Relion 650 serisi. Kesici koruma REQ650 Uygulama Kılavuzu

Transkript

1 Relion 650 serisi Kesici koruma REQ650

2

3 Belge No: 1MRK UTR Yayın tarihi: Nisan 2014 Revizyon: - Ürün sürümü: 1.2 Copyright 2014 ABB. Tüm hakları saklıdır

4 Telif Hakkı Bu belge ve bölümleri ABB'nin yazılı izni olmaksızın çoğaltılamaz veya kopyalanamaz ve bu belgenin içeriği üçüncü taraflara açıklanamaz veya yetkisiz bir şekilde kullanılamaz. Bu belgede açıklamaları verilen yazılım veya donanım, lisans sözleşmesi ile verilmiş olup yalnız bu lisans sözleşmesine uygun olarak kullanılabilir veya içeriği ifşa edilebilir. Ticari Markalar ABB ve Relion ABB Grubu nun tescilli ticari markalarıdır. Bu belgede adı geçen diğer tüm marka ve ürün adlarına ait tescilli ticari markalar kendi sahiplerine aittir. Garanti Garanti koşulları hakkında bilgi almak için lütfen size en yakın ABB yetkilisine başvurun. ABB AB Trafo Otomasyon Ürünleri SE Västerås İsveç Telefon: +46 (0) Faks: +46 (0) ABB Elektrik Sanayi A.Ş. Substation Automation Products Esentepe Mah. Milangaz Cad. No: Kartal - İstanbul Türkiye Telefon: Faks:

5 Feragatname Bu kılavuzda verilmiş olan veriler, örnekler ve şemalar yalnız belirli kavramları veya ürünleri açıklamakta yardımcı olmak üzere verilmiş olup belirtilen özelliklerin garanti beyanı olarak kabul edilemez. Bu kılavuzda anılan donanımın uygulamasından sorumlu tüm personel, her uygulamanın amaçlarına uygun olduğundan ve kabul edilebilir olduğundan, ayrıca tüm gerekli güvenlik ve operasyona yönelik taleplerin sağlanmış olduğundan emin olmalıdır. Sistem arızasının ve/veya ürün arızasının özellikle insan hayatına veya maddi hasara (kişisel yaralanma veya ölüm de dahil olmak üzere fakat bunlarla sınırlı kalmayarak) zarar verme riski olduğu uygulamalarda, sorumluluk yalnızca ekipmanı uygulamakta olan özel veya tüzel kişidedir. Sorumlu olan bu kişilerden tümünün bu tür riskleri asgariye indirecek gerekli bütün önlemleri almaları talep edilmektedir. Bu belge ABB tarafından dikkatle kontrol edilmiş olmakla birlikte yanlışlıkların bulunabileceği tamamen olasılık dışı bırakılamaz. Hataların bulunması durumunda okuyuculardan üreticiyi haberdar etmeleri rica olunur. Sözleşmelerle üstlenilen yükümlülükler haricinde, bu kılavuzun kullanımından veya ekipmanın uygulamaya alınmasından kaynaklanan kayıp veya hasardan ABB hiçbir şekilde sorumlu tutulmayacaktır.

6 Uygunluk Bu ürün, elektromanyetik uyumluluk (EMC Directive 2004/108/EC) ile ilgili ve elektrikli ekipmanların belirtilen gerilim limitleri arasında kullanılması (Lowvoltage directive 2006/95/EC) ile ilişkin Üye Ülkelerin mevzuatlarını yakınlaştırma alanındaki Avrupa Birliği Konseyi direktiflerine uygundur. Bu uygunluk ABB tarafından, EMC direktifi için EN ve EN ürün standartları ile uyumlu olarak ve alçak gerilim direktifi için EN ve EN ürün standartlarında yapılan testlerle gerçekleştirilmiştir. Ürün, IEC serisinin uluslararası standartları ile uyumlu bir şekilde tasarlanmıştır.

7 İçindekiler İçindekiler Bölüm 1 Bölüm 2 Bölüm 3 Giriş...15 Bu kılavuz hakkında...15 Hedef kitle...15 Ürün dokümantasyonu...16 Ürün dokümantasyon seti...16 Belge güncelleme geçmişi...17 İlgili belgeler...17 Sembol ve kurallar...18 Semboller...18 Belge kuralları...19 Uygulama...21 REQ650 uygulaması...21 Mevcut fonksiyonlar...25 Artçı koruma fonksiyonları...25 Kontrol ve izleme fonksiyonları...26 Haberleşme...29 Temel IED fonksiyonları...30 REQ650 uygulama örnekleri...31 Farklı uygulamalara adaptasyon...31 Tek bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi...32 Tek bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi...33 Çift bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi...34 Çift bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi...35 İşlevsellik tablosu...35 Tek bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi...38 Çift bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi...39 Tek bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi...40 İşlevsellik tablosu...40 REQ650 ayar örnekleri...43 REQ650 A01 artçı koruma üniteli bir hat fider bölmesi için ayar örnekleri...43 Analog TRM girişi 4I 1I 5U için ayarların hesaplanması

8 İçindekiler Ön işleme bloğu (SMAI)...45 Ayar fonksiyonu GBSVAL için Genel temel değer ayarlarının hesaplanması...46 Ani faz aşırı akım koruması 3 faz çıkışı PHPIOC için ayarların hesaplanması...46 Dört kademe faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, I> OC4PTOC için ayarların hesaplanması...47 Genel ayarların hesaplanması...47 Kademe 1 için ayarların hesaplanması...47 Kademe 2 için ayarların hesaplanması...49 Kademe 3 için ayarların hesaplanması...51 Ani faz aşırı akım koruması, EFPIOC için ayarların hesaplanması...52 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma 3I0> EF4PTOC için ayarların hesaplanması...53 Genel ayarların hesaplanması...53 Kademe 1 için ayarların hesaplanması...53 Kademe 2 için ayarların hesaplanması...55 Kademe 3 için ayarların hesaplanması...57 Kesici arıza koruması, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF için hesaplama ayarları...58 Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD için ayarların hesaplanması...59 Bölüm 4 Analog girişler...61 Giriş...61 Ayarlama kuralları...61 Faz referans kanalının ayarlanması...61 Akım kanalları ayarı...62 Örnek Örnek En sık kullanılan akım trafosu bağlantıları için akım trafosu girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler...64 Yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...65 Tek-faz akım trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...67 Gerilim kanalları ayarı...69 Örnek...69 En sık kullanılan VT bağlantıları için VT girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler...69 Üç faz toprak bağlı VT'nin IED'ye bağlanması için örnekler

9 İçindekiler Faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...71 Bölüm 5 Bölüm 6 Yerel insan-makine arayüzü...73 Yerel HMI...73 Ekran...73 LED'ler...75 Tuş Takımı...75 Yerel HMI işlevselliği...76 Koruma ve alarm göstergesi...76 Parametre yönetimi...78 Ön iletişim...78 Akım koruma...81 Ani faz aşırı akım koruma 3-fazlı çıkış PHPIOC...81 Tanımlama...81 Uygulama...81 Ayarlama kuralları...82 Paralel hatsız gözlü şebeke...82 Paralel hatlı gözlü şebeke...84 Ani faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış SPTPIOC...86 Tanımlama...86 Uygulama...86 Ayarlama kuralları...86 Paralel hatsız gözlü şebeke...87 Paralel hatlı gözlü şebeke...89 Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 fazlı çıkış OC4PTOC...90 Tanımlama...90 Uygulama...90 Ayarlama kuralları...91 Kademe 1 ila 4 için ayarlar harmonik bastırma...94 Dört kademe faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış OC4SPTOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kademe 1 4 ayarları harmonik bastırma Örnek Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları

10 İçindekiler Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır, negatif dizi yönü EF4PTOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kademe 1 ve 4 için ayarlar Tüm kademeler için ortak ayarlar harmonik bastırma Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma SDEPSDE Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi Santigrat/Fahrenayt LCPTTR/LFPTTR Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kesici arıza koruması 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kesici arıza koruma, faz ayrımlı aktivasyon ve çıkış CSPRBRF Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Stub koruma STBPTOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Yönlü aşırı/düşük güç koruma GOPPDOP/GUPPDUP Uygulama Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Tanımlama Ayarlama kuralları Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP

11 İçindekiler Tanımlama Ayarlama kuralları Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bölüm 7 Bölüm 8 Gerilim koruma İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Motor ve jeneratörler için ekipman koruma Devre dışı ekipman tespiti Güç kaynağı kalitesi Gerilim kararsızlığının azaltılması Güç sistemi arızalarının artçı koruması İki kademe düşük gerilim koruma için ayarlar İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Güç kaynağı kalitesi Yüksek empedans topraklı sistemler Doğrudan topraklanmış sistem İki kademeli rezidüel aşırı akım koruma için ayarlar Gerilim kaybı kontrolü LOVPTUV Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Gelişmiş kullanıcı ayarları Frekans koruma Düşük frekans koruma SAPTUF Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Aşırı frekans koruma SAPTOF Tanımlama Uygulama

12 İçindekiler Ayarlama kuralları Frekans değişim oranı koruma SAPFRC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bölüm 9 Bölüm 10 Sekonder sistem denetimi Akım devresi denetimi CCSRDIF Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Sigorta arıza denetimi SDDRFUF Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Genel Ortak parametrelerin ayarlanması Negatif dizi tabanlı Sıfır dizi tabanlı Delta U ve delta I Ölü hat tespiti Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Tanımlama Uygulama Kontrol Senkron kontrol, enerjilendirme kontrolü ve senkronlama SESRSYN Tanımlama Uygulama Senkronizasyon Senkron kontrol Enerjilendirme kontrolü Gerilim seçimi Harici sigorta arızası Uygulama örnekleri Tek baralı tek devre kesici Çift baralı tek devre kesici, harici gerilim seçimi Çift baralı tek devre kesici, dahili gerilim seçimi Çift devre kesici /2 devre kesici Ayarlama kuralları faz çalıştırma SMBRREC için otomatik tekrar kapatıcı Tanımlama

13 İçindekiler Uygulama Otomatik tekrar kapama çalıştırma KAPALI ve AÇIK Otomatik tekrar kapama başlatma ve tekrar kapama döngüsü için başlatma koşulları Devre kesici açık bilgisiyle otomatik tekrar kapamayı başlatma Otomatik tekrar kapatıcının engellenmesi için otomatik tekrar kapama açma zamanının kontrolü Uzun açma sinyali Maksimum tekrar kapama atımlarının sayısı faz tekrar kapama, AtımNo ayarına göre bir ile beş adım arası Toparlanma zamanlayıcısını tekrar kapama Geçici arıza Kalıcı arıza ve tekrar kapama başarısız sinyali Kilitleme başlatma Tekrar kapama dizisinin otomatik olarak sürdürülmesi Isıl aşırı yük koruma otomatik tekrar kapama fonksiyonunun bekletilmesi Ayarlama kuralları Yapılandırma Otomatik tekrar kapatıcı parametre ayarları /3-faz çalıştırma STBRREC için otomatik tekrar kapatıcı Tanımlama Uygulama Otomatik tekrar kapama çalıştırma Kapalı ve Açık Tekrar kapama çevriminin başlaması için otomatik tekrar kapama ve koşulları başlat Devre kesici açma bilgisinden otomatik tekrar kapamayı başlat Otomatik tekrar kapatıcının engellenmesi Atım 1 için otomatik tekrar kapama açma zamanının kontrolü Uzun açma sinyali Tekrar kapama programları İlkAtım=3ph (tek 3 faz atımı için normal ayar) faz tekrar kapama, NoOfShots ayarına göre bir ila beş atım arası İlkAtım=1ph ilk atımda 1-faz tekrar kapama İlkAtım=1ph + 1*3ph Birinci atımda 1-fazlı veya 3-fazlı tekrar kapama İlkAtım=1ph + 1*2/3ph Birinci atımda 1 faz, 2 faz veya 3 faz tekrar kapama Gelişen arıza Toparlanma zamanlayıcısını tekrar kapama

14 İçindekiler Geçici arıza Kalıcı arıza ve tekrar kapama başarısız sinyali Kilitleme başlatma Tekrar kapama dizisinin otomatik olarak sürdürülmesi Isıl aşırı yük koruma otomatik tekrar kapama fonksiyonunun bekletilmesi Ayarlama kuralları Yapılandırma Giriş sinyalleri için öneriler STBRREC - Otomatik tekrar kapatıcı parametre ayarları Aygıt kontrolü Tanımlama Uygulama Modüller arası Ayarlama kuralları Bölme kontrolü (QCBAY) Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı SLGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Selektör mini anahtar VSGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları DPGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Tek nokta genel kontrolü 8 sinyal SPC8GGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Otomasyon bitleri AUTOBITS Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bölüm 11 Mantık Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC Tanımlama Uygulama Üç faz açma

15 İçindekiler Kilitleme Fonksiyon bloğunun engellenmesi Ayarlama kuralları Açma mantığı faz ayrımlı çıkış SPTPTRC Tanımlama Uygulama Tek- ve/veya üç-faz açma Kilitleme Fonksiyon bloğunun engellenmesi Ayarlama kuralları Açma matris mantığı TMAGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Yapılandırılabilir mantık blokları Tanımlama Uygulama Yapılandırma Sabit sinyaller FXDSIGN Tanımlama Uygulama Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile B16IFCVI Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Tam sayı - boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IB16FCVB Tanımlama Uygulama Ayarlar Bölüm 12 İzleme IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları SPGGIO Tanımlama Uygulama

16 İçindekiler Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş SP16GGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları MVGGIO Tanımlama Uygulamaya Ayarlama kuralları Ölçümler Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Ayar örnekleri kv OHL için ölçüm fonksiyonu uygulaması Olay sayacı CNTGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bozulma raporu Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları İkili giriş sinyalleri Analog giriş sinyalleri Alt fonksiyon parametreleri Değerlendirme Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Trafo merkezi batarya denetimi SPVNZBAT Tanımlama Uygulama Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG Tanımlama Uygulama Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML Tanımlama Uygulama Devre kesici durum izleme SSCBR Tanımlama Uygulama

17 İçindekiler Bölüm 13 Bölüm 14 Bölüm 15 Ölçümleme Darbe sayacı PCGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Enerji hesaplama ve talep yönetimi EPTMMTR Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları İstasyon iletişimi IEC haberleşme protokolü Tanımlama Uygulama GOOSE üzerinden yatay iletişim Ayarlama kuralları DNP3 protokolü IEC iletişim protokolü Temel IED fonksiyonları İç olay listeli kendi kendine denetim Tanımlama Uygulama Zaman senkronizasyonu Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Parametre ayar grubu kullanma Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Test modu işlevselliği TESTMODE Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kilit değiştir CHNGLCK Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları IED tanımlayıcılar TERMINALID Tanımlama Uygulama Müşteriye özel ayarlar

18 İçindekiler Ürün bilgisi PRODINF Tanımlama Uygulama Fabrika tanımlı ayarlar Primer sistem değerleri PRIMVAL Tanımlama Uygulama Analog girişler için sinyal matrisi SMAI Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Toplama bloğu 3 faz 3PHSUM Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Genel temel değerler GBASVAL Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Yetki denetimi ATHCHCK Tanımlama Uygulama IED de yetkilendirme işlemleri Yetki durumu ATHSTAT Tanımlama Uygulama Hizmeti engelleme Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bölüm 16 Gereksinimler Akım trafosu gereksinimleri Akım trafosu sınıflandırma Koşullar Arıza akımı Sekonder tel direnci ve ek yük Genel akım trafosu gereksinimleri Anma eşdeğer sekonder e.m.f. gereksinimleri Kesici arıza koruması Yönsüz ani ve sabit zaman, faz ve rezidüel aşırı akım koruması Yönsüz ters zaman gecikmeli faz ve rezidüel aşırı akım koruması

19 İçindekiler Yönlü faz ve rezidüel aşırı akım koruma Diğer standartlara göre akım trafoları için akım trafosu gereksinimleri IEC , sınıf P, PR ile uyumlu akım trafoları IEC , sınıf PX, IEC , sınıf TPS (ve eski İngiliz Standardı, sınıf X) ile uyumlu akım transformatörleri ANSI/IEEE'ye göre akım trafoları Gerilim trafo gereklilikleri SNTP sunucu gereksinimleri SNTP sunucu gereksinimleri Bölüm 17 Sözlükçe

20 14

21 1MRK UTR - Bölüm 1 Giriş Bölüm 1 Giriş 1.1 Bu kılavuz hakkında Bu uygulama kılavuzu, fonksiyonlara göre sıralanmış uygulama tanımları ve ayarlama kuralları içerir. Kılavuz, koruma fonksiyonlarının ne zaman ve hangi amaçla kullanılacağını öğrenmek için kullanılabilir. Kılavuz ayrıca cihazın ayarlarını hesaplamak amacıyla da kullanılabilir. 1.2 Hedef kitle Bu kılavuz planlama, ön mühendislik ve mühendislik işlemlerinden sorumlu koruma ve kontrol mühendislerinin ihtiyaçlarına cevap verir. Koruma ve kontrol mühendisi, elektrik enerjisi mühendisliği alanında deneyimli olmalıdır ve iletişim ve protokoller gibi ilgili yan teknolojiler hakkında bilgi sahibi olmalıdır. 15

22 Bölüm 1 1MRK UTR - Giriş 1.3 Ürün dokümantasyonu Ürün dokümantasyon seti Planning & purchase Engineering Installing Commissioning Operation Maintenance Planlama ve satın alma Mühendislik Kurulum Devreye alma İşletim Bakım Devreden çıkarma, sökme ve atma Decommissioning deinstalling & disposal Engineering Mühendislik kılavuzu manual Installation manual Kurulum kılavuzu Commissioning manual Devreye alma kılavuzu Operation manual İşletim kılavuzu Service manual Servis kılavuzu Application manual Uygulama kılavuzu Technical manual Teknik kılavuz Communication protocol manual en vsd IEC V1 TR Şekil 1: Kılavuzların farklı iş süreci döngülerinde kullanılması. Mühendislik kılavuzu, IED lerin mühendisliğinin PCM600 içindeki araçlar kullanılarak yapılabilmesi için talimatlar içerir. Bu kılavuz bir PCM600 projesinin nasıl oluşturulacağı ve IED lerin proje yapısı içerisine nasıl yerleştirileceği konusundaki talimatları içerir. Bu kılavuz ayrıca koruma ve kontrol fonksiyonlarının, LHMI fonksiyonlarının ve ayrıca IEC , IEC ve DNP3 için iletişim mühendisliği işlemlerinde bir sıralama önerisinde bulunur. Kurulum kılavuzu IED nin kurulumuyla ilgili yönergeler içerir. Kılavuzda mekanik ve elektrik kurulumlar için prosedürler bulunur. Bölümler IED nin kurulumu için atılacak adımlara göre kronolojik sırada düzenlenmiştir. Devreye alma kılavuzu IED nin devreye alınmasıyla ilgili yönergeler içerir. Bu kılavuz ayrıca test aşamasında sistem mühendislerine ve bakım personeline yardımcı olmak için kullanılabilir. Kılavuzda harici devrelerin kontrol prosedürleri 16

23 1MRK UTR - Bölüm 1 Giriş ve IED nin enerjilendirilmesi, parametre ayarları ve yapılandırma ve ayrıca sekonder enjeksiyonu ayarlarının doğrulanması bulunur. Bu kılavuz hizmet dışı bir trafo merkezindeki IED nin test işlemlerini açıklar. Bölümler IED nin işletmeye alınma adımlarına göre kronolojik sırada düzenlenmiştir. İşletim kılavuzu IED nin işletmeye alındıktan sonra nasıl çalıştırılacağı konusunda yönergeler içerir. Bu kılavuz IED nin izlenmesi, kontrolü ve ayarlanması için talimatlar içerir. Kılavuz ayrıca bozulmaların tespit edilmesi ve arıza tespiti amacıyla hesaplanan ve ölçülen şebeke verilerinin nasıl görüntülenmesi gerektiğini anlatmaktadır. Servis kılavuzu IED nin servis ve bakımı ile ilgili talimatlar içerir. Bu kılavuzda ayrıca IED nin enerjisinin kesilmesi ve işletme dışı bırakılması için de prosedürler bulunur. Bu uygulama kılavuzu, fonksiyonlara göre sıralanmış uygulama tanımları ve ayarlama kuralları içerir. Kılavuz, koruma fonksiyonlarının ne zaman ve hangi amaçla kullanılacağını öğrenmek için kullanılabilir. Kılavuz ayrıca cihazın ayarlarını hesaplamak amacıyla da kullanılabilir. Teknik kılavuz uygulamalar ve işlevsellik açıklamaları içerir ve fonksiyon blokları, mantık şemaları, giriş ve çıkış sinyalleri, ayar parametreleri ve fonksiyona göre sıralanmış teknik verileri listeler. Bu kılavuz, mühendislik aşamasında, kurulum ve işletmeye alma aşamasında ve normal servis sırasında teknik referans olarak kullanılabilir. İletişim protokolü kılavuzu, IED tarafından desteklenen iletişim protokolünü açıklar. Kılavuz satıcı firmaların özel uygulamaları üzerine odaklanır. Nokta listesi kılavuzu, IED'ye özel veri noktalarına genel bakışı ve bunların özelliklerini açıklar. Bu kılavuz, ilgili iletişim protokolü kılavuzu ile birlikte kullanılmalıdır Belge güncelleme geçmişi Belge güncelleme/tarih -/Haziran 2012 Geçmiş İlk sürüm İlgili belgeler REQ650 ile ilgili belgeler Uygulama kılavuzu Teknik kılavuz Devreye alma kılavuzu Ürün Kılavuzu Tip test sertifikası Devre Kesici Kontrolü için uygulama notları Kimlik numarası 1MRK UTR 1MRK UTR 1MRK UTR 1MRK BEN 1MRK TEN 1MRG

24 Bölüm 1 1MRK UTR - Giriş 650 serisi kılavuzlar Kimlik numarası İletişim protokol kılavuzu, DNP3 1MRK UEN İletişim protokol kılavuzu, IEC MRK UEN İletişim protokol kılavuzu, IEC MRK UEN Siber Güvenlik dağıtım yönergeleri 1MRK UEN Nokta liste kılavuzu, DNP3 1MRK UEN Mühendislik kılavuzu 1MRK UEN İşletim kılavuzu 1MRK UTR Kurulum kılavuzu 1MRK UTR 1.4 Sembol ve kurallar Semboller Elektrik uyarı simgesi elektrik çarpması ile sonuçlanabilecek bir tehlike varlığına işaret eder. Elektrik uyarı simgesi fiziksel yaralanma ile sonuçlanabilecek bir tehlike varlığına işaret eder. Önlem simgesi metinde üzerinde durulan kavram ile ilgili olarak önemli bilgilere veya uyarıya işaret eder. Yazılımın bozulmasına veya ekipman veya mülk hasarına sebep olabilecek bir tehlike varlığına işaret edebilir. Bilgi simgesi önemli konular ve koşullar hakkında okuyucunun dikkatini çeker. İpucu simgesi, projenizin nasıl tasarlanacağı veya belirli bir fonksiyonun nasıl kullanılacağı hakkında tavsiyede bulunur. Tehlike uyarıları kişisel yaralanmalarla ilgili olsa da şu anlaşılmalıdır ki, belirli çalışma koşullarında arızalı teçhizatın çalışması, yaralanmalara ve ölüme götürecek bozuk süreç performansına sebep olur. Bu yüzden, tüm uyarı ve önlem bildirimlerine tam olarak uyun. 18

25 1MRK UTR - Bölüm 1 Giriş Belge kuralları Bu kılavuzda belirli bir kılavuz hazırlama standardı kullanılmamıştır. Kısaltmaların ve akronimlerin (kelime baş harflerinden türetilen kısaltmalar) açık hali kılavuzun sonundaki sözlükçede verilmiştir. Sözlükçede ayrıca önemli terimlerin açıklamaları da bulunmaktadır. LHMI menü düzenindeki düğmelerle gezinme yöntemi düğme simgeleriyle belirtilmiştir. Seçenekler arasında gezinmek için, ve kullanın. HMI menü yolları kalın harflerle belirtilmiştir. Ana menü/ayarlar'ı seçin. LHMI mesajları Courier yazı tipi ile belirtilmiştir. Kalıcı bellekte yapılan değişiklikleri kaydetmek için Evet'i seçin ve üzerine basın. Parametre adları italik olarak belirtilmiştir. Bu fonksiyon Çalışma ayarı ile etkinleştirilebilir veya etkisiz hale getirilebilir. Bir fonksiyon için verilen fonksiyon kilidi içindeki bir giriş veya çıkış sinyalinin önünde bulunan ^ karakteri, kullanıcının PCM600 de sinyale kendi belirlediği adı verebileceğini gösterir. Bir fonksiyon için verilen fonksiyon kilidi içindeki bir giriş veya çıkış sinyalinden sonra görülen * karakteri, sinyalin bir uygulamayı geçerli şekilde yapılandırabilmesini sağlamak için, uygulamanın yapılandırma içinde başka bir fonksiyon kilidine bağlanması gerektiğini gösterir. 19

26 20

27 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Bölüm 2 Uygulama 2.1 REQ650 uygulaması Kesici koruma REQ650, bir hat için hat mesafe koruma olan ana koruma fonksiyonuna doğru kesiciyle ilişkili fonksiyonların entegre edilmesinin tercih edilmediği veya uygun olmadığı uygulamalar için bağımsız bir çözüm sağlar. REQ650'nin geliştirilmiş otomatik tekrar kapama, senkronlama, senkron kontrol ve enerjilendirme kontrol fonksiyonları optimize edilmiş bir bağımsız ürün sunar. Özellikle kilitleme tertibi içeren tüm fider bölmesi kontrol işlevselliğinin gerekmediği sistemlerde IED, iyi yapılandırılmış ve güvenilir korumayı ve kontrol sistemlerini etkinleştirir. REQ650, yedek koruma ve kontrol fonksiyonları ile ana korumaya yardım sağlar. Üç adet ön-yapılandırılmış paket aşağıdaki uygulama için tanımlanmıştır: A01: Bir tekli bara tekli kesici fider bölmesinde üç-faz açmalı artçı koruma fonksiyonları. A11: Bir tekli bara tekli kesici fider bölmesinde tek-faz açmalı artçı koruma fonksiyonları. B11: Bir çiftli bara tekli kesici fider bölmesinde tek-faz açmalı artçı koruma fonksiyonları. Artçı koruma esas olarak akım ve gerilim fonksiyonlarını temel alır. Hat koruma uygulamalarında otomatik tekrar kapama, senkron kontrol ile birlikte veya bunlar olmaksızın da erişilebilir. REQ650 IED güç sisteminde kullanılmak üzere önceden yapılandırılmış ve hazır olarak teslim edilir. Analog girişler ve ikili giriş/çıkış devreleri önceden tanımlanmıştır. Önceden yapılandırılmış IED, PCM600 aracı içindeki grafik yapılandırma araçlı ACT uygulamalara uygun gelecek şekilde ayarlanabilir. Örneğin yapıştırıcı mantık kullanarak ve parametre ayarlarını ayarlayarak. 21

28 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama 132 kv Bara WA1 REQ650-A01 Tek Bara Tek kesici 10AI (4I+1I+5U) Üç fazli degisken QB1 132kV/110V Sayaç. V MMXU QC1 QA >1 SMB RREC 94 1->0 SMP PTRC 25 SENK SES RSYN 1000/1 QC2 50BF CC RBRF 50 3I>> PH PIOC 46 Iub BRC PTOC 52PD CC RPLD 26 > LCPTTR Sayaç. C MMXU Kosl S SCBR Sayaç. C MSQI QB9 51/67 3I> OC4 PTOC 51N/67N IN> EF4 PTOC 67N IN<-> SDE PSDE 60FL SDD RFUF Sayaç. CV MMXN Wh<-> QC9 ETP MMTR 132kV/110V 59 3U> OV2 PTOV Sayaç. V MMXU Sayaç. V MSQI Diger yapilandirilan fonksiyonlar Kosl TCS SCBR Kosl SPVN ZBAT Mont. DRP RDRE 63 S SIMG Ayarlarda Fonksiyon Etkin ANSI IEC IEC61850 Ayarlarda Fonksiyon Devre Disi ANSI IEC IEC61850 IEC en.vsd IEC V2 TR Şekil 2: Üç-faz açma gerektiğinde bir tekli bara tekli kesici düzenlemesinde artçı koruma olarak kullanılan REQ650 A01'in tipik uygulama örneği 22

29 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama 132 kv Bara WA1 REQ650-A11 Tek Bara Tek kesici 10AI (4I+1I+5U) Üç fazlı değişken QB1 132kV/110V Sayaç V MMXU QC1 QA >1 STB RREC 94 1->0 SPT PTRC 25 SENK SES RSYN 46 Iub 26 > Koşl QC2 BRC PTOC LCPTTR S SCBR 1000/1 50BF CSP RBRF 50 I>> SPT PIOC 52PD CC RPLD Sayaç C MMXU Sayaç C MSQI QB9 51/67 3I> 51N/67N IN> 67N IN<-> 60FL Sayaç OC4S PTOC EF4 PTOC SDE PSDE SDD RFUF CV MMXN Wh<-> QC9 ETP MMTR 59 3U> Sayaç Sayaç 132kV/110V OV2 PTOV V MMXU V MSQI Diğer yapılandırılan fonksiyonlar Koşl TCS SCBR Koşl TCS SCBR Ayarlarda Fonksiyon Etkin Ayarlarda Fonksiyon Devre Dışı Koşl Koşl Mont. 63 ANSI IEC ANSI IEC TCS SCBR SPVN ZBAT DRP RDRE S SIMG IEC61850 IEC61850 IEC en.vsd IEC V2 TR Şekil 3: Tek-faz açma gerektiğinde bir tekli bara tekli kesici düzenlemesinde artçı koruma olarak kullanılan REQ650 A11'in tipik uygulama örneği 23

