Töfiq Mahmud (Nahavan, 9 Kasım 1931)

Transkript

1 Töfiq Mahmud (Nahavan, 9 Kasım 1931) Mehdiyev Tevfik Mahmudoğlu, Nahçıvan'ın Şahbuz kasabasında doğdu. Aynı yıl ailesi Bakü'ye göçtü. İlk ve orta öğrenimini burada tamamlayan Tevfik, Azerbaycan Devlet Üniversitesinin Filoloji Fakültesini bitirdi ( ). Edebî faaliyetlerine sosyal ve siyasi konulardaki makalaleri ile başladı. İlk şiiri 'İngılab ve medeniyet' (1953) şimdiki Azerbaycan dergisinde yayımlandı: 'Gezmesem de görmesem de'. Medeniyet nezaretinde, Azerbaycan Müellimi Gazetesinde çalıştı ( ). Göyerçin dergisinde redaktör oldu (1976). Çeşitli edebiyatlardan Azerbaycan Tiirkçesine Çocuk edebiyatı ürünleri tercüme etti. Tevfik Mahmud, anavatan ve tabiat konularını işler. Halk dili ve folklor malzemelerini başarıyla kullanır. Hassasiyeti ile çocuk dünyasına rahat girebilmiştir. 20 Ocak olayları ile ilgili epik bîr manzumesi ve 1937 sürgün ve aydın kırımlarını anlatan 'Gara Kitabın ulduzları' isimli şiiri ünlüdür. Başlıca eserleri: Yola çıxıram, Bakı, 1963; Utancaq oğlan, Bakı, 1964; Meşede ses, Bakı, 1969; Ana qucağı, Bakı, 1971; Pencereye toxunan budaq, Bakı, 1978; Kepenek gözelliyi, Bakı, 1980; Bu işıqla qalacağam, Bakı, ŞİİRLER (Çeşitli toplulardan seçmeler) DAN ULDUZU Bağban qalxar yerinden her seher il uzunu, Qalxar ki, gözleriyle görsün dan ulduzunu. Bu dan ulduzu - bir nar, Gecenin qapqaranlıq budağından sallanar, Açılmamış seherin yanağında gur yanar! Kim görse sübhden onu üreyi İşıqlanar. Ele vurgun ki, ona Bağban itene qeder baxar dan ulduzuna. Dan yeri nur getirer, Feqet dan ulduzunu nur qoynunda itirer. Yaxşıdır - bir işıq tek İşıq içinde itmek!

2 SÜBH ÇAĞI Denize geldim tezden Güneş hele doğmamış, Meh esirdi denizden, - Qum üstü naxiş-naxış. Neheng 1, mavi bir örpek 2 Astaca 3 yellenirdi. Saçağı - şelale tek Sahilde sellenirdi. Enginlik üfüqedek 4 Uzanıb göz oxşayır. Göy de, deniz de neheng Büllur qaba oxşayır. Sübhün havayı temiz, Ele serin, ele xoş, -Neğme deyirdî deniz, Etraf sakit, etraf boş... Üfüq qaşını eyib, Denizin üstü şum-şum 5. Dalga dalgaya deyib Sahile çekir hücum! Gah eyilib, atlanıb, Gah sinemi açıram, Gah da ki qanadlanıb Deniz boyu qaçıram. Deyin, mümkünmü doymaq?! Sema, hava, üfüq, su... Bele saflığı duymaq Seadetdir, doğrusu! Deniz coşğıın, narahat, Yoxdur onun dineriyi. Qanad getirir, qanad insana genişliyi! Hava şeffaf, su şeffaf, Her şey temiz sübh çağı. Kim istemez bele saf Denizle dost olmağı?! Güneş hele doğmamış, Sahiller kimsesiz, boş. Qum üstü naxış-naxiş, Üfüq temiz, hava xoş! HEYAT MÜREKKEBDİR... Heyat mürekkebdir, heyat mürekkeb, Her addım başında sehr, mö'cüze. Odur bizim üçün en böyük mekteb, Qeribe taleler 6 bexş edir bize. O ele me'nah keçir dersim, Bilir gözlenilmez oyunları var. Deyişe bilsek de, heyat terzini, Feqet deyişilmez qanunları var! Seyr edib semanı, güneşi, yeri Sadelövh 7 uşağa oxşayırıq biz. Qeribe sirleri, mö'cüzeleri Düşüne-düşüne yaşayırıq biz. Azdır bu sirleri öyrenmek, bilmek, Bu heyat hele de bir mö'cüzedir. Her anı düşünmek, sevmek, sevilmek, Her anı döyüşdür, mübarizedir! Heyat mürekkebdir, heyat mürekkeb, Her addım başında sehr, mö'cüze! Odur bizim üçün en böyük mekteb, Qeribe laleler bexş edir bize! BALACA GÜNEŞDİR İNSAN ÜREYİ Balaca güneşdir insan üreyi, Xeyal bu güneşin üfüqleridir. İnsanın duygusu, eşqi, dileyi Onun işıq saçan şefeqleridir. Sevgisi ne göye, ne yere sığar, Qızıl şualardır qan damarları, Bedende olsa da, dünyaya çıxar, Yaşadar özünde qışı, baharı. Ele müqeddesdir, ele sehrkar 8, Onun güneş kimi ucadır yeri. Arzudan qızılı qanadları var. Odur ömrün nuru, neğmesi, şe'ri! Sever en ilahi mehebbetiyle Ağacı, buludu, daşı, çiçeyi. Öz odu, istisi 9, heraretiyle Balaca 10 güneşdir insan üreyi! 1. kocaman 2. başörtüsü 3. yavaşça 4. ufuğa kadar 5. sürülmüş toprak gibi b. kısmetler 7. çok sade 8. hayvan bırakan 9. sıcaklığı 10. küçük

