SİRKÜLER NO: POZ-2004 / 38 İST, 08/03/2004

Transkript

1 SİRKÜLER NO: POZ-2004 / 38 İST, 08/03/2004 ÖZET: Enflasyonun etkisinden arındırılması amacıyla 31/12/2003 tarihli mali tabloların düzeltilmesi işlemleri Vergi Usul Kanununda değişiklik yapan 5024 sayılı kanun tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.bu kanunun amacı mali tabloların enflasyonun etkisinden arındırılması ve böylece vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukların giderilmesidir. Süreklilik arz eden ve düzeltme işlemine ilişkin ana esasların belirlendiği hükümler Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesinde; 31/12/2003 tarihli mali tabloların düzeltilmesine ilişkin hükümler ise geçici 25 inci maddesinde yer almaktadır. Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesine göre yapılacak düzeltme işlemini açıklamak amacıyla tarih ve sayılı Resmi Gazetede 328 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği yayımlanmıştır. Bu tebliğde yapılan açıklamalar doğrultusunda 31/12/2003 tarihli mali tabloların düzeltilmesi işlemleri ayrıntılı olarak aşağıda anlatılmıştır. 1-ENFLASYON DÜZELTMESİNİN ANLAMI: Enflasyon düzeltmesi, mali tablolarda yer alan kıymetlerin Türk Lirası değerlerinin tablonun ait olduğu tarihteki değerine yükseltilmesinden ibaret bir işlemdir. Düzeltme, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayıları ile çarpılması suretiyle gerçekleştirilecektir. Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir. Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları bulunacaktır. Bulunan bu tutarlar ait oldukları düzeltme katsayılarıyla çarpılacaktır. Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilecektir TARİHLİ BİLANÇONUN DÜZELTİLMESİ: Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 1

2 Mükellefler 31/12/2003 tarihli bilançolarını Vergi Usul Kanununa 5024 sayılı Kanunla eklenen geçici 25 inci madde hükümleri doğrultusunda düzelteceklerdir. Daha sonraki dönemlere ait mali tablo düzeltme işlemleri ise Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesindeki hükümlere göre yapılacaktır. Buna göre, 31/12/2003 tarihli mali tablolar, 5024 sayılı Kanun hükümleri göz önünde bulundurulmaksızın önceki hükümlere göre düzenlenecektir. 31/12/2003 tarihli mali tablolardan sadece bilanço için geçerli olmak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacak ve 2003 yılına ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen karlar üzerinden hesaplanacaktır yılı hesap dönemi sonunda düzenlenen bilançolar her halükarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır. 3- DÜZELTME İŞLEMİNE TABİ TUTULACAK MALİ TABLOLAR: 3.1. Hesap Dönemi Takvim Yılı Olanlar: 2003 yılı hesap dönemi sonunda düzenlenen mali tablolardan sadece bilanço düzeltilecektir.. Düzeltilecek mali tablo yani bilanço, 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosudur.düzenlenmesi gereken diğer mali tablolar üzerinde düzeltme yapılmayacaktır Özel Hesap Dönemine Sahip Olanlar: Kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükelleflerde; 31/12/2003 tarihli bilanço, 2004 yılı içinde biten hesap dönemi sonundaki bilançoyu, 2003 yılı hesap dönemi, 2004 yılı içinde biten hesap dönemini, 1/1/2004 tarihi 2004 yılı içinde başlayan hesap döneminin başındaki tarihi ifade etmektedir. Buna göre kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler için düzeltilecek mali tablo 2004 yılı içinde biten hesap dönemi sonundaki bilanço olacaktır. 4- ENFLASYON DÜZELTMESİ YAPACAK OLANLAR: Enflasyon düzeltmesi yapmak için, 1. Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 2

