İşçİlERDE Yıllık ÜCREtlİ İZİn UYgUlaMaSı ve

Transkript

1 İşçİlERDE Yıllık ÜCREtlİ İZİn UYgUlaMaSı ve BİRİkMİş İşçİ İZİnlERİnİn kullandırımı Cumhur Sinan ÖZDEMİR* Öz Yıllık ücretli izin hakkı İş Kanununa tabi olarak çalışan işçilere uygulanır. İşçinin işyerinde yıllık izne hak kazanabilmesi için girdiği tarihten başlayarak deneme süresi de dâhil olmak üzere 1 yıl çalışması gerekmektedir. İşverenlerin geçmiş yıllara ait işçilerin birikmiş izinlerini iç yönetmelik, genelge vb.işlemlerle kaldırmaya yönelik eylemleri yasal uygulamaya aykırıdır. İşçide, işverende yıllık izin hakkından feragat edemez. giriş Yıllık izin hakkı bir dinlenme iznidir. Bir yıl boyunca çalışıp izne hak kazanan işçinin bu hakkını kullanması ruh ve sağlık durumu açısından önem taşır. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez ve tek taraflı olarak feragat edilemez. Anayasanın 50.maddesi doğrultusunda yıllık izin İş Kanunu, 53,54,55,56, 57,58,59 ve 60.maddelerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Yıllık Ücretli İzine Hak kazanma Yıllık ücretli izin hakkı İş Kanununa tabi olarak çalışan işçilere uygulanır. Bunun için işçinin iş sözleşmesine dayanarak bir işte ücret karşılığı çalışması gerekir. Yıllık izne hak kazanabilmesi için işçinin işe girdiği tarihten başlayarak deneme süresi de dâhil olmak üzere 1 yıl çalışması gerekmektedir. İzne hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçinin aynı işverene ait * Baş İş Müfettişi 269

2 işyerlerinde çalıştığı süreler birleştirilir. Aynı bakanlığa bağlı işyerleri ile aynı bakanlığa bağlı tüzel kişilerin işyerlerinde geçen süreler ve kamu iktisadi teşebbüsleri yahut özel kanun veya özel kanunla verilmiş yetkiye dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlar veya bunlara bağlı işyerlerinde geçen süreler de, yıllık ücretli izin hakkının hesaplanmasında birleştirilerek göz önünde bulundurulur (Özdemir,2010). Mevsimlik işlerde yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümler uygulanmaz. Mevsimlik işçi,iş Kanunu'nun yıllık ücretli izin hükümlerine dayanarak, yıllık ücretli izin kullanma veya buna dayanarak ücret alacağı talebinde bulunamaz (Yrg.9.HK:2007/8313).Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışma yıllık izin kullandırılmasına engel teşkil etmez(yrg.9.hk:2004/6656). Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar iş sözleşmeleri devam ettiği sürece her yıl için hak ettikleri izinleri, bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanır.izine hak kazanan kısmi süreli ya da çağrı üzerine çalışan işçilerle tam süreli çalışan işçiler arasında yıllık izin süreleri ve izin ücretleri konularında bir ayrım yapılamaz. Yıllık Ücretli İznin Uygulanması Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez.izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir.işveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz.yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır. 270

3 İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde bildirim süresi ile işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri, yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez. İşçinin yıllık ücretli izin kullandığını işveren kanıtlamak zorundadır (Yrg.9.HK:2004/16928). Bu nedenle işverenler, işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi düzenlemelidir. Yıllık Ücretli İzin İş günü Olarak verilir Yıllık izin süresine rastlayan; Hafta tatili ve Ulusal bayram ve genel tatil günleri izin süresine ilave edilir. Ulusal Bayram ve genel tatil günleri: Bir takvim yılı içerisinde 13,5 gün olan Ulusal Bayram ve genel tatil günü,1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü Tatili ile 14,5 gün olmuştur. Ulusal Bayram günü: Cumhuriyet in ilan edildiği 29 Ekim günü Ulusal Bayram günüdür.28 Ekim günü saat de başlar 1.5 gündür. genel tatil günleri: Resmi ve dini bayram günleri, yılbaşı günü ile emek ve dayanışma günü genel tatil günleri olarak kabul edilmektedir. Resmi Bayram günleri: 23 Nisan: Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı - 1 gündür. 19 Mayıs: Atatürk ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı - 1 gündür. 30 Ağustos: Zafer Bayramı - 1 gündür. 271

