Milletlerarası ve Milli Güvenlik: Güncel Durum ve Gelecek

Transkript

1 Milletlerarası ve Milli Güvenlik: Güncel Durum ve Gelecek Prof. Dr. Sadi Çaycı Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Hukuk AD Öğretim Üyesi Stratejik Araştırma Merkezi Müdürü Ankara 1

2 Dünya Güncel Olaylar Kenya Nairobi: Somalili militanların ( Al Shabaab ) West Gate AVM sini bombalaması 67 ölü yüzlerce yaralı. Orta Afrika Cumhuriyeti: Ayaklanma Seleka savaşçılarının hükümeti ele geçirmesi bunların kuzey batıda gerçekleştirdikleri şiddet eylemleri sonucu, binlerce kişinin evlerini terk etmek zorunda kalması eski Başkana (Françoiz Bozizé) bağlı ve diğer silahlı grupların da yer aldığı yaygın çatışmalar. 2

3 Dünya Güncel Olaylar Sudan: Hükümetin akaryakıta desteğini kesmesi üzerine, büyük şehirlerde, yaygın ve şiddet içeren protesto eylemleri 200 den fazla ölü. Filipinler: MNLF (Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi) Mindanao adasına saldırı 200 kadar ölü, kadar kişi evini terk; Hükümet ve MILF (Moro İslami Kurtuluş Cephesi) arasında devam eden barış görüşmeleri tehlikede. İran: Yeni Devlet Başkanı Hasan Ruhani Batıya karşı yeni yumuşak yaklaşım Ruhani Lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından da destekleniyor. Diğerleri. 3

4 Ortadoğu da Olmaz ya da Olmaz Olmaz thebigpharaoh (Büyük Firavun) Mısırlı bir blog cu grafik kutular içinde oyuncular: Türkiye, Rusya, Lübnanlı Sünniler, Suriyeli isyancılar, Esad, Katar, İran, Suudi & Körfez, Hamas, Lübnanlı Şiiler, İsrail, Müslüman Kardeşler, Sisi, ABD. 4

5 Grafikteki İşaretler Mavi oklar desteği, Kırmızı oklar nefreti ve Yeşil oklar ne yapacağını bilmemeyi ifade ediyor. 5

6 Grafiğin adı: Tam Anlamıyla Aptal Olan Birisi için Ortadoğu yu Anlama Kılavuzu 6

7 FT köşe yazarı Gideon Rachman için ek not: Beyefendi, İran Esad ı destekliyor. Körfez ülkeleri Esad a karşı. Esad, Müslüman Kardeşler e karşı. Müslüman Kardeşler ve Obama, General Sisi ye karşı. Ama Körfez ülkeleri Sisi yanlısı! (Bu da Müslüman Kardeşler e karşı oldukları anlamına geliyor!) 7

8 FT köşe yazarı Gideon Rachman için ek not: İran, Hamas tan yana, ama Hamas Müslüman Kardeşler i destekliyor! Obama Müslüman Kardeşler i arkalıyor ama Hamas yine de ABD ye karşı! Körfez ülkeleri ABD yanlısı. Ama Türkiye Körfez ülkeleriyle Esad a karşı birlikte olmakla beraber; Türkiye, General Sisi ye karşı, Müslüman Kardeşler yanlısı! Ve General Sisi, Körfez ülkeleri tarafından desteklenmekte! Ortadoğu ya hoş geldiniz, size iyi günler dilerim. 8

9 Küresel Cihat - Terörizm Müslüman Arap dünyasında demokrasi rüzgarı estirme deneyimi başarısız görünüyor. Cihat için her tür terörist eylemi makbul sayan, El Kaide ve bağlantılı hareketler. Genel olarak Selefî / Cihadî olarak anılan bu hareketlerin asıl faaliyet alanı artık Batı dünyası değil, Doğu dünyası. 9

10 Küresel Cihat - Terörizm ABD nin El Kaide lideri Usame bin Ladin i öldürmesinden (2 Mayıs 2012) sonra, El Kaide faaliyetleri Afganistan - Pakistan sınırlarından bütün İslam coğrafyasına yayıldı. Müslüman Kardeşler dahil, silahsız İslami hareketler ezilmekte. Yemen, Somali, Mali, Irak ve Suriye de, El Kaide ye bağlı gruplar ülke yönetimlerini ele geçirmek maksadıyla savaşıyor. Daha da önemli tehdit: İran, Pakistan, Irak, Suriye, Lübnan, Suudi Arabistan ve Körfez deki Sünni-Şii çatışma ekseninin yükselmesi. 10