3 2. Bilanço esasına göre defter tutmak gerekir. 5-SERMAYE PİYASASI KURULU İLE BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMUNUN DÜZENLEMELERİNE TABİ OLAN İŞLETMELER: Sermaye Piyasası Kurulu ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun yüksek enflasyon dönemlerinde mali tabloların düzeltilmesine ilişkin düzenlemelerine göre bilançolarını düzeltmek zorunda olan mükellefler 31/12/2003 tarihi itibarıyla, anılan idarelerce yapılan düzenlemelere uygun bir biçimde düzeltilmiş olan bilançolarını yeniden düzeltmek zorunda değillerdir. Ancak, düzeltme sonrası tarihli bilançoda görünen birikmiş amortismanların, Vergi Usul Kanununda yer alan amortisman ayırma sürelerine göre bulunan değerler üzerinden bilançoda yer almış olması gerekmektedir. Anılan idarelerin mali tabloların konsolidasyonu hakkındaki düzenlemelerine göre mali tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutmuş olan bağlı ortaklık ve iştirakler, 31/12/2003 tarihli bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutmak zorundadırlar YILI HESAP DÖNEMİNDEN İTİBAREN İLK DEFA BİLANÇO ESASINA GEÇEN MÜKELLEFLER: Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla faal olup, 2004 yılı hesap döneminden itibaren ilk defa bilanço esasına geçen mükellefler ilk düzeltme işlemlerini bilanço esasına geçtikleri tarih itibarıyla ve Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesinde yer alan esaslara göre; daha sonraki düzeltme işlemlerini de mükerrer 298 inci maddesine göre yapacaklardır. 7- PARASAL VE PARASAL OLMAYAN KIYMETLER: Satın alma gücü ile ulusal para birimindeki değişmeler arasındaki ilişki göz önünde bulundurulduğunda, mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılırlar: Parasal kıymetler : Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler, Parasal olmayan kıymetler : Ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetlerdir. Bu durum bilanço açısından aşağıdaki gibi şematize edilebilir. Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 3

4 Parasal kıymetlerin (parasal varlıklar ve parasal kaynakların) enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasına gerek yoktur. Zira mali tabloda görünen parasal kıymete ait değer, mali tablo tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak mali tablonun enflasyonun etkilerinden arındırılması için, parasal olmayan kıymetlerin (parasal olmayan varlıklar ve parasal olmayan kaynakların) enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekir. Mali tabloda görünen parasal olmayan kıymetlere ait değerler, mali tablo tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler değildir, düzeltilmeleri icap eder. Nevi itibarıyla iktisadi işletmelere dahil bulunan kıymetlerden parasal ve parasal olmayan kıymetler ekli listelerde (EK:1, EK:2) gösterilmiştir. Söz konusu listelerde öz sermaye kalemlerine yer verilmemiştir. Aksine hüküm olmamak şartıyla öz sermaye kalemleri parasal olmayan kıymet olarak addolunacaktır. 8-DÜZELTME İŞLEMİNDE VERGİ USUL KANUNUNDA YER ALAN DEĞERLEME HÜKÜMLERİNE GÖRE TESPİT EDİLEN TUTARLAR ESAS ALINIR: Parasal olmayan kıymetlerin düzeltme işleminde, Vergi Usul Kanununda yer alan değerleme hükümlerine göre tespit edilen tutarları esas alınacaktır. Parasal olmayan kıymetler, Vergi Usul Kanununun değerleme hükümlerine göre olması gereken değerleri üzerinden bilançoda yer almıyorsa Düzeltmeye esas tutar, parasal olmayan kıymetin düzeltmeye esas tarih itibarıyla sahip olduğu değerdir. Örnek 2000 yılının Mart ayında 2 milyar TL. na alınmış olan ve takip eden yıllarda yeniden değerlemeye ve amortismana tabi tutulmuş bir makinenin 31/12/2003 tarihi itibarıyla bilançoda görünen değeri doğal olarak 2 milyar TL. olmayacaktır. Sözkonusu makinenin tarihindeki düzeltilmiş değeri, düzeltmeye esas tarih itibarıyla sahip olduğu değerine düzeltme katsayısı uygulanmak suretiyle aşağıdaki şekilde tespit edilecektir; Düzeltilmiş değer = Maliyet Bedeli x Düzeltme Katsayısı = x 3,28561 = TL ( 2000 yılının Mart ayı için düzeltme katsayısı 3,28561 olup, maliyete eklenmiş reel olmayan finansman maliyeti bulunmadığı varsayılmıştır.) 9-VERGİ USUL KANUNUNUN DEĞERLEME HÜKÜMLERİNE GÖRE BULUNAN TUTARLARDAN DÜŞÜLECEK DEĞERLER: Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 4

