Şehriyar ( Tebriz, Tebriz, 18 Eylül 1988 )

Transkript

1 Şehriyar ( Tebriz, Tebriz, 18 Eylül 1988 ) Seyîd Ebülgasım Mehemmed Hüseyn Şehriyar Tebriz'de doğdu. Babası Mirağa Hoşginabî hem tanınmış bir hattat hem de meşhur bir dava vekili idi. Şairin çocukluk yıllan baba yurdu Hoşginab'ta geçmiş, ilk tahsilini Tebriz'de yapmış, liseyi ve üniversiteyi Tahran'da okumuştur. 1921de Tıp Fakültesini bitirmiştir. Nişaburda devlet memuru olarak çalışmış, Tahran'da ziraat bankasında (1935) görev almıştır. Uzun zaman Farsça şiir yazmış "çağımızın Hafız'ı" adını almıştır. 1952'de annesinin vefatından sonra Tebriz'e göçmüş, kendi akrabalarından Azize Hanım'la evlenmiş ve ondan Hadi isminde bir oğlu, Şehrizad ve Meryem adlarında iki kızı olmuştur. 1953'te annesinin tavsiyesi ve tesiriyle ana dilinde ilk şiirlerini ve "Heyder Babaya Salam" manzumesini yazmıştır. Bu konuda kaynakların birinde şöyle deniliyor: "Bir gün annesi ona (Şehriyar'a) diyor ki "Oğlum, deyirler sen böyük şair olmuşsan, amma men senin dediyin şe'rleri başa düşmürem. Beş niye menim dilimde demirsen? Bir az da menim dilimde söyle ki, men de başa düşüm" (Cevat Hey'et)." "Heydar Babaya Salam" manzumeyi Türkçe eser yazmanın Şahlık İran'ında kesin bir surette yasak edildiği yıllarda, Azerbaycan Türkçesinin, Tebriz şivesinin canlı konuşma dilinde, folklor üslubunda, hece vezninde yazılmıştır. "Haydar Baba Dağı" manzumede yurdun sembolü olarak umumileştirilmiş, onun timsalinde halk maneviyatının saflığı ve duruluğu, vatan hasreti ve il-oba sevgisi, tabiatın ekolojisi, millî yaşayışın, ruhun, dilin, hafızanın özellikleri, adet ve alışkanlıkların, köydeki deyer ve servetlerin tekrar edilemez güzelliği şiire, nağmeye, bediî güzelliğe çevrilmiştir. "Heyder Baba" manzumesi neşr olunduktan sonra diller ezberi, iktibas ve nazirelerin hedefi oldu, şöhreti bütün Türk dünyasına yayıldı, Özellikle Kuzey Azerbaycan, Türkiye ve Irak Türkleri arasında büyük yankılar uyandırdı. Ana dilli şiir nehrinin harekete gelmesinde ilk dalga ve ilk sarsıntı oldu. Meşhur şairler Sehend, Süleyman Rüstem, Memmed Rahim, B. Vahabzâde, N. Xezri, Gabil, "Heyder Baba"ya cevap manzumeleri yazdılar. Şehriyar, Azerî-Türk şiirinde dönüş yarattı, yeni bir edebî merhaleyi başlattı. Türk halkları arasında, özellikle iki Azerbaycan arasında manevî bir köprü oldu. "Heyber Babaya Salam" bir çok dillere tercüme edilmiş ve dünyanın çeşitli ülkelerinde neşr edilmiştir. Onun için yüzlerce ilmî makale ve kitap yazılmıştır. Türkologlar Azerbaycan Türkçesi'ni bu manzumenin materyaline dayanarak araştırmışlardır. (Bakınız: Muharrem Ergin, Azerî Türkçesi) Şehriyar 1988'de Eylül ayının 18'inde Tahran'da Mihr hastanesinde vefat etmiş, vasiyeti üze-

2 rine Tebriz'de "Makberetü r ş-şuara"da defu edilmiştir. Eserleri: Haydar Babaya Salam, Tebriz, 1951; Yad-i ez Heyder Baba, Tahran 1964; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1966; Divan-ı Türkî Tebriz, 1992; Yalan Dünya, Bakı, 1993; Eserleri (4 cilt), Tahran, (?). Temel eserleri: Heyderbaba'ya Salam, Tebriz, 1951; Usdi Ez Heyderbaba, Tahran, 1964; Seçilmiş Eserleri, Baku, 1966; Divani-Türki, Tebriz, 1992; Baku, 1993; Yalan Dünya, Baku, 1993; Eserleri (4 ciltlik), Tahran, Kaynakça 1. Billuri Höküme. Mehemmedhüseyn Şehriyar.Bakı: Edebi proses , Bakı: XX esr Cenubi Azerbaycan edebiyatında demokratik İdeyalar, d iller. Meqaleler mecmuesi. Bakı; Azerbaycan ve Azerbaycanın demokratik qüweleri. Bakı: Cenubi Azerbaycan edebiyyatı antologiyası. 4 cildde, cild 3. Bakı: 1988, cild 4. Bakı,1993. ŞİİRLER (Ustad Seyid Mehemmedhüseyn Şehriyar. Bütün eserleri. Üç cildte. Azerbaycan Bilimler Akademiyası, Edebiyyat Enstitutesinin elmi Arxivi. Elyazmasırıdan seçmeler.) AMAN, AYRILİQ! Bizi yandırır yaman ayrılıq, Bu darıxdıran 1 duman ayrılıq. Göze sovrulan saman ayrılıq, Aman, ayrılıq, aman, ayrılıq! Bir gözün açar, bir gözün yumar, Arazı serin gördükde umar, Xezeri 2 derin gördükde cumar 3, Qem deryasına cuman ayrılıq, Aman, ayrılıq, aman, ayrılıq! Arazım 4 vursun baş daşdan-daşa, Göz yaşı gerek başlardan aşa, Nece 5 yad olsun 6 qardaş qardaşa? Ne din qanır 7, ne iman ayrılıq, Aman, ayrılıq, aman, ayrılıq! Dedim: ayrılıq, qınama meni, Seni görmüşem eller 8 düşmeni, Yüz nün kerre de sınayam seni, Aman ayrılıq, haman ayrılıq, Aman, ayrılıq, aman, ayrılıq! (köylerin, günün, ayın gizledir, Ulduz axtarır 9, sayın 10 gizledir, Oxunu atır, yayın gizledir, Oeddimi 11 eden kaman ayrılıq, Aman, ayrılıq, aman, ayrılıq! Sen unutsan da, Süleyman 12, meni Unutmayacaq Şehriyar seni, Yaz geler, bülbül qapsar çemeni, Indilik sevsin zaman ayrılıq, Aman, aynihj, aman, ayrılıq! Ayrılıq gele bir kerem qıla 13, Bir nece gün de bizden ayrıla, Qem de bir biz tek sarala, sola, Hanı bir bele güman, ayrılıq, Aman, ayrılıq, aman, ayrılıq! Amansız gözün yuman ayrılıq, Cansızlığından uman ayrılıq, Qanla yazılmış roman ayrılıq, Aman, ayrılıq, aman, ayrılıq! Aman, ayrılıq, aman, aynlıq! QAÇAQ NEBİ 14 Dur 15 qefes qapısın bir açaq 16, Bu sınıq qanadla bir uçaq, Nebi! Ay qoçaq Nebi Qazamat 17 istidi 18, yata bilmisen 19, Analar beşiyin sata bilmisen, Öz ata yurdunu ala bilmisen 20, Qeyrelin qurbam 21, ay qoçaq Nebi! Ay qoçaq Nebi! Ön beş il 22 gavurun zulmüne dözdün 23, Her neqşe çekdikce, neqşesin pozdun 24, Şimdi ki, obadan-elden el üzdün 25 Qem yükün çatmışam 26, dur köçax 27, Nebi! Ay qaçaq Nebi! 1. (insanı) usandıran, yüreğini sıkan 2. Hazar Denizi'ni 3. dalar, suya batar 4. Araş nehrim, Araş nehri iki Azerbaycan arasındaki hududun büyük bil kısmını oluşturmaktadır. 5. nasıl 6. yabancı olsun 7. ne din anlar 8. halk düşmanı (olarak) görmüşem 9. yıldız arıyor 10. sayısını 11. boyumu 12. Süleyman Rüstem: tanınmış sairlerden, Güney Azerbaycan için yazdığı şiirler çok meşhurdur 13. bir büyüklür edip gele kerem kıla 14. kaçak Nebi: XIX. asırda Ruslara karşı savaşmış bir milli kahramandır. Bu şiir onun hakkında söylenmiş meşhur bir koçaklamaya naziredir. 15. kalk 16. açalım 17. hapishane 18. sıcaktır 19. yatamıyorsun 20. bırakamıyorsun, ondan vazgeçemiyorsun 21. (senin) gayretine kurban 22. yi! 23. katlandın 24. o, hile yaptıkça, tuzak kurdukça, onun oyununu bozdun 25. elini çektin, alakan koptu 26. gam yükünü yüklemişem 27. kalk, haydi göç edelim