3 GENİŞLİK OOYNUNDA Genişlik qoynunda uçan bir quşam, Dayanmışam göyün yeddi qatında. Ele zirvedeyem, gelib durmuşam, Sanki teyyarenin bir qanadında. Acı kelmeleri 1, kinayeleri, Gizli pislikleri unudum deye, Seyr edib gah göyü, gah da ki yeri Baxıram, baxıram bu genişliye. Genişlik - qol-qanad, gözellik, ilham, Hamıya 2 gerekdir bütün dünyada. Men indi güneş tek çox ucadayam, Güneşi görürem, güneş batsa da! Bu yerde insana dost olur şimşek, Tııtub yellenirem 3 od ellerinden. Benzer genişliye - geniş bir ürek, Şefeqler sepiler emellerinden, Nebeng çeleng kimi göy çiçek-çiçek, Qelbimde dan yeri sökülür menim. Yolka şenliyinde 4 zer lökülen tek Başıma ulduzlar tökülür menim. YOL AYRICINDA Çox xatırladır mene Bir-birinin üstüne Düşen iki qılıncı Ömrümün yol ayrıcı... Men sürücü deyilem, Derhal yolumu bilem. Vardır yol qırağında 5 Oeyyıım 6 atalarının Nüfuzlu barmağında Uzük 7 kimi görünen... Şöhret karetasımn 8 Yedeyinde sürünen... Mene ne yol gösteren, Ne de meslehet veren... Yollarda çaşıb 9, azıb 10, Çetin olsa da mene, Gedirem, qulaq asıb Üreyimin sesine, Vicdanımın sesine! HEÇ VAXT UNUTMURAM Oğlumla, qızımla verib ses-sese Bir sade, mehriban heyat sürmüşem. Pislik etmesem de heç vaxt, heç kese, Heyatda bolluca pislik görmüşem. Be'zen sarsılmışam derinden derin, Pislikler özüme, şe'rime olub. Ancaq qeribedîr 11, bu pisliklerin Sonralar çoxusu xeyrime olub! Qarşıma işıqlı bir bahar kimi Çıxıb temennasız yaxşılıqlar da. Çatıb 12 imdadıma xilaskar kimi Qoymayıb yaşayım çetinde, darda. Qovdum üreyimden qezebi, kini, Yoxdur e'tibarı servetin, varın. Qoydum tereziye her ikisini, Yükü ağır oklu yaxşılıqların. Her zaman, her yerde üz tuturam inen 13 Tekçe 14 göye sarı, güneşe san. Bütün pislikleri unuduram men, Heç vaxl unutmuram yaxşılıqlan! MEHRİBAN SÖZ Deniz üste parıldayan şefeq kimi Öreklere nur getirer mehriban söz, Sinesine çiçek düzen torpaq kimi Üreklerde gül bitirer mehriban söz! Mehriban söz - qizıldandır, Sübh çağıdır, qızıl dandır, İnsan ömrü uzadandır, Sanki le'ldir, Çox gözeldir insanları xoş dindiren, Könülleri sevindiren mehriban söz! BİR LÖVHE^ Neheng bir gümbez 16 kimi Başımın üstünde göy. Göyün bir rengi vardır: Başdan-başa tekçe göy! Görünür ne buluddan, Ne çenden 17, dumandan iz. Baxır üzü aşağı Gömgöy 18, sakit bir deniz! Güneş ki, nur saçırdı, Her terefe bu gün bes?! Bir rengde de gözeldir İndi bu göy - bu günbez! 1. kelimeler 2. herkese 3. hareket ederim 4. yılbaşı şenliğinde 5. kenarında t. himaye eden 7. yüzük 8. at arabasına 9, şaşırıp 10. yolunu kaybedip 11.hayret vericidir 12. yetişip 13 yüzümü çeviririm 14. sadece 15. tasvir 16. kümbet 17. sisten 18. masmavi