30 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama 132 kv Bara WA1 REQ650-B11 Çift Bara Tek kesici 10AI (4I+1I+5U) Üç fazli degisken WA2 QB1 QB2 132kV/ 110V 132kV/ 110V Sayaç. V MMXU Sayaç. V MMXU QC1 QA >1 STB RREC 94 1->0 SPT PTRC 25 SENK SES RSYN 1000/5 QC2 50BF CSP RBRF 50 I>> SPT PIOC 46 Iub BRC PTOC 52PD CC RPLD 26 > LFPTTR Sayaç. C MMXU Kosl S SCBR Sayaç. C MSQI QB9 51/67 3I> OC4S PTOC 51N/67N IN> EF4 PTOC 67N IN<-> SDE PSDE 60FL SDD RFUF Sayaç. CV MMXN Wh<-> ETP MMTR 132kV/110V QC9 59 3U> OV2 PTOV Sayaç. V MMXU Sayaç. V MSQI Diger yapilandirilan fonksiyonlar Kosl TCS SCBR Kosl TCS SCBR Kosl TCS SCBR Kosl SPVN ZBAT Mont. DRP RDRE 63 S SIMG Ayarlarda Fonksiyon Etkin ANSI IEC IEC61850 Ayarlarda Fonksiyon Devre Disi ANSI IEC IEC61850 IEC en.vsd IEC V2 TR Şekil 4: Tek-faz açma gerektiğinde bir çiftli bara tekli kesici düzenlemesinde artçı koruma olarak kullanılan REQ650 B11'in tipik uygulama örneği 24

31 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama 2.2 Mevcut fonksiyonlar Artçı koruma fonksiyonları IEC 61850/ Fonksiyon blok adı Akım koruma ANSI Fonksiyon tanımı Kesici REQ650 REQ650 (A01) 3Ph/1CB/1BB REQ650 (A11) 1Ph/1CB/1BB REQ650 (B11) 1Ph/1CB/2BB PHPIOC 50 Ani faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış SPTPIOC 50 Ani faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış OC4PTOC 51 Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış OC4SPTOC 51/67 Dört kademeli faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış EFPIOC 50N Ani rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC 51N/67N Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır/ negatif dizi yönü SDEPSDE 67N Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma LCPTTR 26 Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Santigrat derece LFPTTR 26 Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Fahrenhayt CCRBRF 50BF Kesici arıza koruma, 3 faz aktivasyonu ve çıkışı CSPRBRF 50BF Kesici arıza koruma, faz ayrımlı aktivasyon ve çıkış STBPTOC 50STB Stub koruma CCRPLD 52PD Kutup uyuşmazlığı koruma BRCPTOC 46 Bozuk iletken kontrolü GUPPDUP 37 Yönlü düşük güç koruması GOPPDOP 32 Yönlü aşırı güç koruma DNSPTOC 46 Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu Gerilim koruma UV2PTUV 27 İki kademe düşük gerilim koruma OV2PTOV 59 İki kademe aşırı gerilim koruma ROV2PTOV 59N İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma LOVPTUV 27 Gerilim kaybı kontrolü Frekans koruma SAPTUF 81 Düşük frekans fonksiyonu SAPTOF 81 Aşırı frekans fonksiyonu SAPFRC 81 Frekans değişim hızı koruma

32 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Kontrol ve izleme fonksiyonları IEC 61850/Fonksiyon blok adı Kontrol ANSI Fonksiyon tanımı Kesici REQ650 REQ650 (A01) 3Ph/1CB/1BB REQ650 (A11) 1Ph/1CB/1BB REQ650 (B11) 1Ph/1CB/2BB SESRSYN 25 Senkron kontrol, enerjilendirme kontrolü ve senkronizasyon SMBRREC 79 3 faz çalıştırma için otomatik tekrar kapatıcı STBRREC 79 1/3 faz çalıştırma için otomatik tekrar kapatıcı QCBAY Fider bölmesi kontrolü LOCREM LR-anahtar pozisyonlarını kullanma LOCREMCTRL (PSTO)'yu çalıştırmak için izinli kaynağın LHMI kontrolü CBC1 1CB için devre kesici SLGGIO Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için Mantık Rotasyon Anahtarı VSGGIO Selektör mini anahtar uzantısı DPGGIO IEC genel haberleşme I/O fonksiyonları çift nokta SPC8GGIO 8 sinyalin tek nokta genel kontrolü AUTOBITS Otomasyon bitleri, DNP3.0 için komut fonksiyonu I103CMD IEC için fonksiyon komutları I103IEDCMD IEC için IED komutları I103USRCMD IEC için kullanıcı tanımlı fonksiyon komutları I103GENCMD IEC için genel fonksiyon komutları I103POSCMD IEC için konumlu ve seçimli IED komutları Sekonder sistem denetimi CCSRDIF 87 Akım devresi denetimi SDDRFUF Sigorta arıza denetimi TCSSCBR Kesici kapama/açma devresi izleme Mantık SMPPTRC 94 Açma mantığı, ortak 3 faz çıkışı SPTPTRC 94 Açma mantığı, faz ayrımlı çıkış TMAGGIO Açma matris mantığı OR Yapılandırılabilir mantık blokları, OR geçidi INVERTER Yapılandırılabilir mantık blokları, INVERTER geçidi Tablonun devamı sonraki sayfada 26

33 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Kesici REQ650 REQ650 (A01) 3Ph/1CB/1BB REQ650 (A11) 1Ph/1CB/1BB REQ650 (B11) 1Ph/1CB/2BB PULSETIMER Yapılandırılabilir mantık blokları, Darbe zamanlayıcısı GATE Yapılandırılabilir mantık blokları, Kontrol edilebilir kapı XOR Yapılandırılabilir mantık blokları, özel OR geçidi LOOPDELAY Yapılandırılabilir mantık blokları, döngü gecikmesi TIMERSET Yapılandırılabilir mantık blokları, zamanlayıcı fonksiyon bloğu AND Yapılandırılabilir mantık blokları, AND geçidi SRMEMORY Yapılandırılabilir mantık blokları, bellek ayarlaresetle iki durumlu geçit RSMEMORY Yapılandırılabilir mantık blokları, bellek resetle-ayarla iki durumlu geçit FXDSIGN Sabit sinyal fonksiyon bloğu B16I Boolean 16 - Tam sayı dönüşümü B16IFCVI Boolean 16 - tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IB16A Tam sayı - Boolean 16 dönüşümü IB16FCVB Tam sayı - Boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile İzleme CVMMXN Ölçümler CMMXU Faz akım ölçümü VMMXU Faz-faz gerilim ölçümü CMSQI Akım dizisi bileşen ölçümü VMSQI Gerilim dizisi ölçümü VNMMXU Faz-nötr gerilim ölçümü AISVBAS Analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu TM_P_P2 600TRM primer analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu AM_P_P4 600AIM primer analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu TM_S_P2 600TRM sekonder analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu AM_S_P4 600AIM sekonder analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu CNTGGIO Olay sayacı DRPRDRE Bozulma raporu Tablonun devamı sonraki sayfada 27

34 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Kesici REQ650 REQ650 (A01) 3Ph/1CB/1BB REQ650 (A11) 1Ph/1CB/1BB REQ650 (B11) 1Ph/1CB/2BB AxRADR Analog giriş sinyalleri BxRBDR İkili giriş sinyalleri SPGGIO IEC genel haberleşme I/O fonksiyonları SP16GGIO IEC genel haberleşme I/O fonksiyonları 16 giriş MVGGIO IEC genel haberleşme I/O fonksiyonları MVEXP Ölçülen değer genişletme bloğu SPVNZBAT Trafo batarya denetimi SSIMG 63 Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIML 71 Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSCBR Devre kesici durum izleme I103MEAS IEC için ölçülen büyüklük I103MEASUSR IEC için kullanıcı tanımlı sinyallerin ölçülen büyüklüğü I103AR IEC için fonksiyon durumu otomatik tekrar kapatıcı I103EF IEC için fonksiyon durumu topraklama arızası I103FLTPROT IEC için fonksiyon durumu arıza koruma I103IED IEC için IED durumu I103SUPERV IEC için denetim durumu I103USRDEF IEC için kullanıcı tanımlı sinyaller için durum Ölçümleme PCGGIO Darbe sayacı mantığı ETPMMTR Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu

35 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Haberleşme IEC 61850/Fonksiyon blok adı İstasyon haberleşme ANSI Fonksiyon tanımı Kesici REQ650 REQ650 (A01) 3Ph/1CB/1BB REQ650 (A11) 1Ph/1CB/1BB REQ650 (B11) 1Ph/1CB/2BB IEC IEC haberleşme protokolü DNPGEN TCP/IP haberleşme protokolü için DNP RS485DNP EIA-485 haberleşme protokolü için DNP CH1TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP CH2TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP CH3TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP CH4TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP OPTICALDNP Optik seri haberleşme için DNP MSTSERIAL Seri haberleşme protokolü için DNP MST1TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP MST2TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP MST3TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP MST4TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP RS485GEN RS OPTICALPROT Optik seri için çalışma seçimi RS485PROT RS485 için çalışma seçimi DNPFREC TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 arıza kayıtları OPTICAL103 IEC Optik seri haberleşme RS RS485 için IEC seri haberleşme GOOSEINTLKRCV Kilitleme tertibi için GOOSE üzerinden yatay haberleşme GOOSEBINRCV GOOSE ikili alıcı ETHFRNT ETHLAN1 GATEWAY Ön port, LAN1 portu ve ağ geçidi için ethernet yapılandırma GOOSEDPRCV Bir çift nokta değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSEINTRCV Bir tam sayı değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSEMVRCV Bir ölçülen büyüklük değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSESPRCV Bir tek nokta değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu

36 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Temel IED fonksiyonları IEC 61850/Fonksiyon blok adı Fonksiyon tanımı Tüm ürünlerde mevcut temel fonksiyonlar INTERRSIG İç olay listeli kendi kendine denetim 1 SELFSUPEVLST İç olay listeli kendi kendine denetim 1 TIMESYNCHGEN Zaman senkronizasyonu 1 SNTP Zaman senkronizasyonu 1 DTSBEGIN, DTSEND, TIMEZONE Zaman senkronizasyonu, gün ışığından koruma 1 IRIG-B Zaman senkronizasyonu 1 SETGRPS Ayar grubu düzenleme 1 ACTVGRP Parametre ayar grupları 1 TESTMODE Test modu işlevselliği 1 CHNGLCK Kilit fonksiyonunu değiştir 1 TERMINALID IED tanımlayıcılar 1 PRODINF Ürün bilgisi 1 SYSTEMTIME Sistem zamanı 1 RUNTIME IED çalışma zamanı 1 PRIMVAL Primer sistem değerleri 1 SMAI_20_1 - SMAI_20_12 Analog girişler için sinyal matrisi 2 3PHSUM Toplama bloğu 3 faz 12 GBASVAL Ayarlar için genel temel değerler 6 ATHSTAT Yetki durumu 1 ATHCHCK Yetki denetimi 1 SPACOMMMAP SPA iletişim haritası 1 FTPACCS Şifre ile FTP girişi 1 DOSFRNT Hizmeti engelleme, ön port için çerçeve oran kontrolü 1 DOSLAN1 Hizmeti engelleme, LAN1 için çerçeve oran kontrolü 1 DOSSCKT Hizmeti engelleme, soket akış kontrolü 1 SAFEFILECOPY Düzenli dosya kopyalama fonksiyonu 1 SPATD SPA protokolü üzerinden gün ve zaman 1 BCSCONF Temel iletişim sistemi 1 30

37 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama 2.3 REQ650 uygulama örnekleri Farklı uygulamalara adaptasyon REQ650, yedek koruma ve basit kontrol fonksiyonları veren ana koruma için bir artçı olarak kullanılan ön-tanımlanmış yapılandırmalı bir IED'dir. IED'yi geniş bir uygulama alanında kullanmak mümkündür. Bu, IED içerisindeki kapsamlı fonksiyon kitaplığından bir işlevsellik seçilerek yapılır. Bir dizi uygulama aşağıda verilmiştir. Aşağıdaki uygulama örnekleri, hat fider bölmesi alternatiflerini ktadır: Uygulama 1: Tek bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi Uygulama 2: Tek bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi Uygulama 3: Çift bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi Uygulama 4: Çift bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi Aşağıdaki uygulama örnekleri, trafo fider bölmesi alternatiflerini ktadır: Uygulama 5: Tek bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi Uygulama 6: Çift bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi Uygulama 7: Tek bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi 31

38 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Tek bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi 1 REQ650 (A01)/(A11) 3 3 IEC V1 TR Şekil 5: Hat/Fider Doğrudan topraklanmış bir şebekede fider bölmesi IEC en.vsd REQ650 bir çok artçı koruma fonksiyonuna sahiptir. Buna ek olarak, üç faz açma ve otomatik tekrar kapama REQ650 (A11) için kullanılabilir ve tek faz açma ve otomatik tekrar kapama REQ650 (A01) için kullanılabilir. 32

39 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Tek bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi 1 REQ650 (A01)/(A11) 3 3 Hat/Fider IEC en.vsd IEC V1 TR Şekil 6: Yüksek empedans bir topraklanmış şebekede fider bölmesi REQ650 bir çok artçı koruma fonksiyonuna sahiptir. Buna ek olarak, REQ650 A01 için üç-faz açma ve otomatik tekrar kapama vardır ve otomatik tekrar kapama REQ650 A11 için mevcuttur. 33

40 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Çift bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi Bara 2 1 Bara 1 1 REQ650 (A01)/(B11) 3 3 Hat/Fider IEC en.vsd IEC V1 TR Şekil 7: Doğrudan topraklanmış bir şebekede fider bölmesi REQ650 bir çok artçı koruma fonksiyonuna sahiptir. Buna ek olarak, REQ650 A01 için üç-faz açma ve otomatik tekrar kapama vardır ve tek-faz açma ile otomatik tekrar kapama REQ650 B11 için mevcuttur. 34

41 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Çift bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki hat fider bölmesi Bara 2 1 Bara 1 1 REQ650 (A01)/(B11) 3 3 Hat/Fider IEC en.vsd IEC V1 TR Şekil 8: Yüksek empedans bir topraklanmış şebekede fider bölmesi İşlevsellik tablosu REQ650 bir çok artçı koruma fonksiyonuna sahiptir. Buna ek olarak, REQ650 A01 için üç-faz açma ve otomatik tekrar kapama vardır ve tek-faz açma ile otomatik tekrar kapama REQ650 B11 için mevcuttur. Tablo 5, farklı uygulama durumlarında kullanılabilecek işlevsellik seçimi için önerileri göstermektedir. Önerilerin anlamları aşağıdaki gibidir: Açık: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada etkin hale getirilmesi önerilir. Kapalı: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada devre dışı bırakılması önerilir. Uygulamaya bağlı: Fonksiyonun etkin veya devre dışı olma kararının her duruma göre özel olarak belirlenmesi gerektiğini ifade eder. 35

42 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Tablo arasındaki uygulamaları göstermektedir ve bu uygulamalar önceki bölümlerde verilen uygulama örneklerini temel alır. Tablo 5: Farklı uygulama örneklerinde önerilen fonksiyonlar Fonksiyon Uygulama 1 Uygulama 2 Uygulama 3 Uygulama 4 Ani faz aşırı akım koruma, 3-faz çıkışı PHPIOC, üç faz açma (A01) Ani faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış, 3-faz çıkışı SPTPIOC, üç-faz/tek-faz açma (A11/B11) Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3-faz çıkışı OC4PTOC, üç-faz açma (A01) Dört kademeli faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış OC4PTOC, üç-faz/tek-faz açma (A11/B11) Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC Açık Kapalı Açık Kapalı Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC Açık Kapalı Açık Kapalı Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma SDEPSDE Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Santigrat Derece/Fahrenhayt LCPTTR/LFPTTR Kesici arıza koruması, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF, üç faz açma (A01) Kesici arıza koruma, faz ayrımlı aktivasyon ve çıkış CCRBRF, üç-faz/tek-faz açma (A11/B11) Stub koruma STBPTOC Kapalı Açık Kapalı Açık Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Kapalı Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Açık Açık Açık Açık Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Gerilim kaybı kontrolü LOVPTUV Açık Açık Açık Açık Düşük frekans koruma SAPTUF (durum 1) Tablonun devamı sonraki sayfada Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı 36

43 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Fonksiyon Uygulama 1 Uygulama 2 Uygulama 3 Uygulama 4 Düşük frekans koruma SAPTUF (durum 2) Aşırı frekans koruma SAPTUF (durum 1) Aşırı frekans koruma SAPTUF (durum 2) Frekans değişim oranı koruma SAPFRC (durum 1) Frekans değişim oranı koruma SAPFRC (durum 2) Akım devresi denetimi CCSRDIF Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Sigorta arıza denetimi SDDRFUF Açık Açık Açık Açık Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Senkron kontrolü, enerjilendirme kontrolü ve senkronizasyon SESRSYN 3-faz çalıştırma SMBRREC için otomatik tekrar kapatıcı, üç faz açma (A01) 1/3-faz çalıştırma STBRREC için otomatik tekrar kapatıcı, üç faz/tek faz açma (A11/B11) Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC, üç faz açma (A01) Açma mantığı, faz ayrımlı çıkış SMBRREC, üç-faz/tekfaz açma (A11/B11) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Açık Trafo merkezi batarya denetimi SPVNZBAT Açık Açık Açık Açık İzolasyon gazı izleme fonksiyonu SSIMG Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML Devre kesici durum izleme SSCBR Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı 37

44 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Tek bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi 3 REQ650 (A01) Alt. 3 3 IEC V1 EN IEC en.vsd Şekil 9: Doğrudan topraklanmış bir sistemde trafo fider bölmesi 38

45 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Çift bara şalt sahasına bağlı doğrudan topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi Bara 2 Bara 1 REQ650 (B11) 3 IEC en.vsd IEC V1 TR Şekil 10: Doğrudan topraklanmış bir sistemde trafo fider bölmesi 39

46 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Tek bara şalt sahasına bağlı yüksek empedans topraklanmış bir şebekedeki trafo fider bölmesi IEC V1 EN Şekil 11: Yüksek empedans bir topraklanmış şebekede trafo fider bölmesi İşlevsellik tablosu Tablo 9, farklı uygulama durumlarında kullanılabilecek işlevsellik seçimi için önerileri göstermektedir. Önerilerin anlamları aşağıdaki gibidir: Açık: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada etkin hale getirilmesi önerilir. Kapalı: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada devre dışı bırakılması önerilir. Uygulamaya bağlı: Fonksiyonun etkin veya devre dışı olma kararının her duruma göre özel olarak belirlenmesi gerektiğini ifade eder. Tablo 9 Uygulama 5 7'yi göstermektedir, bu uygulamalar önceki bölümlerde verilen uygulama örneklerini temel alır. 40

47 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Tablo 9: Farklı uygulama örneklerinde önerilen fonksiyonlar Fonksiyon Uygulama 5 Uygulama 6 Uygulama 7 Ani faz aşırı akım koruma PHPIOC, üç-faz Açık Açık Açık Dört kademe faz aşırı akım koruma OC4PTOC, üç-faz Açık Açık Açık Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC Açık Açık Kapalı Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC Açık Açık Kapalı Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma SDEPSDE Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Santigrat Derece/Fahrenhayt LCPTTR/LFPTTR Kapalı Kapalı Açık Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Kesi arıza koruması CCRBRF, üç-faz Açık Açık Açık Stub koruma STBPTOC Kapalı Kapalı Kapalı Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC Kapalı Kapalı Kapalı Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV Kapalı Kapalı Kapalı İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV Kapalı Kapalı Kapalı İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Kapalı Kapalı Kapalı Gerilim kaybı kontrolü LOVPTUV Açık Açık Açık Düşük frekans koruma SAPTUF, durum 1 Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Düşük frekans koruma SAPTUF, durum 2 Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yüksek frekans koruma SAPTUF, durum 1 Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yüksek frekans koruma SAPTUF, durum 2 Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Frekans değişim hızı koruma SAPTUF, durum 1 Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Frekans değişim hızı koruma SAPTUF, durum 2 Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Senkron kontrolü, enerjilendirme kontrolü ve senkronizasyon SESRSYN Kapalı Kapalı Kapalı Otomatik tekrar kapama SMBRREC, üç-faz Kapalı Kapalı Kapalı 41

48 42

49 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri 3.1 REQ650 A01 artçı koruma üniteli bir hat fider bölmesi için ayar örnekleri Uygulama, REQ650 A01 artçı koruma üniteli bir 145 kv hat fider bölmesi örneği içerir. Hattın ana koruması bir mesafe koruma ünitesidir, bu ayar örneğinde gösterilmemiştir. Dogrudan Toprakli Sistem 1 REQ650 (A01) 3 3 IEC V1 TR Şekil 12: Hat/Fider Hat fider bölmesi artçı koruma örneği IEC en.vsd Aşağıdaki veriler ön kabullerdir: Tablo 10: Hat fider bölmesi için tipik veri Kalem Hat uzunluğu Pozitif dizi empedansı Sıfır dizi empedansı Yüksek pozitif dizi kaynak empedansı Düşük pozitif dizi kaynak empedansı Tablonun devamı sonraki sayfada Veri 50 km 0,05 + j 0,35 ohm/km => 2,5 + j17,5 ohm 0,15 + j 1,00 ohm/km => 7,5 + j17,5 ohm j10 ohm (yaklaşık 1900 MVA) j3,2 ohm (yaklaşık 6000 MVA) 43

50 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri Kalem Yüksek sıfır dizi kaynak empedansı Düşük sıfır dizi kaynak empedansı Uzak hat ucunda yüksek pozitif dizi kaynak empedansı Uzak hat ucunda düşük pozitif dizi kaynak empedansı Uzak hat ucunda yüksek sıfır dizi kaynak empedansı Uzak hat ucunda düşük sıfır dizi kaynak empedansı Akım trafosu oranı A ve B de gerilim trafosu oranı Hattaki maksimum güç transferi Veri j8 ohm j5 ohm j10 ohm (yaklaşık 1900 MVA) j3,2 ohm (yaklaşık 6000 MVA) j8 ohm j5 ohm 1000/1 A kv MVA Açıklamalar, sadece özel uygulamalar nedeniyle farklı ayarlanması gereken değişiklikleri kapsar. Açıklaması verilmeyen ayarların varsayılan değerlerinin değiştirilmemesi önerilir. Her bir koruma ve kontrol fonksiyonunun ayarlar tablosu için Teknik kılavuza başvurunuz. Ayar örneklerinde verilmeyen fonksiyon ayarlarının nasıl yapılması gerektiğini öğrenmek için Uygulama kılavuzunda bulunan ayarlar genel bilgileri bölümüne başvurun. PCM600 de bulunan parametre ayar aracını kullanarak IED yi uygulamaya özel hesaplamalarla ayarlayın. Aşağıdaki koruma fonksiyonları kullanılır: Ani faz aşırı akım koruma Dört kademe gecikmeli tek faz aşırı akım koruma Ani rezidüel aşırı akım koruma Dört kademe gecikmeli rezidüel aşırı akım koruma Kesici arıza koruması Kutup uyuşmazlığı koruma Tüm arıza gidermesi, devre kesicinin üç-faz açması tarafından yapılır. 44

51 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Analog TRM girişi 4I 1I 5U için ayarların hesaplanması Trafo modülünün (TRM) 4 akım girişi (1 veya 5 A ya bağlanmış), 1 akım girişi (0.1 veya 0.5 A ya bağlanmış) ve 5 gerilim girişi kapasitesi vardır. Hat fazı akım trafoları (üç-faz akım trafosu grubu) 1-3 girişlerine bağlanır (L1, L2 ve L3). 4 ve 5 akım girişleri kullanılmaz. Hat fazı gerilim trafoları (üç-kutup gerilim trafosu grubu) 6-8 girişlerine bağlanır (L1, L2 ve L3). 145 kv bara 1 faz gerilim trafosu 9 girişine bağlanır (L1). Gerilim girişi 10 kullanılmamaktadır. 1. Akım trafosu girişlerini ayarlayın CTYıldızNokta1'i şöyle ayarlayın Nesneye. Akım trafosu sekonderi hattan topraklanmıştır CTSek1'i şöyle ayarlayın 1 A CTPrim1'i şöyle ayarlayın 1000 A Aynı değerleri akım girişleri 2 ve 3 için ayarlayın. 2. Gerilim trafosu girişlerini ayarlayın VTSek7'yi şöyle ayarlayın 110 V. (Gerilim trafosunun sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 2.2. VTPrim6'yı şöyle ayarlayın 143 kv. (Gerilim trafosunun sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 2.3. Aynı değerleri akım girişleri 7 ve 8 için ayarlayın VTSek9'u şöyle ayarlayın 110 V. (Gerilim trafosunun sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 2.5. VTPrim9'u şöyle ayarlayın 143 kv. (Gerilim trafosunun sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) Ön işleme bloğu (SMAI) Ön işleme bloğundaki frekans uyumlu fourier filtrelemeyi kullanmak mümkündür. Bu uygulamada frekans nominale yakındır. Bu yüzden İçDftRef kullanılır. 45

52 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri Ayar fonksiyonu GBSVAL için Genel temel değer ayarlarının hesaplanması Her fonksiyon referans ayarları için primer temel değerleri kullanır. Temel değerler Genel temel değerler ayar fonksiyonunda tanımlanmıştır. GBASVAL ayar fonksiyonlarına altı Genel temel değer eklenebilir: Genel temel 1 Genel temel 6. Bu uygulamada, tüm girişler için temel k adına sadece Genel temel 1 gerekir. Trafo koruması için, Genel temel değer ayar fonksiyonu parametrelerini, güç trafosu primer anma değerlerine göre ayarlayın : 1. ITemel'i şöyle ayarlayın 1000 A. 2. UTemel'i şöyle ayarlayın 145 kv. 3. STemel'i şöyle ayarlayın 251 MVA Ani faz aşırı akım koruması 3 faz çıkışı PHPIOC için ayarların hesaplanması Ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı (PHPIOC), trafo merkezine yakın hat kısa devrelerinin arızalarını çabuk gidermelidir. 1. GenelTemelSel'i 1 olarak ayarlayın Ayarlar primer değerler üzerinde yapılır. Bu değerler Genel temel 1'deki temel ayarlarda verilmiştir. 2. I>>, ITemel in %600 ü olarak ayarlayın. Koruma hat menzilini geçmemeli ve ters yöndeki kısa devreleri açmamalıdır. Uzak hat ucundaki ve düşük kaynak empedansındaki üç faz bir kısa devre, korumada aşağıdaki arızalara sebep olur: I sc 145 U ph = = 3 = 4.0Ð 83 ka Z + Z j j17.5 sc EQUATION2341 V1 EN line Z sc hattın "arkasındaki" pozitif dizi kaynak empedansıdır ve Z line hattın pozitif dizi kaynak empedansıdır. Kendi barasındaki (ters arıza) üç faz bir kısa devre, korumada aşağıdaki arızalara sebep olur: I sc 145 U ph = = 3 = 4.0Ð 83 ka Z + Z j j17.5 sc EQUATION2341 V1 EN line Z sc uzak trafo merkezinin pozitif dizi kaynak empedansıdır ve Z line hattın pozitif dizi kaynak empedansıdır. 3. IP>>'yi parametresini şöyle ayarlayın % 600 / ITemel'in (6000 A primer). 46

53 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Dört kademe faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, I> OC4PTOC için ayarların hesaplanması Gecikmiş faz aşırı akım korumanın amacı: Tüm hat boyunca kısa devreler için artçı korumadır Uzak baradaki kısa devreler için artçı koruma Mümkün olduğunda, uzak trafo merkezi veya öz trafo merkezinden gelen diğer hatlardaki kısa devreler için artçı korumadır Rezidüel aşırı akım hat korumanın menzili, işletim durumuna ve arıza türüne bağlıdır. Bu nedenle ayar, farklı arızalar için yapılan arıza hesaplarını, arıza noktalarını ve şebekedeki anahtarlama durumlarını temel almalıdır. Farklı arızalar için hesaplama manuel olarak da yapılabilir, ancak bilgisayar tabanlı arıza hesaplama kullanılması önerilir. Farklı uygulamalara bağlı olarak farklı zaman gecikme ilkeleri kullanılabilir. Faz aşırı akım koruma için aşağıdaki prensip önerilir: Hat artçı koruma olarak bir gecikmiş kademe kullanılır. Bu hat korumaya seçicilik sağlamak için ayarlanmalıdır. İleri yönlü fonksiyon kullanılır. Öz baraların artçı koruması olarak bir gecikme kademesi kullanılır. Bu hat korumaya seçicilik sağlamak için ayarlanmalıdır. Ters yönlü fonksiyonu kullanılır. Uzun zaman gecikmeli kademe, sistemin daha ileri parçalarını kaplar. Bu kademenin 1,0 sn'den daha uzun zaman gecikmesi içermesi gerekir. Yönsüz fonksiyon kullanılır Genel ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1. Ayarlar primer değerler üzerinde yapılır. Bu değerler Genel temel 1 ayarlarında verilmiştir Kademe 1 için ayarların hesaplanması Koruma tanımlanmış koruma bölgesindeki tüm kısa devreleri tespit edebilmelidir. Bu durumda eğer mümkünse korumanın, korunmuş hattın en uzak noktasındaki fazfaz kısa devresini tespit etmesine gereksinim vardır. Uzak hat ucundaki iki faz bir kısa devre ve düşük kaynak empedansı, şekil 13 çiziminde gösterildiği gibi korumada aşağıdaki arıza akımına neden olur: 47

54 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri I sc U ph 3 = = 3 = 2.6Ð 85 ka 2 Z + Z 2 j j17.5 EQUATION2342 V1 EN sc line Z SC : Yüksek 1 REQ650 (A01) 3 3 Ph ph kısa devre IEC V1 TR IEC en.vsd Şekil 13: Kademe 1 ayarı için arıza Şekil 14 çiziminde gösterildiği gibi uzak baradan gelen en kısa hattaki bölge 1 menzilinde üç-faz bir kısa devre olması durumunda korumaya doğru akım I = 1,5 ka'dir. 48