3 Dörd bir dövremizi saldatlar 1 aldı, QeTelar ucaldı 2, qaranlıq saldı. Zindanın işıqsız, güneşsiz qaldı, Hümmetin ucadır, dam alçax, Nebi! Ay qoçaq Nebi! Bir kesin qalmayıb yarü yoldaşdan, Qalsa da, fayşadır 3, doymaz oynaşdan. Geceli 4 qoy aşaq bu dağdan, daşdan, Zindanı qazmışam, dur qaçax, Nebi! Ay qoçaq Nebi! Dedin bes 5 velen de sabiq 6 vetendir, Gördün ki, dostun yox, hemı düşmendir, Vetenden qalan bir quru kö vşendir 7, Ondan da el çekib vaz keçax, Nebi! Ay qaçaq Nebi! Gelmişdim vetenin edim xidmetin, Özünde de çekdim qemli qürbetin, Qırıram ürekden veten ülfetin, Ciğere bağlısa bir biçax s, Nebi! Ay qoçaq Nebi! Vetenden doynıuşam, Nebi, qınama, Dur gedek, bu xalqı artıq sınama, Dur görüm, bu ağaç benzir anama, Telinden qoy qırım bir saçax, Nebi! Ay qoçaq Nebi! Harali () olmalı, - Bile bilmedik, Lekesin bu qanın sile bilmedik, Bir de biz bu yana gele bilmedik, Arazın suyundan bir içax 10, Nebi! Qeyretün 11 qurbanı, ay qoçax Nebi! TÜRKÜN DİLİ Türkün dili tek sevgili 12, istekli dil olmaz, Ayrı dile qatsan bu esil 13 dil esil olmaz. Üz şe'rini farsa, erebe qatmasa şair, Şe'ri oxuyanlar, eşidenler kesil olmaz 14, Fars şairi çox sözlerini bizden aparmış, Sabir kimi bir süfreli 15 şair pexil olmaz 1 * 1. Bişmiş kimi 19 şe'rin de gerek dad-duzu olsun, Kend ehli 20 bilirler ki, doşabsız 21 xeşil olmaz 22. Sözler de cevahir kimidir 23, esli bedelden 24, Teşxis veren 25 olsa, bu qeder zir-zibil olmaz. Şair ola bilmezsen, anan doğmasa şair, Missen 26, a balam, her sarı köynek 27 qızıl 28 olmaz. Çox qıssaboy olsan, oluşan cin kimi şeytan, Çox da uzun olma ki, uzunda eqil olmaz. Menden de ne zalim çixar, oğlum, ne qisasçı, Bir defe bunu an 29 ki ipekden qezil 30 olmaz. Azad, qoy oğul eşqi tebiet de beyensin, Dağ-daşda doğulmuş deli ceyran hemil olmaz 31. İnsan odu 32 tutsun bu zelil xelqin elinden, Allahı seversen 33, bele insan zelil olmaz. Çox da ki, Serabın 34 suyu var, yağ-balı vardır, Baş erse de çatdırsa 35, Serab Erdebil olmaz. Bir zerre müsavat 36 ola, şair çöpe dönmez, Erbablarımızdan 37 da qarınlar tebil olmaz 38. Düz vaxtda 39 dolar taxta-tabaq edviye 40 ile Onda ki, nenem sancilanar zencefil 41 olmaz. Bu Şehriyarın teb'i kimi 42 çimmeli çeşme 43 Kövser ola bilse, demirem, Selsebil 44 olmaz. DERYA ELEDİM 45 Türki 46 bir çeşme ise, men onu derya eledim, Bir soyuq me'rekeni 47 mehşeri-kübra 48 eledim. Bir işıltiydi, Seha ulduzu tek 49 görsenmez 50, Göz yaşımla men onu üqdi-süreyya 451 eledim. Ümidim var ki, bu derya hele oğyanus ola, Ona zamin 52 bu zemine ki, müheyya eledim. Türkün meseli, folkloru dünyada tekdir, Xan yorganı, - kend içre meseldir, - mitil olmaz. Azer qonşu Qeyseri, Rumu esir etmiş, Kesra sözüdür 17, bir bele tarix nağıl olmaz 18. Ürfana çatmasa 54 şe'rü edeb ibğa olmaz 55, Men de ürfane çatıb, şe'rimi ibğa eledim 56. Ebediyyetle yanaldım doğula Hafize tay 5b, Şirazm şahçırağm 57 Tebrize ehda eledim (Rus) askerleri 2. yükseldi 3. fahişeler 4. gece ile gece vakti 5. sakat 6. eski, geçmiş 7. ekili arazi 8. bıçak 9. nereli 10. İçelim 11. gayretinin 12. sevgili 13, asil, soylu 14. aciz, çaresi/, olmaz, zor durumda kalmaz 15. sofralı sofrasız herkese açık 16. kıskanç, eli sıkı 17. Kesra: İran şahlarından Muşiravan'ın lakabıdır, eski İran şahları için de kullanılır 18. masal, yalan 19. pişmiş, gibi, yemek gibi 20. köylüler 21. hoşaf, komposto 22. haşıl, undan öğütülmüş yarma, kavuttan yapılan bir yemek 23. cevher, kıymetli taşlar gibidir; ey kıymetli, değeri kendinden 25. (değerinden) anlayan 2b. bakırsın 27. gömlek 28. altın 29. anla 30. ham yünden veya keçi kılından eğrilen sağlam bir ip 31. hâmil, yük taşıyan hayvan "ceyrana gem vurulmaz!" 32- dur 33. Allah'ı seversen, Allah aşkına, Allah için 34. Serab: Güney Azerbaycan'da bir şehir 35. başı arşa değse de 36. eşitlik 37. zenginlerimizin, esnaf-tüccarı m izin 38. karınlan davul gibi olmaz 39. norma! zamanda 40. ilaçlar, ilaç yerine kullanılan şeyler 41. güzel kokulu bir bitki 42. şairlik gücü 43. çimilecek, yıkanacak çeşme, su şair ilhamının gücünü, bol duru sulu pınara benzetmiş 44. Kevser ve selsebil: Cennetteki iki pınarın adıdır 45. derya haline getirdim 4ö. Türkçe 47. savaş, kavga 48. kıyamet günü 49. Seha yıldızı gibi 50. görünmez (zor görülür) 51. Süreyya adlı yıldızın bağı, düğünü, gerdanlığı 52. kefil 53. dirilttim 54. irfana ulaşmasa 55. ölümsüz, baki olmaz 56. Hafız (Hafız'ı Şirazi)a eş doğulması için, Hafıza eş olmak için 57. Şiraz'ın yakınlarında mukaddes kabul edilen bir ziyaret58. hediye ettim

4 Türkinin canını 1 almışdı heyasız tağut 2, Men heyat aldım ona, heqq üçün ehya eledim 3. Feyzi-Ruhülqüds 4 oldu mededim Hafiz tek, Men de Hafiz kimi e'cazi-mesiha eledim 5. Qeme-qeddareler 6 ağzında dil olmuşdu söyüş 7, Men sevine etdim onu, xenceri xurma eledim 8. İndi göylerde gözel sefle 9, sefa ile gezir 10, Mencelablarda 11 üzer 12 ördeyi durna eledim. Bax ki "Heyderbaba" efsane tek olmuş bir Qaf 13, Men kiçik bir dağı sermenzili-enqa eledim 14. Burda Rövşenzemirin 15 de hünerin yad eledim 16, Men onun da qelemin 17 tutiyi-guya eledim 18. Ne tek İranda menim velvele salmış qelemim, Bax ki Türkiyede, Qafqazda ne qovğa eledim. 19 Bax ki Tehranda ne Ferzaneler 20 olmuş valeh 21, Bax ki Tebrizde ne şairleri Şeyda eledim 22. Hem "Sehendiyye" 23 Sehendin 24 dağın etdi başuca 25, Hem men öz qardaşımın haqqını ifa eledim. Acı dillerde şirin türki olurdu henzel 26, Men şirin dillere qatdım onu halva eledim. Her ne qalmışdı keçelilerden ona bal peteyi, Eridib mumlu balın 27 şehdi-müseffa eledim 28. Türki, vallah, analar oxşağı 29, laylay 30 dilidir, Derdimi men bu deva ile medava eledim 31, Şehriyar, heyf 32, savuqdur bu deyirman hele de, Dartmağa yoxdu deni, men de müdara eledim 33. YALAN DÜNYA! Senin behren yeyen 34 kimdir? Kiminkisen? Yeyen 35 kimdir? Sene doğru deyen kimdir? "Yalan dünya. Yalan dünya!" Bu dünya fanidir, faril. Bu dünyada qalan ham? Davud oğlu Süleymam Text üstünden salan dünya" Xeste Qasım Seni ferzaneler 36 atdı, Qapıb divaneler tutdu, Kimi aldı, kimi satdı. Satan dünya, alan dünya. Seni bayquşlar alqişlar, Deli-viraneni xoşlar 37. Dolan eqle 38, seni boşlar 39, İçi boşla dolan dünya. Çatıb senden köçen keçdi, Ecel camın içen keçdi, Olan oldu, keçen keçdi, Ne istirdin olan dünya? Atı ezel dağa saldıq, Yorulduqca dalı qaldıq. Atı satdıq, ulaq aldiq, Yeher oldu palan, dünya. Sene Qarunlar allandı, Qızıldan telli qallandı, Batıb zulmete quylandı, Ülüb telli talan dünya. Qazanıb, hey talanıbsan, Qalanıb hey calanıbsan, Ezelden çalxalanıbsan, Yene de çalxalan dünya! Nene qarnı ilk beşiyin, Qebristanlıq son deşiyin, Ne içerin, ne eşiyin, Qaranlıq bir dalan dünya. Ne qandın, kim gül ekendir? Kim qılınc tek qan tökendir? Teymur hele kürekendir, Çingiz canın alan dünya. İgidlerin başın yeyen, Qocalar bozbaşın yeyen, Qebirlerin daşın yeyen, Özü yene qalan dünya! Biri ayna, biri pasdır, Biri aydın, biri kasdır, Gece toydur, seher yasdır, Gül açdıqda solan dünya. 1. Türkçe'nin 2. zalim, (Şah kastediliyor) 3. dirilttim 4. Cebrail'in feyzi 5. İsa gibi mucize gösterdim b. kamalar-kılıçlar 7. küfür 8. hançeri hurma ettim 9. safla, saf halinde İÜ. geziyor 11. lağım sularında, pis suda 12. yüzen, yüzmekte olan 13. Kaf dağı 14. Anka kuşunun yuvası haline gelirdim 15. Mehdi Rusenemin: tanınmış yazar, Fransız edebiyatı uzmanı 16. hatırladım 17. kalemini 18. konuşan papağan haline getirdim I 1 ), heyecana sebep oldum, ses seda saldım 20. Mehemmedeli Ferzane: Tahran'da yaşayan tanınmış bir yazar ve tenkitçi, Ferzane aynı zamanda âlim demektir. 21. hayran 22. Yehya Şeyda: Tebriz'de yaşayan gazeteci, şair, yazar ve edebiyatçı; Şeyda aynı zamanda deli demektir. 23. "Sehendiyye" Şehriyar'ın Bulud Baraçorhı Sehend'e ı;evab olarak yazdığı menzume 24. Şair Sehend'in 25. başını yüceltti 26, Ebucehri karpuzu denilen bitki, acıdır 27. balını 28. tertemiz, süzülmüş bal 29. annelerin okşaması, sevmesidir 30. ninni 31. tedavi eltim 32. yazık, yazıklar olsun 33. (vaziyeti) idare ettim 34. meyvesini yiyen 35. sahibin 36. âlimler, bilginler 37, virayeni sever38. akla dolan, akıllı olan, olgun kimse 39. seni terk eder, sana önem verme?.