4 Dini Bayram günleri: Ramazan Bayramı: Arefe günü saat da başlar gündür. Kurban Bayramı: Arefe günü saat da başlar gündür. Yılbaşı günü: 1 Ocak günü: Yılbaşı Tatili - 1 gündür. Emek ve Dayanışma günü: 1 Mayıs günü: Emek ve Dayanışma Günü Tatili - 1 gündür. İzin kullanma Dönemleri İşveren veya işveren vekilleri, izin kurulu veya bunun yerine geçenlere danışmak suretiyle işyerinde yürütülen işlerin nitelik ve özelliklerine göre, yıllık ücretli izinlerin, her yılın belli bir döneminde veya dönemlerinde verileceğini tayin edebilir. Bunu işyerinde ilan eder. İzin İsteğinin Zamanı ve verilmesi İşçi hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirir. İşveren veya işveren vekilleri, izin kuruluna veya bunun yerine geçenlere bildirir.işçi yıllık izin talebinde, adını soyadını, varsa sicil numarasını, iznini hangi tarihler arasında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar. İzin kurulu veya işveren, işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir. Ancak, izin sıra ve nöbetleşmesini göstermek üzere söz konusu kurulca düzenlenecek çizelgeler işçinin talebi ve iş durumu dikkate alınarak hazırlanır. Aynı tarihe rastlayan izin isteklerinde; işyerindeki kıdem ve bir önceki yıl iznini kullandığı tarih dikkate alınarak öncelikler belirlenir. Yol 272

5 izni alanlar bu süreyi kullanmadan işe dönerlerse, işveren bunları anılan sürenin bitiminden önce işe başlatmayabilir. İzin Süresinin tespiti İşçinin izin süresi, iznini hak ettiği tarihteki hizmet süresine ve İş Kanunu hükümlerine göre belirlenir. İşyerinde işe başladığı günden itibaren deneme süresi de içinde olmak üzere en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi; -Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden, -Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden, -On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden, az olamaz. Ancak, on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. altıncı Yıl İzninin kullandırılması İş Kanunu işçi hesaplanacak her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kulla nır... hükmü gereği yıllık ücretli izni bir sonraki çalışma yılı içerisinde kullanabile cektir. Örnek: Bay A unvanlı işyerinde tarihinde çalışmaya başlamıştır.20 işgünü izine hangi tarihte hak kazanacaktır? Bay A...1.yıl iznini tarihleri arasında, 2.yıl iznini tarihleri arasında, 3.yıl iznini tarihleri arasında, 4.yıl iznini tarihleri arasında, 5.yıl iznini tarihleri arasında, 6.yıl iznini tarihleri arasında kullanabilecektir. Bay A,6.yıl iznini tarihleri arasında 20 iş günü olarak kullanabilecektir. 273

6 Ücretin Ödenmesi İzin ücretinin belirlenmesinde; fazla çalışma karşılığı alınacak ücretler, primler, sosyal yardımlar ve işyerinin devamlı işçisi olup, normal saatler dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler hesaba katılmaz. İşveren veya işveren vekili, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye izin dönemine ilişkin ücreti ile ödenmesi bu döneme rastlayan diğer ücret ve ücret niteliğindeki haklarını izine başlamadan önce peşin olarak vermek veya avans olarak ödemek zorundadır. Yüzde usulünün uygulandığı yerlerde izin ücreti yüzdelerden toplanan para dışında işveren tarafından ödenir.yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenir.kısmi süreli ve çağrı üzerine çalışanlara; izin dönemine rastlayan çalışması gereken sürelere ilişkin ücretleri, yıllık izin ücreti olarak ödenir. İzinde çalışma Yasağı Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir. Sözleşmenin Sona Ermesinde İzin Ücreti İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar. İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde bildirim süresiyle, işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez. 274