11 ABD - Terörle Mücadele Geçmişte: Kapsamlı askeri özel harekat, adam kaçırma / öldürme. Yakın zamanlara kadar: İnsansız hava araçlarıyla saldırı. Çok sayıda sivil kayıp. Kamuoyunda olumsuz yansımalar. Giderek: İnsansız hava araçlarının geri plana alınması, nokta hedeflere yönelik özel harekata ve uluslararası işbirliğine daha çok önem verilmesi. 11

12 Ortadoğu: Arap Baharı Arap Baharı nın yükseliş ve kısa sürede düşüşü. Mısır, Tunus ve Suriye örnekleri. Alınması gereken dersler. Demokratik yöntemlerle cihat. Silahlı mücadele ile cihat. Arka Plandaki politika: Din üzerinden milliyetçilik / güç elde etmek gücünü artırmak. 12

13 İstanbul Forumu, 4 Ekim 2013 Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ün öngörü ve değerlendirmeleri iki senaryo. 1. Kısa görüşlü politikalara dayanan, kısır çatışmalar senaryosu. 2. Avrupa nın tarihinden alınması gereken derslere dayalı, milletlerarası işbirliği ve bütünleşme senaryosu. 13

14 Kısa Görüşlü Politikalara Dayalı Çatışmalar Her büyük dönüşüm sürecinde olduğu gibi, çeşitli iç ve dış faktörlerin devreye girdiği; jeopolitik çıkar algılarının ve güç dengesi siyasetinin izlendiği senaryo. Dahası, jeopolitik çıkara dayalı çatışmacı anlayışın, bir diğerini öteki ve hasım gören etnik ve mezhep temelli kimlik siyasetiyle birleştirilmesi. Bu, İslam dünyasının Avrupa dakine benzer bir ortaçağ karanlığına taşınması demek olur. Herhangi bir ülkenin, mezhebin veya toplumun böyle bir dönemden kazançlı çıkması mümkün değildir. Medeniyetler çatışması ndan daha vahim bir medeniyetiçi çatışma ya yol açacak bu senaryo, herkesin kaybedeceği bir felaket senaryosudur. 14

15 Avrupa Tarihi Alınması Gereken Dersler Mevcut tehlikenin boyutlarını idrak ederek, dar jeopolitik çıkarlara dayanan, etnik ve mezhepçi kimlik siyasetini reddetme senaryosu. Avrupa nın bu tarz siyasetin ürünü olan savaş ve çatışmalardan çıkardığı derslerle hayata geçirdiği başarılı ekonomik entegrasyon ve güvenlik mimarileri biliniyor. Ortadoğu da yaşayan halklar da ortak değerler ve ortak çıkarlar etrafında buluşmak suretiyle, kendi bölgelerini, bir barış, istikrar ve refah havzasına çevirebilirler. 15

16 Milletlerarası Barış ve Güvenlik: BM Düzeni Siyasal İslamcılar BM ye yönelik ağır eleştiriler. Birleşmiş Ülkeler kavramı: Toprak parçası, mezhep, kavim vb. kriterlere göre tanımlama önerisi. Örnek: İslam dünyası, Afrika, Hindistan, Çin, Kuzeydoğu Asya, Latin Amerika, Kuzey Amerika, Rusya, AB, Avustralya. İslam dünyası kavramı. Öneriler: İslam dünyası içinde, makro politik ve stratejik kararlar alacak, ortak yatırımlara yön verecek ve krizlere müdahale edecek Ortak Şûra Meclisi kurmalı; gümrük birliğine geçmeli; serbest dolaşımı sağlamalı; ortak savunma ve İslam Barış Gücü kurma yönünde somut adımlar atılmalıdır. 16