5 Boğulaydın doğan yerde, Doğub, xelqi boğan yerde, Oğul ne'şîn oğan yerde, Ana zülfün yolan dünya. Ocaq iken söneymişsen, Çanaq iken çöneymişsen, Ne pis qarı neneymişsen, Nağıl! Yalan! Palan dünya. Yaman qurğu! Yığılaydın! Tufanlarda boğulaydın! Noleydi bir dağılaydın, Bizi derde salan dünya. ANALAR OXŞAMASI 1 Şehid balam, bayram gelib, Kesret qaldim o qamete 2, Bellisi senin, bayram senin, görüşü qalsın qiyamete. Senden sora baş götürüb, gezüm 5 gözden itdim, bala 6, Her gül gördüm, çeşme gördüm, sene nisgil etdim?, bala, Qayıdanda 8 desmalımda q torpağından geldi 10, bala, Hüseynin türbeti kimi saxlamişam şefaete 11, Ruhun geldi pencereye, gördüm ne bir gözel quşdu, Baxış dedi: - Qemgin olama 12 bayram geldi de sovuşdu 13, Birden baxdim, yox oldu quş, heç bilmedim ne vaxt uşdu. Şayed menim gözüm birden açıldı baği-cennete, Kitabların tozun alıb eğrisi varsa düzlerem, Xeyalda qoy xadim olub 23 başım qarışsın xidmete, Uşaqlığın kimi, bala, üregimde dolanırsan, Gözlerimde yaş olursan, qalanırsan, calanırsan 24, Herden de bir dağ-qem olub üregimde qalanırsan 25, Dağlar kimi başı uca, yaxşı çatdın şehadele, Her ne libasın var idi boxçaya bükdüm, bağladım, Apardım verdim mescide, ürek tapırsa(m) dağladım 26, Şehid anaların 27 tapdım, bir oxşadim, bir ağladım, Cihadda şirket etmeyen 28 hesret qalsın bu hesrete, Şir balası 29, şehidlerin yeri boşdur, boş qalmasin, Allah bizden xoşnud olsun, şeytan qoy heç xoş olmasın, Sizler kimi igidlerden dünya dolsun, boşalmasın, Cihad bizi cehennemden qurtardı verdi cennete, Şehidlerin şehadeti oldu islam piruzluğu, Anaların göz yaşları, ataların dilsuzluğu, Bayramların bayramlığı, novruzların novruzluğu, Şücaetdir ki, mat qalıb şeytan da bu şücaete Şehadet bir seadet ki, her kes ona çata bilmez, Allah ile alım-satım her kes alıb-sata bilmez, İnsan gerek özün atsın, her kes özün ata bilmez, Tekçe şehidlerdir çatan bunca böyük seadete, Şehid balam, bayram senin, görüş qalsın qiyamele. Allah yolunda vermişem, şehadetin nuşdur mene 14, Axiretim bahar olsun, dünya varken qışdır mene, Şehîdlerin anaları mescidde tay-tuşdur mene 15, Şehadetin bîr izzetdir, biz de çatdıq 16 o izzete, Qurban kesir bu bayramda biri toyuq, biri ferik 17, Men de seni qurban kesdim, ehsanlarda oldum şerik 18, Allahın öz ehsanında ki, cennetdir hemişelik 19, Qurban olum onu bize nişan veren 20 şeriete, Bıır-bucaqda 21 senden, bala, her iz qalırsa, izlerem, Kumudda 22 her ne qoymuşdun / her gün açıb temizlerem, GETME TARSA BALASI Tebriz, 1344 "İzn ver, toy gecesi men de sene daye gelim, El qatanda sene meşşate temaşaye gelim". Sen bu mehtab gecesi seyre çixan bir serv ol, İzn ver, men de dalınca sürünüb saye gelim. Mene de baxdın o şehla gözüle, men qaragün Cür'etim olmadı bir kelme temennaye gelim. Men cehennemde de baş yasdığa qoysam sen ile, Heç ayılmam ki, durub cenneti-me'vaye gelim. 1. sevmesi, okşaması 2. boya, boya başa 3. cennet 4. görüşme, vuslat 5. başımı alıp gettim 6. yavrum 7. seni arzu ettim, senin hasretini hatırlayıp ütüldüm 8. geri dönünce 9. mendilimde 10. setirdim 11. sefaet için 12. üzülme, kederlenme 13. savuştu, gitti 14. şehit olman benim için hoştur 15- eştir, arkadaştır, yoldaştır bana 16, ulaştık 17. piliç 18. ehsanlarda ortak oldum, "Ehsan": Azerbaycan'da ölünün arkasından, yakınları tarafından hayır için verilen yemek 19. her zaman için 20. gösteren, işaret eden 21- köşede, bucakta 22. komodinde (çekmecede) 23- hizmetçi olup, hizmet eden olup 24. dökülüyorsun 25. üst üste yığılıyorsun 26. eğer yüreğim varsa, onu bulabiliyorsam dağladım 27. şehitlerin analarını 28. cihada ortak olmayan 29. aslan yavrusu

6 Nene qarnında da senle ekiz olsaydım eğer, İstemezdim doğulub bir de bu dünyaye gelim. Sen yatıb, cenneti rö'yada görende geceler, Men de cennetde quş ollam ki, o rö'yaye gelim. Qıtlıq iller yağışı tek quruyub göz yaşımız, Kuyi-eşqinde gerek bir de Müsellaye gelim. Sen de sebraye marallar kimi bir çıx, nolu ki, Men de bir şeyde çıxanlar kimi sebraye gelim. Allahından sen eğer qorxmayıb olsan tersa, Qorxuram men de dönüb dini-mesihaye gelim. Şeyx Sen'an kimi donquz otarıb illerce, Seni bir görmek üçün Me'bedi-tersaye gelim, Yox, senem, anlamadım, anlamadım, başa men Buraxım mescidimi, senle kelisaye gelim? Gel çıxaq Turi-tecellaye, sen ol ciiveyi-tur, Men de Musa kimi, ol Turi-tecellaye gelim. Şiridir Şebriyarın şe'ri, elinde şemşir, Kim deyer men bele bir şir ile de'vaye gelim? Azer ayı, OYUN OLDUQ (Müstezad) İtimiz qurd olalı, biz de qayıtdıqi qoyun olduq, it ile qol-boyun olduq. İt elinden qayıdib 2, qurda da bir zad boyun olduq, İt ile qol-boyun olduq. Qurdumuz dişlerini bey 4 qara daşlarda itiltdi 5, Qoyunun da işi bitdi. Son &, soxuldu sürüye 7, bir sürünü sökdü-dağıtdı, Ekilib 8, it gedib itdi 9. Biz de baxdıq it ile qurd arasında oyun olduq. İt ile qol-boyun olduq. AZERBAYCAN* Könül quşu qanad çalmaz sensiz bir an, Azerbaycan, Xoş günlerin getrnir müdam 10 xeyalımdan, Azerbaycan. Senden uzaq düşsem de men eşqin ile yaşayıram, Yaralanmış qelbim kimi, qelbi viran Azerbaycan... Bütün dünya bilir senin qüdretinle, dövletinle Abad olub, azad olub mülki-iran, Azerbaycan! Bisütuni-inqilabdan Şirin-veten üçün Ferhad Külüng vurmuş öz başına, zaman-zaman, Azerbaycan! Veten eşqi mektebinde can vermeyi öyrenmişik, Üstadımız deyib heçdir vetensiz can, Azerbaycan. Qurtarmaqçun zalimlerin elinden Rey şümşadım 12, Öz şümşadın başdan-başa olub qan, Azerbaycan! Yareb, nedir bir bu qeder ürekleri qan etmeyin, Qolubağlı qalacaqdır ne vaxtacan 13 Azerbaycan? İgidlerin İran üçün şehid olub, evezinde 14 Derd almısan, qem 15 almısan sen İrandan, Azerbaycan! Övladların ne vaxtadek terki-veten olacaqdır? El-ele ver, üsyan ele, oyan, oyan, Azerbaycan! Besdir feraq odlarından 10 kül elendi başımıza, Dur ayağa, ya azad ol, ya tamam yan, Azerbaycan! Şebriyarın üreyi de seninki tek yaralıdır. Azadlıqdır mene melhem, sene derman, Azerbaycan! HEYDERBABAYA SALAM Birinci Hisse Heyderbaba, ildırımlar şaxanda, Seller-sular şaqqıldayıb axanda, Qızlar ona sef bağlayıb baxanda, Salam olsun şövketüze, elüze, Menim de bir adım gelsin dilüze. Heyderbaba, kekliklerin uçanda, Kol dibinden dovşan qalxıb qaçanda, Baxçaların çiçeklenib açanda, Bizden de bir mümkün olsa yad ele, Açılmayan ürekleri şad ele. Bayram yeli çardaxlan yıxanda, Novruzgülü, qar çiçeyi çıxanda, Ağ buludlar köyneklerin sixanda, Bizden de bir yad eyleyen sağ olsun, Derdlerimiz qoy dikkelsin, dağ olsun. 1. döndük 2. geri dönüp, kurtulup 3. kurda bir şey vermek için kefil olduk 4. habire, sürekli 5. keskinleşirdi 6. sonra 7. koyun sürüsü 8. bir yerlere gidip, yok olup, def olup 9. gitti, kayboldu 10. daima 11- inkılabın -Özellikle İran meşrutiyet hareketi kastediliyor.- Bîsütun dağında 12. Rey: Tahran yakınlığında bir şehir, eski İran'ın başkentlerinden biri "İran'ın menfaatlerini" anlamına, simsad veya sümsad aynı zamanda düz, güzel ve beyan, boy bos, vücııd için sıfat olarak kullanılır. Burada Tahran'ın (Eey'in) düzgün vücudunu kurtarmak anlamında kullanılmıştır. 13. ne vakte kadar 14. kargılığında 15. gam 16. ayrılık ateşlerinden