4 ADİLİKDEN1 UZAQDA Bu heyatdan aldım heyat dersimi, Yenilik, gozellik, yükseklik deye. Men ele qurdum ki, heyat terzimi Qoymadım günleri adileşmeye. Bir elim göylerde tıldııza deydi, O biri torpaqda gül-çiçek derdi 2. Başıma göylerden tökülende qar, Çağladı, kükredi qelbimde bahar. Güneşe benzetdim çilçırağımı 3, Gördüm buludlarda öz otağımı. Gördüm böyük Xezer lap yanımdadır, Dalgası, lepesi eyvanımdadır. Çayları, gölleri sonah 4 gördüm, Her adi daşı da me'nalı gördüm. Şimşek göyde deyil, evimde çaxdı, Kür neğmeye dönüb qelbimden axdı. Gezmeye yollandım Azerbaycanı, Sanki başdan-başa gezdim cahanı 5. Heyat meydanından keçelim hünerle, Mene ömür sürmek sade gelmedi. Her vaxt qarşılaşdim mö'cüzelerle: Bu heyat gözümde adileşmedi. BU İŞ1QLA QALACAĞAM! Uşaqlığım gözel, nurlu Nağıllarla 11 keçib getmiş. Yuxu 7 dolu, şefeq dolu Bir baharla keçib getmiş. Sonra qarla görüşmüşem, Döyüb dolu, yağış meni. Ezablarla görüşmüşem, Eyib, sıxıb sert qiş meni. Vaxt olub ki, dünya boyda Zulmet çöküb üreyime. Birce zerre işıq onda Çatıb menim kömeyime 8. Döze-döze Q derde-sere Her ezaba tablamışam 10. Ömrüm boyu zerre-zerre Ancaq işıq toplamışam. O ömrümün yaraşığı, Onsuz ömrü saymamışam, Birce gile 11 o ışığı Azalmağa qoymamışam. Ne qezebi yaşatmışam, Ne nifreti, ne de kini. Üreyimde yaratmışam Böyük işıq denizini! Menim duygu dalgalarım Aşıb-daşır bu işıqla, Axır arzu dalğalarım Neciblikle, yaxşilıqla! Buna sadiq olacağam, Bunu mayaq 12 bileceyem. Bu işıqla qalacağam, Bu işıqla öleceyem! "LİRİK DAMC1LAR13" SİLSİLESİNDEN GETİRDİ Çalışdı, eve getirdi Qızıl elvanlığını, Getirdi, feqet itirdi 14 Qızıl insanlığını. ULVİDİR Bu dünya üzerinde Nece me'bed, nece pir... Onlar kimi ulvidir Sabir, Puşkin, Şekspir! DAMCI Damcı ses salır: - Tap, tap... O ne deyir, düşün, tap 15! DEYİŞMEZ Gelir üreyimden hemişe bir ses: Özüm deyişsem de, sevgim deyişmez! ONSUZ Sonsuz kainatda arzu da sonsuz, Yaşarını dünyada bir insan onsuz?! EY DEQİQE. - Ey deqiqe, dayan bir... - Axı ne olub, nedir?! - Sözüm var... - Daha gecdir! Ne inci, ne de qem ye. Sözünü menden sonra Gelen deqiqeye de! BULUD ÖTDÜ Gelib başımın üstelen Bulud ötdü bir topa 17. Bir de onu kim göre, Kim axtara, kim tapa?! 1, basitlikten 2. topladı 3. avizemi 4. yeşil ördekli 5. cihazı 6. masallarda 7. uyku 8. yardımına 9. dayana-dayana 10. tahammül etmişim 11. damla 12. yol gösteren 13. damlalar 14. kaybetti 15. bul 16. geçti 17. yığın

5 SAFLIQ Uşaqda gözeldir uşaq saflığı, Yatır 1 varlığında bulaq saflığı! QURUYARAM Damla tek 2 quruyaram Eğer meni yar atsa... Dönüb deniz olaram Damla ümid yaratsa! YENİ ZİRVE Uca 3 zirveye çıxdım, Heyret götürdü meni. Çünki gördüm bu yerden Yeni uca zirveni! MEHSETİ Unudulmaz Mehseti, Mehsetinin seneti! İTİRMEDİ Zaman itirdi tamam Mumyalarda saxlanan Fir'onların 4 qebrini. Ancaq ki, itirmedi Ömer Xeyyam şe'rinin Adice bir setrim! BAHAR Bahar keçen ilki bahar deyildir, Ona oxşasa 5 da tekrar deyildir! DERD ETME! Dahi olmasam da, derd etme, konul, Heyatda ne şöhret, ne dürr görmüşem. Mene sevine verib adice 6 bir gül, Bele sevinçlerle ömür sürmüsem! 1. zenginlik 2. gibi 3. yüksek 4. firavunların 5. benzese de 6.basitçe