5 Parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları belirlenirken bir kısım değerler, parasal olmayan kıymetlerin Vergi Usul Kanununun değerleme hükümlerine göre bulunan tutarlarından düşülecek ve bu işlemden sonra bulunan miktarlar düzeltmeye esas alınacaktır. Düzeltmeye esas alınacak tutara ulaşılırken düşülmesi gereken bu değerler aşağıda gösterilmiştir Reel Olmayan Finansman Maliyetleri Reel olmayan Finansman Maliyetinin Mahiyeti tarihli bilanço üzerinde yapılacak düzeltme işleminde; tevsik edilmek şartıyla, mali tabloda yer alan bazı parasal olmayan varlıkların içerisinde bulunan reel olmayan finansman maliyetlerinin, ilgili varlığın maliyet veya alış bedelinden düşülmesi sonucu bulunacak tutar düzeltmeye esas alınacaktır. Reel olmayan finansman maliyeti (ROFM); her türlü borçlanmada, borç tutarlarına borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranının uygulanması suretiyle bulunan tutarı ifade etmektedir. Yabancı para üzerinden borçlanmalarda borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranı, borcun kapatıldığı hesap dönemi sonundaki Türk Lirası karşılıklarına uygulanacaktır. Örnek Kurumlar vergisi mükellefi olan, bilanço esasına göre defter tutan ve hesap dönemi takvim yılı olan (D) işletmesi, 15 Şubat 2003 tarihinde 30 milyar TL. banka kredisi kullanarak, işletme faaliyetlerinde kullanmak üzere bir taşıt satın almıştır. Altı ay sonra kredi kapatılmış ve 5 milyar TL. faiz ödenmiştir. Ödenen faiz söz konusu taşıtın maliyet bedeline ilave edilmiştir. Buna göre 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosunda taşıtın maliyet bedeli 35 milyar TL. olarak görünecektir. Söz konusu taşıtın düzeltmeye esas tutarı da 35 milyar TL. olacak, ancak taşıtın maliyet bedeli içerisinde yer alan reel olmayan finansman maliyeti düşüldükten sonra kalan kısım düzeltmeye tabi tutulacaktır. Borcun alındığı Şubat 2003 ayına ait TEFE: 7055,70 Borcun kapatıldığı Ağustos 2003 ayına ait TEFE: 7169,40 Borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranı: (7169, ,70) / 7055,70 = 0,016 Buna göre maliyet bedeli içerisinde yer alan reel olmayan finansman maliyeti aşağıdaki şekilde bulunacaktır. Borcun Kapatıldığı Aya Ait TEFE Borcun Alındığı Aya Ait TEFE ROFM = Borç tutarı X Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 5

6 Borcun Alındığı Aya Ait TEFE ROFM = X 0,016 ROFM = TL Enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutar = = TL.dır Reel Olmayan Finansman Maliyeti İhtiva Edebilen İktisadi Kıymetler Maliyet veya alış bedellerine intikal ettirilmiş ve düzeltmeye esas tutara ulaşılırken düşülecek reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilecek parasal olmayan varlıklar aşağıda gösterilmiştir. 1. Stoklar 2. Maddi duran varlıklar 3. Mali duran varlıklar 4. Özel tükenmeye tabi varlıklar Maliyet veya alış bedelleri içerisinde reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilen iktisadi işletmeye dahil kıymetlerin ayrıntılı dökümü ekli listede (EK:3) gösterilmiştir Reel Olmayan Finansman Maliyetlerinin Tevsik Edilememesi Hali Bahsi geçen kıymetlerin maliyet veya alış bedelleri içerisinde yer alan ancak tevsik edilemeyen reel olmayan finansman maliyetlerinin ilgili kıymetlerin değerinden düşülmesi ve düzeltmeye esas olacak tutarlarının bulunması aşağıdaki gibi olacaktır Son Beş Hesap Dönemi İçinde Aktife Giren Kıymetler İçin 2003 yılı hesap dönemi dahil, son beş hesap dönemi içinde aktife giren kıymetlerin maliyet veya alış bedeline dahil edilen ancak tevsik edilemeyen finansman giderlerinin reel olmayan kısımları; toplam finansman maliyetlerine, ilgili döneme ait TEFE artış oranının dönem ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi sonucunda belirlenen oranlar uygulanmak suretiyle bulunan tutarın, maliyet veya alış bedelinden düşülmesi suretiyle hesaplanacaktır. Formül olarak ifade etmek gerekirse, Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 6