55 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Z SC : Düşük 1 REQ650 (A01) 3 3 Hat koruma bölgesi 1 menzil Üç fazlı kısa devre IEC en.vsd IEC V1 TR Şekil 14: Kademe 1 ayarı için arıza Bu yüzden önerilen akım ayarı 2000 A'dir. 1. DirMode1'i şöyle ayarlayın İleri. 2. Karakterist1'i şöyle ayarlayın IEC Sabit Zamanlı. Zaman gecikme karakteristikleri seçimi için, sabit zaman bu şebekede kullanılır. 3. I1> şöyle ayarlayın %200 / / IBase (2000 A primer akım). 4. t1'i şöyle ayarlayın 0,4 sn Kademe 2 için ayarların hesaplanması Koruma kendi barasındaki tüm kısa devreleri tespit edebilmelidir. Şekil 15 çiziminde gösterildiği gibi barada iki faz bir kısa devre ve uzak hat ucundan gelen yüksek kaynak empedansı, koruma iin aşağıdaki arıza akımına sebep olur: I sc U ph 3 = = 3 = 2.6Ð 85 ka 2 Z + Z 2 j j17.5 EQUATION2343 V1 EN sc line 49

56 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri 1 REQ650 (A01) Ph ph kısa devre 3 3 Z SC : Yüksek IEC en.vsd IEC V1 TR Şekil 15: Kademe 2 ayarı için arıza Şekil 16 çiziminde gösterildiği gibi baradan gelen en kısa hattaki bölge 1 menzilinde üç-faz bir kısa devre olması durumunda korumaya doğru akım I = 1,8 ka'dir. 50

57 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Üç fazlı kısa devre Hat koruma bölgesi 1 menzil 1 REQ650 (A01) 3 3 Z SC : Düşük IEC V1 TR IEC en.vsd Şekil 16: Kademe 2 ayarı için arıza Bu yüzden önerilen akım ayarı 2000 A'dir. 1. DirMode2'yi şöyle ayarlayın Geri. 2. Karakterist1'i şöyle ayarlayın IEC Sabit Zamanlı. Zaman gecikme karakteristikleri seçimi için, sabit zaman bu şebekede kullanılır. 3. I2>'yi şöyle ayarlayın %200 / IBase (2000 A primer akım). 4. t2'yi şöyle ayarlayın 0,4 sn Kademe 3 için ayarların hesaplanması Faz aşırı akım koruma, aşırı yüksek yük durumlarında yük akımı için hiçbir zaman açma oluşturmamalıdır. Kuplaj fider bölmesi üzerindeki maksimum yük akımı 750 A'dır (CT-anma akım trafosunun aynısı), 190 MVA'ya uygun olarak. Resetleme oranı 0,95'tir. Minimum ayar, aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: 1 I3 > ³ 750 = 790 A 0.95 EQUATION2344 V1 EN 51

58 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri 1. DirMode3'ü şöyle ayarlayın Yönsüz. 2. Karakterist1'i şöyle ayarlayın IEC Sabit Zamanlı. Zaman gecikme karakteristikleri seçimi için, sabit zaman bu şebekede kullanılır. 3. I3>'ü şöyle ayarlayın % 80 / ITemel (800 A primer akım). 4. t3'ü şöyle ayarlayın 1,2 sn. Zaman gecikmesi, sistemdeki mesafe korumanın bölge 3'ünden (0,8 sn) daha uzun ayarlanır Ani faz aşırı akım koruması, EFPIOC için ayarların hesaplanması Ani rezidüel aşırı akım koruma, hat kısa devrelerinin arıza gidermesini trafo merkezine çok hızlı gönderir. 1. GenelTemelSel'i 1 olarak ayarlayın Ayarlar primer değerler üzerinde yapılır. Bu değerler Genel temel 1'deki temel ayarlarda verilmiştir. 2. IN>>ITemel in %250 si olarak ayarlayın. Koruma hat menzilini geçmemeli ve ters yöndeki kısa devreleri açmamalıdır. Uzak hat ucundaki üç faz bir kısa devre ve düşük kaynak empedansı, korumada aşağıdaki arıza akımına neden olur: Zsc0,Re m 3 U ph Zsc0,Re m 3I0, prot = 3Io, fault = Zsc0,Rem + Z0, Line + Zsc0, Home 2 Z1 + Zo Zsc0,Re m + Zo, Line + Zsc0, Home EQUATION2345 V1 EN Z s0rem, uzak hat ucundaki sıfır dizi kaynak empedansıdır, Z 0,Hat hat sıfır dizi empedansıdır ve Z sc0,yerel yerel hat ucundaki sıfır dizi kaynak empedansıdır. Uzak baradaki (ileri arıza) bir tek faz, korumada aşağıdaki arıza akımına sebep olur: Isc = 2.1Ð - 87 ka EQUATION2346 V1 EN Yerel baradaki (ters arıza) bir tek faz, korumada aşağıdaki arıza akımına sebep olur: Isc = 2.1Ð - 87 ka EQUATION2347 V1 EN Z sc uzak trafo merkezinin pozitif dizi kaynak empedansıdır ve Z line hattın pozitif dizi kaynak empedansıdır. 3. II>> 'ı şöyle ayarlayın 2,5 ka. 4. IP>>'yi şöyle ayarlayın % 250 / ITemel'in (2500 A primer). 52

59 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma 3I0> EF4PTOC için ayarların hesaplanması Gecikmiş rezidüel aşırı akım korumanın amacı: Tüm hat boyuncatopraklama arızaları için artçı korumadır Uzak baralardaki topraklama arızaları için artçı korumadır Mümkün olduğunda, uzaktan trafo merkezi veya öz trafo merkezinden gelen diğer hatlardaki topraklama arızaları için artçı korumadır Rezidüel aşırı akım hat korumanın menziline, işletim durumuna ve arıza türüne bağlıdır. Bu nedenle ayar, farklı arızalar için yapılan arıza hesaplarını, arıza noktalarını ve şebekedeki anahtarlama durumlarını temel almalıdır. Farklı arızalar için hesaplama manuel olarak da yapılabilir, ancak bilgisayar tabanlı arıza hesaplama kullanılması önerilir. Farklı uygulamalara bağlı olarak farklı zaman gecikme ilkeleri kullanılabilir. Rezidüel aşırı akım koruma fazı için aşağıdaki prensip önerilir: Hat artçı koruma olarak bir gecikmiş kademe kullanılır. Bu hat korumaya seçicilik sağlamak için ayarlanmalıdır. İleri yönlü fonksiyon kullanılır. Öz baraların artçı koruması olarak bir gecikme kademesi kullanılır. Bu hat korumaya seçicilik sağlamak için ayarlanmalıdır. Ters yönlü fonksiyonu kullanılır. Uzun zaman gecikmeli kademe, sistemin daha ileri parçalarını kaplar ve yüksek dirençli arızaları tespit eder. Bu kademenin 1,2 sn'den daha uzun zaman gecikmesi içermesi gerekir. Yönsüz fonksiyon kullanılır Genel ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1. Ayarlar primer değerler üzerinde yapılır. Bu değerler Genel temel 1 ayarlarında verilmiştir Kademe 1 için ayarların hesaplanması Koruma, tanımlanan koruma bölgesindeki tüm topraklama hatalarını algılayabilmelidir. Bu durumda, korumanın korunan hattın en uzak noktasındaki tekfaz topraklama'yı algılayabilmesi gerekmektedir. Şekil 17 çiziminde gösterildiği gibi uzak hat ucundaki ve yüksek kaynak empedansındaki bir tek-faz topraklama, korumada birbirini takip eden arıza akımlarına sebep olur: 53

60 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri 3I0 = 1.6Ð - 87 ka EQUATION2348 V1 EN Z SC : Yüksek 1 REQ650 (A01) 3 3 Faz toprak arızası IEC V2 TR IEC en.vsd Şekil 17: Kademe 1 ayarı için arıza Uzak baradan gelen en kısa hattaki bölge 1 menzilinde tek faz bir topraklama arızası olması durumunda şekil 18 çiziminde gösterildiği gibi korumaya doğru olan akım I 0 = 1,1 ka olur. 54

61 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Z SC : Düşük 1 REQ650 (A01) 3 3 Hat koruma bölgesi 1 menzil Faz-toprak arızası IEC en.vsd IEC V1 TR Şekil 18: Kademe 1 ayarı için arıza Önerilen akım ayarı bu durumda 1200 A olur. 1. DirMode1'i şöyle ayarlayın İleri. 2. Karakterist1'i şöyle ayarlayın IEC Sabit Zamanlı. Zaman gecikme karakteristikleri seçimi için, sabit zaman bu şebekede kullanılır. 3. I1>'i şöyle ayarlayın %120 / ITemel (1200 A primer akım). 4. t1'i şöyle ayarlayın 0,4 sn Kademe 2 için ayarların hesaplanması Koruma kendi barasındaki tüm kısa devreleri algılayabilmelidir. Şekil 19 çiziminde gösterildiği gibi baradaki ve uzak hat ucundan gelen yüksek kaynak empedansındaki bir tek faz topraklama arızası, korumada aşağıdaki arıza akımına sebep olur: 3I0 = 1.3Ð - 87 ka EQUATION2349 V1 EN 55

62 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri 1 REQ650 (A01) Ph ea arızası 3 3 Z SC : Yüksek IEC en.vsd IEC V1 TR Şekil 19: Kademe 2 ayarı için arıza Uzak baradan gelen en kısa hattaki bölge 1 menzilinde bir tek faz topraklama arızası olması durumunda şekil 20 çiziminde gösterildiği gibi korumaya doğru olan akım I = 1,0 ka olur. 56

63 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Toprak arızası Hat koruma bölgesi 1 menzil 1 REQ650 (A01) 3 3 Z SC : Düşük IEC V1 TR IEC en.vsd Şekil 20: Kademe 2 ayarı için arıza Önerilen akım ayarı bu durumda 1200 A olur. 1. DirMode2'yi şöyle ayarlayın Geri. 2. IN2> şöyle ayarlanır %120 / ITemel (1200 A primer akım). 3. t2'yi şöyle ayarlayın 0,4 sn Kademe 3 için ayarların hesaplanması Akım ayarı, sistemdeki normal ayar prensipleri ile birlikte hat içinde seçilmelidir. Yüksek dirençli arızaları tespit etmek için kullanılan 100 A'lik bir akım ayarı, yaklaşık 800 Ω'luk bir arıza dirençli topraklama arızalarını tespit edecektir. Önerilen akım ayarı bu durumda 100 A olur. 1. DirMode3'ü şöyle ayarlayın Yönsüz. 2. I3>'ü şöyle ayarlayın % 10 / IBase (100 A primer akım). 3. t3'ü şöyle ayarlayın 1,5 sn. 57

64 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri Kesici arıza koruması, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF için hesaplama ayarları Kesici arıza koruması, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı kesme işlemini doğru olarak yapabilmek için devre kesicideki kontak fonksiyonunu veya akım ölçmeyi kullanabilir. Akım ölçme kesici kontrolü, hat koruma için en uygun fonksiyon olarak gözükmektedir. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1 Ayarlar primer değerler üzerinde yapılır. Bu değerler Genel temel 1'deki temel ayarlarda verilmiştir. 2. FonksiyonModu'nu şöyle ayarlayın Akım 3. BuAçmaModu'nu şöyle ayarlayın 1/4 Akım ölçümünde hattaki üç fazlı akım kullanılır. Rezidüel akımı ölçmek de mümkündür (analog giriş 4). Devre kesici arızasını tespit etmek için mantık: 1/3: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 1/4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 2/4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az iki tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır Rezidüel akım koruma kesici arıza korumayı başlatacak koruma işlevlerinden bir tanesi olduğundan, ayar 1/4 seçilir. 4. IP> parametresini şöyle ayarlayın: %50 / temel akım. IP>, faz aşırı akım koruması tarafından tespit edilecek en küçük akımdan (ki bu 800 A dir) daha alt bir değere ayarlanmalıdır. 5. IN>'i şöyle ayarlayın % 10 temel akım. IN>, bara koruması tarafından tespit edilecek en küçük akımdan (ki bu 100 A dir) daha alt bir değere ayarlanmalıdır. 6. Tekrar açma zaman gecikmesi t1'i şöyle ayarlayın 0 Kesici arıza korumanın (BuAçma) gecikme süresi, 21 şekline göre seçilir. Devre kesicinin maksimum açık kalma süresi 100 msn olarak kabul edilir. CCRBRF resetleme süresi maksimum 15 msn'dir. Pay yaklaşık 2 çevrim olarak seçilmelidir. Bu da, yedek açma gecikme ayarı t2 yi minimum 155 msn olarak verir. 58

65 1MRK UTR - Bölüm 3 REQ650 ayar örnekleri Koruma çalışma zamanı Arıza ortaya çıkar Normal tcbaçık Yen. açma gecikmesi t1 yeniden açma sonrası tcbaçık tbfönayar Pay Minimum yedek açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlatma CCRBRF IEC _2_en.vsd IEC V2 TR Şekil 21: Kesici arıza koruma ayarı için süre dizisi 7. t2'yi şöyle ayarlayın 0,17 sn Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD için ayarların hesaplanması Kutup uyuşmazlığı koruması (CCRPLD), fazlarda farklı şalter durumlarına sahip bara kuplaj kesicilerin olduğu durumları tespit eder. Kutup uyuşmazlığı, ya yardımcı kesici yüklenici durumu ya da akım ölçümü tarafından tespit edilir. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1 Ayarlar primer değerler üzerinde yapılır. Bu değerler Genel temel 1'deki temel ayarlarda verilmiştir. 2. Çalışma'yı şöyle ayarlayın Açık 3. taçma'yı şöyle ayarlayın 3 sn. Asimetri tespit edildiğinde bir açma sinyali aktifleştirilir. Gecikme, asimetrik hatalar istenmeyen açmaya neden olmayacak kadar uzun olmalıdır. 4. KontSel'i şöyle ayarlayın Açık Eğer primer yardımcı kontak devreleri bağlanmış ise. 5. AkSel'i şöyle ayarlayın Sürekli izleme. Akım ölçümü tarafından tespit sabit olarak aktifleştirilebilir veya sadece kesici bağlanma işlerinde aktifleştirilebilir. 6. AkımRelDüzeyi'yu şöyle ayarlayın % 10 / IBase. Eğer tüm faz akımları ayardan daha yüksek ise akım tespiti aktifleştirilmelidir. 7. AkımUnsymDüzey 'yu şöyle ayarlayın %

66 Bölüm 3 1MRK UTR - REQ650 ayar örnekleri Eğer en düşük faz akımının büyüklüğü en yüksek faz akımının AkımUnsymDüzey (%) kısmından daha düşük ise Kutup uyuşmazlığı tespit edilir. 60

67 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Bölüm 4 Analog girişler 4.1 Giriş Analog giriş kanalları IED içerisinde daha önceden yapılandırılmıştır. Bununla birlikte, doğru ölçüm sonuçları elde etmek ve doğru koruma işletimi sağlamak için IED doğru bir biçimde ayarlanmalıdır. Güç ölçümü ve tüm yönlü ve diferansiyel fonksiyonlar için giriş akımlarının yönleri doğru bir biçimde tanımlanmalıdır. IED'de ölçüm ve koruma algoritmaları primer sistem niceliklerini kullanın. Ayar değerleri de primer niceliklerle yapılır ve bağlı akım ve gerilim trafolarıyla ilgili verileri doğru ayarlamak da önemlidir. Akım trafosu ve gerilim trafosu girişlerinin uygunluğu ve ayrıca ayar parametreleri sipariş verilen IED'ye bağlıdır. BirPhaseAngleRef referansı servis değerlerini okumayı kolaylaştırmak için tanımlanmalıdır. Bu analog kanallar faz açısı hep sıfır dereceye sabitlenecektir ve tüm diğer açı bilgisi bu analog girişe göre gösterilecektir. IED'nin test edilmesi ve devreye alınması sırasında referans kanalı test işlemlerini ve servis değerlerini okumayı kolaylaştırmak için değiştirilebilir. 4.2 Ayarlama kuralları Faz referans kanalının ayarlanması Tüm faz açıları, tanımlanmış bir referansa göre hesaplanır. Uygun bir analog giriş kanalı seçilir ve faz referansı olarak kullanılır. PhaseAngleRef parametresi faz açısı referansı olarak kullanılacak analog kanalı tanımlar. İlk defa bağlı faz-toprak gerilimi genellikle PhaseAngleRef olarak seçilir. Bir fazfaz gerilimi de teoride kullanılabilir, fakat akım ve gerilim arasında 30 derecelik faz kayması bu durumda dikkate alınır. Herhangi bir uygun gerilim kullanılmıyorsa, ilk defa bağlı akım kanalı kullanılabilir. Farklı fazlar arasında faz açısı farkı sabit olmakla birlikte, ölçüm fonksiyonları dikkate alındığında tüm sistemin döndüğü gözlenmektedir. Akım kanalı kullanılamıyorsa, faz referansı çalışmaz. Örneğin, devre kesici açıktır ve akım geçmez. Farklı fazlar arasında faz açısı 61

68 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler farkı sabit olmakla birlikte, ölçüm fonksiyonları dikkate alındığında tüm sistemin döndüğü gözlenir Akım kanalları ayarı Akımın yönü akım trafosu bağlantısına bağlıdır. Farklı bir şekilde belirtilmedikçe, ana akım trafoları yıldız bağlı olmalıdır. IED, topraklama noktasından nesneye doğru veya nesnenin dışına doğru bağlanabilir. Bu bilgi IED'de CTStarPoint parametresi ile ayarlanabilir ve bu da FromObject ve ToObject arasında değiştirilebilir. Dahili olarak, IED algoritmalarında ve IED fonksiyonlarında, yönlülük kuralı aşağıdaki şekilde tanımlanır: Akım, güç ve benzeri pozitif (ileri) değer, miktarın nesneye doğru yönü olduğu anlamına gelir. - Akım, güç ve benzeri negatif (geri) değer, nesnenin aksi istikametinde yön olduğu anlamına gelir. Bkz. şekil 22. Definition Yönlü fonksiyonlar of direction for directional için yön tanımı functions Reverse Geri Forward İleri e.g. P, Q, I Measured Ölçülen quantity miktar is positive nesneye when doğru flowing akış towards var iken the pozitiftir object Set CtYıldızNokta parameter parametre CTStarPoint Doğru Correct Ayarını «Nesneye» Setting is "ToObject" olarak ayarla Protected Korumalı Nesne Object Line, Hat, transformer, trafo, vb. etc Definition Yönlü fonksiyonlar of direction for directional için yön tanımı functions Forward Geri Reverse İleri e.g. P, Q, I Measured Ölçülen quantity miktar is positive nesneye when doğru flowing akış towards var iken the pozitiftir object Set CtYıldızNokta parameter parametre CTStarPoint Doğru Ayarını Correct «Nesneden» Setting is "FromObject" olarak ayarla en vsd IEC V1 TR Şekil 22: IED'deki yönlülük dahili kuralı Primer akım trafosu yönünün doğru ayarlanmasıyla, CTStarPointCT_WyePoint öğesi FromObject veya ToObject olarak ayarlanır, her zaman korunan nesneye doğru akan pozitif miktar ve İleri olarak tanımlanan yön her zaman korunan nesneye doğru bakar. Aşağıdaki örnekler kuralı göstermektedir Örnek 1 İki nesnenin korunması için kullanılan iki IED. 62

69 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Hat Trafo Ip Ip Ip Hat Geri Ileri Yönlü fonksiyonlar için yön tanimi Is Trafo koruma Is Hat korumasi IED IED Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" IEC V2 TR Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Hat ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" =IEC =2=tr=Origi nal.vsd Şekil 23: IED'de CTYıldızNokta parametrelerinin ayarlanmasına örnek Şekil 23 nesnelerin kendi akım trafolarına sahip oldukları en genel durumları göstermektedir. Trafo koruması için, korunan nesne trafodur. Bu nedenle, her iki CTStarPoint yönü ToObjectolarak ayarlanmalıdır. Hat koruması için, korunan nesne hattır. Hat akım trafosu baraya doğru topraklanır, bu nedenle CTStarPoint şu şekilde ayarlanmalıdır: FromObject Örnek 2 İki nesnenin korunması için kullanılan ve bir akım trafosunu paylaşan iki IED. 63

70 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Trafo Hat Geri Ileri Yönlü fonksiyonlar için yön tanimi Trafo koruma IED Hat korumasi IED Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "FromObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Hat ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" IEC _1_en.vsd IEC V2 TR Şekil 24: IED'de CTYıldızNokta parametrelerinin ayarlanmasına örnek Bu örnek 1. örneğe benzerdir, fakat güç trafosu sadece bir hattı besler; hem hat koruma IED ve trafo koruma IED aynı akım trafosunu kullanır. İki IED'yi besleyen akımın aynı akım trafosundan gelen aynı akım olmasına rağmen, trafo yönü iki IED için farklı referans nesneleriyle ayarlanmıştır. Bu ayarlar ile, hat korumasının yönlü fonksiyonları, hatta doğru bakacak şekilde İleri olarak ayarlanmalıdır En sık kullanılan akım trafosu bağlantıları için akım trafosu girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler Şekil 25 dünya genelinde yaygın olarak kullanılan akım trafosu bağlantı ucu işaretlemelerini göstermektedir: SMAI fonksiyon bloğunda, SMAI bloğunun akım veya gerilimi ölçtüğünü ayarlamanız gerekir. Bu ise şu parametre ile yapılır: AnalogInputType: Akım/gerilim. ConnectionType: faz-faz/ faztoprak ve GlobalBaseSel. 64

71 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler IPri I Sec P1 (H1) P2 (H2) x S1 (X1) S2 (X2) x S2 (X2) S1 (X1) P2 (H2) P1 (H1) IEC V1 TR a) b) c) en vsd Şekil 25: Akım trafosu bağlantı uçlarında yaygın kullanılan işaretlemeler: Burada: a) bu belgede kullanılan sembol ve bağlantı ucu işaretlemesidir. Nokta ile işaretlenen bağlantı uçları, aynı (yani pozitif) kutuplu primer ve sekonder sargı bağlantı uçlarını gösterir b) ve c) CT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer semboller ve bağlantı ucu işaretlemeleridir. Bu iki durum için akım trafosu kutup işaretinin doğru olduğunu gözden kaçırmayın! Ulusal standartlara ve hizmet kuruluşu pratiklerine bağlı olarak akım trafosunun sekonder anma akımının tipik olarak aşağıdaki değerlerden birine sahip olduğu dikkate alınmalıdır: 1A 5A Ancak bazı durumlarda, aşağıdaki sekonder anma akımları da kullanılır: 2A 10A IED bu sekonder anma değerlerinin tümünü destekler Yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 26yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED kablo bağlantısı ile ilgili bir örnek sunmaktadır. Bu ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü mümkün kılmak için yapılması gereken eylemleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 65

72 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler L1 L2 L3 IED IL1 IL2 IL3 IL SMAI_20 CT 600/5 Yıldız Bağlı IL2 IL3 Korunan Nesne IEC en.vsd IEC V2 TR Şekil 26: Yıldız noktası korunan nesneye doğru olan yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisi Burada: 1) Bu çizim üç ayrı faz akımının yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisinden IED'deki üç akım trafosu girişine nasıl bağlandığını gösterir. 2) bu akım girişlerinin bulunduğu yerdeki TRM veya AIM'dir. Tüm bu akım girişleri için aşağıdaki ayar değerlerinin girilmesi gerektiği unutulmamalıdır. CTprim=600A CTsec=5A CTStarPoint=ToObject IED içerisinde, sadece ilk iki parametrenin oranı kullanılır. Bu örnekte ayarlandığı gibi, üçüncü parametrenin ölçülen akımlar üzerinde herhangi bir etkisi olmaz (yani, akımlar korunan nesneye doğru zaten ölçülmektedir). 3) bunlar bu üç akım girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'ün üç giriş kanalına bağlayan üç bağlantıdır. Bu akım bilgisini gerektiren fonksiyonların türüne bağlı olarak, birden fazla ön işleme bloğu bu üç fiziksel akım trafosu girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReference ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 66

73 IL1 IL2 IL3 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Diğer bir seçenek de üç faz akım trafosu dizisinin yıldız noktasını 27 şeklinde gösterildiği gibi ayarlamaktır: L1 L2 L3 IED SMAI_20 IL3 IL2 CT 800/1 Yildiz Bagli IL1 Korunan Nesne =IEC =1=tr=Original. vsd IEC V1 TR Şekil 27: Yıldız noktası korunan nesnenin aksi istikametinde olan yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisi Bu durumda her şey yukarıda anlatılan örnekte anılan yönteme benzer şekilde yapılır. Tek fark şudur ki, TRM üzerinde kullanılan tüm akım girişleri için, 27 şekil örneğinde gösterildiği şekilde aşağıdaki parametreler girilmelidir: CTprim=600A CTsec=5A CTStarPoint=FromObject IED içerisinde, sadece ilk iki parametrenin oranı kullanılır. Akımların IED'de korunan nesneye doğru ölçüldüğünden emin olmak için, bu örnekte olduğu gibi üçüncü parametre ölçülen akımları etkisiz duruma getirir Tek-faz akım trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 28 tek faz akım trafosununu IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren bir örnek sunmaktadır. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak için kullanıcı tarafından yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 67

74 INP CT 1000/1 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Korunan Nesne IED 2 L1 L2 L3 4 SMAI_20 (+) 1 a) INS (-) (+) b) INS (+) (-) (-) 3 =IEC =2=tr=Origina l.vsd IEC V2 TR Şekil 28: Tek faz akım trafosu girişi bağlantıları Burada: 1) tek faz akım trafosu girişinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösterir. 2) bu akım girişlerinin bulunduğu yerdeki TRM veya AIM'dir. Tüm bu akım girişleri için, aşağıdaki ayar değerleri girilecektir: 28 şeklinde gösterilen bağlantı (a) için: CTprim CT sec = 600A = 5A IECEQUATION2415 V1 TR (Denklem 1) CTYıldızNokta=Nesneye 28 şeklinde gösterilen bağlantı (b) için: CTprim CT sec = 600A = 5A IECEQUATION2415 V1 TR (Denklem 2) CTYıldızNokta=Nesneden 3) bu CT girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'in dördüncü giriş kanalına bağlayan SMT aracında yapılan bağlantıyı gösterir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReference ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 68

75 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Gerilim kanalları ayarı IED, primer sistem miktarları kullandığından ana VT oranları IED tarafından bilinmelidir. Bu ise her gerilim kanalı için VTsec ve VTprim parametreleri ayarlanarak yapılır. Faz-faza değeri, her kanalın VT'den gelen faz-toprak gerilimine bağlı olsa bile kullanılabilir Örnek Aşağıdaki verilere sahip bir VT'yi göz önüne alın: 132kV 110V 3 3 EQUATION2016 V1 EN (Denklem 3) Aşağıdaki ayar kullanılmalıdır: VTprim=132 (kv cinsinden değer) VTsec=110 (V cinsinden değer) En sık kullanılan VT bağlantıları için VT girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler Şekil 29 dünya genelinde yaygın olarak kullanılan gerilim trafosu bağlantı ucu işaretlemelerini göstermektedir: U Pri + + U Sec A (H1) a (X1) A (H1) da (X1) A (H1) a (X1) a) N (H2) n N b) (X2) (H2) c) dn (X2) B (H2) d) b (X2) en vsd IEC V1 TR Şekil 29: VT bağlantı uçlarının yaygın kullanılan işaretlemeleri Burada: a) bu belgede kullanılan sembol ve bağlantı ucu işaretlemesidir. Noktalarla işaretlenen bağlantı uçları, aynı (pozitif) kutuplu primer ve sekonder sargı bağlantı uçlarını gösterir b) fazdan toprağa bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur c) açık delta bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur d) faz-faz bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur 69

76 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Ulusal standartlara ve hizmet kuruluşu pratiklerine bağlı olarak VT nin sekonder anma geriliminin tipik olarak aşağıdaki değerlerden birine sahip olduğu dikkate alınmalıdır. 100 V 110 V 115 V 120 V 230 V IED bu değerlerin hepsini desteklemektedir ve bunların çoğu aşağıdaki örneklerde gösterilecektir Üç faz toprak bağlı VT'nin IED'ye bağlanması için örnekler Şekil 30üç faz toprak bağlı VT'nin IED kablo şeması hakkında bir örnek göstermektedir. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak amacıyla yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. L1 L2 L3 IED kV V 1 3 SMAI_ kV V 3 66kV V 3 IEC en.vsd IEC V2 TR Şekil 30: Üç faz-toprak bağlı VT 70

77 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Burada: 1) üç sekonder faz-toprak gerilimlerinin IED üzerinde üç VT girişine nasıl bağlanacağı gösterilmektedir 2) TRM veya AIM seçenekleridir ve burada bu üç gerilim girişi yer alır. Bu üç gerilim girişi için, aşağıdaki ayar değerlerinin girilmesi gerektiği unutulmamalıdır: VTprim =66 kv VTsec = 110 V Girilen değerlerin oranının her bir bağımsız VT'nin orana karşılık geldiği dikkate alınmalıdır = EQUATION1903 V1 EN (Denklem 4) 3) bunlar, Sinyal Matris Aracında (SMT) yapılan üç bağlantıdır. Bu bağlantılar bu üç gerilim girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'in ilk üç giriş kanalına bağlar. Fonksiyonların türüne bağlı olarak (ki bu gerilim bilgisini gerektirir) birden fazla ön işleme fonksiyon bloğu bu üç VT girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, yapılandırma aracındaki bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir Faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 31 faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağının bir örneğini göstermektedir. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak için kullanıcı tarafından yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Bu gerilim trafosu bağlantısının sadece daha düşük gerilim seviyelerinde (yani 40 kv'nin altındaki primer anma gerilimlerinde) kullanıldığı dikkate alınmalıdır. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 71

78 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler L1 L2 13.8kV 120V L3 IED SMAI_20 =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 31: Faz-faz bağlı gerilim trafosu Burada: 1) faz-faz gerilim trafosunun sekonder tarafının IED'deki gerilim trafosu girişine nasıl bağlanacağını gösterir. 2) bu gerilim girişlerinin bulunduğu TRM veya AIM'dir. Aşağıdaki ayar değerleri girilmelidir: VTprim=13,8 kv VTsec=120 V 3) bunlar, üç bağlantıdır. Bu bağlantılar bu üç gerilim girişini, ön işleme fonksiyon bloğunun üç giriş kanalına bağlar 4). Fonksiyonların türüne bağlı olarak (ki bu gerilim bilgisini gerektirir) birden fazla ön işleme fonksiyon bloğu bu üç VT girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğunun, bağlı analog girişlerini dijital olarak filtreleme ve aşağıdaki öğeleri hesaplama görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Ancak, aşağıdaki ayarlar burada gösterildiği gibi ayarlanmalıdır: BağlantıTürü=Ph-Ph UBase=13,8 kv Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReferans ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 72

