısır Cezayir Suriye Fas Peru Amerika TOTAL Kaynak: International Olive Oil Council 7

8 Tablo 4: Dünya Zeytinyağı Üretimi (Ton) Ülkeler 2006/ / / / / / /13 AB Tunus Suriye Türkiye Fas Cezayir Ürdün TOTAL Kaynak: International Olive Oil Council Tablo 5: Dünya Sofralık Zeytin Tüketimi (Ton) Ülkeler 2006/ / / / / / /13 AB Türkiye Mısır Amerika Cezayir Suriye Brezilya TOTAL Kaynak: International Olive Oil Council Tablo 6: Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Ton) Ülkeler 2006/ / / / / / /13 AB Amerika Türkiye Suriye Fas Brezilya Cezayir TOTAL Kaynak: International Olive Oil Council TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Türkiye bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleriyle, İtalya, İspanya, Yunanistan ve Tunus gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerindendir. Zeytin ve zeytinyağı üretimi daha çok Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yapılmaktadır. 8

9 Zeytin genetik özelliğinin yanı sıra kültürel işlemlerin tam olarak uygulanamayışı nedeniyle alternans ( bir yıl ürün verme diğer yıl az/yok verme) gösterir. Ürünün alternans eğilimi, üretici ülkelerin yetiştirme tekniklerine verilen öneme göre değişen unsurlardan birisidir. Son yıllarda iklim koşullarının düzelmesi, yeni zeytin fidanlarının dikimi ve zeytin üretiminin özendirilmesi konusundaki çalışmaların da etkisiyle zeytin üretimi artış göstermiştir. Yine de uygun bakım, hasat ve sulama tekniklerinin tam olarak uygulanamaması gibi sebeplerle var ve yok yılları arasındaki üretim farkı büyük olmaktadır. Zeytin üretimindeki olumlu gelişmelere paralel olarak son yıllarda zeytin sıkma tesislerinin modernleşmesi, kapasitelerinin artması ve modern rafine zeytinyağı işleme tesislerinin devreye girmesiyle birlikte zeytinyağı üretim miktarı ve kalitesinde de ilerleme kaydedilmiştir. International Olive Council nın, 2012/13 sezonunda Türkiye nin zeytinyağı üretimi için tahmini 195 bin tondur. Zeytin üretimi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlıklı beslenmede, istihdam sağlanmasında ve diğer sanayi kollarına pazar yaratmada, yüksek katma değeriyle tarım ekonomimiz için önem taşımaktadır. Tablo 7: Yıllar İtibariyle Türkiye Zeytin Üretimi Toplu Yıllar Ürün Adı (dekar) meyvelikleri Meyve veren n alanı yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Üretim (ton) Ağaç başına ort. verim (kg) Zeytin (sofralık) Zeytin (yağlık) Zeytin (sofralık) Zeytin (yağlık) Zeytin (sofralık) Zeytin (yağlık) Zeytin (sofralık) Zeytin (yağlık) Zeytin (sofralık) Zeytin (yağlık) Zeytin (sofralık) Zeytin (yağlık) Kaynak: TÜİK 9