7 Sigorta Primleri 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 4/a (eski SSK) ve 4/b (eski Bağ-Kur) Kapsamındaki Sigortalılar İle Sadece Genel Sağlık Sigortasına Tabi Sigortalıların Prime Esas Tutulacak Kazançlarına Dair Tebliğ (Kanunda İstisna Olarak Sayılmayan Diğer Ödemeler başlıklı başlıklı maddesi) 5510 sayılı Kanunun 80. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde, (b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın, tüm ödemelerin prime tabi tutulacağı ve diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnaların bu Kanunun uygulanmasında dikkate alınmayacağı, öngörülmüştür. Bu bakımdan, sigortalıların yakacak, temizlik, aydınlatma ve benzeri nitelikteki giderleri için yahut tahsil veya mesken yardımı gibi kanunda ismen sayılmayan nedenlerle yapılan ödemeler, ödemenin yapıldığı aydaki prime esas kazanca dahil edilecektir.öte yandan, Kanundaki bu hükme istinaden, 6772 sayılı Devlet ve Ona Bağlı Müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması ve 6452 Sayılı Kanunla 6212 Sayılı Kanunun 2. Maddesinin Kaldırılması Hakkında Kanuna istinaden ödenmekte olan ikramiyeler ile ilave tediyeler prime tabi tutulacağı gibi, 4857 sayılı Kanunun 61.maddesindeki istisnai hüküm üzerinde durulmaksızın hak kazanıldığı halde kullanılmayan yıllık izin süresi için ödenecek ücretlerden de kısa vadeli sigorta kolları primi kesilecektir hükmü gereği 4857 sayılı İş Kanunu 61.maddesi dikkate alınmadan yıllık izin ücretlerinden iş kazası ve meslek hastalığı primi kesilecektir sayılı Kanun 80 ve 105.maddeleri gereği tarihinde sonra 4857 sayılı İş Kanunu 61.maddesi kanaatimce hükümsüz hale gelmiştir. Yıllık İzin Bakımından çalışılmış gibi Sayılan Haller İşçi yıllık ücretli izni kullanırken hastalanacak veya kaza geçirecek olur ve bu nedenle kendisine ilgili sağlık kuruluşları tarafından sağlık izni verilirse, sağlık izni ile yıllık izinin iç içe girmez. Yıllık ücretli izin hakkı askıya alınır. 275

8 Kadın işçilerin, doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler sekizer hafta olarak sınırlandırılmasına rağmen, kadın işçinin sağlık durumuna veya işin niteliğine göre doktor raporuyla bu süreler uzatılabilir.uzatılmış bu süreler yıllık ücretli iznin hesabında çalışılmış gibi sayılır. Ancak isteği halinde kadın işçiye on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra altı aya kadar verilecek ücretsiz izin yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz İşçinin iş sözleşmesi devam ederken muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günlerde yıllık ücretli izne hak kazanmak için geçmesi gereken bir yıllık sürenin hesabında dikkate alınır. Ancak geçen tüm süre değil yılda en fazla 90 günü hesaba katılır. İşyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın on beş günü işçinin yeniden işe başlaması şartıyla yıllık ücretli izne hak kazanmada göz önünde bulundurulur. Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenir. İş kanununa göre işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi yıllık ücretli izin bakımından çalışılmış gibi sayılır. Cumartesi günleri çalışmayan İşyerlerinde Cumartesi gününün İzin Süresinden Sayılması Cumartesi günü çalışılmayıp iki gün hafta tatili uygulanan işyerlerinde Cumartesi günü de hafta tatili olarak yıllık izin sürelerine eklenecek mi? sorusuna uygulamada farklı cevaplar verilebilmektedir. İş Kanunu nun,46 ve 63.maddesi birlikte yorumlandığında işçi-işveren arasında sözleşmeye dayalı özel bir düzenleme yoksa kanaatimce hafta tatili 1 gündür. Cumartesi iş günüdür. Bu nedenle Cumartesi günleri hafta tatili olarak yıllık izin süresine eklenmez. 276

9 İşçilerin Birikmiş Yıllık İzinlerini kullandırımı İş Kanunun da kullandırılmayan izinlerin yanacağına dair bir hüküm yoktur.aksine, kullandırılmayan izinlerin iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle son bulması halinde ücretinin ödeneceği,hatta işçinin son ücreti üzerinden ödeneceği hükmü vardır. İş Kanunu, izin kullandırmayan işverenliğe yaptırım getirdiği gibi,işçi lehine izin hakkını saklı tutmuştur.iş sözleşmesinin sona ermesinden itibaren zamanaşımı süresi 5 yıldır.iş sözleşmesi feshedilen işçi 5 yıllık zamanaşımı süresi içinde dava açmak şartıyla kullanmadığı yıllık izinlerin tümünün karşılığını alacaktır (Yrg.9.HK:2003/12999). İşverenlerin geçmiş yıllara ait işçilerin birikmiş izinlerini iç yönetmelik, genelge vb.işlemlerle kaldırmaya yönelik eylemleri yasal uygulamaya aykırıdı(özdemir,2009). İşçide, işverende yıllık izin hakkından feragat edemez. Kamu ağırlıklı şirketlerde Belediye/Belediye Şirketlerinde işçilerin gün arasında izin alacakları olduğu uygulamada görülmektedir. İşçi emekli olduğunda veya iş sözleşmesi son bulduğunda yasa hükmü gereği izin alacağı ücrete dönüşmektedir. Ödeme son ücret üzerinden yapılacağından işçinin eline çok yüksek bir miktar geçebilmektedir. Bu uygulama yasal değildir. İşçi kullanmadığı izinlerin ücretini son ücret üzerinden alacağından izin kullanmaktan feragat edebilmektedir.ancak kurum veya birim yetkililerin buna izin vermemesi,anayasal bir hak olan izni işçilere kullandırması gerekir.yıllık izini kullandırma zamanını belirlemek işverenin yönetim yetkisi kapsamındadır.işçi bu zaman buna uygun değil,ben izin kullanmak istemiyorum diyemez.ancak işverenin de bu yetkisini eşitlik ilkesini gözeterek kullanması şarttır. Birikmiş izin alacakları ücrete dönüşmesi halinde Kurum zararına sebebiyet vermektedir. Kanaatimce oluşacak bu zarar kurum yetkililerinden tazmin edilebilir.işverenlik İş Kanunu nun,yıllık izinlerine ilişkin hükümlerine muhalefetten ayrıca idari para cezasına muhatap olabilecektir. 277