7 İlgili Hesap Dönemine Ait TEFE Artış Oranı ROFM = Top. Fin. Maliyeti X İlgili Hesap Dönemine Ait Ortalama Ticari Kredi Faiz Oranı 1/1/1970 tarihinden 31/12/2003 tarihine kadar gerçekleşen ortalama ticari kredi faiz oranları ekli listede gösterilmiştir. (EK:4) Örnek Gelir Vergisi mükellefi olan ve bilanço esasına göre defter tutan tacir bay (E) nin, 2003 yılı içinde banka kredisi kullanarak yapmış olduğu fabrika binasının 31/12/2003 tarihli bilançodaki değeri 120 milyar TL.dır yılı içinde kapatılan söz konusu kredi için aynı yıl içinde 20 milyar TL. faiz ödenmiş olup, faiz gideri tevsik edilememektedir. Ödenen faizin tamamı 2003 yılı hesap dönemi sonunda söz konusu fabrika binasının maliyetine ilave edilmiştir. Buna göre maliyete dahil edilen toplam finansman maliyeti 20 milyar TL. olup, ilgili döneme ait TEFE artış oranının dönem ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi suretiyle belirlenen oran aşağıdaki gibi hesaplanacaktır. Finansman maliyetinin oluştuğu hesap dönemine (2003) ait TEFE: 7382,1 Finansman maliyetinin oluştuğu hesap döneminden bir önceki hesap dönemine ait TEFE: 6478,8 TEFE artış oranı: (7382,1 6478,8) / 6478,8 = 0,139 Finansman maliyetinin oluştuğu hesap dönemine ait TEFE artış oranı ORAN = Aynı döneme ait ortalama ticari kredi faiz oranı = 0,139 / 0,5035 = 0,276 (Ocak 2003 için açıklanan yıllık ortalama ticari kredi faiz oranı %50,35 dir) Reel olmayan finansman maliyeti ise aşağıdaki şekilde bulunacaktır.( Oranın (1) den büyük çıkması halinde, toplam finansman maliyetinin tamamının reel olduğu kabul edilecek ve oran (1) olarak uygulanacaktır.) Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 7

8 ROFM = Toplam Finansman Maliyeti x Oran ROFM = x 0,276 ROFM = TL. Söz konusu TL., fabrika binasının 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen bedelinden düşülür ve binanın enflasyon düzeltmesine esas tutarı bulunur. Enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutar = = TL. dır Son Beş Hesap Döneminden Önce Aktife Giren Kıymetler İçin Son beş hesap döneminden önce aktife giren ve maliyet veya alış bedeline dahil edilen, ancak tevsik edilemeyen finansman giderlerinin, son beş hesap döneminden önceki reel olmayan kısımları söz konusu iktisadi kıymetin maliyet veya alış bedelinden düşülemeyecektir /1/2004 Tarihinden Önce Ayrılmış ve Sermayeye İlave Edilmiş Olan Yeniden Değerleme Değer Artış Fonu Gibi Fonlar 1/1/2004 tarihinden önce ayrılmış olan ve sermayeye ilave edilen yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, artış olarak dikkate alınmayacak ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. Sermayenin, düzeltmeye esas tutarına ulaşılırken düşülmesi gereken (sermayeye ilave edilmiş olan) bu değerler aşağıda gösterilmiştir. İşletmenin aktifine kayıtlı maddi duran varlık kalemlerinin Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre yeniden değerlenmesinden oluşmuş değer artışları, İşletmenin iştirakleri ile bağlı ortakları bünyesinde Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre yapılan yeniden değerleme dolayısıyla oluşmuş değer artışları. Gelir Vergisi Kanununun 38 inci maddelesine istinaden gayrimenkul, iştirak hisseleri ve amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerin satış kazancının maliyet bedelinin arttırılan kısmına tekabül eden kısımları 10- UYGULANACAK DÜZELTME KATSAYILARI: Düzeltme işlemi, Türkiye geneli için hesaplanan toptan eşya fiyatları genel endeksi göz önünde bulundurularak Bakanlığımızca saptanmış olan ve tebliğ ekinde gösterilen düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır. (EK:5) Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 8