10 Tablo 8: Zeytinyağı Üretim Türkiye / Dünya TÜRKİYE ÜRETİM DÜNYA ÜRETİMİ TÜRKİYE'NİN PAYI MİKTARI MİKTAR DÜNYADA YILLAR (TON) (TON) % 2004/ , / , / , / , / , / , / , / , / ,17 Kaynak: International Olive Oil Council AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Aydın ın ekonomisine büyük katkısı olan zeytin ve zeytinyağı üretimi büyük önem taşımaktadır. Özellikle zeytinyağı üretimi aşamasında zeytinyağı kalitesinin korunması çok önemlidir. Üretim, sıkım ve depolama aşamalarında zeytinyağının özelliklerinin korunması için üreticilerin ve sıkım fabrikalarının gerekli özeni göstermeleri gerekmektedir. Tablo 9: İllere Göre 2013/2014 Yılı Zeytin ve Zeytinyağı Rekoltesi AĞAÇ SAYISI Sofralığa Yağlığa Ağaç Başına Elde Edilecek Elde Edilecek Ayrılacak Ayrılacak İLLER Meyve Zeytin Danesi Zeytin Zeytinyağı Meyve Vermeyen Zeytin Zeytin Veren (Kg) (Ton) (Ton) (Ton) (Ton) BALIKESİR , ,0 ÇANAKKALE , ,0 MANİSA , ,6 AYDIN , ,1 MUĞLA , ,0 İZMİR , ,0 BURSA , ,0 ADANA , ,5 HATAY , ,5 KİLİS , ,0 GAZİANTEP , ,5 MERSİN , ,0 ŞANLIURFA , ,0 MARDİN , ,0 KAHRAMANMARAŞ , ,0 OSMANİYE , ,0 ANTALYA , ,0 DENİZLİ , ,0 YALOVA , ,0 TR TOPLAM , ,9 Not 1: 2012/2013 sezonu ağaç sayıları kullanılmıştır. Meyve vermeyen ağaç sayıları 1/6 oranında meyve veren ağaç sayısına aktarılmıştır. Not 2: Ege-Marmara Bölgesi illerinde rekolte heyetinin çalışma programında yer alan ilçelerde üretim, üretimin sofralık ve yağlık olarak dağılımı heyet üyelerinin arazi gözlemi, sektör ve tarım teşkilatı ile görüşmeleri sonucunda tahmin edilmiştir. Heyet arazi programında yer almayan ilçeler için arazi programındaki ilçelerin ortalama dane verimi, ortalama sofralık-yağlık oranı ve ortalama yağ randımanı dikkate alınmıştır. Not 3: Güney Bölgesi illerinde üretim, üretimin sofralık ve yağlık olarak dağılımı heyet üyelerinin arazi gözlemi, sektör ve tarım teşkilatı ile görüşmeleri sonucunda tahmin edilmiştir. Not 4: Diğer iller bölümünde yer alan illerde üretim, üretimin sofralık ve yağlık olarak dağılımı sektör temsilcilerinin görüşmeleri sonucunda tahmin edilmiştir. Not 5: Tabloda verilen iller ülkemizde zeytin ağaç varlığının %98'ini oluşturmaktadır. Diğer iller hesaplamaya dahil edilmemiştir. Kaynak: İzmir Ticaret Borsası 1 Kg. Zeytinyağı İçin Zeytin Tanesi (Kg) 10

11 DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI Zeytinyağı üreticisi AB ülkeleri, dünya zeytinyağı üretim ve ihracatından aldığı pay kadar zeytinyağı ithalatından da önemli oranda pay almaktadır. Bu durum özellikle İtalya nın işleyip paketleyerek ihraç etmek üzere AB dışı üretici ülkelerden de dökme zeytinyağı ithal etmesinden kaynaklanmaktadır. 2012/13 sezonunda AB nin topluluk dışı ülkelerden ithalatı bir önceki sezona göre % 6,28 artarak 93 bin tona yükselmiş, bu miktarın % 62 sini İtalya, % 26 sını de İspanya gerçekleştirmiştir. Tablo 10: Ülkeler İtibariyle Dünya Zeytinyağı İthalatı (1000 Ton) Ülkeler 2007/ / / / / /13 AB Ülkeleri (AB içi hariç) ,5 93 ABD Brezilya ,5 61, Kanada ,5 38 Japonya ,5 35, Avustralya 27 28, ,5 31 Çin , Rusya İsrail ,5 6 6 Meksika 10 9, Dünya , ,5 744,5 743,5 Kaynak:International Olive Council Son yıllarda dünyada zeytinyağı tüketiminin artmasıyla birlikte başta ABD, Brezilya, Kanada ve Japonya olmak üzere birçok ülkenin ithalatının da yükseldiği görülmektedir. Özellikle ABD son yıllarda gerçekleştirdiği 285 bin ton civarı ithalatı ile dünyada önemli bir yere sahip olmuştur. Tüketiciler arasında giderek artan sağlık bilinci ve doğal yollarla üretilmiş olan gıdalara talep nedeniyle, dünya ticaretinde zeytinyağının öneminin daha da artması beklenmektedir. Artan gelir düzeyi ve yükselen hayat standartları zeytinyağı için yeni pazarların oluşmasına yol açacaktır. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Zeytin üretimini Akdeniz ve benzeri iklime sahip olan ülkelerde gerçekleşmesi, zeytinyağı ihracatında sınırlı sayıda ülkenin söz sahibi olmasına neden olmuştur. Dünya zeytinyağı ihracatının yaklaşık %90 ı toplam yedi ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünyada zeytinyağı talebinin yıldan yıla yükselmesi bu ülkelerin zeytinyağı ticaretindeki önemini daha da artırmaktadır. Avrupa birliği zeytinyağı üretiminde kendi kendine yeter durumda olduğu kadar zeytinyağı ticaretinde de söz sahibidir. Etkili promosyon kampanyaları ile birlikte, 11