17 ABD Avrupa İlişkileri Afganistan ve Irak savaşları, çok fazla yüklü bir küresel gücün sınırlarını da gösterdi. Küresel güçler dengesindeki değişim ve dağılım, ABD nin askeri seçeneklerini sınırlamıştır. ABD, bundan sonra ancak, uygun koşullarda küresel kolluk işlevini üstlenebilir. ABD Avrupa ilişkileri de belirsiz bir geçiş döneminde. Her iki tarafın da çıkar kaynak ilgi sorunları var. ABD nin, Ortadoğu daki ortaklarıyla ilişkileri de zor bir dönemeçten geçiyor. 17

18 Savunma Askeri güç dengeleri değişiyor. Sıcak çatışmalar giderek artıyor. Batı, silahlanmada Asya nın gerisinde kalıyor. NATO: ABD nin yükünü müttefikleriyle paylaşma isteği. ABD ve Avupa daki savunma bütçelerine ilişkin kısıtlamalar. Akıllı savunma (smart defense) / havuz oluşturma ve paylaşma (pooling and sharing) kavramı. Askeri bütünleşmenin, daha çok askeri müdahale sistemine dönüşmesi. Soru: Hukuksal dayanak? Türkiye: Güçlüyüz. Kimseye bağlı değiliz. Her şeyimizi kendimiz yapacağız yaklaşımı. 18

19 İstihbarat Savaşları Emperyalizm. Psikolojik harekat algılama yönetimi. İstihbarat. Casusluk izleme dinleme vb. Gizli örtülü harekat. Kapsam: Vatandaşlar yabancılar. Ülke içi ülke dışı eylemler. Hukuk istihbarat. Hakan Fidan MİT. Ölçüt: Devletin milli güvenlik siyaseti gerekleri. Hükümet ve Devlet aynı kavramlar - kurumlar değil. 19

20 Türkiye Dış Politika İran. Irak Maliki Yönetimi ülkeyi iç savaşa doğru götürme riski Türkiye ile yeni bir dönemin başlatılması çabaları. Suriye. Öngörüler: Önümüzdeki on yıl Türkiye için çok önemli. Bölgemizde tarihsel bir dönüşüm ve jeopolitik deprem söz konusu. Türkiye kendi içinde güçlü ve hazır olmak zorunda. İç barış çabaları önemli. Komşularla sıfır sorun politikası - miting dili ile diplomasi > değerli yalnızlık. Türkiye ABD ilişkileri. 20

21 Ekonomi - Maliye Merkez Bankası kredibilitesini kaybetti. Para ticareti (Carry trade) (faizi düşük ülkelerden borç alarak bunu faizi yüksek ülkelerin para piyasalarında değerlendirmek), Türkiye'yi kırılgan yapan nedenler arasında. Hükümetin hatası: Bir anda, aynı anda pek çok şeyle uğraşmaya başlamak: Arap Baharı'nda büyük oyuncu, Suriye'de büyük oyuncu, Avrasya'da büyük oyuncu olmak istemek. Yaz ayında da yurtiçi meseleleri patlak verdi ve boylarını aştılar. Bunları yapacak kaynakları yok. Büyükler liginde oynamaya çalışan ikinci lig oyuncusu konumundalar. Öneri: Hükümet kapasitesini aşan faaliyetlerden çekilmeli, ekonomiye odaklanmalı, ekonomi liberalleşmeli. 21

22 Bölgesel Güç Olarak Katar Örneği Katar 2011 öncesinde Orta Doğu'da pek çok diplomatik zafer kazanarak küçük Körfez ülkesi konumundan bölgesel güce terfi etmeyi başardı. Filistin'de muhalif haldeki siyasi partilerin yeniden bir araya gelmesini sağlamanın yanında İsrail'in 2006 yılındaki istilasının ardından Lübnan'ın yeniden yapılanmasına yardımcı oldu. 22

23 Bölgesel Güç Olma: Katar Örneği Ancak Arap Baharı'nın 2011 yılında başlamasından bu yana Katar'ın komşuları arasındaki duruşu zayıfladı. Yaptığı bonkör mali yardımlara rağmen Suriyeli muhalif fraksiyonları bir araya getirmeyi başaramadı, bu yaz Katar'ın kilit önem taşıyan müttefiklerinden Müslüman Kardeşler destekli Kahire hükümetinin ordu tarafından devrilmesini de engelleyemedi. Şu anki (rehine alınan Türk pilotlarının kurtarılması dahil) diplomatik darbenin ana hatları ise Haziran ayında Katar Emiri Hamad bin Khalifa al-thani emekli olup görevi oğlu Tamim bin Hamad al-thani'ye devrettiğinde çizilmeye başladı. 23