7 Heyderbaba, gün dalıvı dağlasın, Üzün gülsün, bulaqların ağlasın, Uşaqların bir deste gül bağlasın, Yel gelende, ver gelişin bu yana, Belke menim yatmış bexlim oyana. Heyderbaba, senin üzün ağ olsun, Dörd bir yanın bulaq olsun, bağ olsun, Bizden sora senin başın sağ olsun, Dünya qezov-qeder, ölüm-itimdi, Dünya boyu oğulsuzdu, yetimdi. Heyderbaba, yolum sennen kec oldu, Ömrüm keçdi, gelenim edim, gec oldu, Meç bilmedim gözetlerin necoldu, Bilmez idim döngeler var, dönüm var, İtginlik var, ayrılık var, ölüm var. Heyderbaba, igid emek itirmez, Ömür keçer, efsus, bere bitirmez, Namerd olan ömrü başa yel irmez, Biz de, vallah, unutmamı sizleri, Görenmesek, halal edin bizleri. Heyderbaba, Mir Ejder seslenende, Kend içine sesden-küyden düşende, AŞIQ Rüstem sazın dillendirende, Yadındadı ne hövlesek qaçardım? Quşlar tekin qanad çalıb uçardım. Şengilava yurdu, aşıq alması Gah da gedib orda qonaq qalması, Daş atması, alma-heyva salması Qahb şirin yuxu kimi yadımda, Eser qoyub ruhumda, her zadımda. Heyderbaba, Quru gölün qazları, Gediklerin sazax çalan sazları, Kend-gövşenin payizları, yazlan, Bir sinema perdesidir gözümde, Tek oturub, seyr edirem özümde. Heyderbaba, Qaraçemen cadası, Çovuşların geler sesi, sedası, Kerbelaya gedenlerin qadası Düşsün bu ac, yolsuzların gözüne, Temeddünün uyduq yalan sözüne- Heyderbaba, şeytan bizi azdirıb, Mehebbeti üreklerden qazdırıb, Qara günün serneviştin yazdırıb, Salıb xalqı bir-birinin canına, Barışığı beleşdirib qanına. Göz yaşına baxan olsa, qan axmaz, İnsan olan, xencer beline taxmaz, Amma heyif, kor tutduğun buraxmaz, Behiştimiz cehennem olmaqdadır, Zilhiccemiz meherrem olmaqdadır. Xezan yeli yarpaqları tökende, Bulud dağdan yenib kende çökende, Şeyxül-îslam gözel sesin çekende, Nisgilli söz üreklere deyerdi, Ağaçlar da Allaha baş eyerdi. Daşlı bulaq daş-qumunan dolmasın, Baxçaları saralmasm, solmasın, Urdan keçen atlı susuz olmasın. Deyne, bulaq, xeyrin olsun, axarsan, Üfüqlere xumar-xumar baxarsan. Heyderbaba, dağın, daşın seresi, Kehlik oxur, dalışında feresi, Quzuların ağı, bozu, qeresi, Bir gedeydim dağ-dereler uzunu, Oxuyaydım: "Çoban, qaytar quzunu". Heyderbaba, sulu yerin düzünde, Bulaq qaynar çay-çemenin gözünde, BuIaqotu üzer suyun üzünde, Gözel quşlar ordan gelib keçerler, Xelvetleyib bulaqdan su içerler. Biçin üstü sünbül biçen oraqlar, Ele bil ki, zülfü darar daraqlar, Şikarçılar bildirçini soraqlar, Biçinçiler ayranların içerler, Bir huşlanıb, sondan durub biçerler. Heyderbaba, kendin günü batanda, Uşaqların samın yeyib yatanda, Ay buluddan çıxıb qaş-göz atanda Bizden de bir sen onlara qisse de, Qissemizde çoxlu qemü qüsse de. Qarı nene gece nağıl deyende, Külek qalxib qap-bacanı döyende, Qurd keçinin Şengülüsün yeyende Men qayıdıb bir de uşaq olaydım, Bir gül açıb, ondan sora solaydım. Emmecanın bal bellesin yeyerdim, Sondan durub üs donumu geyerdim, Baxçalarda diringeni deyerdim, Ay özümü o ezdiren günlerim, Ağaç minib, at gezdiren günlerim...

8 Heçi xala çayda paltar yuyardı, Memmedsadıq damlarım suvardı, Meç bilmezdik dağdı, daşdı, duvardı, Her yan geldi, şıllaq atıb aşardıq, Allah, ne xoş, qemsiz-qemsiz yaşardıq! Şeyxül-Islam minacah deyerdi, Meşed Rehim lebbadeni geyerdi, Meşd Hareli bozbaşlan yeyerdi, Biz xoşuduq xeyrat olsun, toy olsun, Ferq elemez, her nolacaq, qoy olsun. Melik Niyaz verendilin salardı, Atın çapıb qıyğacıdan çalardı, Qırği tekin gedik başın alardı. Dolayıya qızlar açıb pencere, Pencerelerde ne gözel menzere! Heyderbaba, kendin toyun tutanda, Qız-gelinler bena, pilte salanda, Bey geline damnan alma atanda, Menim de o qızlarında gözüm var, Aşıqların sazlarında sözüm var. Heyderbaba, bulaqların yarpızı, Bostanların gülbeseri, qarpızı, Çerçilerin ağ nabati, saqqızı, İndi de var damağımda, dad verer, İtgin geden günlerimden yad verer. Bayram idi, gecequşu oxurdu, Adaxlı qız bey çorabın toxurdu, Her kes şalın bir bacadan soxurdu, Ay ne gözel qaydadı şal sallamaq, Bey şalına bayramlığın bağlamaq. Şal istedim men de, evde ağladım, Bir şal alıb tez belime bağladım, Qulamgile qaçdım, şalı salladım, Fatma xala mene corab bağladı, Xan nenemi yada salıb ağladı. Heyderbaba, Mirzemmedin baxçası, Baxçaların turşaşirin alçası, Gelinlerin düzmeleri, taxçası, Hey düzüler gözlerimin refinde, Xeyme vurar xatireler şefinde. Bayram olub, qizıl palçıq ezerler, Naxış vurub otaqları bezerler, Taxçalarda düzmeleri düzerler, Qız-gelinin fındıqçası, henası, Heveslener anası, qaynanası. Baxıçının sözü, şovu, kağızı, İneklerin bulaması, ağızi, Çerşenbenin girdekanı, mövizi, Qızlar deyer: "Atıl-matıl, çerşenbe, Ayna tekin bextim açıl, çerşenbe". Yumurtam göyçek, güllü boyardıq, Çaqqışdırıb sınanlarm soyardıq, Oynamaqdan birce meğer doyardıq? Eli mene yaşıl aşıq vererdi, İrza mene novruzgülü dererdi. Novruzeli xermende vel sürerdi, Gahdan enib küleşlerin kürerdi. Dağdan da bir çoban iti hürerdi, Onda gördün qulaqların şaxladı, Dağa baxıb qulagların şaxladı Axşam başı naxırçılar gelende, Qoduqlan çekib vurardıq bende, Naxır keçib gedib yetende kende Heyvanları çılpaq minib qovardıq, Söz çixsaydı, sine gerib sovardıq. Yaz. gecesi çayda sular şarıldar, Daş-qeyelar selde aşıb xarıldar, Qaranlıqda qurdun gözü parıldar, İtler, gördün, qurdu seçib ulaşdı, Qurd da, gördün, qalxıb gedikden aşdı, Qış gecesi tövlelerin otağı, Ketlilerin oturağı, yatağı, Buxarıda yanar odun yanağı, Şebçeresi, girdekanı, iydesi, Kendi basar gülüb-danışmaq sesi. Şüca xaloğlunun Bakı sovqeti, Damda quran samavarı sohbeti, Yadımdadı şestli qeddi, qameti, Cünemmeyin toyu döndü yas oldu, Neneqızın bext aynası kas oldu. Heyderbaba, Neneqızın gözleri, Rexşendenin şirin-şirin sözleri, Türki dedim, oxusunlar özleri, Bilsinler ki, adam geder, ad qalar, Yaxşı-pisden ağızda bir dad qalar. Yaz qabağı gün güneyi döyende, Kend uşağı qar güllesin söyende, Kürekçiler dağda kürek züvende, Menim ruhum ele bilin ordadir; Kehlik kimi batıb qalıb, qardadır.