12 AB nin Ortak Tarım Politikası çerçevesinde sağladığı destekler üretici ülkelerin bu konuma gelmelerinde önemli katkıda bulunmuştur. AB ülkeleri, topluluk içi ticaret hariç olmak üzere, dünya zeytinyağı ihracatının yarısından fazlasını gerçekleştirmektedir. Tablo 11: Ülkeler İtibariyle Dünya Zeytin İhracatı (1000 Ton) Ülkeler 2007/ / / / / /13 AB ,5 243,5 245,5 Mısır , Fas Türkiye , Arjantin 90, ,5 65 Suriye Peru , TOTAL Kaynak: International Olive Oil Council Tablo 12: Ülkeler İtibariyle Dünya Zeytinyağı İhracatı (1000 Ton) Ülkeler 2007/ / / / / /13 AB Ülkeleri (AB içi hariç) Tunus Türkiye , Suriye Fas , Arjantin 18, ,5 17,5 Avustralya 4 6, Şili 1, ,5 11,5 11,5 Dünya 562,5 608, , Kaynak:International Olive Council TÜRKİYE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Türkiye nin zeytinyağı ihracatı, yıldan yıla zeytin ve buna bağlı olarak zeytinyağı üretiminde meydana gelen dalgalanmalar sebebiyle artış ve düşüşler göstermektedir. İşleme teknolojisi, pazarlama politikaları ve rakiplerimizin zeytinyağı üretimindeki yükseliş ve düşüşleri de ihracatımızı etkileyen diğer önemli unsurlardır. 12

13 Tablo 13: Türkiye Ülkeler Bazında Siyah Zeytin İhracat Rakamları ÜLKE ADI miktar (kg) değer ($) miktar (kg) Değişim Miktar % değer ($) Değişim Değer % ROMANYA IRAK BULGARİSTAN ALMANYA BİRLEŞİK DEVLETLER BİRLEŞİK KRALLIK HOLLANDA RUSYA FEDERASYONU FRANSA AVUSTURYA KKTC AVUSTRALYA SUUDİ ARABİSTAN BELÇİKA İSVEÇ İSVİÇRE KAZAKİSTAN DANİMARKA TÜRKMENİSTAN KANADA MAKEDONYA İSPANYA TOPLAM Kaynak: EİB Tablo 14: Türkiye Ülkeler Bazında Yeşil Zeytin İhracat Rakamları ÜLKE ADI miktar (kg) değer ($) miktar (kg) değer ($) Değişim Miktar % Değişim Değer % IRAK ALMANYA BİRLEŞİK DEVLETLER ROMANYA SUUDİ ARABİSTAN BİRLEŞİK KRALLIK İRAN (İSLAM CUM.) HOLLANDA BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ AZERBAYCAN-NAHÇİVAN RUSYA FEDERASYONU AVUSTURYA İSRAİL FRANSA TÜRKMENİSTAN LİBYA İSVEÇ BELÇİKA KUVEYT KANADA TOPLAM Kaynak: EİB 13

14 Tablo 15: Türkiye Ülkeler Bazında Zeytinyağı İhracat Rakamları ÜLKE ADI miktar (kg) değer ($) miktar (kg) ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Ülkemiz, zeytin üretiminde Dünyanın önemli üreticileri arasında olmasına rağmen gerek üretim gerek iç tüketim gerekse dış ticarette konulmuş olan hedeflerine henüz ulaşamamıştır. Zeytin; ihraç ürünü olması nedeniyle ülkemize döviz girdisi sağlayan, iç tüketimde insanların temel besini, sağlıklı toplum ve nesillerin oluşmasında önemli etkisi ve doğrudan yaklaşık 500 bin ailenin dolaylı 10 milyon kişinin geçim kaynağı olan önemli bir tarım ürünüdür. Ancak zeytin ve zeytinyağı sektöründe küresel ve ülkesel bazda yaşanan önemli yapısal sorunlar nedeniyle zeytin ve ürünlerinin yeterince ekonomik getiri sağlayamaması sektörün gerilemesine ve darboğaza girmesine yol açmıştır. Zeytin sektörü; Sorunlar; - Miras yoluyla toprakların bölünmesi ve zeytin sahalarının daralması, - Türkiye nin ağırlıklı olarak tuzlu ve uzun sürede yeme olgunluğuna gelen işleme tekniğini tercih ediyor olması, sofralık zeytin işleme tesislerinin daha çok küçük aile işletmeleri yapısında, teknolojiden uzak çalışıyor olması, değer ($) Değişim Miktar % Değişim Değer % FAS FİLDİŞİ SAHİLİ BİRLEŞİK DEVLETLER KANADA AVUSTRALYA ÇİN HALK CUMHURİYETİ GÜNEY KORE CUMHURİYE JAPONYA ALMANYA İSPANYA İTALYA PORTEKİZ BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ IRAK İRAN (İSLAM CUM.) KUVEYT SUUDİ ARABİSTAN YEMEN AZERBAYCAN-NAHÇİVAN TOPLAM Kaynak: EİB 14