79 1MRK UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü 5.1 Yerel HMI IEC V1 TR Şekil 32: Yerel insan-makine arayüzü IED nin LHMI ı aşağıdaki elemanlardan oluşur: Ekran (LCD) Düğmeler LED göstergeleri Haberleşme portu Ekran LHMI, ayar yapmak, izlemek ve 'yi kontrol etmek için kullanılır. LHMI 320 x 240 piksel çözünürlükte bir grafik monokrom ekrana sahiptir. Karakter boyutu değişebilir. Ekranda görüntülenebilen karakterlerin ve satırların miktarı, seçilen görünüm özelliklerine ve karakter boyutuna bağlıdır. Ekran dört temel alana bölünmüştür. 73

80 Bölüm 5 1MRK UTR - Yerel insan-makine arayüzü GUID-97DA85DD-DB01-449B-AD1F-EEC75A955D25 V3 TR Şekil 33: Ekran yerleşimi 1 Yol 2 İçerik 3 Durum 4 Kaydırma çubuğu (gerektiğinde görülür) Fonksiyon düğmesi paneli hangi eylemlerin, hangi fonksiyon düğmeleriyle yapılabileceğini gösterir. Her fonksiyon düğmesinin bir LED göstergesi vardır ve bunlar düğmenin kontrol ettiği eylem için bir gösterge sinyali işlevi görür. LED gösterge ilgili sinyale PCM600 ile bağlıdır. IEC V1 TR Şekil 34: Fonksiyon düğme paneli Alarm LED paneli, alarm LED lerinin metin etiketlerini istek üzerine gösterir. 74

81 1MRK UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü GUID-D20BB1F1-FDF7-49AD-9980-F91A38B2107D V1 TR Şekil 35: Alarm LED paneli LED'ler Tuş Takımı Fonksiyon düğmeleri ve alarm LED panelleri aynı anda görüntülenemez. Her panel, Çoklu sayfa düğmesine veya fonksiyon düğmelerinden birine basılarak görüntülenir. ESC düğmesine basıldığında panel ekrandan kaldırılır. Her panelin genişliği dinamiktir ve bu genişlik panelde gösterilecek etiket dizisinin uzunluğuna bağlıdır. LHMI ekranının üzerinde üç koruma LED'i vardır: Hazır, Başlat ve Açma. LHMI nin önünde 15 adet programlanabilen alarm LED'i bulunur. Her LED üç farklı durumu yeşil, sarı ve kırmızı renklerde gösterir. Her üç renkli LED ile ilgili alarm metinleri üç sayfaya ayrılır. Uygun LED'lerin bulunduğu 3 ayrı sayfa vardır. Bir LED grubundaki 15 adet üç renkli LED, 45 farklı sinyale işaret edebilir. Üç LED grubu bulunduğu dikkate alındığında toplam olarak 135 adet sinyal verilebilir. LED ler PCM600 ile yapılandırılabilir ve işletim modu LHMI veya PCM600 üzerinden seçilebilir. LHMI tuş takımı üzerinde, farklı görünümler veya menüler arasında hareket etmekte kullanılan basma düğmeleri vardır. Basma düğmeleri ayrıca alarmları kabul etmek, göstergeleri resetlemek, yardım sunmak ve yerel ile uzak kontrol modları arasında geçiş yapmak için de kullanılır. Tuş takımı üzerinde ayrıca, menü kısa yolu veya kontrol düğmesi olarak programlanabilecek basma düğmeleri de vardır. 75

82 Bölüm 5 1MRK UTR - Yerel insan-makine arayüzü IEC V1 TR Şekil 36: Nesne kontrolü, gezinme ve komut basma düğmeleri ve RJ-45 iletişim portuna sahip LHMI tuş takımı Fonksiyon düğmesi 6 Kapat 7 Açık 8 Çıkış 9 Sol 10 Aşağı 11 Yukarı 12 Sağ 13 Tuş 14 Enter 15 Uzak/Yerel 16 Kanal Yolu LED 17 Kullanımda değil 18 Çoklu sayfa 19 Menü 20 Sıfırla 21 Yardım 22 İletişim portu Yerel HMI işlevselliği Koruma ve alarm göstergesi Koruma göstergeleri Koruma gösterge LED leri Hazır, Başlat ve Açma'dır. Başlat ve açma LED'leri bozulum kaydedici aracılığıyla yapılandırılır. 76

83 1MRK UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü Tablo 11: LED durumu Kapalı Açık Yanıp sönüyor Hazır LED (yeşil) Açıklama Yardımcı gerilim besleme bağlantısı kesik. Normal çalışma. İç arıza oluştu. Tablo 12: LED durumu Kapalı Açık Başlatma LED'i (sarı) Açıklama Normal çalışma. Koruma fonksiyonu başladı ve gösterge mesajı görüntülendi. Başlangıç göstergesi mandallanıyor ve iletişim üzerinden veya üzerine basarak resetlenmeli. Yanıp sönüyor Yanıp sönen sarı LED sürekli yanan sarı LED e göre yüksek önceliklidir. LED test modundadır ve koruma fonksiyonları kilitlenmiştir. IED test modunu bitirdiğinde gösterge kaybolur ve kilitleme açılır. Tablo 13: LED durumu Kapalı Açık Açma LED'i (kırmızı) Açıklama Normal çalışma. Koruma fonksiyonu açıldı ve gösterge mesajı görüntülendi. Başlangıç göstergesi mandallanıyor ve iletişim üzerinden veya üzerine basarak resetlenmeli. Alarm göstergeleri Programlanabilen 15 adet üç renkli LED, alarm göstergesi olarak kullanılır. LED kilitlerinden herhangi birine bağlanmış olan bir alarm/durum sinyali, yapılandırma sırasında üç LED renginden birine atanabilir. 77

84 Bölüm 5 1MRK UTR - Yerel insan-makine arayüzü Tablo 14: Alarm göstergeleri LED durumu Kapalı Açıklama Normal çalışma. Tüm aktifleştirme sinyalleri kapalı. Açık Follow-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık. LatchedColl-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedAck-F-S dizisi: Gösterge onaylandı ancak aktifleştirme sinyali hala açık. LatchedAck-S-F dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedReset-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. Yanıp sönüyor Follow-F dizisi: Aktifleştirme sinyali açık. LatchedAck-F-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedAck-S-F dizisi: Gösterge onaylandı ancak aktifleştirme sinyali hala açık Parametre yönetimi LHMI ifadesi IED parametrelerine erişim amacıyla kullanılır. Üç tip parametre okunabilir ve yazılabilir. Sayısal değerler Dizi değerleri Numaralandırılmış değerler Sayısal değerler tam sayı veya ondalık formatta sunulur ve minimum ve maksimum değerleri vardır. Karakter dizilerinde her bir karakter ayrı ayrı değiştirilebilir. Numaralı değerlerin önceden tanımlanmış seçilebilir değerleri vardır Ön iletişim LHMI de bulunan RJ-45 portu ön iletişimi etkin kılar. Kablonun porta bağlantısı başarılıysa soldaki yeşil sistem bağlantısı LED i yanar. 78

85 1MRK UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü GUID-D71BA06D ACB-8A32-5D02EA V1 TR Şekil 37: RJ-45 iletişim portu ve yeşil gösterge LED'i 1 RJ-45 konnektörü 2 Yeşil gösterge LED'i Bilgisayar modemsiz bir kablo ile IED nin önündeki porta bağlandığında IED nin DHCP sunucusu ön arayüz için bilgisayara bir IP adresi atar, eğer DHCPSunucusu = Açık. Önde bulunan portun varsayılan IP adresi 'tür. IED nin ön portunu bir LAN a bağlamayın. Ön porta yalnız üzerinde PCM600 kurulu tek bir yerel PC bağlayın. 79

86 80

87 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Bölüm 6 Akım koruma 6.1 Ani faz aşırı akım koruma 3-fazlı çıkış PHPIOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Ani faz aşırı akım koruma, 3-fazlı çıkış PHPIOC IEC I>> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50 SYMBOL-Z V1 TR Uygulama Uzun mesafe nakil hatları büyük miktarlarda elektrik enerjisini üretildikleri yerlerden tüketilecekleri bölgelere kadar taşır. Nakil hattının her iki ucundaki üretilen ve tüketilen elektrik enerjisi arasındaki dengesizlik çok büyüktür. Bu da hat üzerindeki bir arızanın tüm sistemin kararlılığını tehlikeye atabileceğine işaret eder. Bir güç sisteminin geçici kararlılığı çoğunlukla üç parametreye bağlıdır (sabit miktarda elektrik enerjisi iletildiğinde): Arıza türü. Üç fazlı arızalar en tehlikeli olanlardır, çünkü arıza koşulları altında arızalı noktadan enerji iletilmesi mümkün değildir. Arıza akımının büyüklüğü. Arıza akımının yüksek olması, iletilen enerjideki düşüşün yüksek olduğuna işaret eder. Toplam arıza giderme süresi. Eğer toplam arıza giderme süresi çok uzunsa (bu süre korumanın çalışma süresi ve kesicinin açılma süresinden oluşur), iletim hattının her iki tarafında bulunan jeneratörlerin EMF leri arasındaki faz açısı, stabilite limitlerinin ötesine geçecek şekilde artabilir. Uzun iletim hatlarındaki arıza akımı genellikle arızanın konumuna bağlıdır ve üretim noktası ile arasındaki mesafe uzadıkça azalır. Bu nedenle koruma, üretim (ve röle) noktasına çok yakın arızalarda çok hızlı çalışmalıdır. Bu arızaların karakteristik özelliği çok yüksek arıza akımı bulunmasıdır. Ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı PHPIOC çok yüksek akımlarla karakterize edilen arızalarda 10 msn içinde çalışabilir. 81

88 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Ayarlama kuralları Ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı PHPIOC parametresi yerel HMI üzerinden veya PCM600 üzerinden yapılır. Bu koruma fonksiyonu yalnız seçici olarak çalışmalıdır. Bu nedenle istenmedik şekilde çalışmayı önlemek için tüm sistem ve geçici koşulları kontrol edin. Hat üzerinde beklenebilecek olası en yüksek arıza akımının hangi çalışma koşullarında gerçekleşeceği yalnız detaylı şebeke incelemeleri sonucunda belirlenebilir. Çoğu durumlarda bu akım üç fazlı arıza koşullarında oluşur. Ancak, tek fazdan toprağa ve iki fazdan toprağa koşullar da incelenmelidir. Ayrıca, hat akımında kısa süreli yüksek bir artışa neden olabilecek geçici durumları da inceleyin. Tipik bir örnekte: Uzak ucunda bir güç trafosu bulunan bir iletim hattı, şebekeye bağlandığında yüksek bir ani akıma neden olabilir ve bunun sonucunda bütünleşik, ani aşırı akım korumasının çalışmasına neden olabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. IP>>: Çalışma akımını ITemel 'in % si olarak ayarlayın Paralel hatsız gözlü şebeke Aşağıdaki arıza hesapları üç-faz-, tek-faz-topraklama ve iki-faz--topraklama arızaları için yapılmalıdır. Şekil 38 çiziminde gösterildiği gibi, B de bir arıza uygulayın ve ardından dış arıza faz akımı I fb akımını hesaplayın. A dan B ye baştan uca maksimum arıza akımının hesaplanması, Z A için minimum kaynak empedans değerleri, Z B için maksimum kaynak empedans değerleri alınarak yapılmalıdır. Z A A I fb Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 38: A dan B ye dış arıza akımı: I fb 82

89 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Bu durumda, A'daki bir arıza uygulanmalı ve dış arıza akımı I fa hesaplanmalıdır, şekil 39. Maksimum dış arıza akımını almak için maksimum Z B minimum değeri ve Z A maksimum değeri dikkate alınmalıdır. Z A A I fa Z L B Z B Röle Arıza vsd IEC V1 TR Şekil 39: B den A ya dış arıza akımı: I fa IED bu iki baştan uca arıza akımından hiçbiri için açmamalıdır. Böylece minimum akım ayarı (Imin) teorik olarak şöyle olacaktır: Imin ³ MAX( I fa, I fb ) EQUATION78 V1 EN (Denklem 5) Maksimum koruma statik sapma için %5 güvenlik toleransı ve maksimum olası geçici menzil aşımı için %5 güvenlik toleransı uygulanmalıdır. Ölçüm trafolarının geçici koşullardaki sapmaları ve sistem verilerindeki sapmalar nedeniyle ilaveten %20 önerilir. Böylece ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı için minimum primer ayar (Is) aşağıdaki gibidir: I s ³ 1.3.Im in EQUATION79 V2 EN (Denklem 6) Koruma fonksiyonu, bu spesifik uygulama için sadece bu ayarın değeri IED nin gidermesi gereken maksimum arıza akımına eşit veya daha düşük olduğunda kullanılabilir, şekil 40 örneğindeki (I F ). 83

90 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma I F Z A A Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 40: Arıza akımı: I F Is IP >>= 100 IBase EQUATION1147 V3 EN (Denklem 7) Paralel hatlı gözlü şebeke Hatların paralel olması durumunda, paralel hattan indükte olan akımın korumalı hat üzerindeki etkisi dikkate alınmalıdır. İki hattın aynı baraya bağlandığı bir örnek şekil 41 çiziminde verilmiştir. Bu durumda arızalı hattan (hat 1) sağlıklı hatta (hat 2) indükte olan arıza akımının etkisi daha önce bahsedilen iki dış arıza akımı I fa ve I fb ile birlikte hesaba katılır. Şekil 41 çiziminde gösterilen IED için paralel hattan gelecek maksimum etki, C kesicisi açık olarak C noktasında bir arıza olacaktır. C'de bir arıza uygulanmalıdır, ardından sağlıklı hat üzerindeki IED'den (I M ) görülen maksimum akım (bu, tek-faz-topraklama ve iki-faz-topraklama arızaları için uygulanır) hesaplanabilir. 84

91 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma A C Z L1 Hat 1 B Z A Arıza M Z B Z L2 I M IED Hat 2 =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 41: İki paralel hat. Paralel hattın dış arıza akımı üzerindeki etkisi: I M Aşırı akım koruma fonksiyonu (Imin) için teorik olarak minimum akım ayarı şöyle olmalıdır: Imin ³ MAX( I fa, I fb, I M ) EQUATION82 V1 EN (Denklem 8) Burada I fa ve I fb önceki paragrafta açıklanmıştır. Daha önce bahsedilen güvenlik toleransları dikkate alındığında, ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı için minimum ayar (Is) aşağıdaki gibidir: Is ³1.3 Imin EQUATION83 V2 EN (Denklem 9) Ayarın değeri IED nin gidermesi gereken maksimum faz arıza akımına eşit veya daha düşük olduğunda koruma fonksiyonu bu özel uygulama için kullanılabilir. IED ayar değeri IP>> primer akım değeri IBase'in yüzdesi olarak verilir. IP>> için bu değer bu formülde verilmiştir: Is IP >>= 100 IBase EQUATION1147 V3 EN (Denklem 10) 85

92 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma 6.2 Ani faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış SPTPIOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Ani faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış SPTPIOC IEC I>> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50 SYMBOL-Z V1 TR Uygulama Uzun mesafe nakil hatları büyük miktarlarda elektrik enerjisini üretildikleri yerlerden tüketilecekleri bölgelere kadar taşır. Nakil hattının her iki ucundaki üretilen ve tüketilen elektrik enerjisi arasındaki dengesizlik çok büyüktür. Bu da hat üzerindeki bir arızanın tüm sistemin kararlılığını tehlikeye atabileceğine işaret eder. Bir güç sisteminin geçici kararlılığı çoğunlukla üç parametreye bağlıdır (sabit miktarda elektrik enerjisi iletildiğinde): Arıza türü. Üç fazlı arızalar en tehlikeli olanlardır, çünkü arıza koşulları altında arızalı noktadan enerji iletilmesi mümkün değildir. Arıza akımının büyüklüğü. Arıza akımının yüksek olması, iletilen enerjideki düşüşün yüksek olduğuna işaret eder. Toplam arıza giderme süresi. Eğer toplam arıza giderme süresi çok uzun ise (bu süre korumanın çalışma süresi ve kesicinin açılma süresinden oluşur), iletim hattının her iki tarafında bulunan jeneratörlerin Elekromotor kuvvetleri (EMF ler) arasındaki faz açısı, kararlılık limitlerinin ötesine geçecek şekilde artabilir. Uzun iletim hatlarındaki arıza akımı genellikle arızanın konumuna bağlıdır ve üretim noktası ile arasındaki mesafe uzadıkça azalır. Bu nedenle koruma, üretim (ve röle) noktasına çok yakın arızalarda çok hızlı çalışmalıdır. Bu arızaların karakteristik özelliği çok yüksek arıza akımı bulunmasıdır. Ani faz aşırı akım koruma faz ayrımlı çıkışı SPTPIOC çok yüksek akımlarla karakterize edilen arızalarda 10 msn içinde çalışabilir Ayarlama kuralları Anlık faz aşırı akım koruma faz ayrımlı çıkış SPTPIOC parametreleri yerel HMI üzerinden veya koruma ve kontrol yöneticisi PCM600 üzerinden yapılır. Bu koruma fonksiyonu yalnız seçici olarak çalışmalıdır. Bu nedenle istenmedik şekilde çalışmayı önlemek için tüm sistem ve geçici koşulları kontrol edin. 86

93 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Detaylı şebeke çalışmaları, hat üzerinde olması beklenebilecek olası en yüksek arıza akımının hangi çalışma koşullarında gerçekleşeceğini belirleyebilir. Çoğu durumlarda bu akım üç fazlı arıza koşullarında oluşur. Ancak aynı zamanda tek-faztopraklama ve iki-faz-topraklama koşullarını da inceleyin. Ayrıca, hat akımında kısa süreli yüksek bir artışa neden olabilecek geçici durumları da inceleyin. Tipik bir örnekte: Uzak ucunda bir güç trafosu bulunan bir iletim hattı, şebekeye bağlandığında yüksek bir ani akıma neden olabilir ve bunun sonucunda bütünleşik, ani aşırı akım korumasının çalışmasına neden olabilir. Primer akım (ITemel), primer gerilim (ayar UTemel) ve primer güç (STemel) için ortak temelli IED değerleri, ayarlar fonksiyonu GBASVAL de Genel temel değerler olarak ayarlanır. Temel değerlerin referansı için GenelTemelSel ayarı GBASVAL fonksiyonunu seçmek için kullanılır. IP>>: Çalışma akımını ITemel 'in % si olarak ayarlayın Paralel hatsız gözlü şebeke Aşağıdaki arıza hesapları üç-faz-, tek-faz-topraklama ve iki-faz--topraklama arızaları için yapılmalıdır. Şekil 42 çiziminde gösterildiği gibi, B de bir arıza uygulayın ve ardından dış arıza faz akımı I fb akımını hesaplayın. A dan B ye maksimum dış arıza akımının hesaplanması, ZA için minimum kaynak empedans değerleri, ZB için maksimum kaynak empedans değerleri alınarak yapılmalıdır. Z A A I fb Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 42: A dan B ye dış arıza akımı: I fb Bu durumda, A'daki bir arıza uygulanmalı ve dış arıza akımı I fa hesaplanmalıdır, şekil 43. Maksimum dış arıza akımını almak için maksimum Z B minimum değeri ve Z A maksimum değeri dikkate alınmalıdır. 87

94 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Z A A I fa Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 43: B den A ya dış arıza akımı: I fa IED bu iki dış arıza akımlarından hiçbiri için açılmamalıdır. Böylece minimum akım ayarı (Imin) teorik olarak şöyle olacaktır: Imin ³ MAX(I, I ) fa fb EQ1 V1 EN (Denklem 11) Maksimum koruma statik sapma için %5 güvenlik toleransı ve maksimum olası geçici menzil aşımı için %5 güvenlik toleransı uygulanmalıdır. Ölçüm trafolarının geçici koşullardaki sapmaları ve sistem verilerindeki sapmalar nedeniyle ilaveten %20 önerilir. SPTPIOC için minimum birincil ayar (ls) o zaman: Is ³ 1.3 Im in EQ2 V1 EN (Denklem 12) Koruma fonksiyonu, bu spesifik uygulama için sadece bu ayarın değeri IED nin gidermesi gereken maksimum arıza akımına eşit veya daha düşük olduğunda kullanılabilir, şekil 44 çizimindeki arıza akımı (I F ). I F Z A A Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 44: Arıza akımı: I F IED ayar değeri IP>>, primer baz akım değeri IBase'in yüzdesi olarak verilir. IP>> için bu değer bu formülde verilmiştir: 88

95 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Is IP >>= 100 IBase EQUATION1147 V3 EN (Denklem 13) Paralel hatlı gözlü şebeke Hatların paralel olması durumunda, paralel hattan indükte olan akımın korumalı hat üzerindeki etkisi dikkate alınmalıdır. İki hattın aynı baraya bağlandığı bir örnek şekil 45 çiziminde verilmiştir. Bu durumda arızalı hattan (hat 1) sağlıklı hatta (hat 2) indükte olan arıza akımının etkisi daha önce bahsedilen iki dış arıza akımı I fa ve I fb ile birlikte hesaba katılır. Şekil 45 çiziminde gösterilen IED için paralel hattan gelecek maksimum etki, C kesicisi açık olarak C noktasında bir arıza olacaktır. C'de bir arıza uygulanmalıdır, ardından sağlıklı hat üzerindeki IED'den görülen maksimum akım (I M ) (bu, tek-faz-topraklama ve iki-faz-topraklama arızaları için uygulanır) hesaplanabilir. A C Z L1 Hat 1 B Z A Arıza M Z B Z L2 I M IED Hat 2 =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 45: İki paralel hat Etkisi dış arıza akımına paralel hat oluşturur: I M Aşırı akım koruma fonksiyonu için teorik olarak minimum akım (I min ) şöyle olmalıdır: Imin ³ MAX( I fa, I fb, I M ) EQUATION82 V1 EN (Denklem 14) Burada I fa ve I fb önceki paragrafta açıklanmıştır. Daha önce bahsedilen emniyet payı dikkate alındığında, minimum ayar (Is) aşağıda verilen denklemdeki gibi olur: Is ³1.3 Imin EQUATION83 V2 EN (Denklem 15) 89

96 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Ayarın değeri IED nin gidermesi gereken maksimum faz arıza akımına eşit veya daha düşük olduğunda koruma fonksiyonu bu özel uygulama için kullanılabilir. IED ayar değeri IP>> primer temel değer ITemel'in yüzdesi olarak verilir. Değer IP>> bu formül ile verilir: Is IP >>= 100 IBase EQUATION1147 V3 EN (Denklem 16) 6.3 Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 fazlı çıkış OC4PTOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış OC4PTOC IEC I> alt ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 51/67 TOC-REVA V1 TR Uygulama Dört kademe faz aşırı akım koruma 3 faz çıkışı OC4PTOC güç sistemde farklı uygulamalarda kullanılır. Bazı uygulama örnekleri şunlardır: Dağıtım ve alt iletim sistemlerinde fiderlerin kısa devreye karşı korunması. Normalde bu fiderler radyal yapıdadır. İletim hatlarının artçıl kısa devre koruması. Güç trafolarının artçıl kısa devre koruması. Güç sistemine bağlı bulunan farklı donanımların kısa devre korunması; örn. şönt kapasitör bankları, şönt reaktörleri, motorlar ve diğer donanımlar. Güç jeneratörlerinin artçıl kısa devre koruması. Gerilim trafosu girişleri mevcut veya bağlı değilse, ayar parametresi DirModex (x = kademe 1, 2, 3 veya 4) varsayılan değerde bırakılacaktır, Yönsüzveya şöyle ayarlanır: Kapalı. Pek çok uygulamada, farklı akım hızlanma seviyeleri ve gecikme süreleri içeren kademelere gerek duyulabilir. OC4PTOC dört farklı, birbirinden ayrı olarak ayarlanabilen adım içerebilir. OC4PTOC'nin her kademesi yüksek seviyede esnekliğe sahiptir. Aşağıdaki seçenekler mümkündür: 90

97 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Ayarlama kuralları Yönsüz / Yönlü fonksiyon: Çoğu uygulamada fonksiyon yönsüz olarak kullanılır. Bu çoğunlukla korunan nesnenin kendisinin hiç arıza akımı beslemediği durumlar için geçerlidir. Selektivite ve hızlı arıza giderme elde edebilmek için, yönlü fonksiyon gerekli olabilir. Gecikme zamanı karakteristik seçenekleri: Sabit zamanlı gecikme ve farklı türlerde ters zaman gecikme karakteristikleri gibi çeşitli gecikme zamanı karakteristiği türleri vardır. Farklı aşırı akım korumaları arasındaki seçicilik, normal olarak farklı korumaların fonksiyon zaman gecikmeleri arasındaki koordinasyonla gerçekleşir. Tüm aşırı akım korumaları arasındaki ideal koordinasyonu sağlamak için, bunların aynı zaman gecikmesi karakteristiğine sahip olması gerekir. Bu nedenle, standartlaştırılmış çok geniş bir ters zaman karakteristik yelpazesi mevcuttur: IEC ve ANSI. Kademe 1 ve 4 için zaman karakteristikleri, mutlak gecikme süresi veya ters zaman karakteristiği olarak seçilebilir. Kademe 2 ve 3 her zaman sabit zaman gecikmelidir ve sistemde IDTM'ye gerek olmadığında kullanılır. Güç trafoları enerjilendirilirken büyük miktarda ani akımlara maruz kalabilir. Bu olgunun nedeni süre bölümlerinde trafo manyetik çekirdeğinin doymasıdır. Ani yığılma akımının, faz aşırı akım korumanın hızlanma akımının üzerine çıkma riski vardır. Ani yığılma akımının büyük bir 2. harmonik içeriği vardır. Bu da korumanın istenmeyen şekilde çalışmasını önlemekte kullanılabilir. Sonuç olarak, OC4PTOC fonksiyonunun, eğer bu harmonik akımın seviyesi temel akımın ayarlanmış olan belirli bir yüzdesinin üzerine çıkarsa, 2. harmonik bastırma olasılığı vardır. Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 faz çıkışı OC4PTOC için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. OC4PTOCiçin aşağıdaki ayarlar yapılabilir.. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. ÖlçTürü: Ayrık Fourier filtreli seçimi (DFT) veya gerçek RMS filtreli (RMS) sinyalleri. RMS şönt kapasitörlü uygulamalarda RMS harmonik içerik kullanılması düşünülebilir. Çalışma: Koruma aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Kapalı veya Açık 2ndHarmStab: Temel akımın %'si olarak ayarlanmış 2. harmonik akım bastırmanın çalışma seviyesi. Ayar aralığı 5-100%1'lik kademelerde %. Varsayılan ayar %20 dir. 91

98 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma 3 U ref I dir IEC _1_vsd IEC V1 TR Şekil 46: Yönlü fonksiyon karakteristiği 1. RCA = Röle karakteristik açısı ROA = Röle karakteristik açısı Geri 4. İleri Kademe 1 ila 4 için ayarlar n kademe 1 ve 4 anlamına gelir. x kademe 1, 2, 3 ve 4 anlamına gelir. DirModex: x kademesinin yönlü modudur. Olası ayarlar: Kapalı/Yönsüz/İleri/Geri. Karakteristn: kademesi için zaman karakteristiğinin seçimi. Sabit zaman gecikmesi ve farklı ters zaman karakteristikleri tablo 15 örneğine göre kullanılabilir. Adım 2 ve 3 her zaman mutlak gecikme zamanıdır. 92

99 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Tablo 15: Ters zaman karakteristikleri Eğri adı ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit Zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Farklı karakteristikler Teknik Kılavuzda (TM) yapılmıştır. Ix>: Kademe x için IBase in %'si olarak verilen çalışma faz akım düzeyi. tx: Kademe x için sabit zamanlı gecikme. Sabit zamanlı karakteristik seçilirse kullanılır. kn: Kademe nx için ters zaman gecikmesi zaman çarpanı. IMinn: Kademe nx için minimum çalışma akımı, ITemel in % si olarak. Standarda göre ANSI resetleme karakteristiğine erişmek için Ix>'in altında IMinn'i ayarlayın. Eğer IMinn parametresi herhangi bir kademe için Ix>'in üstünde ayarlanır ise akım IMinn'in altına düştüğünde ANSI resetleme akım sıfırmış gibi çalışır. tnmin: Tüm ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma zamanı. Yüksek akımlarda ters zaman karakteristiği çalışma zamanını çok kısa verebilir. Bu parametre ayarlanarak kademenin çalışma zamanının asla ayarlanan değerden kısa olmaması sağlanabilir. Ayar aralığı: 0,001s'lik kademelerle 0,000-60,000s. 93

100 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Çalışma zamanı IMinn tnmin Akım =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 47: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma akımı ve çalışma zamanı Eğrinin tanımına tamamen uygun olabilmesi için parametre tnmin ayarı, ayarlı olan akım yakalama değerinin yirmi katı olarak ölçülen akımın seçili ters eğrisinin çalışma zamanına eşit bir değere ayarlanmalıdır. Çalışma zamanı değerinin, zaman çarpanı için seçilmiş olan ayar değerine bağımlı olduğunu unutmayın. kn. HarmRestrainx: Kademe engellemesini, harmonik bastırma fonksiyonu (2. harmonik) üzerinden etkinleştir. Güç trafosu ani akımlarının istenmeyen açmalara sebep olma ihtimali varsa, bu fonksiyonun kullanılması gerekir. Olabilecek ayarlar Kapalı/Açık harmonik bastırma Güç trafosu enerjilendirildiğinde, bu sürenin bir bölümünde trafo çekirdeğinin doygunlaşma riski vardır. Bu da trafo ani akımıyla sonuçlanabilir. Bu da, ani yığılma akımının fazlar arasında sapıyor olması nedeniyle, şebekede azalan rezidüel akımla sonuçlanır. Faz aşırı akım fonksiyonunun istenmeyen açma vermesi riski vardır. Ani akımda 2. harmonik bileşen oranı nispeten büyüktür. Bu bileşen, bu istenmeyen fonksiyonu engellemek için bastırma sinyali oluşturmakta kullanılabilir. 2. harmonik bastırma için ayarlar aşağıda verilmektedir. 94