9 Düzeltme işleminde esas alınacak Düzeltmeye Esas Tarih 1970 yılından itibaren başlayacaktır. Bu yıldan önce hesaplara giren kıymetler 1970 yılında girmiş kabul edilerek bu yılın Ocak ayına ilişkin düzeltme katsayısı ile düzeltilecektir. Özel hesap dönemine sahip olanlarla 2004 yılından itibaren ilk defa bilanço esasına göre defter tutacak olan mükelleflerin ilk düzeltme işleminde kullanacakları (ekli (5) sayılı listede yer almayan) düzeltme katsayıları aşağıdaki formüle göre bulunacaktır. Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Fiyat Endeksi Düzeltme Katsayısı = Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Fiyat Endeksi Kullanılacak Düzeltme Katsayılarının Belirlenmesinde Esas Alınacak Tarihler 31/12/2003 tarihli bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için esas alınacak Düzeltmeye Esas Tarih aşağıdaki esaslara göre belirlenecektir.(31/12/2003 tarihinden öncesine rastlayan (Kurumlar Vergisi Kanununun 37 ve 38 inci maddeleri ile Gelir Vergisi Kanununun 81 inci maddesinde belirtilen ve mukayyet değerleriyle yapılan) devir işlemleri nedeniyle işletme aktifinde yer alan iktisadi kıymetlerin düzeltmeye esas tarihi olarak devir tarihi değil söz konusu kıymetlerin devir yoluyla ortadan kalkan işletmenin envanterine alındığı tarihler esas alınır.) a) Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetler ve mali duran varlıklar için: Satın Alma Tarihi b) İlk madde ve malzeme, ticari mallar, yarı mamul ve mamul stokların maliyetine dahil edilen unsurlar, yıllara sari inşaat ve onarım işlerinde maliyeti oluşturan unsurlar, gelecek aylara ve yıllara ait giderler, maddi duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, maddi olmayan duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, özel tükenmeye tabi varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, yıllara sari inşaat ve onarım hakedişleri ile haklar ve şerefiyeler, özel fonlar (sabit kıymet yenileme fonu gibi), kar yedekleri için: Defterlere Kayıt Tarihi (Bunlara mahsuben verilen veya alınan parasal olmayan avanslar, ödeme veya tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilir), c) Parasal olmayan alınan depozito ve teminatlar ile avanslar, nakit olarak ödenmiş sermaye, hisse senetleri ihraç primleri, hisse senedi iptal karları için: Tahsil Tarihi d) Parasal olmayan verilen depozito ve teminatlar ile avanslar için: Ödeme Tarihi e) Ayni sermaye olarak konulan kıymetler için: Mülkiyetin İntikal Ettiği Tarih Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 9

10 f) Kar yedekleri, geçmiş yıl karları ve net dönem karının sermayeye ilave edilmesi dolayısıyla artırılan sermaye için: Tescil Tarihi g) Nakdi sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Ödeme Tarihi h) Ayni sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Sermaye Olarak Konulan Kıymetlerin Mülkiyetinin İntikal Ettiği Tarih ı) Temettü karşılığı alınan hisse senetleri için: İştirak Edilen Şirket Sermayesinin Tescil Tarihi i)parasal olmayan karşılıklar için: Bağlı Oldukları İktisadi Kıymet İçin Belirlenen Tarihler Borsada İşlem Gören Hisse Senetleri Borsada işlem gören hisse senetleri, bilanço günündeki borsa rayici ile dikkate alınacak ve bunlar için ayrıca düzeltme yapılmayacaktır Toplulaştırılmış Yöntemlere Göre Düzeltme Katsayıları Enflasyon düzeltmesinde mükellefler toplulaştırılmış yöntemleri tercih ediyorlarsa Maliye Bakanlığınca belirlenen ve ek te (EK:5) yer alan düzeltme katsayıları yerine, bu bölümde yer alan esaslara göre düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir. Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, stoklarla sınırlıdır. Mükellefler stokların düzeltmeye esas tutarlarını, düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalmaksızın, dönem ortalama düzeltme katsayısı ile veya stok devir hızına göre bulunan düzeltme katsayısı ile çarpmak suretiyle düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir. Maliye Bakanlığınca iki tür toplulaştırılmış yöntem belirlenmiştir: 1. Basit ortalama yöntemi 2. Stok devir hızı yöntemi Mükellefler belirtilen bu yöntemlerden herhangi birini seçebileceklerdir Basit Ortalama Yöntemi Bu yöntemde düzeltme katsayısı, mali tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bu endeks ile bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki fiyat endeksi toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse bölünmesiyle elde edilen katsayı olarak hesaplanır ve düzeltmeye esas tutar olarak 31/12/2003 tarihli bilançoda yer alan stoklara ait değerler esas alınır. Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 10