9 Qarı nene uzadanda işini, Gün buludda eyirerdi teşini, Qurd qocalıb çekdirerdi dişini, Sürü qalxıb dolayıdan aşardı, Badyaların südü aşıb-daşardı. Xeccesultan emme dişin qısardı, Molla Bağır emoğlu tez mısardı, Tendir yanıb, tüstü evi basardı, Çaydanımız ersin üste qaynardı, Qovurğamız sac içinde oynardı. Bostan pozub getirerdik aşağı, Doldurardıq evde taxla-tabağı, Tendirlerde bişirerdik qabağı, Özün yeyib, toxumların çıtdardıq, Çox yemekden lap az qala çatdardıq. Verziğandan armudsatan gelende, Uşaqların sesi düşerdi kende, Biz de bu yandan eşîdib bilende, Şıllaq atıb bir qışqırıp salardıq, Buğda verib armudlardan alardıq. Mirze Tağiynan gece getdik çaya, Men baxıram selde boğulmuş aya, Birden işıq düşdü o tay baxçaya, "Eyvay, - dedik, - qurddu", qayıtdıq qaçdıq, Heç bilmedik ne vaxt küllükden aşdıq. Heyderbaba, ağaçların ucaldı, Amma heyif, cavanların qocaldi, Toxluların arıqlayıb acaldı, Kölge döndü, gün batdi, qaş qereldi, Qurdun gözü qaranlıqda bereldi. Eşitmişem yanır Allah çırağı, Dair olub mescidizin bulağı, Rahet olub kendin evi, uşağı, Mensur xanın eli-qolu var olsun, Harda qalsa, Allah ona yar olsun. Heyderbaba, Molla İbrahim var, ya yox? Mekteb açar, oxur uşaqlar, ya yox? Xirman üstü mektebi bağlar, ya yox? Menden axunda yetirersen salam, Edebli bir salami-malakelam. Xeccesultan emme gedib Tebrize, Amma ne Tebriz ki, gelenmir bize, Balam, durun, qoyaq gedek enimize, Ağa öldü, tifağımız dağıldı, Qüyun olan yad gediben sağıldı. Heyderbaba, dünya yalan dünyadı, Süleymandan, Nuhdan qalan dünyadı, Oğul doğan, derde salan dünyadı, Her kimseye her ne verib alıbdi, Eflatundan bir qum ad qalıbdı. Heyderbaba, yar-yoldaşlar döndüler, Bir-bir meni çölde qoyub çöndüler, Çeşmelerim, çıraqlarım söndüler, Yaman yerde gün döndü, axşam oldu, Dünya mene xerabeyi-şam oldu. Emoğluynan geden gece Qıpçağa, Ay ki çixdı, atlar geldi oynağa, Dırmaşırdıq, dağdan aşırdıq dağa, Meş Memixan göy atını oynatdı, Tüfengini aşırdı şaqqıldatdı. Heyderbaba, Qara gölün deresi, Xoşginabın yolu, bendi, beresi, Orda düşer çil kehliyin feresi, Ordan keçer yurdumuzun özüne, Biz de keçek yurdumuzun sözüne. Xoşginabı yaman güne kim salıb? Seyidlerden kim qırıhb, kim qaiıb? Amirqafar dam-daşını kim ahb? Bulaq gene gelib gölü doldurur? Ya quruyub, baxçalan soldurur? Amirqafar seyidlerin tacıydı, Şahlar şikar etmesi qeyqacıydı, Merde şirin, namerde çox acıydı, Mezlumların heqqi üste eserdi, Zalımları qılınc tekin keserdi. Mirmustafa dayı, ucaboy baba, Heykelli, saqqallı, Tolstoy baba, Eylerdi yas meclisini toy baba, Xoşginabın abrusu, erdemi, Mescidlerin, meclislerin görkemi. Mecdüs-sadat gülerdi bağlar kimi, Guruldardı buludlu dağlar kimi, Söz ağzında erirdi yağlar kimi, Alnı açıq, yaxşı, derin qanardı, Yaşıl gözler çıraq tekin yanardı. Menim atam süfreli bir kişiydi, El elinden tutmaq onun işiydi, Gözellerin axira qalmışıydı, Ondan sonra dönergeler donübler, Mehebbetin çıraqları sönübler.

10 Mir Salehin delisovluq etmesi, Mir Ezizin şirin "şaxsey" getmesi, Mir Memmedin qurulması, bitmesi, İndi desek, ebvalatdı, nağıldı, Keçdi-getdi, itdi-batdı, dağıldı. Mir Ebdülün aynada qaş yaxması, Cövcülerinden qaşının axması, Boylanması, dam-divardan baxması, Şah Abbasın durbini, yadeş bexeyr, Xoşginabın xoş günü, yadeş bexeyr. Sitaremme nezikleri yapardı, Mir Qadir de herdem birin qapardı, Qapıb, yeyib, dayça tekin çapardı, Gülmeliydi onun nezik qappası, Emmemin de ersininin şappası. Heyderbaba, Amirheyder neyneyir? Yeqin gene samavarı qeyneyir? Day qocalıb / alt engiynen çeyneyir, Qulaq batıb, gözü girib qaşına, Yazıq emme, hava gelib başına. Xanım emme Mir Ebdülün sözünü Eşidende eyer ağız, gözünü, Melkamıda verer onun özünü, Davaların şuxluğulan qalallar, Eli yeyib, başı atıb yatallar. Fizze xanım Xoşginabın gülüydü, Amiryehya emqızının quluydu, Rüxsare artist idi, sevgiliydi, Seyid Hüseyn Mir Salehi yamsılar, Amircefer qeyretlidi, qan salar. Seher tezden naxırçılar gelerdi, Qoyun-quzu dam-bacada melerdi, Emmecanım körpelerin belerdi, Tendirlerin qovzanardı tüstüsi, Çöreklerin gözel iyi, istisi. Göyerçinler deste qalxıb uçallar, Gün saçanda qızıl perde açallar, Qızıl perde açıb, yığıb qaçallar, Gün ucalıb, artar dağın celali, Tebietin cavanlanar cemali. Heyderbaba, qarlı dağlar aşanda, Gece karvan yolun azıb, çaşanda, Men hardasam, Tehranda, ya Kaşanda, Uzaqlardan gözüm seçer onları, Xeyal gelib, aşıb keçer onları. Bir çıxaydım Damqeyenin daşına, Bir baxaydım keçmişine, yaşına, Bir göreydim neler gelmiş başına, Men de onun qarlarıylan ağlardım, Qış donduran ürekleri dağlardım. Heyderbaba, gül qönçesi xendandı, Amma heyif, ürek qezası qandı, Zindeganlıq bir qaranlıq zindandı, Bu zindanın derbeçesin açan yox, Bu darlıqdan bir qurtulub qaçan yox. Heyderbaba, göyler bütün dumandı, Günlerimiz bir-birinden yamandı, Bir-birizden ayrılmayın, amandı, Yaxşılığı elimizden alıblar, Yaxşı bizi yaman güne salıblar! Bir soruşun bu qarğınmış felekden, Ne isteyir bu qurduğu kelekden? Deyne, keçirt ulduzları elekden, Qoy tökülsün, bu yer üzü dağılsın, Bu şeytanlıq qurğusu bir yığılsın! Bir ucaydım bu çarpman yelinen, Bağlaşaydım dağdan aşan selinen, Ağlaşaydım uzaq düşen elinen, Bir göreydim ayrılığı kim saldı? Ülkemizde kim qırıldı, kim qaldı? Men serüntek dağa saldım nefesi, Sen de qeyter, göylere sal bu sesi, Bayquşun da dar olmasın qefesi, Burda bir şir darda qalıb bağırır, Mürüvvetsiz insanları çağırır. Heyderbaba, qeyret qanın qaynarken, Qaraquşlar senden qopub qalxarken, O sildırım daşlar ile oynarken, Qovzan, menim himmetimi orda gör, Ordan eyil, qametimi darda gör. Heyderbaba, gece durna keçende, Koroğlunun gözü qara seçende, Qıratını minib, kesib-biçende, Men de burdan tez metlebe çatmaram, Eyvaz gelib çatmayınca yatmaram. Heyderbaba, merd oğullar doğginen, Namerdlerin burunların ovginen, Odiklerde qurdları tut boğginen, Qoy quzular ayın-şayın otlasın, Ooyunların quyruqların qatlasın.