101 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma 2ndHarmStab: Belirlenen kademeyi engellemek için 2. harmonik bastırma sinyalinin aktivasyonu için ikinci harmonik akım içeriğinin oranı. Burada ayar temel frekans rezidüel akımın % si olarak verilmiştir. Ayar aralığı 5-100%1'lik kademelerde %. Varsayılan ayar %20'dir ve herhangi bir değer gerekli olmadığını gösteren daha derin bir soruşturma olması halinde kullanılabilir. HarmRestrainx: Bu parametre aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Kapalı/Açık, böylece 2. harmonik bastırma devre dışı bırakılıp etkinleştirilebilir. Dört kademe faz aşırı akım koruma, 3 faz çıkışı korumanın kullanıldığı uygulamaya bağlı olarak farklı şekillerde kullanılabilir. Genel açıklama aşağıda verilmiştir. Çalışma akımı ayarı ters zaman koruması veya en düşük akım kademeli sabit ters zaman koruması, olabilecek en yüksek yük akımının koruma işlemine neden olmayacak şekilde bir akım ayarı vermelidir. Burada koruma resetleme akımı da dikkate alınmalıdır, bunun nedeni kısa bir aşırı akım pikinin, aşırı akım bittikten sonra da korumayı çalıştırmasına engel olmaktır. Bu olgu şekil 48 çiziminde açıklanmıştır. Akim I Hat faz akimi Çalisma akimi Reset akimi IED resetlenmez Zaman t IEC V3 TR IEC en-2.vsd Şekil 48: Aşırı akım koruma için çalışma ve resetleme akımı En düşük ayar değeri denklem 17 örneğinde gösterildiği şekilde yazılabilir. 95

102 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Imax Ipu ³ 1.2 k EQUATION1262 V2 EN (Denklem 17) burada: 1,2 emniyet payıdır, k Imax korumanın resetleme oranıdır maksimum yük akımıdır. Hat üzerindeki maksimum yük akımı tahmin edilmelidir. Ayrıca, korumanın kapsayacağı bölge içindeki tüm arızaların, faz aşırı akım koruma tarafından tespit edilmesi talep edilmektedir. Koruma tarafından tespit edilecek minimum arıza akımı Iscmin hesaplanmalıdır. Bu değer temel alındığında, en yüksek yakalama akım değeri ayarı 18 denkleminde görüldüğü şekilde yazılabilir. Ipu 0.7 Isc min EQUATION1263 V2 EN (Denklem 18) burada: 0,7 emniyet payıdır Iscmin aşırı akım koruma tarafından tespit edilecek en küçük arıza akımıdır. Özet olarak, çalışma akımı denklem 19 gösterilen aralık içerisinde seçilmelidir. Imax 1.2 Ipu 0.7 Isc min k EQUATION1264 V2 EN (Denklem 19) Aşırı akım korumanın yüksek akım fonksiyonu (ki bu işlemi kısa bir süre durdurur) korumanın güç sistemindeki diğer korumalara seçici olacağı şekilde yapılmalıdır. Koruma tarafından korunacak olan güç sisteminin olabildiğince geniş bir bölümünde (primer korumalı bölge), arızaların hızlı açma yapması istenilen bir özelliktir. Arıza akım hesabı, primer korumalı bölgenin en uzak kısmındaki arıza akımlarının en büyüğünü, Iscmax değerini verir. Kısa devre akımının olası bir DC bileşeni nedeniyle, geçici aşırı menzil riski dikkate alınmalıdır. Faz aşırı akım korumanın en hızlı aşaması aşağıdaki formüle göre yazılabilir 96

103 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma I ³ k I high 1.2 t scmax EQUATION1265 V1 EN (Denklem 20) burada: 1,2 emniyet payıdır, k t Iscmax arıza akımının DC bileşenine göre geçici aşırı menzili koruyan bir faktördür ve 1,1 daha düşük olarak düşünülebilir primer koruma bölgesinin en uzak noktasındaki bir arızanın en büyük arıza akımıdır Faz aşırı akım korumanın çalışma zamanları, arıza zamanı çok kısa olacak şekilde seçilmelidir böylece seçicilik sağlanırken korunan teçhizat, termal aşırı yük nedeniyle hasar görmeyecektir. Radyal besleme şebekelerindeki aşırı akım korumada, süre ayarlaması grafik olarak seçilebilir. Bu en fazla ters zamanlı aşırı akım korumada kullanılır. Şekil 49 çiziminde zaman karşı akım eğrileri şema üzerinde göstermektedir. Zaman ayarı, seçiciliği koruyarak en kısa arıza süresini elde etmek üzere seçilmiştir. Eğriler arasındaki süre farkı, kritik süre farkından daha büyükse, seçicilik sağlanabilir. 10 Zaman-akım eğrileri Açma süresi tfunc1 n tfunc2 n Str n Arıza Akımı tr ai IEC V1 TR Şekil 49: Seçicilik sağlanarak arıza süresi 97

104 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Farklı korumalar arasında seçiciliği sağlayabilmek için, radyal şebekede iki korumanın gecikme süreleri arasında minimum bir süre farkı Dt bulunmalıdır. Minimum süre farkı çeşitli durumlar için belirlenebilir. Mümkün olan en kısa zaman farkını belirleyebilmek için korumaların çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı bilinmelidir. Bu gecikme süreleri koruma ekipmanları arasında önemli farklılıklar gösterebilir. Aşağıdaki zaman gecikmeleri yaklaşık olarak düşünülebilir: Koruma çalışma zamanı: Koruma resetleme zamanı: Kesici açma zamanı: msn msn msn Zaman koordinasyonu için örnek İki trafo merkezi A ve B'nin, aşağıdaki 50 şeklindeki çizimde gösterildiği gibi bir hat üzerinden birbirlerine doğrudan bağlandığını kabul edin. B istasyonundan başka bir konumda yer alan bir arıza olduğunu kabul edin. IED B1'in aşırı akım koruması arıza akımının bir büyüklüğü vardır. Böylece korumanın ani bir fonksiyonu olacaktır. IED A1 aşırı akım korumasının gecikme fonksiyonu olmalıdır. Arıza sırasında meydana gelen olaylar dizisi zaman ekseni kullanılarak açıklanabilir, bkz. şekil

105 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma A1 B1 Fider I> I> Zaman ekseni t=0 Ariza ortaya çikar t=t 1 Koruma B1 açilir t=t 2 B1'deki kesici açilir t=t 3 Koruma A1 resetlenir =IEC =1=tr= Original.vsd IEC V1 TR Şekil 50: Arıza sırasında olayların dizisi burada: t=0 arızanın oluştuğu zamandır, t=t 1 t=t 2 t=t 3 IED B1 aşırı akım korumadan devre kesiciye açma sinyali gönderildiği zamandır. Bu korumanın çalışma zamanı t 1 dir, IED B1 deki devre kesicinin açıldığı zamandır. Devre kesicinin açma zamanı t 2 - t 1 'dir ve IED A1 de aşırı akım korumanın resetlediği zamandır. Koruma resetleme zamanı t 3 - t 2 'dir. IED A1'deki aşırı akım korumasının IED B1'deki aşırı akım korumaya karşı seçici olmasını sağlamak için minimum süre farkı t 3 ten daha fazla olmalıdır. Koruma çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı değerlerinde belirsizlikler vardır. Bu nedenle emniyet payı bırakılmalıdır. Gereken süre farkı normal değerlerle, 21 denkleminde gösterildiği şekilde hesaplanabilir. D t ³ 40ms + 100ms + 40ms + 40ms = 220ms EQUATION1266 V1 EN (Denklem 21) burada aşağıdaki kabuller geçerlidir: aşırı akım koruma B1 çalışma zamanı kesici açma zamanı koruma A1 resetleme süresi ek pay 40 ms dir 100 ms dir 40 ms dir ve 40 ms dir 99

106 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma 6.4 Dört kademe faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış OC4SPTOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Dört kademeli faz aşırı akım koruma, faz ayrımlı çıkış OC4SPTOC 51/67 ID-2147.VSD V1 TR Uygulama Dört kademe faz aşırı akım koruma faz ayrımlı çıkış OC4PTOC güç sistemin içerisinde farklı uygulamalarda kullanılır. Bazı uygulama örnekleri: Dağıtım ve alt iletim sistemlerinde fiderlerin kısa devreye karşı korunması. Normalde bu fiderler radyal yapıdadır. İletim hatlarının artçıl kısa devre koruması. Güç trafolarının artçıl kısa devre koruması. Güç sistemine bağlı bulunan farklı donanımların kısa devre korunması; ör. şönt kapasitör bankları, şönt reaktörleri, motorlar ve diğer donanım. Güç jeneratörlerinin artçıl kısa devre koruması. VT girişleri mevcut değil veya bağlı değilse, ayar parametresi DirModex (x= kademe 1, 2, 3 veya 4) varsayılan değerde bırakılacaktır, Yönsüz, veya şöyle ayarlanır Kapalı. Pek çok uygulamada, farklı akım hızlanma seviyeleri ve gecikme süreleri içeren kademelere gerek duyulabilir. OC4SPTOC dört farklı, birbirinden ayrı olarak ayarlanabilen adım içerebilir. OC4SPTOC fonksiyonunun her adımdaki esnekliği yüksektir. Aşağıdaki seçenekler mümkündür: Yönsüz/Yönlü fonksiyon: Çoğu uygulamada fonksiyon yönsüz olarak kullanılır. Bu çoğunlukla korunan nesnenin kendisinin hiç arıza akımı beslemediği durumlar için geçerlidir. Selektivite ve hızlı arıza giderme elde edebilmek için, yönlü fonksiyon gerekli olabilir. Güç trafoları enerjilendirilirken büyük miktarda ani akımlara maruz kalabilir. Bu olgunun nedeni trafonun manyetik çekirdeğinin periyot bölümleri sırasında doymasıdır. Ani yığılma akımının, faz aşırı akım korumasının hızlanma akımı 100

107 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma üzerindeki seviyelere çıkma riski vardır. Ani akımın büyük bir sekonder harmonik içeriği vardır. Bu da korumanın istenmeyen şekilde çalışmasını önlemekte kullanılabilir. Sonuç olarak, OC4PTOC (51/67) fonksiyonunun, eğer bu harmonik akımın seviyesi temel akımın ayarlanmış olan belirli bir yüzdesinin üzerine çıkarsa, ikinci harmonik bastırma olasılığı vardır. Gecikme zamanı karakteristik seçenekleri: Sabit zamanlı gecikme ve farklı türlerde ters zaman gecikme karakteristikleri gibi birkaç gecikme zamanı karakteristiği türü vardır. Farklı aşırı akım fonksiyonları arasındaki seçicilik, normal olarak farklı fonksiyonların fonksiyon gecikme süreleri arasındaki koordinasyonla etkinleştirilir. Tüm aşırı akım fonksiyonları arasındaki ideal koordinasyonu gerçekleştirmek için fonksiyonlar aynı gecikme süresi karakteristiğine sahip olmalıdır. Bu nedenle, standartlaştırılmış çok geniş bir ters zaman karakteristik yelpazesi mevcuttur: IEC ve ANSI Ayarlama kuralları Kademe 1 ve 4 için zaman karakteristikleri, mutlak gecikme süresi veya ters zaman karakteristiği olarak seçilebilir. Kademe 2 ve 3 her zaman mutlak gecikme sürelidir ve IDMT'nin olduğu sistemde kullanılır gerekli değildir. Dört kademe faz aşırı akım koruma faz ayrımlı çıkış OC4SPTOC için parametreler, yerel HMI üzerinden veya IED koruma ve kontrol yöneticisi (PCM600) üzerinden ayarlanır. Dört kademe faz aşırı akım koruma faz ayrımlı çıkış için aşağıdaki ayarlar yapılabilir. Primer akımın (ayaritemel), primer geriliminin (UTemel) ve primer gücün (STemel) ortak temel IED değerleri, ayarlar fonksiyonu GBASVAL için Genel temel değerler içinde ayarlanır. GenelTemel'i şöyle ayarlayın: Temel değerlerin referansı için bir GBASVAL fonksiyonu seçmek üzere kullanılır. ÖlçTürü: Ayrık Fourier filtreli seçimi (DFT) veya gerçek RMS filtreli (RMS) sinyalleri. Örneğin şönt kapasitörlü uygulamalarda RMS harmonik içerik kullanılması düşünülebilir. Çalışma: Koruma aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Kapalı veya Açık HarmBastırma: Kapalı veya Açık, harmonik bastırma ile engellemeyi etkinleştirir. 101

108 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma 3 U ref I dir IEC _1_vsd IEC V1 TR Şekil 51: Yönlü fonksiyon karakteristiği 1. RCA = Röle karakteristik açısı ROA = Röle çalışma açısı Geri 4. İleri Kademe 1 4 ayarları n: şu anlama gelir kademe 1 ve 4. x şu anlama gelir kademe 1, 2, 3 ve 4. DirModex: x kademesinin yönlü modudur. Olası ayarlar Kapalı/Yönsüz/ İleri/Geri. : x kademesinin yönlü modudur. Olası ayarlar. Karakteristn: Kademe n için zaman karakteristiğinin seçimi. Tablo 16 örneğine göre sabit zaman gecikmesi ve farklı türlerde ters zaman karakteristikleri vardır. Adım 2 ve 3 her zaman mutlak gecikme zamanıdır. 102

109 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Tablo 16: Ters zaman karakteristikleri Eğri adı ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit Zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Farklı karakteristikler teknik kılavuzda tarif edilmiştir. Ix>: IBase in %si olarak verilen kademe x için çalışma faz akım seviyesi. tx: Kademe x için sabit zamanlı gecikme. Sabit zamanlı karakteristik seçilirse kullanılır. kn: Ters zaman gecikmesinin zaman çarpanı kademe n. : Ters zaman gecikmesinin zaman çarpanı kademe n. IMinn: Kademe n için minimum çalışma akımı, ITemel in % si olarak. Standarda göre ANSI resetleme karakteristiğine erişmek için IMinn'i, Ix>'in altında ayarlayın. Eğer IMinn, herhangi bir kademe için Ix>'in üstünde ayarlanır ise akım IMinn'in altına düştüğünde ANSI resetleme akım sıfırmış gibi çalışır. tnmin: Tüm ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma zamanı. Yüksek akımlarda ters zaman karakteristiği çalışma zamanını çok kısa verebilir. Bu parametre ayarlanarak kademenin çalışma zamanının asla ayarlanan değerden kısa olmaması sağlanabilir. 103

110 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Çalışma zamanı IMinn tnmin Akım =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 52: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma akımı ve çalışma zamanı Eğrinin tanımına tamamen uygun olabilmesi için parametre tnmin ayarı, ayarlı olan akım yakalama değerinin yirmi katı olarak ölçülen akımın seçili ters eğrisinin çalışma zamanına eşit bir değere ayarlanmalıdır. Çalışma zamanını değeri kn için seçilmiş olan ayar değerine bağımlı olduğunu unutmayın harmonik bastırma 2ndHarmStab: Temel akımın %'si olarak ayarlanmış 2. harmonik akım bastırmanın çalışma seviyesi. Ayar aralığı %1 lik basamaklar halinde %5-100 dür. Varsayılan ayar %20 dir. HarmRestrainx: Kademe x kilitlemesini, harmonik bastırma fonksiyonu (2. harmonik) üzerinden etkinleştir. Güç trafosu ani yığılma akımlarının istenmeyen açmalara sebep olma ihtimali varsa, bu fonksiyonun kullanılması gerekir. Olabilecek ayarlar Kapalı veya Açık. OC4SPTOC fonksiyonu, korumanın kullanıldığı uygulamaya bağlı olarak farklı şekillerde kullanılabilir. Genel açıklama aşağıda verilmiştir. çalışma akımı ayarı ters zaman koruması veya en düşük akım kademeli sabit ters zaman koruması, olabilecek en yüksek yük akımının koruma yapmasına neden 104

111 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma olmayacak şekilde ayarlanmalıdır. Burada koruma resetleme akımı da dikkate alınmalıdır, bunun nedeni kısa bir aşırı akım pikinin, aşırı akım bittikten sonra da korumayı çalıştırmasına engel olmaktır. Bu olgu şekil 53 çiziminde açıklanmıştır. Akim I Hat faz akimi Çalisma akimi Reset akimi IED resetlenmez Zaman t IEC V1 TR =IEC =1=tr=O riginal.vsd Şekil 53: Bir aşırı akım koruma için Çalışma ve resetleme akımı En düşük ayar değeri 17 denkleminde gösterildiği şekilde yazılabilir. Imax Ipu ³ 1.2 k EQUATION1262 V2 EN (Denklem 22) burada: 1,2 emniyet payıdır, k korumanın resetleme oranıdır, ve lmax maksimum yük akımıdır. Hat üzerindeki maksimum yük akımı tahmin edilmelidir. Ayrıca, korumanın kapsayacağı bölge içindeki tüm arızaların, faz aşırı akım koruma tarafından tespit edilmesi talep edilmektedir. Koruma tarafından tespit edilecek minimum arıza akımı Iscmin, hesaplanmalıdır. Bu değer temel alındığında, en yüksek yakalama akım değeri ayarı 18 denkleminde görüldüğü şekilde yazılabilir. 105

112 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Ipu 0.7 Isc min EQUATION1263 V2 EN (Denklem 23) burada: 0,7 emniyet katsayısıdır Iscmin aşırı akım koruma tarafından tespit edilecek en küçük arıza akımıdır Imax 1.2 Ipu 0.7 Isc min k EQUATION1264 V2 EN (Denklem 24) Aşırı akım korumanın yüksek akım fonksiyonu (ki bu işlemi kısa bir süre durdurur) korumanın güç sistemindeki diğer korumalara seçici olacağı şekilde yapılmalıdır. Koruma tarafından korunacak olan güç sisteminin olabildiğince geniş bir bölümünde (primer korumalı bölge), arızaların hızlı açma yapması istenilen bir özelliktir. Arıza akım hesabı, primer korumalı bölgenin en uzak kısmındaki arıza akımlarının en büyüğünü, Iscmax değerini verir. Kısa devre akımının olası bir DC bileşeni nedeniyle, geçici aşırı menzil riski dikkate alınmalıdır. Faz aşırı akım korumanın en hızlı aşaması aşağıdaki formüle göre yazılabilir I ³ k I high 1.2 t scmax EQUATION1265 V1 EN (Denklem 25) burada: 1,2 emniyet katsayısıdır kt, arıza akımının DC bileşenine göre geçici aşırı menzili koruyan bir faktördür ve 1,1 daha düşük olarak düşünülebilir Iscmax primer koruma bölgesinin en uzak noktasındaki bir arızanın en büyük arıza akımıdır Faz aşırı akım korumanın çalışma zamanları, arıza zamanı çok kısa olacak şekilde seçilmelidir böylece seçicilik sağlanırken korunan teçhizat, termal aşırı yük nedeniyle hasar görmeyecektir. Radyal besleme şebekelerindeki aşırı akım korumada, süre ayarlaması grafik olarak seçilebilir. Bu en fazla ters zamanlı aşırı akım korumada kullanılır. Şekil 54 çiziminde zaman karşı akım eğrileri şema üzerinde göstermektedir. Zaman ayarı, seçiciliği koruyarak en kısa arıza süresini elde etmek üzere seçilmiştir. Eğriler arasındaki süre farkı, kritik süre farkından daha büyükse, seçicilik sağlanabilir. 106

113 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Zaman-akım eğrileri Açma süresi Arıza akımı =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 54: Seçicilik sağlanarak arıza süresi Radyal şebekede, farklı korumalar arasında seçiciliği sağlayabilmek için, iki korumanın gecikme süreleri arasında minimum bir süre farkı t bulunmalıdır. Minimum süre farkı çeşitli durumlar için belirlenebilir. Mümkün olan en kısa zaman farkını belirleyebilmek için korumaların çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı bilinmelidir. Bu gecikme süreleri koruma ekipmanları arasında önemli farklılıklar gösterebilir. Aşağıdaki zaman gecikmeleri yaklaşık olarak düşünülebilir: Koruma çalışma zamanı: msn Koruma resetleme zamanı: msn Kesici açma zamanı: msn Örnek İki trafo merkezi A ve B'nin, aşağıdaki 55 şeklindeki çizimde gösterildiği gibi bir hat üzerinden birbirlerine doğrudan bağlandığını kabul edin. B istasyonundan başka bir konumda yer alan bir arıza olduğunu kabul edin. IED B1'in aşırı akım korumasına arıza akımının bir büyüklüğü vardır. Böylece korumanın ani bir fonksiyonu olacaktır. IED A1 aşırı akım korumasının gecikme fonksiyonu olmalıdır. Arıza sırasında meydana gelen olaylar dizisi zaman ekseni kullanılarak açıklanabilir, 55 şeklindeki çizime bakınız. 107

114 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma A1 B1 Fider I> I> Zaman ekseni t=0 Ariza ortaya çikar t=t 1 Koruma B1 açilir t=t 2 B1'deki kesici açilir t=t 3 Koruma A1 resetlenir =IEC =1=tr=Ori ginal.vsd IEC V1 TR Şekil 55: Arıza sırasında olayların dizisi burada: t=0 rızanın oluştuğu zamandır. t=t1 IED B1 aşırı akım korumadan devre kesiciye açma sinyali gönderildiği zamandır. Bu korumanın çalışma süresi IED B1 deki devre kesicinin açıldığı zamandır, t1, t=t2. Devre kesici açılma süresi t2 - t1 dir. IED A1 de aşırı akım korumanın resetlediği zamandır, t=t3. Koruma resetleme süresi t3 - t2 dir. IED A1'deki aşırı akım korumasının IED B1'deki aşırı akım korumaya karşı seçici olmasını sağlamak için minimum süre farkı t 3 den daha fazla olmalıdır. Koruma çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme süresinin değerlerinde belirsizlikler vardır. Bu nedenle emniyet payı bırakılmalıdır. Gereken süre farkı normal değerlerle, 21 denkleminde gösterildiği şekilde hesaplanabilir. D t ³ 40ms + 100ms + 40ms + 40ms = 220ms EQUATION1266 V1 EN (Denklem 26) burada aşağıdaki kabuller geçerlidir: aşırı akım koruma B1 işletim süresi 40 msn'dir kesici açılma süresi 100 msn'dir A1 korumasının resetleme zamanı 40 msn'dir ek tolerans 40 msn'dir 108

115 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma 6.5 Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC IEC IN>> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50N IEF V1 TR Uygulama Pek çok uygulamada, arıza akımı nesne empedansı ile tanımlanmış bir değer ile sınırlı olduğunda, ani toprak arıza koruma hızlı ve seçivi açma sağlayabilir. Çok yüksek akımlarla karakterize edilen arızalarda 15 ms'de çalışabilen (50 Hz nominal sistem frekansı) anlık rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC, IED içerisine dahil edilmiştir Ayarlama kuralları Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC için parametreler, yerel HMI üzerinden veya PCM600 üzerinden yapılır. EFPIOC için ayar parametrelerinin seçimi için bazı kurallar verilmiştir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Fonksiyonun ayarı, rezidüel akım korumanın çalışmasıyla sınırlıdır (IN>>). Temel koşul selektivitenin sağlanmasıdır. Başka bir deyişle EFPIOC fonksiyonunun, korunan nesne (hat) dışındaki diğer nesneler için çalışmasına izin verilmemelidir. Gözlü sistemdeki normal bir hat için tek fazdan toprağa arızalar ve fazdan faza toprağa arızalar şekil 56 ve şekil 57 örneğinde gösterildiği şekilde hesaplanır. Koruma için rezidüel akımlar (3I 0 ) hesaplanır. Uzak hat ucundaki arıza için bu arıza akımı I fb dir. Bu hesaplamada, alçak kaynak empedanslı Z A ve yüksek kaynak empedanslı çalışma durumu Z B kullanılmalıdır. Merkez baradaki arıza için arıza akımı I fa dır. Bu hesaplamada, alçak kaynak empedanslı Z A ve yüksek kaynak empedanslı çalışma durumu Z B kullanılmalıdır. 109

116 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Z A A I fb Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 56: A dan B ye dış arıza akımı: I fb Z A A I fa Z L B Z B Röle Arıza vsd IEC V1 TR Şekil 57: B den A ya dış arıza akımı: I fa Bu fonksiyon, koruma için hesaplanan hiçbir akımda çalışmaz. Minimum akım ayarı (Imin) teorik olarak şöyle olacaktır: Imin ³ MAX( I fa, I fa ) EQUATION284 V1 EN (Denklem 27) Maksimum statik hassasiyetsizliği için %5 güvenlik payı ve maksimum olası geçici aşırı menzil için %5 güvenlik payı bırakılmalıdır. Cihazlardaki trafoların geçici koşullarda hassasiyetsizliği ve sistem verilerindeki hassasiyetsizlik nedeniyle ilaveten %20 önerilir. Minimum primer akım ayarı (Is) aşağıdaki gibidir: I s ³ 1.3.Im in EQUATION285 V2 EN (Denklem 28) Sıfır dizi ortak kuplajlı paralel hatların durumunda, paralel hat üzerindeki arıza, şekil 58 çiziminde gösterildiği gibi hesaplanmalıdır. 110

117 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma A C Z L1 Hat 1 B Z A Arıza M Z B Z L2 I M IED Hat 2 =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 58: İki paralel hat. Paralel hattın dış arıza akımı üzerindeki etkisi: I M Minimum akım ayarı (Imin), bu durumda teorik olarak şöyle olacaktır: I m in ³ M A X( I fa, I fb, I M ) EQUATION287 V1 EN (Denklem 29) Burada: I fa ve I fb tek hatlı durum için açıklanmıştır. Daha önce bahsedilen emniyet payı dikkate alındığında, minimum ayar (Is) şöyle olacaktır: I s ³ 1.3.Im in EQUATION288 V2 EN (Denklem 30) Trafo ani yığılma akımı dikkate alınmalıdır. Koruma ayarı temel akımın (IBase) yüzdesi olarak ayarlanmalıdır. Çalışma: korumayı şu şekilde ayarlayın Açık veya Kapalı. IN>>: Çalışma akımını ITemel 'in % si olarak ayarlayın. Itemel, IED de bulunan fonksiyonların tümü için geçerli genel bir parametredir. 6.6 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır, negatif dizi yönü EF4PTOC 111

118 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 51N/67N IEC V1 TR Uygulama Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC güç sisteminde çeşitli uygulamalarda kullanılır. Bazı uygulama örnekleri şunlardır: Doğrudan topraklanmış dağıtım ve alt iletim sistemlerinde, fiderlerin toprak arızalarına karşı korunması. Normalde bu fiderler radyal yapıdadır. Alt iletim ve iletim hatlarının artçı toprakarıza koruması. İletim hatlarının hassas toprak arıza koruması. EF4PTOC mesafe koruma ile karşılaştırıldığında, dirençli fazdan toprağa arızaları daha yüksek hassasiyetle tespit eder. Güç trafolarının artçı toprak arıza koruması, trafo merkezinde toprak kaynağı ile. Güç sistemine bağlı bulunan farklı donanımların toprak arıza koruması; örn. şönt kapasitör bankları, şönt reaktörleri ve diğerleri. Fidererin negatif dizi yönlü toprak arıza koruması, PT'ler Açık Üçgen bağlı bir şekilde, Sıfır dizi gerilimi elde etmek mümkün değildir. Önemli ortak bağlaşıma sahip çift devreli orta veya uzun aktarım hattının negatif dizi yönlü toprak arıza koruması. Pek çok uygulamada, farklı çalışma düzeyleri ve zaman gecikmeleri içeren kademelere gerek duyulabilir. EF4PTOC'de dört farklı, birbirinden ayrı olarak ayarlanabilen kademe olabilir. EF4PTOC fonksiyonunun her kademesi yüksek seviyede esneklik içerir. Aşağıdaki seçenekler mümkündür: Yönsüz/Yönlü fonksiyon: Bazı uygulamalarda fonksiyon yönsüz olarak kullanılır. Bu çoğunlukla korunan nesnenin kendisinin hiç arıza akımı beslemediği durumlar için geçerlidir. Selektivite ve hızlı arıza giderme elde edebilmek için, yönlü fonksiyon gerekli olabilir. Bu durum, gözlü ve efektif topraklı iletim sistemlerinin simetrik olmayan toprak arıza koruması için geçerli olabilir. Yönlü rezidüel aşırı akım koruma, iletim hatlarındaki toprak arızalarının hızla giderilmesini sağlayan telekoruma iletişim düzenlerinde de etkili şekilde çalışabilir. Yönlü fonksiyon, ayar ile belirlenen polarizasyon miktarını kullanır. Gerilim polarizasyonu (3U 0 veya U 2 ) çoğunlukla kullanılır, fakat alternatif olarak akım polarizasyonu (3I 0 veya I 2 ) nötr (sıfır dizi) kaynağı (ZN) sunan trafo nötrlerindeki akımlar kullanılarak (IPol ZN) fonksiyon polarize edilir. Ayrıca, gerilim ve akım bileşenlerinin her ikisinin toplamının polarizasyonuna izin verildiği çifte polarizasyon da mümkündür. 112