24 Türkiye AB İlişkileri Sorun Alanları Asıl önemli soru: Erdoğan ın Türkiye si AB ye girebilir mi? (Le Point, 24 Ekim 2013) AB İlerleme Raporu: Rehber belge / formalite red? Siyasal İslam: Devlet din ilişkileri. Kültür ikiliği: Milli eğitim, Diyanet yoluyla eğitim. Nüfus - planlama. Hukukun üstünlüğü çoğulcu demokrasi insan hakları. Serbest pazar ekonomisi. En önemlisi: Ortak çıkarlar denge. 24

25 Kıbrıs: Rum tarafının görüşü: Kıbrıs Cumhuriyeti nin, çözümle birlikte federe bir devlete dönüşmesi. Anastasiadis Eroğlu görüşmesi ve ortak açıklama yapılması girişimleri henüz sonuçsuz. Türk tarafının görüşü: Ocağa kadar müzakere, Martta referandum. İsmail Kemal: Kendi isteklerini gerçekler zannetme yanılgısı. 25

26 Kıbrıs - Türkiye Türkiye KKTC İlahiyat Koleji Yurtlarının İşletilmesi Hakkında Protokol, Lefkoşa, 17 Nisan (Milli Eğitim Bakanlıkları arasında!). 26

27 Enerji Güvenliği Ekonomik büyümeye de bağlı olarak, enerji ithalatındaki artış. Buna da bağlı olarak, cari açıktaki artış ve bu olgunun yapısal bir sorun haline dönüşmesi. Sürdürülebilirlik açısından, cari açık / ekonomik büyüme arasında tercih yapma gereği tartışmaları. Türkiye Hazar bölgesi kaynakları rol katılım. Kuzey Irak bölgesindeki kaynaklar. Nükleer enerji kaynağı. 27

28 Doğu Akdeniz Deniz Alanları 28

29 Kıbrıs Doğu Akdeniz Yunanistan ve İsrail in, Arap ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmeleri: Mısır, Suriye, Lübnan.. Türkiye nin bölgedeki arama faaliyetleri daha çok güç gösterici; pratik neticeleri olacağa benzemiyor. Türkiye, İsrail ile ilişkilerini düzeltmeli. Önyargılar değil, ortak çıkarlar tarafların dış politikasına yön vermeli. Örnek: Türkiye Kuzey Irak ilişkileri. İsrail ve GKRY adına araştırmalar yapan Noble Energy, ABD Şirketi. Bunun anlamı, ABD ile ilişkiler de önemli. Türkiye nin KKTC ye deniz altından su nakli projesi Mart 2014 tarihlerinde tamamlanmak üzere. Dengeleri etkileyebilecek bir gelişme. İşbirliği anlayışının ön plana alınması önemli. 29

30 Türkiye - Demokrasi Askerlerin, askeri kavramlara ve yöntemlere uygun olarak biçimlendirdiği bir kültür yapısına sahip toplum elinde demokrasi bu kadar olur: İlişkiler dost düşman ayırımına dayanır. Mutlak itaat yoksa, düşmanlık var demektir. Sonuç: Tabandan yoksunluk ve yalnızlık. 30

31 Milliyetçilik Seçenekler: Hepiniz Türksünüz Türk olacaksınız. Hepiniz Müslümansınız Müslüman olacaksınız. Hepimiz insanız giderek daha da iyi insanlar olmaya çalışacağız. Soru: Hangi seçenek insanlığın gereklerini, aklı, sağduyuyu ve barışa yönelimi yansıtabiliyor? 31

32 Atatürk - Atatürkçülük Atatürk ün Anayasasını bütünüyle yürürlükten kaldırdıktan sonra, Atatürkçülük öğütleri vermenin inandırıcı olamaması. Atatürk e karşı varolması gereken derin saygı ve sevginin abartılarak konunun Atatürk e tapınmaya dönüştürülmesi toplum genelinde böyle bir algının yaratılması. Akıl ve bilginin yerine, devlet terbiyesi görüntüsü altında, makam sahiplerinin arzularının yol göstericiliğine bağlanma. Yönetilenlere hizmet ve hesap verme anlayışı yerine, yönetenlerin rahatlığını esas alan bir yönetim anlayışının yaygınlaşması. Diyanet İşleri Başkanlığı nın konumunun, devlet toplum ilişkilerinde yarattığı ikilem: Topluma milli eğitim düzeni mi, din eğitimi düzeni mi yön verecek, ortalama vatandaş profilini oluşturacak? 32