11 1/1/ /12/2003 dönemine ait Toptan Eşya Fiyatları Endeksleri ekte gösterilmiştir. (EK:6) Örnek Bilanço esasına göre defter tutan ve gelir vergisi mükellefi olan Bay (F) süper market işletmeciliği yapmaktadır. Bir hesap dönemi içinde çok çeşitli mal aktife girmekte ve çıkmaktadır. 31/12/2003 tarihli bilançoda stok olarak TL. görünmektedir. Stokların içinde reel olmayan finansman maliyeti yoktur. Söz konusu stokların ayrımı ve deftere kayıt tarihi konusunda sıhhatli bilgiler bulunmamaktadır. Bay (F), 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosunu düzeltirken bilançoda görünen stokların düzeltmeye esas tarihlerini ve tutarlarını tespit etmekte zorlanmış bu nedenle stoklarını toplulaştırılmış yöntemlerden basit ortalama yöntemini tercih etmek suretiyle düzeltmeye karar vermiştir. Bu yönteme göre düzeltilmiş stok değerleri aşağıdaki şekilde bulunacaktır. Dönem Ortalama Bilançonun ait olduğu aya ait fiyat endeksi Düzeltme Katsayısı = Bilançonun ait olduğu aya ait fiyat endeksi+ Bilanço günü itibarıyla bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki fiyat endeksi/2 Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı =7382,1 / [(7382, ,3)/2] = 1,01435 Düzeltmeye Esas tutar = TL Düzeltilmiş Tutar = X 1, Stok Devir Hızı Yöntemi = TL.dır Toplulaştırılmış yöntemleri tercih eden tüm mükelleflerin stoklarını basit ortalama yöntemle düzeltmeleri halinde, özellikle stok devir hızı çok yüksek ya da çok düşük olan mükellefler için hata payı yüksek sonuçlar ortaya çıkabilecektir. Zira bu yöntemde tüm mükelleflerin bilançolarında görünen stokların bilanço günü itibarıyla bir önceki geçici vergi döneminin ortasında alındığı varsayılmakta ve düzeltme işlemi buna göre yapılmaktadır. Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 11

12 Stok devir hızı yöntemini uygulayan mükellefler; öncelikle stok devir hızını, sonrasında ortalama stokta kalma süresini hesaplayacaklar ve nihayetinde de 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen stokların hangi aydan kaldığını bulacaklardır. Stokların hangi aydan kaldığı bulunduktan sonra yapılması gereken, düzeltmeye esas tarih itibarıyla düzeltme katsayısını bulmak ve bu katsayıyla 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen stoklara ait tutarı çarpmaktır. Örnek Hesap dönemi takvim yılı olan, bilanço esasına göre defter tutan ve gelir vergisi mükellefi olan bay (G) süper market işletmeciliği yapmaktadır. Hesap dönemi içinde çok çeşitli mal aktife girmekte ve çıkmaktadır. Bay (G) 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosunu düzeltirken bilançoda görünen stoklarını toplulaştırılmış yöntemlerden stok devir hızı yöntemini tercih etmek suretiyle düzeltmeye karar vermiştir. Stoklara ilişkin veriler aşağıdaki gibidir. 31/12/2002 tarihinde toplam stok tutarı : TL. 31/12/2003 tarihinde toplam stok tutarı : TL yılında satılan malların maliyeti : TL. * Birinci adım stok devir hızını bulmaktır. Dönem içinde satılan toplam mal maliyeti Stok Devir Hızı = (Dönem başı stok tutarı + Dönem sonu stok tutarı) / 2 = / [( ) / 2] = 5,45 * İkinci adım ortalama stokta kalma süresini ve dolayısıyla stokların aktife hangi ayda girdiklerini bulmaktır. Dönem gün sayısı Ortalama Stokta Kalma Süresi = Stok devir hızı Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 12

13 = 365 / 5,45 = 67 gün 31 Aralık 2003 tarihi itibarıyla işletmenin aktifinde görünen stoklar, ortalama 67 gün öncesinden yani Ekim ayından kalan stoklardır. Bu durumda stoklar, 2003 yılının Ekim ayına ait düzeltme katsayısı ile enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır. * Son adım 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen stokların düzeltilmiş tutarlarını bulmaktır. Ekim 2003 için düzeltme katsayısı 1,02339 dur. Buna göre düzeltilmiş yıl sonu stok tutarı aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır. Düzeltilmiş Yıl Sonu Stokları = Düzeltmeye esas tutar x Düzeltme katsayısı = x 1,02339 = TL.dır. 11-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLARIN DÜZELTİLMESİ Amortismana tabi iktisadi kıymetler için ayrılmış olan birikmiş amortismanlar parasal olmayan kıymet mahiyetindedir ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaklardır. Ancak birikmiş amortismanlar için farklı bir düzeltme prosedürü öngörülmüştür. Birikmiş amortismanlar ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilecektir. Birikmiş amortismanların düzeltmeye esas tutarının tespitinde, Vergi Usul Kanununun 320 inci maddesinin son fıkrasına göre ayrılmış sayılan amortismanlar da fiilen ayrılmış kabul edilecektir. Örnek Hesap dönemi takvim yılı olan ve kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan (H) Limited Şirketi; Şubat 1995 de 1 milyon TL. na satın aldığı, her yıl amortismana tabi tuttuğu ve yeniden değerleme yaptığı binası için 31/12/2003 tarihli bilançosunda görünen birikmiş amortismanları aşağıdaki gibi düzeltecektir. (Amortisman oranının % 2 olduğu ve normal amortisman usulünün kullanıldığı varsayılmıştır) Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 13