119 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Zaman karakteristiği seçenekleri: Birkaç farklı zaman karakteristik türü vardır; örneğin sabit zamanlı gecikme ve farklı türde ters zaman karakteristikleri. Farklı aşırı akım korumaları arasındaki seçicilik, normal olarak farklı korumaların çalışma zamanları arasındaki koordinasyonla etkinleştirilir. Optimal koordinasyonu elde etmek için tüm aşırı akım korumalarının, aynı zaman karakteristiğine sahip olacak şekilde birbirleriyle koordine edilmesi gerekir. Bu nedenle, standartlaştırılmış çok geniş bir ters zaman karakteristik yelpazesi mevcuttur: IEC ve ANSI. Kademe 1 ve 4 için zaman karakteristikleri, mutlak gecikme süresi veya ters zaman karakteristiği olarak seçilebilir. Kademe 2 ve 3 her zaman sabit zaman gecikmelidir ve sistemde IDTM'ye gerek olmadığında kullanılır. Tablo 17: Zaman karakteristiği Eğri adı ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit Zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Güç trafoları enerjilendirilirken büyük miktarda ani akımlara maruz kalabilir. Ani akımın rezidüel akım bileşenleri bulunabilir. Bu olgunun nedeni trafonun manyetik çekirdeğinin çevrim bölümleri sırasında satürasyonudur. Ani akımın, rezidüel aşırı akım korumanın çalışma akımının üzerinde bir rezidüel akım seviyesine çıkma riski vardır. Ani akımın büyük bir sekonder harmonik içeriği vardır. Bu da korumanın istenmeyen şekilde çalışmasını önlemekte kullanılabilir. Sonuç olarak EF4PTOC fonksiyonunun, eğer bu harmonik akımın düzeyi temel akımın ayarlanmış olan belirli bir yüzdesinin üzerine çıkarsa, ikinci bir harmonik bastırma 2ndHarmStab olanağı vardır. 113

120 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Ayarlama kuralları Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Dört kademeli aşırı rezidüel akım koruma için aşağıdaki ayarlar yapılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Korumayı şu şekilde ayarlar Açık veya Kapalı. EnaDir: Her kademede yönlü mod seçimine ek olarak yönlü hesaplamayı etkinleştirir Kademe 1 ve 4 için ayarlar n kademe 1 ve 4 anlamına gelir. x kademe 1, 2, 3 ve 4 anlamına gelir. DirModex: x kademesinin yönlü modudur. Olası ayarlar: Kapalı/Yönsüz/İleri/Geri. Karakteristx: x kademesi için zaman karakteristiğinin seçimi. Sabit zamanlı gecikme ve farklı türde ters zaman karakteristikleri kullanılabilir. Ters zaman karakteristiği, yüksek akım arızalarının hızlı giderilmesini sağlar ve aynı zamanda diğer ters zaman faz aşırı akım korumalarına seçicilik sağlar. Bu ise genellikle radyal şeklinde beslenen şebekelerde kullanılmakla birlikte gözlü şebekelerde de kullanılabilir. Gözlü şebekelerde, ayarlar şebeke arıza hesaplarını baz almalıdır. Farklı korumalar arasında seçiciliği sağlayabilmek için, radyal şebekede iki korumanın gecikme süreleri arasında minimum bir süre farkı Dt bulunmalıdır. Minimum süre farkı çeşitli durumlar için belirlenebilir. Mümkün olan en kısa zaman farkını belirleyebilmek için korumaların çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı bilinmelidir. Bu gecikme süreleri koruma ekipmanları arasında önemli farklılıklar gösterebilir. Aşağıdaki zaman gecikmeleri yaklaşık olarak düşünülebilir: Koruma çalışma zamanı: Koruma resetleme zamanı: Kesici açma zamanı: msn msn msn Farklı karakteristiklerin açıklaması Teknik Kılavuzda (TM) yapılmıştır. INx>: Kademe x için çalışma rezidüel akım düzeyi, IBase in %'si olarak verilmiştir. kn: Kademe için bağımlı (ters) karakteristik için zaman çarpanı. 114

121 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma IMinn: Kademe nx için minimum çalışma akımı, ITemel in % si olarak. Standarda göre ANSI resetleme karakteristiği elde etmek için INx> altındaki IMinn parametrelerini ayarlayın. Eğer IMinn parametresi herhangi bir kademe için INx'in üstünde ayarlanır ise akım IMinn'in altına düştüğünde ANSI resetleme akım sıfırmış gibi çalışır. tnmin: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma zamanı. Yüksek akımlarda ters zaman karakteristiği çalışma zamanını çok kısa verebilir. Bu parametre ayarlanarak kademe kademe nçalışma süresinin ayarlanan değerden asla kısa olmaması sağlanabilir. Çalışma zamanı IMinn tnmin Akım =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 59: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma akımı ve çalışma zamanı. Eğri tanımına tam olarak uymak için, ayar parametresi txmin, ayarlı olan akım yakalama değerinin yirmi katı olarak ölçülen akımın seçili ters eğrisinin çalışma zamanına eşit bir değere ayarlanmalıdır. Çalışma zamanı değerinin kn zaman çarpanı için seçilmiş olan ayar değerine bağımlı olduğunu unutmayın Tüm kademeler için ortak ayarlar tx: Kademe x için sabit zamanlı gecikme. Sabit zamanlı karakteristik seçilirse kullanılır. 115

122 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma AçıRCA: Derece olarak verilen röle karakteristik açısı. Bu açı, şekil 60 örneğinde gösterildiği gibi tanımlanmıştır. Rezidüel akım referans gerilimin gerisinde olduğunda açı pozitif olarak tanımlanır (Upol = 3U 0 veya U 2 ) RCA Upol = 3U 0 veya U 2 I>Dir Çalışma en nsi.vsd IEC V4 TR Şekil 60: Derece olarak röle karakteristik açısı Normal bir iletim şebekesinde RCA normal değeri yaklaşık 65 'dir. Ayar aralığı -180 ila +180 arasındadır. polyöntemi: Eğer yönlü polarizasyon şöyle ise tanımlar: Gerilim (3U 0 veya U 2 ) Akım (3I 0 ZNpol veya 3I 2 ZNpol burada ZNpol ifadesi RNpol + jxnpol) veya her iki akım ve gerilim, Çift (çift polarlama, (3U 0 + 3I 0 ZNpol) veya (U 2 + I 2 ZNpol)). Normalde dahili olarak hesaplanmış rezidüel toplamdan veya harici açık deltadan alınan gerilim polarizasyonu kullanılır. Akım polarizasyonu, yerel kaynak güçlü olduğunda ve yüksek hassasiyet gerektiğinde faydalıdır. Bu tip durumlarda, polarizasyon gerilimi (3U 0 ) %1 değerinin altında olabilir ve akım polarizasyonu veya çift polarlama kullanılması gerekli olabilir. Ayarlanmış gerekli akımı (primer) minimum empedans (ZNpol) ile çarpın ve doğrulamak amacıyla fazdan toprağa gerilim yüzdesinin kesinlikle %1 den yüksek olduğunu kontrol edin (minimum 3U 0 >UPolMin ayarı). RNPol, XNPol: Akım polarizasyonuna temel olarak, sıfır dizi kaynak primer ohm cinsinden ayarlanır. Ardından polarizasyon gerilimi 3I 0 ZNpol olarak elde edilir. 116

123 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Znpol, (ZS 1 -ZS 0 )/3 olarak tanımlanabilir, bu da korumanın arkasındaki kaynağın toprak geri dönüş empedansıdır. Yerel kaynaktaki maksimum toprak arıza akımı ZN değerini U/( 3 3I 0 ) olarak hesaplamak için kullanılabilir. Tipik olarak, minimum ZNPol (3 sıfır dizi kaynağı) ayarlanır. Ayar primer ohm cinsinden yapılır. Çift polarlama yöntemi kullanıldığında, ürüninx> ZNpol öğesinin 3U 0 'dan büyük olmaması önemlidir. Büyük olursa ters yöndeki arızalarda hatalı çalışma riski doğar. IPolMin: yönlü değerlendirme için kabul edilen minimum toprak arıza akımıdır. Bu değerden daha küçük akımlar için çalışma engellenir. Tipik ayar IBase in %5-10 udur. UPolMin: UBase'in %'si olarak verilen yönlü fonksiyon için minimum polarizasyon (referans) rezidüel gerilim./ 3. I>Dir: Yönlü karşılaştırma düzeni için, IBase in % si olarak çalışma rezidüel akım salma düzeyi. Bu ayar IBase'in %'si olarak verilir ve en düşük INx> ayarının altında ayarlanmalı ve yönlü ölçümler için ayarlanmalıdır. Çıkış sinyalleri STFW ve STRV bir telekoruma düzeninde kullanılabilir. Uygun sinyal iletişim düzeni bloğuna yapılandırılmalıdır harmonik bastırma Güç trafosu enerjilendirildiğinde, bu sürenin bir bölümünde akım trafo çekirdeğinin doyma riski vardır. Bu da trafo ani yığılma akımıyla sonuçlanabilir. Bu da, ani yığılma akımının fazlar arasında sapıyor olması nedeniyle, şebekede azalan rezidüel akımla sonuçlanır. Rezidüel aşırı akım fonksiyonunun istenmeyen açma verme riski vardır. Ani yığılma akımında 2. harmonik bileşen oranı nispeten büyüktür. Bu bileşen, bu istenmeyen fonksiyonu engellemek için bastırma sinyali oluşturmakta kullanılabilir. Akım trafosu doyması sırasında, koruma tarafından yalancı rezidüel akım ölçümü yapabilir. Ayrıca burada 2. harmonik bastırma istenmeyen şekilde çalışmayı önleyebilir. 2ndHarmStab: 2. harmonik bastırma sinyalinin aktivasyonu için 2. harmonik akım içeriğinin oranı. Burada ayar temel frekans rezidüel akımın % si olarak verilmiştir. HarmRestrainx: Kademe x engellemesini, harmonik bastırma fonksiyonundan etkinleştir. 6.7 Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma SDEPSDE 117

124 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma IEC SDEPSDE - 67N ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Yüksek empedans topraklamalı şebekelerde, fazdan toprağa arıza akımı, kısa devre akımlarından önemli derecede daha küçüktür. Toprak arıza korumada karşılaşılan bir diğer zorluk ise; fazdan toprağa arıza akımının büyüklüğünün, şebeke üzerindeki arıza konumundan neredeyse bağımsız olmasıdır. Yüksek empedans topraklı şebekelerde, yönlü rezidüel akım fazdan toprağa arızaların tespit edilmesinde ve selektif olarak açılmasında kullanılabilir. Koruma 3I 0 cos φ rezidüel akım bileşenini kullanır, burada φ rezidüel akım ve rezidüel gerilim (-3U 0 ) arasındaki açıdır ve karakteristik bir açıyla kompanse edilmiştir. Alternatif olarak, fonksiyon kesin 3I 0 seviyesine, açı denetleme 3I 0 ve cos φ ile birlikte ayarlanabilir. Yüksek empedans topraklı şebekelerde, yönlü rezidüel güç fazdan toprağa arızaların tespit edilmesinde ve selektif olarak açılmasında kullanılabilir. Koruma 3I 0 3U 0 cos φ rezidüel akım bileşenini kullanır, burada φ rezidüel akım ve referans rezidüel gerilim arasındaki açıdır ve karakteristik bir açıyla kompanse edilmiştir. Normal bir yönsüz rezidüel akım fonksiyonu, sabit veya ters zaman gecikmesiyle birlikte kullanılabilir. Ayrıca, yönsüz hassas artçıl koruma için yedek nötr nokta gerilim fonksiyonu da kullanıma sunulmuştur. Yalıtılmış bir şebekede, yani şebekenin toprakla sadece faz kondüktörleri ve toprak arasındaki kapasiteler üzerinden kuple olduğu şebekede, rezidüel akımın faz kayması referans rezidüel gerilimle karşılaştırıldığında her zaman -90º'dır. Böyle bir şebekede karakteristik açı -90º olarak seçilir. Dirençli topraklanmış veya paralel dirençli Petersen bobinli topraklanmış şebekelerde, toprak arızası tespitinde aktif rezidüel akım komponenti (rezidüel gerilimle birlikte fazda) kullanılmalıdır. Bu tür şebekelerde karakteristik açı 0º olarak seçilir. Rezidüel akımın genliği arıza konumundan bağımsız olduğundan, toprak arıza korumasının selektivitesi zaman selektivitesiyle elde edilir. Hassas yönlü rezidüel aşırı akım koruma ne zaman kullanılmalı ve hassas yönlü rezidüel güç koruma ne zaman kullanılmalıdır? Aşağıdaki noktaları dikkate alın: 118

125 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Hassas yönlü rezidüel aşırı akım koruma daha fazla hassasiyet olanağı sunar Hassas yönlü rezidüel güç koruma ters zaman karakteristiklerinin kullanılmasına olanak tanır. Bu, yüksek kapasite toprak arıza akımlarına sahip, yüksek empedans topraklı büyük şebekelerde geçerlidir. Bazı güç sistemlerinde, örneğin düşük empedans topraklı sistemlerde, orta boy nötr nokta direnç kullanılır. Böyle bir direnç, sıfır dirençli bir fazdan toprağa arızada A dirençli toprak arıza akım komponenti verecektir. Böyle bir sistemde yönlü rezidüel güç koruma selektivite için daha iyi olasılıklar sunmaktadır ve bunlar invers zaman güç karakteristikleri ile etkinleştirilmiştir Ayarlama kuralları Hassas toprak arıza koruma, yüksek empedans topraklı sistemlerde veya dirençli toprağa sahip sistemlerde kullanılır. Bu sistemlerde, nötr nokta direnci normal yüksek empedanstan daha yüksek, faz-faz kısa devre akımından daha düşük toprak arıza akımına sahiptir. Yüksek empedans bir sistemde arıza akımının, sistemin sadece toprağa sıfır dizi şönt empedansı ile ve arıza direnciyle sınırlı olduğu varsayılır. Sistemdeki tüm seri empedansların sıfır olduğu varsayılır. Yüksek empedans topraklı bir sistemde toprak arıza koruma ayarında, nötr nokta gerilimi (sıfır dizi gerilimi) ve toprak arıza akımı istenilen hassasiyette hesaplanır (arıza direnci). Karmaşık sıfır nokta gerilim (sıfır dizi) aşağıda gösterildiği gibi hesaplanır: U 0 U phase = 3 R 1 + Z 0 f EQUATION1943 V1 EN (Denklem 31) Burada U phase R f Z 0 arıza noktasında arızadan önce bulunan faz gerilimidir, arıza noktasındaki toprak direncidir, ve sistemin toprak sıfır dizi empedansıdır Arıza noktasındaki arıza akımı aşağıdaki gibi hesaplanabilir: I 3 U phase = 3I = Z + 3 R j 0 0 f EQUATION1944 V1 EN (Denklem 32) 119

126 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Empedans Z 0 sistem topraklamasına bağlıdır. Yalıtılmış bir sistemde (nötr nokta aygıtı olmadan) empedans, faz kondüktörleri ve toprak arasındaki kapasitif kuplaja eşittir. 3 U Z = - jx = - j 0 c I j phase EQUATION1945 V1 EN (Denklem 33) Burada I j X c dirençli olmayan faz-toprak arızasında kapasitif toprak arızasıdır toprak kapasitif reaktansıdır Nötr nokta dirençli bir sistemde (direnç topraklı sistemler), Z 0 empedansı aşağıdaki gibi hesaplanır: Z - jx 3R c = 0 - jx c + 3R n n EQUATION1946 V1 EN (Denklem 34) Burada R n nötr nokta direncinin direncidir Çoğu sistemde ayrıca, bir veya daha fazla trafo nötr noktasına bağlı bir nötr nokta reaktörü (Petersen bobini) vardır. Bu tür sistemlerde Z 0 empedansı aşağıdaki gibi hesaplanabilir: Z 9R X X n n c = - jx // 3R // j3x = 3X X + j3r 3X - X 0 c n n ( ) n c n n c EQUATION1947 V1 EN (Denklem 35) Burada X n Petersen bobininin reaktansıdır. Petersen bobini iyi ayarlanmışsa 3X n = X c elde edilir. Bu durumda Z 0 empedansı aşağıdaki gibidir: Z 0 = 3R n Şimdi, direnç ile topraklamada, yüksek empedans topraklamadan daha yüksek toprak arıza akımı veren bir sistemi düşünelim. Sistemdeki seri empedanslar artık göz ardı edilemez. Tek fazdan toprağa arızalı bir sistem şekil 61 örneğinde açıklanmıştır. 120

127 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Kaynak empedansi Zsc (kon. sek) ZT,1 (kon. sek) ZT,0 (sifir sek) RN U0A Trafo Merkezi A 3I0 ZhatAB,1 (kon. sek) ZhatAB,0 (sifir sek) U0B Trafo Merkezi B ZhatBC,1 (kon. sek) ZhatBC,0 (sifir sek) Faz-toprak arizasi IEC V1 TR Şekil 61: =IEC =1=tr=Original.vsd Ayarların hesaplanması için güç sistemi eşdeğeri Rezidüel arıza akımı aşağıdaki şekilde yazılabilir: 3I 3U phase = 0 2 Z Z 3 R f EQUATION1948 V1 EN (Denklem 36) Burada U phase Z 1 Z 0 R f arıza noktasında arızadan önce bulunan faz gerilimidir arıza noktasında toplam pozitif dizi empedanstır. Z 1 = Z sc +Z T,1 +Z lineab,1 +Z linebc,1 arıza noktasında toplam sıfır dizi empedanstır. Z 0 = Z T,0 +3R N +Z lineab,0 +Z linebc,0 arıza direncidir. Trafo A ve B deki rezidüel gerilimler aşağıdaki gibi yazılabilir: ( ) U = 3I Z + 3R 0 A 0 T,0 N EQUATION1949 V1 EN (Denklem 37) U = 3I (Z + 3R + Z ) OB 0 T,0 N lineab,0 EQUATION1950 V1 EN (Denklem 38) 121

128 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Hassas toprak arıza korumaları tarafından ölçülen A ve B deki rezidüel güç aşağıdaki gibidir: S = 3U 3I 0 A 0A 0 EQUATION1951 V1 EN (Denklem 39) S = 3U 3I 0 B 0B 0 EQUATION1952 V1 EN (Denklem 40) Rezidüel güç karmaşık bir niceliktir. Koruma, karakteristik açı RCA'da maksimum hassasiyete sahip olacaktır. Karakteristik açıda koruma tarafından ölçülen görünür rezidüel güç bileşeni aşağıdaki gibi yazılabilir: S = 3U 3I cos j 0 A,prot 0A 0 A EQUATION1953 V1 EN (Denklem 41) S = 3U 3I cosj 0 B,prot 0B 0 B EQUATION1954 V1 EN (Denklem 42) φ A ve φ B açıları, trafoda karakteristik açı RCA ile kompanse edilmiş rezidüel akım ve rezidüel gerilim arasındaki faz açılarıdır. Koruma, karakteristik açı yönündeki güç bileşenlerini ölçüm için ve de ters zaman gecikmesi için baz olarak kullanacaktır. Ters zaman gecikmesi aşağıdaki gibi tanımlanır: ksn (3I0 3U0 cos j(reference)) tinv = 3I0 3U0 cos j(measured) EQUATION1942 V2 TR (Denklem 43) GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/KapalıÇalışma ayarı ile birlikte. OpMode ayarı ile, yönlü fonksiyon prensibi seçilir. OpMode3I0Cosfi olarak ayarlandığında, RCADir karakteristik açısına eşit yönde akım bileşeninin maksimum hassasiyeti vardır. RCADir karakteristiği Şekil 62 örneğinde gösterildiği gibi 0 ye eşittir. 122

129 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma RCADir = 0, ROADir = 0 3I 0 ϕ = ang(3i 0) ang(3u ref ) 3U0 = Uref 3I0 cosϕ IEC V3 TR IEC en.vsd Şekil 62: 0 'ye eşit RCADir karakteristiği. RCADir karakteristiği şekil 63 örneğinde gösterildiği gibi -90 ye eşittir. U ref RCADir = 90, ROADir = 90 3I 0 3I0 cosϕ ϕ = ang(3 I0) ang( U ref ) 3U0 IEC _3_en.vsd IEC V3 TR Şekil 63: -90 ye eşit RCADir karakteristiği OpMode3U03I0cosfi olarak ayarlandığında, bu yöndeki görünür rezidüel güç bileşeni ölçülür. OpMode3I0 ve fi olarak ayarlandığında fonksiyon, rezidüel akımın INDir> ayarından daha büyük olması ve rezidüel akım açısının RCADir ± ROADir sektörü içerisinde bulunması durumunda çalışır. RCADir = 0 ve ROADir = 80 için karakteristik şekil 64 örneğinde gösterilmiştir. 123

130 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma RCADir = 0º ROADir = 80º Çalistirma alani 3I 0-3U 0 IEC V3 TR =IEC =3=tr=Origi nal.vsd Şekil 64: RCADir = 0 ve ROADir = 80 için karakteristik DirModeİleri veya Geri olarak ayarlanır ve açma fonksiyonunun yönü yönlü rezidüel akım fonksiyonundan ayarlanır. Yönlü koruma modlarının tümünde rezidüel akım salma seviyesi ayarı INRel> vardır ve IBase in % si olarak ayarlanır. Bu ayar tespit edilecek en düşük arıza akımından daha küçük veya buna eşit olarak seçilmelidir. Yönlü koruma modlarının tümünde rezidüel akım salma seviyesi ayarı UNRel> vardır ve UBase in % si olarak ayarlanır. Bu ayar tespit edilecek en düşük arıza rezidüel geriliminden daha küçük veya buna eşit olarak seçilmelidir. Sabit zaman gecikmesi seçildiyse, yönlü rezidüel akım koruma için sabit zaman gecikmesi tdef'tir ve saniye olarak verilmiştir. Yölü fonksiyonlar için karakteristik açı RCADir derece olarak ayarlanır. Aktif akım bileşeni sadece arızalı fider üzerinde göründüğünden, nötr nokta direnci ile birlikte RCADir normal olarak yüksek empedans topraklı şebekede 0 'a eşit olarak ayarlanır. Yalıtımlı bir şebekede RCADir değeri -90 olarak ayarlanır, çünkü tüm akımlar genelde kapasitiftir. Röle açma açısı ROADir derece olarak ayarlanır. RCADir den farklılığı ROADir den fazla olan açılar için, koruma fonksiyonu engelenir. Bu ayar, akım trafosu faz açısı hatası nedeniyle büyük kapasitif toprak arıza akımı katkısı olan arızasız fiderler için, istenmeden çalışmayı engellemek için kullanılabilir. OpMode ayarı şu şekilde yapıldığında, INCosPhi> yönlü fonksiyon için çalışma akım seviyesidir: 3I0Cosfi. Bu ayar IBase in % si olarak verilir. Bu ayar, 124

131 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma korumanın gereken hassasiyetindeki aktif veya kapasitif toprak arıza akımının hesaplanmasını temel almalıdır. OpMode ayarı şu şekilde yapıldığında, SN> yönlü fonksiyon için çalışma akım seviyesidir: 3I03U0Cosfi. Bu ayar SBase in % si olarak verilir. Bu ayar, korumanın gereken hassasiyetindeki aktif veya kapasitif toprak arıza rezidüel güç hesaplanmasını temel almalıdır. Hassas yönlü rezidüel aşırı akım ve güç koruma fonksiyonu için giriş trafosu, faz akım trafosu ile aynı kısa devre kapasitesine sahiptir. Rezidüel güç için zaman gecikmesi seçilirse, gecikme zamanı iki ayar parametresine bağlıdır. SRef referans rezidüel güçtür ve SBase'in %'si olarak verilir. ksn zaman çarpanıdır. Zaman gecikmesi aşağıdaki ifadeye uygun olacaktır: t inv ksn Sref = 3I 3U cos j(measured) 0 0 EQUATION1957 V1 EN (Denklem 44) OpMode ayarı şu şekilde yapıldığında, INDir> yönlü fonksiyon için çalışma akım seviyesidir: 3I0 ve fi. Bu ayar IBase in % si olarak verilir. Bu ayar, korumanın gereken hassasiyetindeki toprak arıza akımının hesaplanmasını temel almalıdır. OpINNonDir> şöyle ayarlanır Açık ve böylece yönsüz rezidüel akım koruma aktifleştirilir. INNonDir> yönsüz fonksiyon için çalışma akım düzeyidir. Bu ayar IBase in % si olarak verilir. Bu ayar çoklu arızaların, yönlü fonksiyonda olduğundan daha kısa sürede tespitinde ve giderilmesinde kullanılabilir. Akım ayarı, korumalı hattaki maksimum tek faz rezidüel akımdan daha büyük olmalıdır. TimeChar yönsüz rezidüel akım koruma için gecikme zamanı karakteristiğidir. Sabit zamanlı gecikme ve farklı türde ters zaman karakteristikleri kullanılabilir: ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters Tablonun devamı sonraki sayfada 125

132 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Farklı karakteristiklerin açıklaması Teknik Kılavuzda yapılmıştır. tinnondir yönsüz toprak arıza akım korumanın sabit gecikme zamanıdır ve sn olarak verilmiştir. OpUN> şu şekilde ayarlanır Açık böylece rezidüel gerilim korumanın açma fonksiyonu aktifleştirilir. tun rezidüel gerilim korumanın açma fonksiyonu için sabit zaman gecikmesidir ve sn olarak verilmiştir. 6.8 Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi Santigrat/ Fahrenayt LCPTTR/LFPTTR Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Santigrat derece IEC LCPTTR 26 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Isıl aşırı yük koruma, bir zaman sabitesi, Fahrenhayt LFPTTR Uygulama Bir güç sistemindeki hatlar ve kablolar, belirli maksimum yük akım düzeyleri için tasarlanmıştır. Akım bu belirlenen düzeyi aşarsa, kayıpların seviyesi beklenenin üzerine çıkacaktır. Sonuç olarak iletkenlerin ısısı artacaktır. Hat ve kabloların sıcaklıkları çok yüksek değerlere çıkarsa, donanımda hasar meydana gelebilir: 126

133 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Havai hatlardaki sarkma kabul edilemez seviyelere gelebilir. İletkenlerin (örneğin alüminyum iletkenlerin) sıcaklıkları çok yükselirse, malzeme hasar görür. Aşırı ısı kablolardaki yalıtımın hasar görmesine neden olabilir. Bunun sonucunda fazdan faza veya fazdan toprağa arızalar meydana gelebilir Ayarlama kuralları Güç sistemine stres bindiği durumlarda, hatlara ve kablolara sınırlı bir süre için aşırı yükleme yapılması gerekebilir. Bu işlem risk olmadan yapılabilmelidir. Termal aşırı yük koruma, kablo ve hatların geçici olarak aşırı yüklenmesini mümkün kılan bilgiyi sağlar. Isıl aşırı yük koruma LCPTTR veya LFPTTR seçimine bağlı olarak, Santigrat veya Fahrenayt cinsinden iletken sıcaklığını sürekli olarak tahmin eder. Bu tahmin yapılırken akım ölçümü baz alınarak elde edilen hattın/ kablonun bir ısıl modeli kullanılarak yapılır. Eğer korunan nesnenin sıcaklığı önceden ayarlanan uyarı düzeyi AlarmTemp e erişirse, operatöre ALARM sinyali gönderilir. Bu da, sıcaklık düzeyleri tehlikeli bir durum almadan önce güç sisteminde tedbir alınmasına olanak tanır. Sıcaklık yükselmeye devam eder ve açma değeri AçmaTemp e yaklaşırsa, koruma korumalı hatta açma başlatır. Isıl aşırı yük koruma için parametreler bir zaman sabitesi, Santigrat/Fahrenayt LCPTTR/LFPTTR yerel HMI veya PCM600 ile ayarlanır. Isıl aşırı yük koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık IRef: ITemel'in %'si cinsinden verilen sürekli rejim (uç) sıcaklık yükselişi TRef'i veren referans, sürekli rejim akımı. Bu akımın, (yılda birkaç saat) acil çalışma sırasında hat/kablo için izin verilen maksimum sürekli rejim akımına ayarlanması tavsiye edilir. TRef: Sürekli rejim akımı IRef'e karşılık gelen referans sıcaklık yükselişi (uç sıcaklık). Kablo kılavuzlarından, ilgili iletken sıcaklıkları ile birlikte akım değerleri genellikle verilir. Bu değerler; toprak sıcaklığı, ortam havası sıcaklığı, kablonun döşenme şekli ve toprak ısıl direnci gibi farklı koşullar için temin edilmiştir. Havai iletkenlerin kılavuzlarında, sıcaklık ve bunlara karşılık gelen akım değerleri verilmiştir. Tau: Korumalı devrenin ısıl zaman sabiti dakika olarak verilir. Ayrıntılar için lütfen üretici kılavuzuna bakınız. AçmaSıcaklığı: Korumalı devrenin açılması için sıcaklık değeri. Kablolar için, izin verilen maksimum iletken sıcaklığı 90 C (194 F) olarak ifade edilmiştir. Havai 127

134 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma hatlar için, alüminyum iletken için kritik sıcaklık yaklaşık C ( F) değerindedir. Bakır bir iletken için, normal değer 70 C (158 F)'dir. AlarmSıc: Korumalı devrenin alarm vermesi için sıcaklık düzeyi. ALARM sinyali, devre açılmadan önce uyarı amacıyla kullanılabilir. Bu nedenle bu ayar açma düzeyinin altında olacaktır. Aynı zamanda normal çalışma sırasındaki maksimum iletken sıcaklığının üzerinde olacaktır. Kablolar için, bu düzey 65 C (149 F) olarak verilmiştir. Havai hatlar için de benzer değerler belirtilmiştir. Uygun bir ayar, açma değerinin 15 C (59 F) altında olabilir. ReclSıc: Korumadan kilitleme sinyali KİLİTLEME nin serbest bırakıldığı sıcaklık düzeyi. Termal aşırı yük koruma açıldığında, kilitleme sinyali aktifleştirilir. Bu sinyalin amacı, iletken sıcaklığı yüksek olduğu sürece korumalı devrenin önündeki anahtarı bloke etmektir. Tahmin edilen sıcaklık ayarlanan değerin altına indiğinde sinyal serbest bırakılır. Bu sıcaklık değeri alarm sıcaklığının altında seçilmelidir. 6.9 Kesici arıza koruması 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Kesici arıza koruma, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF IEC I>BF ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50BF SYMBOL-U V1 TR Uygulama Arıza giderme sisteminin tasarımında N-1 kriteri sıklıkla kullanılır. Bunun anlamı, arıza giderme sistemi içerisindeki bileşenlerden birinin çalışmaması durumunda dahi arızanın giderilmesi gerektiğidir. Arıza giderme sisteminde gerekli bileşenlerden birisi devre kesicidir. Pratik ve ekonomik nedenlerden, korunan bileşen için iki devre kesicinin olması uygun değildir. Bunun yerine kesici arıza koruma kullanılır. Korumalı bileşenin normal devre kesicisinde bir açma arızasının meydana gelmesi durumunda, kesici arızası koruma, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı (CCRBRF) fonksiyonu komşu devre kesicilere yedek açma komutu gönderir. Kesicinin akımı kesemediğinin tespit edilmesi, akım ölçümü yöntemiyle veya geride kalan açma sinyalinin tespitiyle yapılır (koşulsuz). 128