33 Anayasa Düzeninin Korunması Siyasal İslam: Temel meşruluk dayanağı, görünüşte seçimler arka planda dinsel referanslar. İkisi de kabul edilemez. Sivil devrim süreci geleceği etki ve sonuçları. Seçenekler. 33

34 Türk Devrimi Devrim Kanunları - Şapka Anayasa, madde 174 Şapka İktisası (giyilmesi) Hakkında Kanun. Türk Ceza Kanunu, madde 222: tarihli ve 671 sayılı Şapka İktisası Hakkında Kanunun koyduğu yasaklara veya yükümlülüklere aykırı hareket edenlere iki aydan altı aya kadar hapis cezası verilir. 34

35 TBMM İçtüzüğü, madde 56: Kıyafet 1. Başkanlık kürsüsünde Başkan, beyaz kelebek kıravat ve siyah yelek üstüne siyah fırak giyer. Görevli kâtip üyeler de, koyu renk elbise giyerler. 2. Genel Kurul salonunda yer alan milletvekilleri, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Teşkilatı memurları ve diğer kamu personeli ceket giymek ve kıravat takmak zorundadırlar. Bayanlar tayyör giyerler. 3. Görevlilerin kıyafeti Başkanlık Divanınca tespit edilir. 35

36 Kamu Görevlileri Kılık - Kıyafet 16/7/1982 tarihli ve 8/5105 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan, Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik. 8 Ekim 2013 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelik. Özel durumlar: Emniyet Hizmetleri Sınıfına mensup olanlar, hâkimler, savcılar, Türk Silâhlı Kuvvetlerinde görev yapanlar. Ali Sirmen: Türbana özgürlük mü, başı açık yasağı mı? Başı açık gezebilmek özgürlüğü? 36

37 PKK - Türkiye Durum: Anahtar dış unsurlar: Suriye ve Kuzey Irak taki gelişmeler ilişkiler vd. Hakan Fidan MİT Başbakanın talimatı Oslo - görüşmeler. 23 Mart 2013 vd: Ateşkes. Sınır ötesi harekat TBMM izin: 10 Ekim 2013 tarihli ve 1049 sayılı karar. Gelişmeler: Kürtçe dilinde yayın yapan TV, özel Kürtçe kurslarının yasallaştırılması, okullarda Kürtçe nin seçimlik ders olarak okutulması, özel okullarda Kürtçe dilinde eğitim verilmesine yönelik plan kamuoyunun tepkileri sınırlı. 37

38 PKK - Türkiye Sorun alanları: Öcalan ve KCK ilişkileri. Seçimlerde uygulanan baraj; eğitim sisteminin ve kamu hizmetlerinin yürütülmesinde Kürtçe nin kullanımı; Terörle Mücadele Kanununun gözden geçirilmemesi nedeniyle, şiddete karışmamış Kürt eylemcilerin tutukluluğunun devamı. Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi; Türk vatandaşlığının yeniden tanımlanması. BDP ve yakın çevrelerinin tehdit üsluplu açıklamaları; bölgede paralel devlet yapılarını oluşturma girişimleri. Önemli: Türk kamuoyunun haklı hassasiyetleri, buna karşılık, Kürtlerin önemli bölümünün, Türkiye içinde çözüm yanlısı olması. 38

39 İç Güvenlik Kısır döngü: Akla, bilgiye dayalı politikalar stratejiler geliştirmek yerine, şark kurnazlığı yöntemlerine öncelik vermek. Sorumluluk mekanizmalarının etkin bir biçimde işletilememesi. Sonuç: Görüntüden ibaret, geçici ve sınırlı başarılar; orta ve uzun vadede hayal kırıklığı; görece basit olan sorunların dahi zaman içinde derinleşmesi ve karmaşıklaşması; çözümün güçleşmesi. 39