11 Heyderbaba, senin kördün şad olsun, Dünya varken ağzın dolu dad olsun, Senden keçen tanış olsun, yad olsun, Deyne menim şair oğlum Şehriyar, Bir ömürdür qem üstüne qem qalar. Heyderbaba, yuxum çıxdı doğruma, Gül destesin aldım, basdım bağrıma. İsa geldi elin basdı ağrıma, Ayrılığın diğı çıxdı canımdan, Cellad dünya keşdi menim qanımdan. İKİNCİ HİSSE Heyderbaba, geldim seni yoxlayam, Bir de yatanı, qucağında yuxlayam, Ömrü qovam, belke burda haxlıyam, Uşaqlığa deyem: bize gelsen bir, Aydın günler, ağlar üze gülsen bir! Heyderbaba, çekdin meni getirdin, Yurdumuza, yuvamıza yetirdin, Yusifivi uşaq iken itirdin, Qoca Ye'qub, itmişsem de tapıbsan, Qovalayıb qurd ağzından qapıbsan. Gedenlerin yeri burda görünür, Xanım nenem ağ kefenin bürünür, Dalımcadır, hara gedim sürünür: - Bala, geldin? Niye bele gec geldin? Sebrim senle güleşdi, sen güc geldin. Burda düşen karvan çafab köçübdü, Ayrılığın şerbetini içibdi, Ömrümüzün köçü burdan keçibdi, Keçib gedib geder-gelmez yollara, Tozu qonub bu daşlara, kollara. Burda şirin xatireler yatıblar, Daşlarıylan başı başa çatıblar, Aşnaliğın daşm bizden alıblar. Men baxanda qovzamllar, baxırlar, Bir de yatıb yandırıllar, yaxıllar. Qebilemiz burda qurub ocağı, İndi olmuş qurd-quşların yatağı, Gün batanda söner bütün çırağı. "Ve beldetin leyse leha enisu İllel yeafire ve illel-isu". Zaman keçir, üfüqlerde toz qalır, Karvan kimi uzaqlarda toz salır, Duman gelir, ürekleri çulğayır. Ürek deyir: Zaman, keçme, amandır! Keçenlerde gözüm var, bir dayan, dur! Ruzigarın deyirmam fırlanır, Mexluq onun dişlerine tollanır, Bax ki, yene beşer nece allanır, Hemişelik şadlıq umur özüne, Qebri görür, toz qondurmur üzüne. Köhnelerin sür-sümüyü dartılıb, Qurtulanın çul-çuxasi yırtılıb. Molla İbrahim lap eriyib, qurtulub, Şeyxül-İslam sehman qalıb, qıvraxdı, Novruzeli qaçaq keçib, qoçaxdı. Ahılların yetmiş kefen çürüdüb, Cahılları dünya qemi kiridib, Qız~geliniler et-canların eridib, Rexşendenin neve tutur elini, Neneqızın kürekeni, gelini. Çox şükrü var, gene geldik görüşdux, İtenlerden, bitenlerden soruşduq / Küsmüşdux de, Allah qoysa, barışdiq, Bir de görüş qismet ola, olmaya, Ömürlerde fürset ola, olmaya. Burda xeyal meydanları genişdi, Dağlar, daşlar bütün menle tamşdı, Görcek meni Heyderbaba danışdı: - Bu ne sesdi, sen aleme salıbsan, Gel bir görek, özün harda qalıbsan? Gecaveyie bu çaydan çox keçmişik, Bu çeşmelerden ne sular içmişik, Bu yoncalıqlarda kesib biçmişik, Çepişleri qıdıqlayan günlerim, Çepiş kimi oynaqlayan günlerim. Bu xırmanda "aradanxır" oynardıq, Comalaşıb qarışqatek qaynardiq, Yavaş-yavaş baxçalarda ağnardıq, Ağaçlardan çiling-ağac keserdik, Qomqçunun qorxusundan eserdik. Bu tövlede sarı inek doğardı, Xanım nenem inekleri sağardı, Ana iysi dam-divardan yağardı, Men buzovu qucaqlardım qaşmasın, Deyerdi: - Bax, badya dolsun daşmasın.

12 Bu damlarda çoxlu çızıq atmışam, Uşaqların aşiqların utmuşam, Qurqıışımlu saqqa alıb satmasını, Uşaq nece hem zadınan şad olar! İndi bizim qemi tutmur dünyalar. Mekteb qalır, uşaqlar ders alırlar, Hey yazırlar, hey pozurlar, yalırlar, Molla İbrahim özü, evi qalırlar, Amma bizim yoldaşlardan qalan yox, Bunlardan bir bizi yada salan yox. Bir vaxtında bu mekteb perger idi, Bir Müseyyib, bir Memdesen var idi, Biri xelfe, biri verzişkar idi, Axund bizle oynamağa gederdi, Özü bize oynamaq öyrederdi. Dedim: - Balam, o Memdesen nolubdur? Me'lum oldu tifil bala ölübdür, Ne var, ne var, burnundan qan gelibdir, Bir yel esir, baxırsan Memdesen yox, Bu kendde bir burun qam kesen yox! Dedim: - Deyin Müseyyibe ne geldi? Qulam, gördüm, ağlar göz ile geldi, Dedi: o da bahalıq düşdü, öldü. Dedim, yazıq bizle hasıl bölenler, Bitmeyende açlarından ölenler. Bu mektebde şe'rin şehdin dadmışam, Axundun ağzından qapıb udmuşam, Gahdan da bir axundu aldatmışam, - Başım ağrır, - deyib, qaçıb getmişem, Baxçalarda gedib gözden itmişeem. Azad olanda mektebden çıxardıq, Hücumla bir-birmizi sixardıq, Yolda her ne geldi, vurtıb yıxardıq, Uşaq deme, ipin qırmış dana de, Bir dana da deme, elli dana de. Melikniyaz ilkin gedib yox olub, Mir Aslan xan sekte edib yıxılıb, Here qaçıb bir derede sıxılıb, Çörek qemi çıxıb xalqın ayına, Her kes qalıb öz canının hayına. Kendli yazıq çırağ tapmır yandıra, Görüm sizin berqiz qalsın andıra, Kim bu sözü erbablara qandıra: Nedir axır bu milletin günahı? Tutsun sizi, görüm, mezlumlar ahi! Her ne alır baha verir qiymeti, Ucuz feqet ekincinin zehmeti. Biteninden artıq biçen ücreti, Kend uşağı gedir yolda işleye, Orda belke qendi tapa dişleye. Kendli gelin kimi dünyanı bezer, Öz övreti yamaq-yamağa düzer, İyne bezer xalqı, özü lüt gezer, İndi de var çarşabları albaxdı, Uşaqların qıç-paçası çılpaqdı. Bu baxçada aş teresi ekerdik, Hey su açıb kerdiye göz dikerdik, Çıxmaq hemin derib aşa tokerdik, Fınqılışlar qaşıqlardan aslanı, Yağlı desem, quru ağzın islam. Bu döşlerde quzuları yayardıq, Axmasınlar ulduz tekin, sayardıq, Quşqovanı çekib daşa dayardıq, Quşqovan da ele bil ki, qabandı, Qurd uzaqdan deyer bes ki, çobandı. Xanım nenem naxoş olan il idi, Qış var iken külek idi, yel idi, Qiş da çıxdı, yağış idi, sel idi, Yük-yapını hey çatırdıq ki, gedax, Sel küşkürdü mecbur idik qeyidax. Neysan düşdü, biz de düşdük yağışa. Kim bacarar seller ile boğuşa? Hey deyirdik, belke yağış yığışa, Balakişi faytoncumuz gelmişdi, "İmamiyye" qehvesinde qalmışdı. Bu zemide gedib gözden iterdik, Tonqal qurub sütülleri üterdik, Deyib, gülmek muradına yeterdik, El de gülsün, muradına yetişsin, Üreklerin yaralan bitişsin. Xelverçiler burda xelver daşırdı, Bu küllükden ulaqlar dırmaşırdı, Seller kimi ne 1 met aşıb-daşırdı, Her iş dedin her kimseye görerdi, Can dermam isteseydin vererdi. Heyderbaba, sende defineler var, Dağlar vediesi xezineler var, Amma sene benzer de sineler var, Bu sineler dağlar ile danışır Dağlar kimi göyler ile qonuşur.

13 Gör hardan men sene saldım nefesi, Dedim tjaylar sal aleme bu sesi, Sen de yaxşi simurq etdin megesi, Sanki qanad verdin yele, nesime, Her terefden ses verdiler sesime. Heyderbaba, seni veten bilmişdim, Veten deyib, baş götürüb gelmişdim, Seni görüb göz yaşımı silmişdim, Halbuki, lap qemli qürbet sendeymiş, Qara zindan, acı şerbet sendeymiş. Kim qaldi ki, bize buğun burmadı, Alldan-alldan bize kelek qurmadı, Bir merd oğul bize havar durmadı, Şeytanları qucaqlayib gezdiz siz, İnsanları ayaqlayıb, ezdiz siz. Divar ucaldı, gün bize düşmedi, Zindan qaraldı, göz-gozü sekmedi. Gündüz gözü menim lampam kepmedi, Sel debasdı, emmiz dolub gol oldu, Çox yazığın evi çönüb çöl oldu. Evvel başı menden istiqbal etdiz, Sondan çönüb işimde ixlal eldiz, Öz zennizce üstadı iğfal eldiz, Eybi yoxdur, keçer geder ömürdür, Qış da çıxar, üzüqara kömürdür. Menim yolum mehebbet caddesiydi, Son sözlerim haqqın iradesiydi, Mehebbetin risalel ve'desiydi, Yoxsa mende bir kes ile qerez yox, Siyaset adlı mende bir merez yox. Haqq ne deyir? Küfre qarşı getmeyiz, Nurdan çıxıb zulmet içre itmeyiz, Fırıldağa fıri'ıratek bitmeyiz, Gördüz de ki, olmadı küfrün dibi, Pul da verse, almağa tikmiş cibi. Heyderbaba, gileylikden ne çıxar? Zulmün evin sebrü tehemmül yıxar, Derviş olan sebrin elin berk sıxar, Gel qayidaq, çixaq Ağa düzüne, Keçek yene mehebbetin sözüne. Deyne, uşaq bir-birile saz olsun, Belke bu qış bir de çönüb yaz olsun, Çay, çemenler ördek olsun, qaz olsun, Biz de baxıb ferehlenib bir uçaq, Sınıq-salxaq qanadları bir açaq. Bu baxçadan alçalan dererdik, Qış adına çıxıb damda sererdik, Hey de çıxıb yalandan çönd ererdik, Qış zumarın yayda yeyib doyardiq, Bir külli de minnet xelqe qoyardiq. Evler qalır, ev sahibi yox özü, Ocaqların ancaq işildar gözü, Gedenlerin az-çox qalıbdır sözü, Bizden de bir söz qalacaq, ay aman! Kimler bizden söz salacaq, ay aman! Bizden sonra kürsülerin tovunda, Kendin nağillarında, söz-sovunda, Qar nenenin çaxmağında, qovunda, "Heyderbaba" özün qatar sözlere, İçki kimi xumar verer gözlere. Aşıq deyer: bir nazlı yar var imiş, Eşqinden odlanıb yanar var imiş, Bir sazlı, sözlü Şehriyar var imiş, Odlar sönüb, onun odu sönmeyib, Felek çönüb, onun çara çonmeyib. Heyderbaba, alçaqların köşk olsun, Bizden sonra qalanlara eşq olsun, Keçmişlerin gelenlere meşq olsun. Üvladımız mezhebini danmasm, İler içiboş sözlere adlanmasın! Şeytan bizim qiblemizi çönderib, Allah deyen yoldan bizi dörderib, İlanlı çeşmeye bizi gönderib, Minnet qoyur ki, aranız nehr olub, Biz görürük sular bize zehr olub.