135 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma CCRBRF ayrıca tekrar açma da verebilir. Bunun anlamı korumalı devre kesiciye ikinci bir açma sinyalinin gönderilmesidir. Tekrar açma fonksiyonu kesicinin çalışma ihtimalini artırmak içindir. Ayrıca röle bakım ve test çalışmaları sırasında diğer kesicilerin yedek açma vermemesi için de kullanılabilir Ayarlama kuralları Kesici arıza koruma 3 faz aktivasyonu ve CCRBRF çıkışı için parametreler, yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Kesici arızası koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık FonksiyonModu Bu parametre aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Akım veya İletişim. Bu kesici arızasının tespit edileceği yöntemi belirtir. Akım modunda arıza tespiti için akım ölçümü kullanılır. Modda İletişim kesici pozisyon sinyalinin uzun sürmesi, kesicinin arıza yaptığının göstergesi olarak kullanılır. Mod Akım&Kontak her iki tespit yönteminin de aktif olduğunu gösterir. İletişim modu, devre kesiciden geçen arızalı akımın küçük olduğu uygulamalarda kullanılabilir. Bu da bazı jeneratör koruma uygulamaları (örneği tersine güç koruma) veya hattın zayıf uç beslemeyle sonlandığı durumlardır. TkrrAçmaModu: Bu ayar tekrar açma fonksiyonunun çalışmasını belirler. TekrarAçma Kapalı tekrar açmanın kapalı olduğunu gösterir. Devre Kesici Konum Kontrol (devre kesici konum kontrolü) ve Akım tekrar açma yapabilmek için faz akımı çalışma düzeyinden yüksek olmalıdır. Devre Kesici Konum Kontrol (devre kesici konum kontrolü) ve İletişim çalıştırma için yedek açma devre kesici kapalı olduğunda yapılır (kesici pozisyonu kullanılır). CBPoz Kontrolü Yok kesici pozisyon kontrol edilmeden yeniden açma yapıldığı anlamına gelir. Tablo 18: TkrrAçmaModu ve FonksiyonModu parametreleri arasındaki bağımlılık TekrarAçmaModu FonksiyonModu Açıklama TekrarAçma Kapalı Kullanılmıyor tekrar açma fonksiyonu aktif değil Devre Kesici Konum Kontrol Akım tekrar açma yapabilmek için faz akımı çalışma düzeyinden yüksek olmalıdır Tablonun devamı sonraki sayfada İletişim Akım&Kontak tekrar açma zamanı son bulduğunda, kesici konumu kesicinin hala kapalı olduğunu gösterdiğinde, tekrar açma yapılır her iki yöntem de kullanılır 129

136 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma TekrarAçmaModu FonksiyonModu Açıklama CBPoz Kontrolü Yok Akım tekrar açma kesici konumu kontrol edilmeden yapılır İletişim Akım&Kontak tekrar açma kesici konumu kontrol edilmeden yapılır her iki yöntem de kullanılır BuAçmaModu: Yedek açma modu, kesici arızasını tespit edecek akım kriterini belirtir. Bu ise Akım çalışma 2/4 üç faz akımından en az iki tanesinin ve rezidüel akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. 1/3 üç faz akımından en az bir tanesinin akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. 1/4 üç faz akımından en az bir tanesinin ve rezidüel akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. Birçok uygulamada 1/3 yeterlidir. Bu ise İletişim çalıştırma için yedek açma devre kesici kapalı olduğunda yapılır (kesici pozisyonu kullanılır). IP>: Kesici arızasının tespiti için akım seviyesi, IBase in % si olarak ayarlanır. Bu parametre, küçük arıza akımına sahip arızaların tespit edilebileceği şekilde ayarlanmalıdır. Bu ayar kesici arızası korumanın, en hassas koruma fonksiyonu tarafından başlatılacağı şekilde yapılabilir. Ayar tipik olarak ITemel in %10 udur. I>BlkCont: Eğer kontak bazlı kesici arızası tespit ediliyorsa, herhangi bir faz akımının bu ayardan yüksek olması durumunda bu fonksiyon bloke edilebilir. Eğer FonksiyonModuAkım&Kontak olarak yapıldıysa, yüksek akımlı arızalarda kesici arızası akım ölçüm fonksiyonu tarafından güvenli şekilde tespit edilir. Güvenliği artırmak için kontak bazlı fonksiyon yüksek akımlar için etkisizleştirilmelidir. Bu ayar IBase in %5 200 aralığında verilebilir. IN>: Kesici arızasının tespiti için rezidüel akım düzeyi, IBase in % si olarak ayarlanır. Yüksek empedans topraklı sistemlerde, fazdan toprağa arızalardaki rezidüel akım, normalde kısa devre akımlarından çok daha küçüktür. Bu sistemlerde tek faz toprak arızalarında kesici arızasının tespiti için, rezidüel akımın ayrı olarak ölçülmesi gereklidir. Ayrıca, efektif topraklı sistemlerde toprak arızası akım koruma ayarları, nispeten düşük akım düzeylerinde de seçilebilir. BuAçmaModu şöyle ayarlanır 1/4. Akım ayarının, hassas toprak arızası koruması ayarına göre seçilmesi gerekir. Bu ayar IBase in %2 200 aralığında verilebilir. t1: Tekrar açma zaman gecikmesi. Bu ayar 0 60s aralığında 0,001 s lik kademelerle verilebilir. Tipik ayar 0 50ms dir. t2: Artçı açmanın zaman gecikmesi. Bu ayarın seçimi, istenmeyen şekilde çalışmasına fırsat vermemek için olabildiğince kısa yapılır. Ayar tipik olarak ms dir (ayrıca tekrar açma zamanlayıcıya bağlıdır). Tekrar açma için minimum zaman gecikmesi aşağıdaki şekilde tahmin edilebilir: t2 ³ t1+ t + t + t cbopen BFP _ reset margin EQUATION1430 V1 EN (Denklem 45) 130

137 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma burada: t cbopen t BFP_reset t margin devre kesicinin maksimum açılma süresidir kesici arıza fonksiyonunun doğru kesici fonksiyonunu (resetleme akım kriteri) tespit etmesi için maksimum süredir. emniyet payıdır. Çoğunlukla toplam arıza giderme süresinin, verilen kritik bir süreden daha az olmasını gerektirir. Bu süre genellikle enerji santraline yakın bir arızada, geçici stabilitenin sağlanması olanağına bağlıdır. Koruma çalışma zamanı Arıza ortaya çıkar Normal tcbaçık Yen. açma gecikmesi t1 yeniden açma sonrası tcbaçık tbfönayar Pay Minimum yedek açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlatma CCRBRF IEC _2_en.vsd IEC V2 TR Şekil 65: Zamanlama sırası 6.10 Kesici arıza koruma, faz ayrımlı aktivasyon ve çıkış CSPRBRF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Kesici arıza koruma, faz ayrımlı aktivasyon ve çıkış CSPRBRF 3I>BF 50BF SYMBOL-U V1 TR 131

138 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Uygulama Ayarlama kuralları Arıza giderme sisteminin tasarımında N-1 kriteri sıklıkla kullanılır. Bunun anlamı, arıza giderme sistemi içerisindeki bileşenlerden birinin çalışmaması durumunda dahi arızanın giderilmesi gerektiğidir. Arıza giderme sisteminde gerekli bileşenlerden birisi devre kesicidir. Pratik ve ekonomik nedenlerden, korunan bileşen için iki devre kesicinin olması uygun değildir. Bunun yerine kesici arıza koruma kullanılır. Korumalı bileşenin normal devre kesicisinde bir açma arızasının meydana gelmesi durumunda, kesici arızası koruma, faz ayrımlı aktivasyonu ve çıkışı (CSPRBRF ) fonksiyonu komşu devre kesicilere yedek açma komutu gönderir. Kesicinin akımı kesemediğinin tespit edilmesi, akım ölçümü yöntemiyle veya geride kalan açma sinyalinin tespitiyle yapılır (koşulsuz). CSPRBRF ayrıca tekrar açma da verebilir. Bunun anlamı korumalı devre kesiciye ikinci bir açma sinyalinin gönderilmesidir. Tekrar açma fonksiyonu kesicinin çalışma ihtimalini artırmak içindir. Ayrıca röle bakım ve test çalışmaları sırasında diğer kesicilerin yedek açma vermemesi için de kullanılabilir. Kesici arıza koruma faz ayrımlı aktivasyon ve CSPRBRF çıkışı için parametreler, yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Kesici arızası koruma, faz ayrımlı aktivasyon ve çıkış için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. Primer akımın (ayaribase), primer geriliminin (UBase) ve primer gücün (SBase) ortak temel IED değerleri, ayarlar fonksiyonu GBASVAL için Genel temel değerler içinde ayarlanır. Temel değerlerin referansı için GenelTemelSel ayarı GBASVAL fonksiyonunu seçmek için kullanılır. Çalışma: Kapalı/Açık FonksiyonModu: Bu parametre aşağıdaki şekilde ayarlanabilir Akım/Kontak. Bu kesici arızasının tespit edileceği yöntemi belirtir. Akım modunda arıza tespiti için akım ölçümü kullanılır. Modda İletişim kesici pozisyon sinyalinin uzun sürmesi, kesicinin arıza yaptığının göstergesi olarak kullanılır. Mod Akım&Kontak her iki tespit yönteminin de aktif olduğunu gösterir. İletişim modu, devre kesiciden geçen arızalı akımın küçük olduğu uygulamalarda kullanılabilir. Bu da bazı jeneratör koruma uygulamaları (örneği tersine güç koruma) veya hattın zayıf uç beslemeyle sonlandığı durumlardır. TkrrAçmaModu: Bu ayar tekrar açma fonksiyonunun çalışmasını belirler. TekrarAçma Kapalı, tekrar açmanın kapalı olduğunu gösterir. CB Konum Kontrol (devre kesici pozisyon kontrolü) ve Akım, tekrar açmaya izin verilmesi için faz akımının çalışma seviyesinden yüksek olması gerektiğini belirtir. CB Konum Kontrol (devre kesici pozisyon kontrolü) ve Kontak, tekrar açmanın devre kesici kapalı olduğunda yapılacağını belirtir (kesici pozisyonu kullanılır). NCB Konum Kontrol, tekrar açmanın kesici pozisyonunu kontrol etmeden yapılacağını gösterir. 132

139 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Tablo 19: TekrarAçmaModu ve FonksiyonModu parametreleri arasındaki bağımlılık TekrarAçmaModu FonksiyonModu Açıklama TekrarAçma Kapalı Kullanılmıyor Tekrar açma fonksiyonu aktif değil CB Konum Kontrolk Akım Tekrar açma yapabilmek için faz akımı çalışma seviyesinden yüksek olmalıdır İletişim Akım&Kontak Tekrar açma kesici kapalıyken gerçekleşir (kesici pozisyonu kullanılır) ve uzun süreli açma sinyali kesici arızasına işaret eder Her iki yöntem de kullanılır CB pozisyon kontrol yok Akım Tekrar açma, kesici konumu kontrol edilmeden yapılır İletişim Akım&Kontak Tekrar açma, kesici konumu kontrol edilmeden yapılır Her iki yöntem de kullanılır BuAçmaModu: Yedek açma modu, kesici arızasını tespit edecek akım kriterini belirtir. Akım çalışması için 2/4 Bunun anlamı, üç faz akımdan ve rezidüel akımdan en az iki tanesinin kesici arızasını belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. 1/3 Bunun anlamı üç faz akımdan en az bir tanesinin kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. 1/4 Bunun anlamı, üç faz akımdan veya rezidüel akımdan en az bir tanesinin kesici arızasını belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. Birçok uygulamada 1/3 yeterlidir. Kontak için yedek açma devre kesici kapalı olduğunda yapılır (kesici pozisyonu kullanılır). IP>: Kesici arızasının tespiti için akım seviyesi, IBase in % si olarak ayarlanır. Bu parametre, küçük arıza akımına sahip arızaların tespit edilebileceği şekilde ayarlanmalıdır. Bu ayar kesici arızası korumanın, en hassas koruma fonksiyonu tarafından başlatılacağı şekilde yapılabilir. Ayar tipik olarak IBase in %10 udur. I>BlkCont: Eğer kontak bazlı kesici arızası tespit ediliyorsa, herhangi bir faz akımının bu ayardan yüksek olması durumunda bu fonksiyon bloke edilebilir. FonksiyonModu ayarı Akım ve Kontak olarak yapıldı ise yüksek akımlı arızalarda kesici arızası akım ölçüm fonksiyonu tarafından güvenli şekilde tespit edilir. Güvenliği artırmak için kontak bazlı fonksiyon yüksek akımlar için etkisizleştirilmelidir. Bu ayar IBase in %5 200 aralığında verilebilir. IN>: Kesici arızasının tespiti için rezidüel akım düzeyi, IBase in % si olarak ayarlanır. Yüksek empedans topraklanmışsistemlerde faz-topraklama arızalarındaki rezidüel akım, normalde kısa devre akımlarından çok daha küçüktür. Bu sistemlerde tek-faz topraklamaarızalarındaki kesici arızasının tespiti için, rezidüel akımın ayrı olarak ölçülmesi gereklidir. Ayrıca, efektif topraklı sistemlerde toprak arızası akım koruma ayarları, nispeten düşük akım düzeylerinde de seçilebilir. BuAçmaModu şöyle ayarlanır 1/4. Akım ayarının, hassas topraklama arızası koruma ayarına göre seçilmesi gerekir. Bu ayar IBase in %2 200 aralığında verilebilir. 133

140 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma t1: Tekrar açma zaman gecikmesi. Bu ayar 0 60 sn aralığında 0,001 sn lik kademelerle verilebilir. Tipik ayar 0 50 msn dir. t2: Artçı açmanın zaman gecikmesi. Bu ayarın seçimi, istenmeyen şekilde çalışmasına fırsat vermemek için olabildiğince kısa yapılır. Ayar tipik olarak msn dir (ayrıca tekrar açma zamanlayıcıya bağlıdır). Tekrar açma için minimum zaman gecikmesi aşağıdaki şekilde tahmin edilebilir: t2 ³ t1+ t + t + t cbopen BFP _ reset margin EQUATION1430 V1 EN (Denklem 46) burada: t cbaçık devre kesicinin maksimum açma süresidir t BFP_reset kesici arıza fonksiyonunun doğru kesici fonksiyonunu (resetleme akım kriteri) tespit etmesi için maksimum süredir t margin emniyet payıdır Çoğunlukla toplam arıza giderme süresinin, verilen kritik bir süreden daha az olmasını gerektirir. Bu süre genellikle enerji santraline yakın bir arızada, geçici stabilitenin sağlanması olanağına bağlıdır. Koruma çalışma zamanı Arıza ortaya çıkar Normal tcbaçık Yen. açma gecikmesi t1 yeniden açma sonrası tcbaçık tbfönayar Pay Minimum yedek açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlatma CSPRBRF =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 66: Zamanlama sırası 134

141 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma 6.11 Stub koruma STBPTOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Stub koruma STBPTOC IEC I>STUB ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50STB SYMBOL-T V1 TR Uygulama Stub koruma STBPTOC servis dışı bırakılan nesneyi besleyen iki trafo grubu tarafından beslenen basit bir faz aşırı akım korumadır. Stub koruma sadece nesnenin ayırıcısı açık olduğunda aktif hale gelir. STBPTOCakım trafoları ile açık ayırıcı arasındaki bölümde bulunan arızaların hızla giderilmesine olanak tanır. 135

142 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Ayiriciyi Aç IED =IEC =1= tr=original.vsd IEC V1 TR Şekil 67: 1½ kesici düzeninde stub koruma için tipik bağlantı Ayarlama kuralları Stub koruma STBPTOC için parametreler, yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Stub koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık I>: Stub koruma için akım düzeyi, ITemel in % si olarak ayarlanır. Bu parametre, stubda bulunan tüm arızaların tespit edilebileceği şekilde ayarlanmalıdır. Bu nedenle bu ayar arıza hesaplamalarını baz almalıdır. 136

143 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma 6.12 Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Kutup uyuşmazlığı koruma CCRPLD IEC PD ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 52PD SYMBOL-S V1 TR Uygulama Devre kesicinin çalışması sırasında (açılma veya kapanma) devre kesicinin kutupları arasında uyuşmazlık olma riski vardır. Bir kutup açık, diğer ikisi kapalı veya iki kutup açık bir kutup kapalı olabilir. Bir devre kesicisinde kutup uyuşmazlığı meydana gelmesi, güç sisteminde asimetrik akımlara neden olur. Bunun sonucunda şunlar meydana gelebilir: Dönen makinelere stres yükleyebilecek negatif sekans akımları Güç sisteminde istenmeyen toprak arıza korumaların çalışmasına neden olabilecek sıfır dizi akımlar. Bu nedenle devre kesicilerde kutup uyuşmazlığı olan durumların tespiti önem taşır. Bu durum tespit edildiğinde kesici doğrudan triplenmelidir. Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD devre kesicideki kutupların pozisyonlarında meydana gelen sapmaları tespit eder. Korumanın bu tespiti yapmak için iki seçeneği vardır: Devre kesicideki yardımcı kontakları bağlayıp, kutup uyumsuzluk korumaya kutup uyumsuzluğu olduğunu bildirecek sinyali göndermek üzere bir mantık yaratarak. Devre kesiciden geçen her faz akımı ölçülür. Eğer faz akımları arasındaki fark AkımUnsymDüzey'dan daha büyükse, kutup uyumsuzluğu var demektir ve kutup koruma çalışır Ayarlama kuralları Kutup uyuşmazlığı koruma CCRPLD için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Kutup uyuşmazlığı koruması için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. 137

144 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı veya Açık taçma: Çalışmanın gecikme zamanı. KontSel: Kontak temelli kutup uyuşmazlığı korumasının çalışması. Şöyle olabilir: Kapalı/CB'den PD sinyali. Eğer CB'den PD sinyali seçildiyse, kutup uyuşmazlığı tespit edecek mantık, kesicinin yardımcı kontakları civarında olur ve kutup uyuşmazlığı fonksiyonuna yalnız bir sinyal bağlanır. AkımSel: Akım temelli kutup uyuşmazlığı korumasının çalışması. Şöyle olabilir: Kapalı/Devre kesici çalış. izleme/sürekli izleme. Alternatif Devre kesici çalış. izleme fonksiyon yalnız kesici açma veya kapama komutu (200 ms sırasında) ile bağlantılı olarak aktifleşir. Alternatif Sürekli izleme fonksiyonu sürekli olarak aktif olur. AkımUnsymDüzey: En düşük faz akımının en yüksek faz akımı ile karşılaştırıldığında asimetrik büyüklüğü, en yüksek faz akımının % si olarak ayarlanır. AkımRelDüzeyi: ITemel'in % si olarak, fonksiyonun serbest kalması için gereken akım büyüklüğü 6.13 Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC - 46 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Geleneksel koruma fonksiyonları bozuk iletkenleri tespit edemez. Bozuk iletken kontrol (BRCPTOC) fonksiyonu hattaki akım asimetrisini kesintisiz olarak kontrol eder ve bağlı bulunan IED bozuk iletkenleri tespit ettiğinde alarm veya açma verir Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. 138

145 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Bozuk iletken kontrolü BRCPTOC hat üzerindeki farklı yüklere sahip açık fazı veya fazları (seri arıza) tespit edecek biçimde ayarlanmalıdır. BRCPTOC aynı zamanda, örnek vermek gerekirse güç hatlarının transpoze olmamasından kaynaklanan maksimum asimetri durumlarında çalışmamalıdır. Tüm ayarlar primer değerlerde veya yüzde olarak yapılır. Her fazın minimum çalışma seviyesi IP> değerini genel olarak anma akımının %10-20 sine ayarlayın. Minimum ve maksimum faz akımlarının arasındaki farkın, maksimum faz akımıyla ilişkisi olan asimetrik akımı genellikle Iub> = %50 olarak ayarlayın. Bu ayarın minimum çalışma koşulları altında asimetri problemi olmaması için yapılması gerektiğini unutmayın. Zaman gecikmesini şöyle ayarlayın: toper = 5-60 saniye ve resetleme zamanını treset = 0,010-60,000 saniye Yönlü aşırı/düşük güç koruma GOPPDOP/ GUPPDUP Uygulama Bir enerji santralindeki jeneratörün görevi, dönen bir mil üzerinde tork olarak mevcut olan mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürmektir. Bazen, ana hareket sisteminden gelen mekanik güç o derece azalır ki, yataklardaki kayıpları ve havalandırma kayıplarını dahi karşılayamaz. Bu durumda, senkron jeneratör senkron motora dönüşür ve bu kez güç sisteminden elektrik enerjisi çekmeye başlar. Her bir senkron makinenin motor olarak çalıştığı bu çalışma durumu, makinenin kendisi için hiçbir risk teşkil etmez. Eğer burada bahsedilen jeneratör çok büyükse ve çok fazla elektrik enerjisi tüketiyorsa, güç sisteminin geri kalanı üzerindeki yükü azaltmak için sistemden bağlantısının kesilmesi tercih edilebilir. Genellikle çalıştırma koşulu türbinin çok tehlikeli bir durumda olduğuna işaret edebilir. Tersine güç korumanın görevi jeneratörü değil türbini korumaktır. Buhar akışı çok düşerse veya buhar türbinden geçmemeye başlarsa, buharlı türbinler hızlı bir şekilde aşırı ısınır. Bu nedenle turbo jeneratörlerde ters yönde güç koruması bulunmalıdır. Geri yönde güce neden olabilecek birkaç ortam koşulu vardır: ana buhar borularında arıza, buhar türbinindeki kanatlardan bir veya daha fazlasında hasar olması veya ana stop vanaların yanlışlıkla kapatılması. Özellikle 139

146 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma son örnekte güvenilir bir ters yönde güç korumanın bulunması çok yararlıdır. Böyle bir koruma sağlam bir santralin hasar görmesini önleyebilir. Çoğu termal güç ünitesinin rutin kapatma işlemi sırasında, ters yönde güç koruması jeneratör kesicisine (ünite kesicisi) açma darbesi verir. Bunu yaparak, mekanik güç tam olarak sıfıra inmeden önce ünitenin bağlantısının kesilmesi engellenmiş olur. Ayırma işlemini daha önce yapmak, tüm rutin kapatmalarda türbin jeneratörünün hızlanmasına neden olacaktır. Bu da aşırı hız ve yüksek santrifüj gerilimlerinin ortaya çıkmasına neden olur. Buharın türbin içerisinden akışı durduğunda, türbin kanatlarının soğutması yok olur. Şimdi artık hava sürtünmesi kayıplarının ürettiği sıcaklığı çıkartmak mümkün değildir. Bunun yerine sıcaklık buhar türbini içerisindeki ısıyı, özellikle de kanatların ısısını artıracaktır. Bir buhar türbini buhar besleme olmadan dönerse, elektrik enerjisi tüketimi yaklaşık anma akımının %2 si olacaktır. Türbin vakum içerisinde dönse bile kısa süre içinde aşırı ısınır ve hasar görür. Türbinin vakum kaybetmesi, birkaç dakika içerisinde aşırı ısınmasıyla sonuçlanır. Buhar türbininin aşırı ısınması için geçmesi gereken kritik süre, türbin tipine bağlı olarak 0,5 ile 30 dakika arasında değişir. Küçük ve ince kanatları bulunan yüksek basınç türbini daha kolay ısınırken, uzun ve ağır kanatları olan düşük basınç türbini daha zor ısınacaktır. Koşullar türbinler arasında farklılık gösterir ve her durum için türbin üreticisiyle görüşülmesi gerekir. Enerji santralinin yardımcı tesislerine gelen güç, yükseltici trafonun sekonder tarafına bağlanmış bulunan bir servis trafosundan sağlanıyor olabilir. Enerji, harici şebekeye bağlı bir yol verici trafodan da geliyor olabilir. Ters yönde güç koruma tasarımı, korumanın ters yöndeki gücü, enerji santrali yardımcı tesislerine akan güçten bağımsız olarak tespit edebileceği şekilde yapılmalıdır. Buharlı türbinlerle karşılaştırıldığında, hidro türbinler ters yönde güce çok daha iyi dayanırlar. Sadece Kaplan türbin ve bulb türbinler ters yönde güçten zarar görebilir. Türbin pervanesinin eksenel olarak hareket etme ve hareketli parçalarla temas etme riski vardır. Türbinler bu durumlarda ortaya çıkan gerilimlere dayanacak kadar güçlü olamayabilir. İklim koşulları sıfır derecenin altına inerse kar ve buz giriş ağzını tıkayabilir. Kapaklar dal ve yapraklar tarafından da tıkanabilir. Giriş ağzının tamamen tıkanması kavitasyona neden olabilir. Hidro türbinlerin maruz kaldığı riskler, insansız santrallerde ters yönde güç koruma kurulmasını gerektirebilir. Kanal kapakları kapalı olarak su içerisinde dönen bir hidro türbin, elektrik enerjisini güç sisteminin diğer yerlerinden alır. Bu güç yaklaşık anma akımının %10 u kadardır. Hidro türbin içerisinde yalnız hava bulunuyorsa, güç talebi yaklaşık %3 e düşecektir. Dizel motorlarda tersine güç koruma bulunmalıdır. Jeneratör anma gücünün %15 ini veya daha fazlasını sistemden alacaktır. Kasılı bir motora güç vermek için anma gücünün belki %25 i gerekebilir. İyi çalışan bir motor %5 ten fazlaya gerek 140

147 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma duymayabilir. Motor üreticisinden gerekli bilgilerin alınması ve devreye alma sırasında ters yönde gücün ölçülmesi gerekebilir. Gaz türbinleri genellikle ters yönde güç korumaya gerek duymaz. Şekil 68, düşük güç koruma ve aşırı güç koruma ile ters yönde korumayı göstermektedir. Düşük güç koruma daha yüksek bir paya sahiptir ve daha yüksek güvenilirlik sağlayabilir. Diğer yandan, senkronizasyonun hemen ardından istenmeyen şekilde çalışma riski daha yüksek olabilir. Düşük güç koruma (referans açı ayarı 0), jeneratörden gelen aktif gücün yaklaşık %2 den az olması durumunda açacak şekilde ayarlanmalıdır. Aşırı güç koruma (referans açı ayarı 180), şebekeden jeneratöre güç akımının %1 den yüksek olması durumunda tripleyecek şekilde ayarlanmalıdır. Düsük güç koruma Asiri güç koruma Çalisma Hatti Q Çalisma Hatti Q Pay P Pay P Türbin torku olmaksizinkumanda yeri Türbin torku olmaksizinkumanda yeri =IEC =2=tr=Or iginal.vsd IEC V2 TR Şekil 68: Düşük güç veya aşırı güç koruma ile ters yönde güç koruma Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP IEC P > ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 32 DOCUMENT IMG V1 TR Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Çalışma parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. 141

148 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Mod: Güç ölçümü için kullanılan gerilim ve akım. Yapılabilecek ayarlar tablo 20 örneğinde gösterilmiştir. Ters güç uygulamaları için PozSek veya Arone modları kesinlikle önerilir. Tablo 20: Karmaşık güç hesabı Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1, L2, L3 * * * S = U L1 IL1 + U L2 IL2 + U L3 IL3 EQUATION1697 V1 TR (Denklem 47) Arone * * S = U L1L2 IL1 - U L2L3 IL3 EQUATION1698 V1 TR (Denklem 48) PozSek * S = 3 U PosSeq I PosSeq EQUATION1699 V1 TR (Denklem 49) L1L2 * * S = U L1L2 ( I L1 - I L2 ) EQUATION1700 V1 TR (Denklem 50) L2L3 * * S = U L2L3 ( IL2 - I L3 ) EQUATION1701 V1 TR (Denklem 51) L3L1 * * S = U L3L1 ( I L3 - I L1 ) EQUATION1702 V1 TR (Denklem 52) L1 * S = 3 U L1 IL1 EQUATION1703 V1 TR (Denklem 53) L2 * S = 3 U L2 IL2 EQUATION1704 V1 TR (Denklem 54) L3 * S = 3 U L3 IL3 EQUATION1705 V1 TR (Denklem 55) Fonksiyonun iki aşaması vardır ve bunlar bağımsız olarak ayarlanabilir. OpMode1(2) parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. Açı1(2) ayarı ile tanımlanan yöndeki güç bileşeni ayarlanan hızlanma güç değeri Güç1(2)'den daha büyükse, fonksiyon açılır. 142

149 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Q Çalistir Güç1(2) Açi1(2) P =IEC =1=tr=Origin al.vsd IEC V1 TR Şekil 69: Aşırı güç modu Güç1(2) ayarı, güç bileşeni hızlanma değerini Açı1(2) yönünde verir. Ayar, jeneratörün anma gücünün p.u. su olarak verilir, bakınız denklem 56. Minimum önerilen ayar S N 'nin %1,0'idir. Aynı zamanda, minimum IED hızlanma akımının en az 9 ma sekonder olması gerektiğine dikkat edin. SN = 3 UBase IBase EQUATION1708 V1 EN (Denklem 56) Açı1(2) ayarı, güç koruma fonksiyonunun maksimum hassasiyetini veren karakteristik açıyı verir. Bu ayar derece olarak verilir. Aktif güç için ayarlanan açı ayarı 0 veya 180 olmalıdır. 180 jeneratör ters güç koruması için 50Hz'te kullanılması gerekirken, jeneratör ters güç koruması için 60Hz şebekede kullanılmalıdır. 60Hz şebekelerdeki açı ayarı güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirecektir. 143