14 Söz konusu bina ile ilgili olarak yılları için aşağıdaki gibi bir tablo düzenlemek mümkündür. Yeniden Değerleme Oranı (%) Yeniden Değerlenmiş Bina Maliyeti Cari yıl Amortisman Gideri Birikmiş Amortisman , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Buna göre (H) Limited Şirketinin 31/12/2003 tarihli bilançosunda söz konusu binanın değeri TL., birikmiş amortismanı da TL. olarak görünecektir. 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortismanların düzeltilmesi, aşağıdaki adımların gerçekleştirilmesi yoluyla yapılacaktır. * Birinci adım amortismana tabi tutulmuş olan binanın 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen değerini düzeltmektir. Bu da sırasıyla aşağıdaki adımların gerçekleştirilmesi ile olur. 1. Düzeltmeye esas tarih vasıtasıyla düzeltme katsayısı bulunur. Bina aktife Şubat 1995 de girdiğine göre (Şubat 1995 e ait) düzeltme katsayısı 46,42830 dur. 2. Düzeltme katsayısının uygulanacağı düzeltmeye esas tutar bulunur. Söz konusu bina için düzeltmeye esas tutar 1 milyon TL.dır. 3. Binanın düzeltilmiş değeri bulunur. Düzeltilmiş Bina Değeri = 46,42830 x = TL. * İkinci adım binanın değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranını bulmaktır. Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 14

15 Artış Tutarı = = TL. Artış Oranı = / = % 12,78671 * Son adım söz konusu artış oranını 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortisman tutarına uygulamak ve düzeltilmiş birikmiş amortisman tutarını bulmaktır. Düzeltilmiş Birik. Amort. Tutarı = x 1,12786 = TL.dır. 12. YAPILACAK MUHASEBE KAYITLARI Enflasyon düzeltmeleri, ilgili kıymetlere ait fark hesaplarına ve enflasyon düzeltme hesabına kaydedilecektir. Enflasyon fark hesapları, parasal olmayan kıymetlerin düzeltme işlemi sonrası değeri ile düzeltme öncesi değeri arasındaki farklarının kaydedildiği tali hesaplardır ve enflasyon düzeltme hesabı ile karşılıklı olarak çalışırlar. Enflasyon düzeltme hesabı ise parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmesi sonucu oluşan farkların kaydedildiği hesabı ifade eder. Parasal olmayan varlıkların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farklar bu hesabın alacağına, parasal olmayan kaynakların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farklar ise borcuna kaydedilir. Enflasyon düzeltme hesabının bakiyesi geçmiş yıl kar/zarar hesabına aktarılmak suretiyle hesap kapatılır. Örnek Bilanço esasına göre defter tutan ve hesap dönemi takvim yılı olan (I) işletmesinin 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosunun aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. (I)İŞLETMESİ 31/12/2003 TARİHLİ AKTİF BİLANÇASU (TL) PASİF Hazır Değerler 91,877 Mali Borçlar Kasa 91,877 Banka Kredileri Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 15

16 Ticari Alacaklar Ticari Borçlar Alıcılar Satıcılar Maddi D. Varlıklar Öz Kaynaklar T.M. Cih Sermaye Demirbaşlar Yen.Değ.F Bir.Amort Y.Yedekler Toplam Toplam Söz konusu bilançonun enflasyon düzeltmesi aşağıdaki adımların izlenmesi ile gerçekleştirilecektir. 1. Adım: Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir. (Yeniden değerleme fonu sıfırlanacağı için, parasal ve parasal olmayan kalemler arasında yer almamıştır) Parasal Kıymetler Kasa Alıcılar Banka Kredileri Satıcılar Parasal Olmayan Kıymetler Tesis, Makine ve Cihazlar Demirbaşlar Birikmiş Amortismanlar Sermaye Yasal Yedekler 2. Adım: Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları bulunacaktır. Tesis, Makine ve Cihazlar: Demirbaşlar: TL.( Hesapta izlenen makine aktife Nisan 2001 de girmiş olup, maliyet bedeli TL.dır.) TL.(Hesapta izlenen demirbaş aktife Şubat 2001 de girmiş olup, maliyet bedeli TL.dır) Birikmiş Amortismanlar: TL.( Makine teçhizat birikmiş amortismanı TL.; demirbaş birikmiş amortismanı TL.dır.) Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 16