14 SEHENDIYYE Şah dağım, çal parmağım, el dayağım 1, şanlı Sehend'im! Başı tufanlı Sehendim! Başda Heyderbaha tek qarla, qırovla 2 qarışıbsan 3 Sen, ipek telli buludlarla üfügde sarışıbsan, Savaşarken barışibsan. Göyden ilham alalı sirri semavete deyersen, Hele ağ kürkü bürün, yazda yaşıl don da geyersen, Qoradan 4 halva yey ersen. Döşlerinde sonalar sinesi tek 5 şux memelerde Ne şirin çeşmelerin var. O yaşıl telleri yel hörmede 6 aynalı seherde İşveli eşmelerin 7 var. Qoy yağış yağsa da yağsın, Sel olub axsa da axsın Yanlarında dereler var. Qoy qelemqaşların s uçsun ferelerle, hamı 9 baxsın Başlarında hereler 10 var,sıldırımlar 11, sereler 12 var. O eteklerde ne qızlar yanağı lalelerin var, Quzular otlayar neyde ne xoş nalelelir var. Ay kimi halelerin var. Gül-çiçekden bezenende, ne gelinler kimi nazın, Yel esende o sularda ne derin pazu niyazın 13 Oynayar güllü qotazın. 14 Titreyir saz telitek şaxelerin 15 çayda, çemende, Yel o tellerde gezende, ne Köroğlu çalı 16 sazın. Ördeğin xelvet edib, gölde perilerle çimende, Qol-qanaddan ona ağ hövle 17 açar qemzeli qazın. Qış geder, qoy gele yazın. Hele novruzgülü var, qarçiçeyi var, gelecekler. Yel-yağışda yuyunarken 18 de güneşle gülecekler, Üzlerin tez silecekler. Qışda kehlik hevesile çöle 19 qaçdıqda tavanlar, Qarda qaqqıldayar nazlı gelemqaşların olsun. Yaz o döşlerde 20 nahar mendesin 21 açdıqda çobanlar, Bollu, südlü sürüler, dadlı qavutmaşların 22 olsun! Ad alıb senden o şair ki, sen ondan ad alarsan, Ona her dad veresen, yüz o muqabil dad alarsan, Tan'dan 23 her zad 24 alarsan. Adaş olduqda sen onla daha artıq ucalarsan, Baş ucaldıqda Demavend dağında bac alarsan, Şir elinden tac alarsan. O da şe'rin edebin Şah dağıdır şanlı Sehendi, O da sentek 25 atar ulduzlara şe'r ile kemendi, O da Simurqdan almaqdadı fendi. Şe'r yazanda qeleminden baxasan dür sepelendi. 26 Sanki ulduzlar elendi, Söz deyende güreşen qattı gülü, püsteni, 27 qendi, 2S Yaşasın şair efendi! O ne şair ki, dağın vesfine mesdaq 29 onu gördüm, Men senin tek ucalıq meşqine 30 meşşaq 3î onu gördüm. Eşqe, eşk ehline müşlaq 32 onu gördüm. O ne şair ki, xeyal merkebine şov 33 şığayanda, 34 O neheng 35 at ayağın tozlu buludlarda qoyanda, Lülelenmekdedi 36 yer-göy nece tumar sarıyanda 37 Göreceksen o zamanda: Ne zaman varsa, mekan varsa kesib biçdi bir anda. Keçecekler, gelecekler, ne bu yanda, ne o yanda. Ne bilim qaldı hayanda? Bax ne hormet var onun öz demişi, 38 tük papağında. Şehriyar'ın tacı eymiş, başı durmuş qabağında, ;î9 Başına savrulan inciçarıq olmuş ayağında, Vehydir şe'ri, meleklerdi pıçıldar 40 qulağında, Ayelerdir dodağmda. O da dağlar kimi 41 şe'ninde 42 ne yazsam yaraşandır, O da zalim qoparan qarla, külekle 43 duruşandır, Quduza, zalıma qarşı sine germiş vuruşandır, Quduzun kükrüne zalım birelertek daraşandır, Amma vechinde 44 fağır 45 xalqı eyilmiş sonişandır, 46 Qara milletde hüner bulsa, hünerle araşandır, Qaralarla qarışandır, sarışandır! Gece haqqın gözüdür, tür 47 töretmiş ocağında, Eriyib yağtek üreklerdi yanırlar çırağında, Mey mehebbetden içib, lale bitiribdir yanağında, O bir oğlan ki, periler su içerler çanağında, İnci qaynar bulağında, 48 Teb'i 49 bir sevgili bülbül ki, oxur gül budağında, San sünbül qucağında. Sular efsanendi, söyler onun efsunlu bağında, Seherin çenli 50 çağında. 1. beyaz kalpak 2. kırağı ile 3. karışmışsın 4. korukdan, yetişmemiş üzümden 5. sinesi gibi 6, Örmede 7. kolsuz süslü bir elbise 8. gözleri ve tüyleri mavi, kaşı siyah bir kuş 9. herkes 10. aşırını, dağ beli 11. uçurumlar 12. tepeler 13. gizli yalvarman 14. püskülün 15. dallanıl 16. çalar, çalıyor M. havlu 18. yıkanırken 19. dışarıya, kıra 20. döş 21. öğle azığını, çıkınını 22. yoğurda veya süte ekmek doğranarak yapılan yemek 23. Tanrıdan 24. şey 25. senin gibi 26. inci sepüdi 27. fıstık 28. şekeri 29. delil 30. yücelme, çabası, yücelme gayreti 31. meşk ettiren, eğiten, yetiştiren 32. arzulayan, istekîi 33. birden, aniden 34. üstüne atlayanda 35. ili, büyük, kocaman (şey) 36. birbirine dolaşmakta, lüle haline gelmekte 37. tomar haline getirince, bükünce 38. kendi dediği 39. önünde 41). fısıldıyor41. gibi 42. hakkında 43. kar fırtınasıyla 44. önünde 45. yoksul, fakir 46. kanını emendir 47. soy,nesil48. pınarında 4 ( J. şairlik gücü 50. dumanlı, sisli