10 Yıllık İzin Hükümlerine aykırılık İş Kanunu yıllık izin hükümlerine uymayan işverenlere idari para cezası öngörmüştür. Kanunun 56.maddesine göre (yıllık ücretli izni yasaya aykırı olarak bölünen her işçi için) 204 TL,57. maddesine göre (yıllık izin ücreti yasaya aykırı şekilde veya eksik ödenen her işçi için) 204 TL, 59.maddesine göre (iş sözleşmesinin sona ermesinde kullanmadığı iznin ücreti ödenmeyen her bir işçi için) 204 TL,60.maddesine göre (izin yönetmeliğine aykırı olarak izin kullandırılmayan veya eksik kullandırılan her işçi için) 204 TL idari para cezası uygulanacaktır (Özdemir,2009). Sonuç Yıllık ücretli izin hakkı İş Kanununa tabi olarak çalışan işçilere uygulanır. İşçinin işyerinde yıllık izne hak kazanabilmesi için girdiği tarihten başlayarak deneme süresi de dâhil olmak üzere 1 yıl çalışması gerekmektedir. İşverenlerin geçmiş yıllara ait işçilerin birikmiş izinlerini iç yönetmelik, genelge vb.işlemlerle kaldırmaya yönelik eylemleri yasal uygulamaya aykırıdır. İşçide, işverende yıllık izin hakkından feragat edemez. Belediye/Belediye Şirketlerinde işçilerin gün arasında izin alacakları olduğu uygulamada görülmektedir.işçi kullanmadığı izinlerin ücretini son ücret üzerinden alacağından izin kullanmaktan feragat edebilmektedir.ancak kurum veya birim yetkililerinin buna izin vermemesi, Anayasal bir hak olan ücretli yıllık izni işçilere kullandırması gerekir.birikmiş tüm izinler işverenin yönetim kapsamında kullandırılabilir.işverenlik tüm izni bir anda kullandırabileceği gibi,aylara da bölebilir.işçi bunu itiraz edemez. Birikmiş izin alacaklarının ücrete dönüşmesi kanaatimce Kurum zararına sebebiyet verecektir. Yıllık izin kullandırmamak İş Kanunu hükümlerine aykırılık teşkil ettiğinden,yıllık izinleri kullandırmayarak izin birikmesine izin veren örneğin Belediye/Belediye Şirketleri idari para cezasına muhatap olabilecektir.idari para cezası da kanaatimce kamu zararı olarak yorumlanacağından oluşacak bu zararların kurum yetkililerinden tazmini yoluna gidilebilecektir. 278

11 kaynakça Özdemir, Cumhur Sinan (2009) İş kanuna göre İdari Para Cezaları ve Mahkeme kararları. Ankara: Adalet Yayınevi Özdemir, Cumhur Sinan (2009) Yargıtay kararları İle açıklamalı güncellenmiş İş kanunu. Ankara: Yaklaşım Yayınları Özdemir, Cumhur Sinan (2010) İş kanuna göre İşveren ve İşçi Rehberi. Ankara: Adalet Yayınevi Yargıtay 9. Hukuk Dairesi ( ) Esas no:2003/1757 ve karar no:2003/12999 Sayılı kararı. Ankara: Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Yargıtay 9. Hukuk Dairesi ( ) Esas no:2003/16673 ve karar no:2004/6656 Sayılı kararı. Ankara: Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Yargıtay 9. Hukuk Dairesi ( ) Esas no:2004/4310 ve karar no:2004/16298 Sayılı kararı. Ankara: Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Yargıtay 9. Hukuk Dairesi ( ) Esas no:2007/11498 ve karar no:2008/8313 Sayılı kararı. Ankara: Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 279

12 280