17 Sermaye: TL.(Ocak 2001 de konulmuştur) Yasal Yedekler: TL. (31 Aralık 2001 de ayrılmıştır) 3. Adım: Parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları bulunacaktır. Bu kıymetlere ait düzeltme katsayıları aşağıdaki gibidir. Tesis, Makine ve Cihazlar: 2,12692 Demirbaşlar: 2,67700 Sermaye: 2,74754 Yasal Yedekler: 1,49082 Düzeltme katsayılarının, ait oldukları kıymetin düzeltmeye esas tutarı ile çarpılması suretiyle bulunan düzeltilmiş rakamlar da aşağıdaki gibi olacaktır. Tesis, Makine ve Cihazlar: 2,12692 x = Demirbaşlar: 2,67700 x = Sermaye: 2,74754 x = Yasal Yedekler: 1,49082 x = Birikmiş amortismanların düzeltilmesi ise aşağıdaki adımların gerçekleştirilmesi yoluyla yapılacaktır. a) Makine İçin: Makinenin değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı bulunur. Artış Tutarı = = TL. Artış Oranı = / = % 4,1 Söz konusu artış oranı 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortisman tutarına uygulanır ve düzeltilmiş birikmiş amortisman tutarı bulunur. Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 17 Düzeltilmiş Birikmiş Amortisman Tutarı = x 1,041 = TL.

18 b) Demirbaşlar İçin: Demirbaşın değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı bulunur. Artış Tutarı = = TL. Artış Oranı = % 31 Söz konusu artış oranı 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortisman tutarına uygulanır ve düzeltilmiş birikmiş amortisman tutarı bulunur. Düzeltilmiş Birikmiş Amortisman Tutarı = x 1,31 = TL Düzeltilmiş Birikmiş Amortisman Tutarı Toplamı = = TL Buna göre düzeltme farkları şu şekilde gerçekleşmiş olacaktır. Tesis, Makine ve Cihazlar = için: Demirbaşlar için: = Birikmiş Amortismanlar için: = Sermaye için: = Yasal Yedekler için: = Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 18

19 Söz konusu bu farklara ait yevmiye defteri kayıtları da aşağıdaki gibi olacaktır. Bu kayıtlara göre enflasyon düzeltme hesabının alacak kalanı ( =) TL. olacaktır. Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 19

20 Söz konusu TL. lık alacak kalanı Geçmiş Yıllar Kar/Zarar Hesabına devredilerek kapatılacaktır. 4. Adım: Son adım bilançonun düzeltilmiş değerleriyle ifade edilmesidir. Yeni değerlerin bilançoda yer alması ile düzeltilmiş bilanço denkliği aşağıdaki gibi oluşacaktır. 13- YILLARA SARİ İNŞAAT VE ONARMA İŞLERİ Mükellefler, yıllara sari inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve hakedişlerine ilişkin düzeltmeleri, enflasyon düzeltme hesabı yerine yıllara sari inşaat enflasyon düzeltme hesabına kaydedeceklerdir. Yıllara sari inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve istihkak tutarları ile ilgili olarak 31/12/2003 tarihinde oluşan düzeltme farkları işin bitiminde mali kar/zarar tutarının tespitinde dikkate alınmayacaktır. 14- GEÇMİŞ YIL KAR VE ZARARLARI 2003 yılı hesap dönemine ait beyannamede yer alan indirilemeyen geçmiş yıl mali zararları ile cari dönem mali zararları matrahın tespitinde mukayyet değerleri ile dikkate alınacaktır. 31/12/2003 tarihli bilançonun düzeltilmiş aktif toplamından düzeltilmiş sermaye, düzeltilmiş hisse senetleri ihraç primleri ve düzeltilmiş hisse senedi iptal karları ile borç Levent Cad. Tekirler Sokak No: Levent / İSTANBUL 20