15 Şairin zövgü ne efsunlu, ne efsaneli bağlar, Ay ne bağlar ki, "Elif leyli" de efsane de bağlar. Od yaxıb dağlan dağlar, Gül gülerse, bulaq 1 ağlar. Şairin alemi ölmez, ona alemde zeval yox, Arzular orda ne xaürlaya imkandı, mahal yox, Bağ-i cennet kimi orda, "o haramdır, bu halal" yox. O mehebbetde melal yox, Orda haldır, daha qal 2 yox! Geceler orda gümüşdendi, qızıldan 3 ne gündüzler. 4 Ne zümürrüd kimi dağlardı, ne mermer kimi düzler, Ne sarı teller inekler, ne ala gözlü öküzler. Ay nece ay kimi üzler! Gül ağaçlan ne tavus kimi çetrin 5 açıb elvan Hille 6 karvanıdı, çöller bezener, sürse bu karvan, Deve karvam da dağlar, yükü atlasdı bu heyvan, Sabir'in 7 şehrine doğru qatarı çekmede servan O xeyalımdaki Şirvan! Orda qar da yağar amma daha güller solabilmez, Bu tebiet o teravetde, mahaldır, oîabilmez, Ömr peymanesi orda dolabilmez. O üfüqlerde baxarsan ne denizler, ne boğazlar/ Ne periler gibi qular qonub-uçmada ne qazlar, Gölde çimmekde ne qızlar. Bahlı ulduz kimi göllerde, denizlerde parıldar, Abşar mirvarısın 8 sel kimi tökdükte xarıldar, Yel güşuldar, 9 su şarıldar. Qesrler vardı qızıldan, qalalar vardı eqiqden, 10 Refayel tablosu tek sermeleri "Ehdi-Etiq"den ı i Doymasan köhne refiqden, Cennetin bağları tek bağlarının hurü güsuri Düzülüb qürfede, 12 balqonda cevahir kimi huri, Elde hurilerinin cami-biluri 13 Tüngünün 14 gül kimi "Sehbayi tehuri'. 15 Ne maraqlar ki, ayıq gözlere rö'yadı deyersen, Ne şafaqlar ki, derin baxmada deryadı deyersen, Uyduran cenneti-mevadı deyersen! Zöhrenin qesri brilyan, hazarı nerdesi yaqut, Qesri cadudu, 16 mühendisleri Harut ile Marut Orda mahi dayanib qalmiş o suretlere mebhut 17, Qapı qulluqcusu :l8 Harut! Orda şe'rin muzikin menbeyi, serçeşmedi qaynar, Ne periler kimi fevvareden efşan olub oynar, Şair ancaq onu anlar! Dolu mehtab kimi istexrdi 19 fevvarelerile, Meleke orda çimir ay kimi mehparelerile, Güllü güşvarelerile, 20 Şe'rü musikî şabaş olmada 21 efşandı, perişan, Sanki ağ şahıdır 22 olmaqda gelin başına efşan, He gelinler ki, ne ennik 23 üze sürterler, ne girşan, 24 Yaxa ne tülkü, ne devşan! Ağ periler sarı göynekli buludlardan eriler, Süd gölünde meleke ile çimirken sevinirler, Sevinirler, övünürler, Qavzananda 2 here 26 elde dolu bir cam aparırlar, 27 Sanki çengilere, şairlere ilham aparırlar, Derya qızlarına peyğam aparırlar. Denizin örtüyü mavi, üfqün seqfi semavi, Aynadır nun şe'rine ravi. 28 Qurfeler 29 bulud altında olartek görünürler, Göz açıb yumma, çıraqlar kimi, yandiqda sönürler, Sehneler çerxi-felektek burulııb gah da çönürler, 30 Kölgelikler sürünürler. Zöhre eyvanda ilahe şinelinde 31 görünürken, Baxasan Hafiz'i de orda Celalet'le görersen, 'Ne seversen! Gah gören Hafizi Şiraz ile balqonda durublar, Gah gören ortada setranç qurarken, oturublar, Gah gören saz ile, avaz ile eynelçe qurublar, Sanki sağer de vurublar. Xace elhan 32 oxuyanda hamı işden dayanırlar, 33 O nevalede periler gah uyub, gali oyanırlar, Laleler şö'lesi elvan siye rengi boyanırlar, Ne xumar gözlü yamrlar. Qanad ister bu üfüq, qoy qala terlanlı Sehend'im, Eşit öz qissemi, destanımı, destanlı Sehend'im: Seni "Heyderbaba" ol ne'reler ile çağıranda, O sefil, darda qalan, tülkü qovan şir bağıranda, Şeytanın şıllağa qalxan 34 qatırı noxta 35 qıranda, "Baba Gürgür" sesin aldım, dedim: Arxamdı, inandım, Arxa durduqda Sehend'im, Savalantek 36 havalandım, 1. pınar 2. kavil, söz 3. altından 4. gündüzler 5. dal ve yaprak 6. saf ipek ve kumaşlarıyla önlü eski bir şehir 7. Sabir: ( ) Hophopnâme adlı manzum eserin sahibi, hicivleriyle tanınmış Azerbaycan şairi, Azerbaycan'ın Şamahi şehrinde doğmuştur 8. şelale incisini 9. rüzgârın uğultusu, uğuldamak 10. akik taşından 11. en eskizanıanlardan 12. yüksek ev 13. bülıır kadehi 14. sürahisinin 15. bir şarap cinsi 16. mani dininin kııruaısu meşhur nakkaşın kasn 17. şaşkın 18. hizmetçisi 19. büyük havuzdur 20. küpeleriyle 21. bahşiş olarak dağıtılmada 22. İran'da kullanılan bir gümü;-. para çeşidi 23. allık 24. pudra 25. ayağa kalkınca 26. herbiri 27. götürürler, götürüyorlar 28. rivayet eden, anlatan 29. yüksek evler 30. dönüyorlar 31. giyiminde 32. şarkıları 33. işi bırakıyorlar, duruyorlar 34. azmak, tekme atmak 35. gem 36. Savlan gibi, Savalaıı: Güney Azerbaycan'da bir dağ, aynı zamanda Güney Azerbaycan'da bir şair.

16 Sele qarşı qovalandım Coşqun'un 1 da qam daşdı, mene bir hayli ses oldu, Her sesiz bir nefes oldu. Bakı 2 dağlan da hay verdi sese, qıyha ucaldı, 3 O tayın 4 ne'releri sanki bu taydan da bac aldı, Qurd acaldıqda qocalda Ralhm'in 5 ne'resî qovzandı, deyen toplar atıldı, Sel gelib nehre qatıldı. Rüytem'in 6 topları seslendi, deyen bomlar açıldı, Bize gül qonca saçıldı. "Qorxma, geldim" deye, seslerde mene can dedi qardaş, Mene "can can" deyerek düşmene "qan-qan" dedi qardaş, Şehriyar söylemeden gah mene sultan dedi qardaş, Men de canım Çağirıb, can sene qurban dedi qardaş, Yaşa oğlan! Size dağ-daş deh ceyran dedi, qardaş. El Size qafran dedi, qardaş! Dağ Size aslan dedi, qardaş! Dağlı Heyderbabanın arxası her yerde dağ oldu, Dağa dağlar dayaq oldu, Arazım 7 ayna çıraq qoymada, aydın şefeq oldu, O tayın neğmesi qovzandi, ürekler qulaq oldu, Yene qardaş deyerek qaçmada başlar ayaq oldu. Qaçdıq üzleşdik 8 Araz'da, yene gözler bulaq oldu, Yene qemler qalaq oldu. 9 Yene qardaşsayağı lü sözlerimiz birsayaq oldu, Vesl iyin 11 almada, el çalmadı eşqim damaq oldu, 12 Helelik qem saralarken qaralar döndü ağ oldu, Arazın süd gölü daşdı, qayalıqlar da bağ oldu, San sünbüllere zülf içre oraqlar daraq oldu, Yoncalıqlar yene bildirçine 13 yay-yaz yataq oldu, Gözde yaşlar çıpaq oldu, Lale bi teli yanaq oldu, Qonca güldü dodaq oldu, Ne sol oldu, ne sağ oldu! Elimi arxamı gördükde zalim ovçu qısıldı, 14 Sel kimi zulmü basıldı, zine arx 15 oldu kesildi. Gül gözünden yaşı sikli, Tor quran 16 ovçu atın qovmada sındı, 17 geri qaldı, Özü getdi, yeri qaldı. Amma Heyderbaba da bildi ki, biz tek hamı dağlar, Bağlanıb qol-pola zencirde, buludlar odur ağlar, Ne bilim, belke tebiet özü namerde gün ağlar, Eyri yollan açarken, düz olan qollan bağlar, Saf olan sineni dağlar! Dağların her ne qoçu, terlanı, 18 ceyranı, maralı, Hamı düşkün, hamı pozğun, sineler dağlı, yaralı, Gül açan yerde saralı, 19 Amma zenn etme ki, dağlar yene qalxan olacaqdir, Mehşer olmaktadır bunlar, dahavulqan olacakhr. Zülm dünyası yanarken de tilit qan olacaqtır, 211 Vay... ne tufan olacaqdır. Dedin Azer elinin bir yaralı nisgiliyem 21 men. Nisgil olsam da, gülüm, bir ebedi sevgiliyem men, El meni atsa da, öz güllerimin bülbülüyem men, Elimin farsıça da derdini söyler diliyem men, Dine doğnı ne qaranlıx ise el, meş'eliyem men, Ebediyyet gülüyem men. Nisgil ol çerçiye 22 qalsın ki, cevahir nedi, qanmır, 23 Medenİyyet debin 24 eylir bedeviyyet, bir usanmır, Gün gedir az qala batsın, gecesinden bir oynanur, Bir öz ahvalına yanmır. Atar insanlığı, amma yalan ensabı 25 atammaz, 26 Fitne qovzanmasa 27 bir gün, gece asude yatammaz, Başı başlara qatammaz. Amma menden san 28 sen arxayın 29 ol, şanlı Sehend'im, Deli ceyranlı Sehend'im, Men daha erş-i ela gölgesi tek başda tacım var, Elde Musa kimi, Fir'ovna qenim 30 bir ağacım 31 var, Herecim 32 yox, ferecim 33 var, Men Eli oğluyam, 34 azadelerin merdi, muradı, O qaranlıqlara meş'el, o işıqlara hadi, 35 Heqqe, imana münadi. Başda sınmaz 36 siperim, 37 elde kütelmez 38 qılıcım var! 1. Coş.qun: asıl adı Hüseyİnqulu Kâtibi olan, Gimey Azerbaycan'h şair 2. Baku (burada Kuzey Azerbaycan kastediliyor) 3. kartal sesi gittikçe yükseldi 4. o tarafın (burada Araş nehrinin kuzeyi, Sovyet Azerbaycan! kastediliyor) 5. Mehmed Rahim: ( ) Kuzey 20. kanh parçalada ayrılacaktır 21. hasretlisi 22. seyyar satıcıya 23. anlamıyor 24- modasını 25. kendini beğenmişliği, gerçek dışı övünmeleri, üstünlük kompleksini 26. bırakamaz, vazgeçemez, atamaz 27. fitne çıkmasa 28. benden yana, benden dolayı 29. emin 30. düşman olmuş 31. asam, deyneğinı 32. eksiğim, zararım, kaybım 33. fazlam, üstünlüğüm, kazancım 34, Hz. Ali soyıındamm, seyidim Qehriyar'ın kendisi seyitdir) 35. kurtarıcı, doğru yolu gösteren 36. kırılmaz 37. kalkanım 38. körelmez, keskinliğini yitirmez