15 - Yeterli altyapı ve araştırma-geliştirme çalışmaları yapılmamış olduğundan yurdumuzun hangi yöresinde, hangi tür zeytinin en uygun şekilde yetişebileceğinin planlanmaması, bu bölgede yapılan üretimin yurt çapına dağılması ve bütün üretimin Gemlik zeytininde yoğunlaşması, özellikle bazı yörelerde hem verim düşüklüğü, hem de işleme şekli nedeniyle olumsuzlukların yaşanması, - Zeytinin kayıtsız işletmelerce merdiven altı tabir edilen yerlerde çok ucuz maliyetlerle ve sağlıksız şartlarda üretilmesi, ilgili bakanlıkların sadece kayıtlı işletmeleri periyodik denetim altında tutarken hiçbir kaydı bulunmayan merdiven altı işletmelerin denetlenmemesi, aynı pazarda ise fiyat olarak haksız rekabete yol açmaları, - Sektörde yetişmiş eleman olmaması, Çözüm Önerileri; - İhracat olanaklarının geliştirilebilmesi için farklı ülkelere yönelik işleme tekniklerinin uygulamaya konulması, AB ile ABD gibi büyük pazarların damak zevkine uygun sofralık zeytin işlemesi konusunda gerekli teknolojik ve yapısal dönüşümlerin gerçekleştirilmesi, - Mevcut zeytinliklerin ıslah edilmesi ve geliştirilmesi, yeni zeytinliklerin plantasyonu, - Fidan üretiminin sertifikalı hale getirilmesi, - Coğrafi bilgi sistemleri yöntemiyle yani uzaktan algılama sistemi kullanılmak suretiyle, Türkiye de tüm ürünlerin nerede, ne kadar yetiştiğinin belirlenmesi ve bilinçli üretim yapılması, - Yurt dışında talep gören zeytin çeşitlerimizin artırılması, - Türkiye deki ağaç sayısının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi, ağaçların sofralık mı yağlık mı olduğunun ortaya konulması ve buna göre ne kadar ağaç dikileceğinin planlanması, - Zeytin üretici firmaların çoğu zeytin stokçusu olarak çalışmaktadır. Gelecek 5-10 yılda zeytinin stoklanmasının, kooperatifler veya birlikler tarafından şekillendirilmesi, bu şekilde bilinçsiz stokçuluğun önlenmesi, - Kayıt dışılığın önlenmesi, - Zeytininin pazarlanması için hedef pazarlar seçilerek o ülkelerde tanıtım yapılması, 15

16 - Türkiye zeytin ihracatının %83 ünü dört ülkeye gerçekleştirmektedir. Bu gelirin %55 ini Romanya dan elde etmektedir. Romanya da ihracattaki bir tıkanma, bir sıkıntı çok ciddi problemlere sebep olacaktır. Bu itibarla, zeytin ihraç pazarlarımızın çeşitlendirilmesi, - İhracat yapmadan önce hangi ülkeye, hangi kanalla (oteller, süpermarketler, restoranlar, zeytini üreticiden alıp yeniden paketleyecek müşteriler), hangi ambalajla, hangi lezzette, hangi ürünün satılacağının tespit edilmesi ve bu doğrultuda ön çalışma yapılması, - Zeytinliklere hayvan bırakılmaması, Zeytinyağı sektörü; Sorunlar; - Zeytinyağına verilen primin AB ülkelerine göre daha az ödenmesi, - AB ülkelerinin bizim ihracatımıza uyguladığı gümrük fonları yüzünden AB ülkelerine olan ihracatımızda yaşanan sıkıntılar, Çözüm Önerileri; - Zeytinyağlarının uygun ve hijyenik ortamlarda üretilmesi ve depolanması ile lisanslı depoculuğun uygulanması, - Öncelikli pazarlar belirlenerek zeytinyağının yurtdışında tanıtılması, özellikle uzak doğu ülkelerine pazarlanması. ZEYTİNYAĞI İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKEN STRATEJİLER 1) Zeytin üretiminde yıllar itibariyle rekolte farkını asgari düzeyde koruyacak tedbirler almak. 2) Tarımsal faaliyetlerin zamanında ve doğru yapılması sağlanmalıdır. 3) Dış ticaret bilinci oluşturulması. 4) İşletmelerin kurumsallaşma çalışmaları hızlanmalıdır. 5) Ürünün katma değerini arttıran Marka laşma faaliyetlerine öncelik ve ağırlık verilmelidir. 16