150 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Q Çalıştır Açı 1(2 ) = 180 Güç 1(2) P =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 70: Ters güç için aşırı güç fonksiyonunda ayarlı açı 180 olmalıdır. AçmaGecikme1(2) saniye olarak ayarlanır ve hızlanma sonrasında aşamanın açılması için gecikme süresi verir. Ölçülen güçte alçak geçirgen süzgeç olanağı aşağıdaki formülde gösterildiği gibi yapılabilir: Old ( 1 ) S = k S + - k S Calculated EQUATION1893 V1 EN (Denklem 57) Burada S S old S Calculated k koruma fonksiyonu için kullanılacak yeni bir ölçülen değerdir bir önceki yürütüm çevrimindeki fonksiyondan gelen ölçülen değerdir mevcut yürütüm çevriminde yeni hesaplanan değerdir ayarlanabilir parametredir k=0,98 veya hatta k=0,99 değeri jeneratör ters güç uygulamaları için tavsiye edilir çünkü açma gecikmesi normalde oldukça uzundur. Bu filtreleme güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirir. 144

151 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Yönlü düşük güç koruması GUPPDUP IEC P < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 37 SYMBOL-LL V1 TR Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Çalışma parametresi ile, fonksiyon Açık/Kapalı olarak ayarlanabilir. Mod: Güç ölçümü için kullanılan gerilim ve akım. Yapılabilecek ayarlar tablo 21 örneğinde gösterilmiştir. Ters güç uygulamaları için PozSek veya Arone modları kesinlikle önerilir. Tablo 21: Karmaşık güç hesabı Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1, L2, L3 * * * S = U L1 IL1 + U L2 IL2 + U L3 IL3 EQUATION1697 V1 TR (Denklem 58) Arone * * S = U L1L2 IL1 - U L2L3 IL3 EQUATION1698 V1 TR (Denklem 59) PozSek * S = 3 U PosSeq I PosSeq EQUATION1699 V1 TR (Denklem 60) L1L2 * * S = U L1L2 ( I L1 - I L2 ) EQUATION1700 V1 TR (Denklem 61) L2L3 * * S = U L2L3 ( IL2 - I L3 ) EQUATION1701 V1 TR (Denklem 62) L3L1 * * S = U L3L1 ( I L3 - I L1 ) EQUATION1702 V1 TR (Denklem 63) Tablonun devamı sonraki sayfada 145

152 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1 * S = 3 U L1 IL1 EQUATION1703 V1 TR (Denklem 64) L2 * S = 3 U L2 IL2 EQUATION1704 V1 TR (Denklem 65) L3 * S = 3 U L3 IL3 EQUATION1705 V1 TR (Denklem 66) Fonksiyonun iki aşaması vardır ve bunlar bağımsız olarak ayarlanabilir. OpMode1(2) parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. Açı1(2) ayarı ile tanımlanan yöndeki güç bileşeni ayarlanan hızlanma güç değeri Güç1(2)'den daha küçükse, fonksiyon açılır. Q Güç1(2) Çalistir Açi1(2) P =IEC =1=tr=Orig inal.vsd IEC V1 TR Şekil 71: Düşük güç modu Güç1(2) ayarı, güç bileşeni hızlanma değerini Açı1(2) yönünde verir. Ayar, jeneratörün anma gücünün p.u. su olarak verilir, bakınız denklem 67. Minimum önerilen ayar S N 'nin %1,0'idir. Aynı zamanda, minimum IED hızlanma akımının en az 9 ma sekonder olmalıdır. 146

153 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma SN = 3 UBase IBase EQUATION1708 V1 EN (Denklem 67) Açı1(2) ayarı, güç koruma fonksiyonunun maksimum hassasiyetini veren karakteristik açıyı verir. Bu ayar derece olarak verilir. Aktif güç için ayarlanan açı ayarı 0 veya 180 olmalıdır. 0 jeneratörün düşük ileri güç koruması için kullanılmalıdır. Q Çalıştır Güç1(2) Açı1(2) = 0 P =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 72: Düşük ileri güç için, düşük güç fonksiyonunda ayarlanan açı değeri 0 olmalıdır AçmaGecikme1(2) saniye olarak ayarlanır ve hızlanma sonrasında aşamanın açılması için gecikme süresi verir. Ölçülen güçte alçak geçirgen süzgeç olanağı aşağıdaki formülde gösterildiği gibi yapılabilir: Old ( 1 ) S = k S + - k S Calculated EQUATION1893 V1 EN (Denklem 68) Burada S S old S Calculated k koruma fonksiyonu için kullanılacak yeni bir ölçülen değerdir bir önceki yürütüm çevrimindeki fonksiyondan gelen ölçülen değerdir mevcut yürütüm çevriminde yeni hesaplanan değerdir ayarlanabilir parametredir 147

154 Bölüm 6 1MRK UTR - Akım koruma k=0,98 veya hatta k=0,99 değeri jeneratör düşük ileri güç uygulamaları için tavsiye edilir, çünkü açma gecikmesi normalde oldukça uzundur. Bu filtreleme güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirir Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC IEC I2> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 46 IEC V2 TR Uygulama Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu (DNSPTOC) genellikle, iki veya daha fazla paralel hat arasındaki ortak indüksiyonun hatalı sıfır dizi kutuplaşmasıyla sonuçlanabileceği enerji hatlarının hassas toprak arızası korumasında kullanılır. Ayrıca, sıfır dizi empedansın arızalı akım geri dönüş yollarına bağlı olduğu, ancak kablo negatif dizi empedansının neredeyse sabit olduğu kablo uygulamalarında kullanılır. Yönlü fonksiyon kutuplanmış akım ve gerilimdir. Fonksiyon, her bir adım için bağımsız olarak ileri, geri ve yönsüz olarak ayarlanır. DNSPTOC, faz-faz arızaları da dahil olmak üzere tüm dengesizlik arızalarına karşı koruma sağlar. Fonksiyonun minimum başlatma akımı, istenmeyen çalışmayı önlemek için normal sistem dengesizlik düzeyinin üstünde ayarlanmalıdır Ayarlama kuralları Aşağıda, güç hatlarında hassas toprak arızası koruması olarak kullanılan Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonunun (DNSPTOC) bir örneği vardır. Korumanın doğru şekilde çalışmasını sağlamak için aşağıdaki ayarların yapılması gerekir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. RCADir şu değere ayarlanır +65 derecebaşka bir deyişle, negatif dizi akım, arıza sırasında bu açı için tipik olarak ters çevrilmiş negatif dizi gerilimini geciktirir ROADir şu değere ayarlanır 90 derece DüşükVolt_VM şu değere ayarlanır %2başka bir deyişle, negatif dizi gerilim seviyesi bu değerin üzerine çıkarsa yönlü eleman etkin hale gelir 148

155 1MRK UTR - Bölüm 6 Akım koruma Çalışma_OC1 şu değere ayarlanır Açık BaşlatmaCurr_OC1 şu iki değer arasına ayarlanır %3-10, (tipik değerler) tdef_oc1 ayarı, bu güç hattının yakınlarındaki diğer topraklama-arızası korumaları ile doğru şekilde zaman koordinasyonu sağlamak için yapılır DirMode_OC1 şu değere ayarlanır İleri DirPrinc_OC1 şu değere ayarlanır IcosPhi&U ActLowVolt1_VM şu değere ayarlanır Engelle DNSPTOC, güç hattı korumasında, güç hattının uzak ucuna giden iletişim kanalları mevcut olduğu zaman, yönlü karşılaştırma koruma düzeni için kullanılır. Bu durumda iki negatif dizi aşırı akım kademesi gerekir: Biri ileri yönde diğeri geri yönde. OC1 aşaması, ileri yöndeki arızaların tespitinde kullanılır ve OC2 aşaması geri yöndeki arızaların tespitinde kullanılır. Ancak, böyle bir uygulamada aşağıdakilere dikkat edilmelidir: RCADir ve ROADir ayarı her iki kademe OC1 ve OC2 için geçerlidir DirMode_OC1 ayarı şöyle yapılmalıdır İleri DirMode_OC2 ayarı şöyle yapılmalıdır Geri BaşlatmaCurr_OC2 aşağıda belirtilenden daha hassas yapılmalıdır hızlanma değeri ileri OC1 elemanının, yani tipik olarakbaşlatmacurr_oc1 ayar hızlanma düzeyinin %60'ı olmalı; bunu ise akım geri döndürme durumları boyunca yönlü karşılaştırma düzeninin doğru çalışmasını temin etmek yapılacaktır OC1 ve OC2 elemanlarından gelen başlatma sinyalleri STOC1 ve STOC2, güç hattının uzak ucuna ileri ve geri sinyalleri göndermek için kullanılır IED içerisinde bulunan düzen iletişimi fonksiyon kilitleme, koruma fonksiyonu ile telekoruma iletişim ekipmanı arasında, yukarıdaki iki start sinyalinin doğru şekilde koşullandırılması için kullanılır. ActDüşükVolt1 ve ActDüşükVolt2Bellek olarak ayarlanmamalıdır. 149

156 150

157 1MRK UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma Bölüm 7 Gerilim koruma 7.1 İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC İki kademe düşük gerilim koruma UV2PTUV IEC U< ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 27 SYMBOL-R-2U-GREATER-THAN V1 TR Uygulama İki kademe düşük gerilim koruma fonksiyonu (UV2PTUV) düşük faz gerilimlerinin güvenilir şekilde tespit edilmesi gereken her durum için uygulanabilir. Komple sistem korumanın güvenliğini artırmak üzere, diğer koruma fonksiyonları için denetleme ve arıza tespit fonksiyonu olarak da kullanılabilir. UV2PTUV jeneratör, trafo, motor ve enerji hatları gibi güç sistemi elemanları üzerinde, yüksek gerilim koşullarını tespit etmek üzere uygulanabilir. Düşük gerilim koşullarına güç sistemindeki arızalar veya anormal çalışma koşulları neden olabilir. UV2PTUV aşırı akım korumalarla birlikte, bastırma olarak veya mantık fonksiyonları tarafından verilen açma sinyallerinin ve geçitleri olarak kullanılır. Diğer uygulamalara örnek olarak, bir YG hattına enerji verilmeden önce veya elektrik kesintisi durumunda kesicinin otomatik açılması için, "gerilim yok" koşulunun tespiti verilebilir. UV2PTUV reaktif gücü kompanse etmek ve bu şekilde gerilimi artırmak üzere şönt kapasitör bankları takılması gibi, gerilim düzeltme önlemleri başlatmak amacıyla da kullanılır. Bu fonksiyonun, uygulamaların reaktif yükü kontrol etmesine olanak tanıyan yüksek ölçüm doğruluğu vardır. UV2PTUV düşük gerilim koşulları altında çalıştırıldıklarında hasar görebilecek elektrik motorları gibi aygıtların bağlantılarını kesmek için kullanılır. UV2PTUV güç sistemi frekansındaki düşük gerilim koşullarıyla ilgilidir, bunlar aşağıdaki nedenlerle oluşabilir: 151

158 Bölüm 7 1MRK UTR - Gerilim koruma 1. Gerilim regülatörü arızalanması veya manuel kontrol altında yanlış ayarların kullanılması (simetrik gerilim düşüşü). 2. Aşırı yük (simetrik gerilim düşüşü). 3. Kısa devreler, genellikle fazdan toprağa arızalar (simetrik olmayan gerilim düşüşü) Ayarlama kuralları UV2PTUV hassas donanımın aşırı ısınmasına neden olabilecek ve böylece beklenen hizmet ömrünü kısaltabilecek şartlar altında çalışmasını engeller. Genellikle, güç sisteminin yerel veya uzaktan otomasyon işlemlerinde, devrelerde kullanılacak yararlı bir fonksiyondur. Sistem içerisinde UV2PTUV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel olarak düşük gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, genel ayarların temel gerilimi UBase'in yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim donanımın primer nominal gerilim seviyesine (faz-faz) ayarlanmıştır. UV2PTUV ayarı normalde kritik değildir, çünkü ana korumanın kısa devreleri ve toprak arızalarını gidermek için yeterince süresi bulunması gerekir. Aşağıdaki bölümlerde bazı uygulamalar ve bunlarla ilgili gerilim seviyesi ayarlama kuralları açıklanmıştır Motor ve jeneratörler için ekipman koruma Ayar, ekipman için oluşan en düşük normal gerilimin altında ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin üzerinde olmalıdır Devre dışı ekipman tespiti Ayar, oluşan en düşük normal gerilimin altında ve ekipmanın bağlantısı kesikken endüktif veya kapasitif kuplajın neden olduğu en yüksek gerilimin üstünde olmalıdır Güç kaynağı kalitesi Ayar, oluşan en düşük normal gerilimin altında ve yönetmeliklerde, iyi uygulamalarda veya diğer anlaşmalarda belirtilen kabul edilebilir en düşük gerilimin üzerinde olmalıdır. 152

159 1MRK UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma Gerilim kararsızlığının azaltılması Bu ayar güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır ve uygun düzeylerin tespit edilebilmesi için detaylı çalışmalar yapılmalıdır Güç sistemi arızalarının artçı koruması Ayar, bahsedilen arıza koşulları altında oluşan en düşük normal gerilimin altında ve oluşan en yüksek gerilimin üzerinde olmalıdır İki kademe düşük gerilim koruma için ayarlar İki kademe düşük gerilim koruma (UV2PTUV) için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. BağTürü: Ölçümün fazdan toprağa temel değer mi, fazdan faza temel değer mi fazdan toprağa RMS değer mi yoksa fazdan faza RMS değer mi olacağı burada ayarlanır. Çalışma: Kapalı/Açık. UV2PTUV BağTürü ayarıyla seçici olarak fazdan toprağa gerilimleri veya fazdan faza gerilimleri ölçer. Bu ise faz toprak geriliminin aşağıdaki şekilde çalışması anlamına gelir: U < (%) UBase( kv ) 3 EQUATION1447 V1 EN (Denklem 69) ve aşağıdaki durumda fazdan faza gerilimin çalışmasını da ayarlayın: U < (%) UBase(kV) EQUATION1990 V1 TR (Denklem 70) Karakteristik1: Bu parametre kademe 1 için kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir. Sabit zamanlı/ters Eğri A/Ters Eğri B. Seçenekler koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. ÇaModun: Bu parametre, ölçülen üç gerilimin kaç tanesinin, kademe n (n=kademe 1 ve 2) çalışması için ayar düzeyinin altında olması gerektiğini tanımlar. Bu ayar1 / 3, 2 / 3 veya 3 / 3 olabilir. Tek fazlı gerilim çalıştırmak için yeterli olmaktadır. Eğer fonksiyon tek fazdan toprağa arızalara karşı duyarsızsa, 2 / 3 seçilebilir. Un<: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için düşük gerilim çalışma değerini ayarlayın, genel parametre UTemel in % si olarak verilmiştir. Bu ayar, büyük ölçüde koruma 153

160 Bölüm 7 1MRK UTR - Gerilim koruma uygulamasına bağlıdır. Burada arızasız durumlarda minimum gerilimin dikkate alınması gereklidir. Bu gerilim nominal gerilimin %90 ından daha büyüktür. tn: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada, koruma fonksiyonu, sistemdeki kısa devre veya toprak arızası olduğu yerde doğrudan açılmaz. Zaman gecikmesi kısa devre korumasıyla koordine edilmelidir. t1min: Minimum Kademe 1 için ters zaman karakteristiklerinde çalışma zamanıdır, saniye olarak verilmiştir. Çok düşük gerilimlerde düşük gerilim fonksiyonu için ters zaman karakteristiği kullanılması, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. Bu fonksiyon korunan nesnenin bağlantısı kesilmiş ise harici olarak engellenir. 7.2 İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC İki kademe aşırı gerilim koruma OV2PTOV IEC U> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 59 SYMBOL-C-2U-SMALLER-THAN V1 TR Uygulama İki kademe aşırı gerilim koruma OV2PTOV, yüksek gerilimin güvenli olarak tespit edilmesini gerektiren her türlü durum için geçerlidir. OV2PTOV anormal durumların denetimi ve tespiti için kullanılır, diğer koruma fonksiyonları ile birlikte kullanıldığında komple sistem korumanın güvenliğini artırır. Yüksek gerilim koşullarına güç sistemindeki anormal koşullar neden olabilir. OV2PTOV jeneratör, trafo, motor ve enerji hatları gibi güç sistemi elemanları üzerinde, yüksek gerilim koşullarını tespit etmek üzere uygulanabilir. OV2PTOV düşük akım sinyalleri ile birlikte, uzak uçta açık olan bir iletim hattının tanımlanmasında kullanılır. Buna ek olarak OV2PTOV gerilimi düşürmek 154

161 1MRK UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma amacıyla düşük yük kompanzasyonu için şönt reaktörlerinin takılması gibi gerilim düzeltme ölçümlerini başlatmak üzere de kullanılır. Bu fonksiyonun, uygulamaların reaktif yükü kontrol etmesine olanak tanıyan yüksek ölçüm doğruluğu ve histerez ayarı vardır. OV2PTOV yüksek gerilim koşulları altında çalıştırıldıklarında hasar görebilecek elektrik motorları gibi aygıtların bağlantılarını kesmek için kullanılır. Güç sistemi frekansındaki yüksek gerilim koşullarıyla ilgilidir, bunlar aşağıdaki nedenlerle oluşabilir: 1. Daha yüksek bir gerilim seviyesine metalik bağlantı gibi, çok yüksek gerilimin oluştuğu bir güç sistemindeki farklı arıza çeşitleri (kırık bir iletkenin havai hattın üzerine düşmesi, yüksek gerilim sargıdan alçak gerilim sargıya geçen trafo kıvılcım atlaması, vb.). 2. Gerilim regülatörü arızalanması veya manuel kontrol altında yanlış ayarların kullanılması (simetrik gerilim düşüşü). 3. Reaktif güç üretimi ile karşılaştırıldığında düşük yük (simetrik gerilim azalması). 4. Yüksek empedans topraklı sistemlerdeki toprak arızaları, nötrdeki yüksek gerilimin yanı sıra, iki arızasız fazda yüksek gerilime neden olur (simetrik olmayan gerilim artışı) Ayarlama kuralları OV2PTOV hassas donanımın aşırı ısınmasına neden olabilecek veya yalıtım malzemesi üzerinde stres oluşturabilecek ve böylece beklenen hizmet ömrünü kısaltabilecek şartlar altında çalışmasını engeller. Genellikle, güç sisteminin yerel veya uzaktan otomasyon işlemlerinde, devrelerde kullanılacak yararlı bir fonksiyondur. İki kademeli aşırı gerilim koruma (OV2PTOV) için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Sistem içerisinde OV2PTOV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel olarak aşırı gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir baz primer gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim ekipmanının nominal gerilim düzeyine (fazdan faza) ayarlanmıştır. OV2PTOV gecikme zamanı bazen kritik olabilir ve aşırı gerilimin miktarıyla ilgili olabilir (bir güç sistemi veya bir yüksek gerilim bileşeni daha düşük aşırı gerilimlere bir süreliğine dayanabilir, ancak büyük yüksek aşırı akım miktarları söz konusu olduğunda ilgili ekipmanın bağlantısı daha hızlı şekilde kesilmelidir). Bazı uygulamalar ve bunların gerilim düzeyi ile ilgili ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: 155

162 Bölüm 7 1MRK UTR - Gerilim koruma Motor, jeneratör, reaktör ve trafolar için ekipman koruma Yüksek gerilim, çekirdeğin aşırı uyarılmasına ve sargı yalıtımının bozulmasına neden olabilir. Ayar, ekipman için oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır. Ekipman koruma, kapasitörler Yüksek gerilim dielektrik ve yalıtımı bozabilir. Ayar, kapasitör için oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır. Yüksek empedans topraklı sistemler Yüksek empedans topraklı sistemlerde, toprak arızaları, arızasız fazlarda gerilim artışına neden olur. OV2PTOV bu arızaları tespit etmek için kullanılabilir. Ayar, arıza sırasında oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve oluşan en düşük gerilimin altında olmalıdır. Bir metalik tek faz toprak arızası, arızasız faz gerilimlerinin 3 kat artmasına neden olur. İki kademe düşük gerilim koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. BağTürü: Ölçümün fazdan toprağa temel değer mi, fazdan faza temel değer mi fazdan toprağa RMS değer mi yoksa fazdan faza RMS değer mi olacağı burada ayarlanır. Çalışma: Kapalı/Açık. OV2PTOV seçime göre fazdan toprağa gerilimleri veya fazdan faza gerilimleri ölçebilir. Bu fonksiyonun çalışması için gerilimin, ayarlanmış olan global ayarlanmış temel gerilimi UBase in üzerine çıkması gerekir. Bu ise faz toprak geriliminin aşağıdaki şekilde çalışması anlamına gelir: U > (%) UBase( kv ) 3 IEC V1 EN (Denklem 71) ve aşağıdaki durumda fazdan faza gerilim çalışmasıdır: U > (%) UBase(kV) EQUATION1993 V1 TR (Denklem 72) Karakteristik1: Bu parametre kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir. Sabit zamanlı/ters Eğri A/Ters Eğri B/Ters Eğri C olabilir. Seçenekler uygulama yüksek derecede bağımlıdır. ÇaModun: Bu parametre, ölçülen üç gerilimin kaç tanesinin, kademe n (n=kademe 1 ve 2) çalışması için ayar düzeyinin üstünde olması gerektiğini tanımlar. Bu ayar1 / 3, 2 /3 veya 3 / 3 olabilir. Çoğu uygulamada, tek fazlı gerilim çalıştırmak 156

163 1MRK UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma için yeterince yüksek olmaktadır. Eğer fonksiyonun tek fazdan toprağa arızalara duyarlı olması gerekmiyorsa 1 / 3 seçilebilir; çünkü normalde tek fazdan toprağa arızalarda arızasız fazdaki gerilim yükselecektir. Un>: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) aşırı gerilim çalışma değerini ayarlayın, genel parametre UBaseVBase in % si olarak verilmiştir. Bu ayar, büyük ölçüde koruma uygulamasına bağlıdır. Burada arızasız durumlarda maksimum gerilimin dikkate alınması gereklidir. Normalde bu gerilim nominal gerilimin %110 undan daha küçüktür. tn: kademe n (n=kademe 1 ve 2) için zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada koruma fonksiyonunun korumalı nesnenin hasar görmesini engelleme görevi vardır. Örneğin, aşırı uyarılmış trafonun korunmasında hız önemli olabilir. Zaman gecikmesi sistemdeki diğer eylemlerle koordineli olmalıdır. t1min: Kademe 1 için ters zaman karakteristikleri için minimum çalıştırma süresi, saniye olarak verilmiştir. Çok yüksek gerilimler için aşırı gerilim fonksiyonu, ters zaman karakteristikleri kullanılarak, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. 7.3 İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV IEC U0> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 59N IEC V1 TR Uygulama İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV, çoğunlukla yüksek empedans topraklı dağıtım şebekelerinde, temel olarak fiderlerin ve trafonun primer toprak arızası koruma yedeği olarak kullanılır. Toprak arıza ile ilgili farklı fonksiyonların güvenliğini artırmak için, rezidüel aşırı gerilim sinyali bir bırakma sinyali olarak kullanılabilir. Rezidüel gerilim trafonun nötründe veya açık delta bağlantısındaki bir gerilim trafosunda ölçülebilir. Rezidüel gerilim ayrıca, üç fazlı gerilim ölçümleri temel alınarak dahili olarak da hesaplanabilir. 157

164 Bölüm 7 1MRK UTR - Gerilim koruma Ayarlama kuralları Yüksek empedans topraklı sistemlerde, rezidüel gerilim toprak bileşenine bağlı arıza olması halinde artacaktır. Arızanın türüne ve arıza direncine bağlı olarak, rezidüel gerilim farklı seviyelere kadar yükselir. Faz toprak geriliminin üç katına eşit en yüksek rezidüel gerilim tek faz toprak arızası için elde edilir. Rezidüel gerilim tüm sistemde yaklaşık aynı düzeyde yükselir ve arızalı bileşenin bulunmasında yol gösterici olmaz. Bu nedenle ROV2PTOV genellikle artçıl koruma olarak veya fider toprak arızası korumada bırakma sinyali olarak kullanılır. Sistem içerisinde ROV2PTOV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel tek giriş veya rezidüel aşırı gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir baz gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim teçhizatının primer nominal gerilim seviyesine (fazdan faza) ayarlanabilir. ROV2PTOV için zaman gecikmesi nadiren kritik önemdedir. Çünkü rezidüel gerilim yüksek empedans topraklı sistemlerdeki toprak arızalarıyla ilişkilidir ve normalde arızayı primer korumanın gidermesi için yeterli süre verilmiş olmalıdır. Bazı teçhizatların korunmasını gerektiren bazı özel durumlarda tek aşırı gerilim koruma kullanıldığında, zaman gecikmesi kısalabilir. Bazı uygulamalar ve bunların rezidüel gerilim seviyeleriyle ilgili kılavuz bilgiler aşağıda verilmiştir: Güç kaynağı kalitesi Ayar, oluşan en yüksek normal rezidüel gerilimin üstünde ve yönetmeliklerde, iyi uygulamalarda veya diğer anlaşmalarda belirtilen kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır Yüksek empedans topraklı sistemler Yüksek empedans topraklı sistemlerde, toprak arızaları besleme trafosunun nötründe nötr gerilime neden olur. İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV, fider toprak arıza koruması için artçıl koruma olarak ve trafonun primer toprak arıza yedeği olarak, trafoyu açmak için kullanılır. Ayar, oluşan en yüksek normal rezidüel gerilimin üstünde ve arıza sırasında oluşan en düşük rezidüel gerilimin altında olmalıdır. Metalik bir tek faz toprak arızası, trafo nötrünün, normal fazdan toprağa gerilime eşit bir gerilime erişmesine neden olur. Fazdan toprağa gerilimleri ölçen gerilim trafoları, arızalı fazda sıfır gerilim ölçer. İki sağlıklı faz, arızalı fazda toprak olduğundan ve nötrde tam fazdan toprağa gerilim bulunduğundan, tüm fazdan faza gerilimi ölçer. Rezidüel aşırı gerilim, fazdan toprağa gerilimin üç katı olacaktır. Bkz. Şekil

165 1MRK UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma IEC V1 EN Şekil 73: Topraklama hatası Efektif olmayan bir şekilde topraklanmış sistemlerde Doğrudan topraklanmış sistem Doğrudan topraklanmış sistemlerde, bir faz üzerindeki topraklama-arızası, o fazdaki bir gerilim çökmesinin göstergesidir. İki sağlıklı fazda normal faztopraklama gerilimi vardır. Rezidüel toplam, faz-topraklama gerilimi ile aynı değere sahip olur. BakınızŞekle

166 Bölüm 7 1MRK UTR - Gerilim koruma IEC V1 EN Şekil 74: Topraklama arızası Doğrudantopraklanmış sistemde İki kademeli rezidüel aşırı akım koruma için ayarlar GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı veya Açık UBase gerilim için gerilim referansı olarak kullanılır. Gerilim IED ye farklı yollardan beslenir: 1. IED normal gerilim trafo grubundan beslenir; rezidüel gerilim koruma yazılımı içindeki fazdan toprağa gerilimden oluşturulur. 2. IED, normal gerilim trafosu grubundaki açık üçgen bağlantısından beslenir. Bir açık üçgen bağlantısında koruma, gerilim 3U0 (tek giriş) tarafından beslenir. Uygulama kılavuzundaki ayar bölümü analog girişin nasıl ayarlaması gerektiğini açıklamaktadır. 3. IED, güç sistemindeki bir güç trafosunun nötr noktasına bağlı tek bir gerilim trafosundan beslenir. Bu bağlantıda koruma, gerilim UN=U0 (tek giriş) tarafından beslenir. Uygulama kılavuzundaki ayar bölümü analog girişin nasıl ayarlaması gerektiğini açıklamaktadır. ROV2PTOV yüksek empedans topraklı sistemler için nominal faz toprak gerilimine karşılık gelen rezidüel gerilimi ölçer. Ölçüm nötr kaymasını baz alacaktır. 160

167 1MRK UTR - Bölüm 7 Gerilim koruma Karakteristik1: Bu parametre kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir: Sabit zamanlı veya Ters eğri A veya Ters eğri B veya Ters eğri C. Tercih, koruma uygulamasına yüksek düzeyde bağımlıdır. Un>: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için aşırı gerilim çalışma değerini ayarlayın, global parametre UBase in % sine karşılık gelecek şekilde verilmiştir: U ( ) UBase ( kv ) > % 3 IECEQUATION2290 V1 TR Bu ayar, koruma ve sistem topraklama için gereken hassasiyete bağlıdır. Efektif olmayan topraklı sistemlerde rezidüel gerilim, maksimum olarak fazdan toprağa anma gerilimi olabilir, bu da %100 e karşılık gelir. Efektif topraklı sistemlerde bu değer Z0/Z1 oranına bağlıdır. Yüksek rezistif toprak arızalarının tespiti için gerekli ayar şebeke hesaplamalarını temel almalıdır. tn: kademe n (n=kademe 1 ve 2) zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Bu ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada koruma fonksiyonunun korumalı nesnenin hasar görmesini engelleme görevi vardır. Örneğin, aşırı uyarılmış trafonun korunmasında hız önemli olabilir. Zaman gecikmesi sistemdeki diğer eylemlerle koordineli olmalıdır. t1min: Kademe 1 için ters zaman karakteristikleri için minimum çalıştırma süresi, saniye olarak verilmiştir. Çok yüksek gerilimler için aşırı gerilim fonksiyonu, ters zaman karakteristikleri kullanılarak, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. 7.4 Gerilim kaybı kontrolü LOVPTUV Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Gerilim kaybı kontrolü LOVPTUV - 27 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Her üç fazda uzun süreli gerilim kayıplarında devre kesicinin açması, normal olarak otomatik geri yükleme sistemlerinde, büyük kesintiler sonrasında sistem geri yüklemesi için kullanılır. Gerilim kaybı kontrolü (LOVPTUV), AÇMA sinyalini yalnızca her üç fazdaki gerilimin ayarlanan süre boyunca düşük olması durumunda verir. Devre kesiciye açma verilmesi gerekmiyorsa, LOVPTUV bir dış kontak 161

168 Bölüm 7 1MRK UTR - Gerilim koruma Ayarlama kuralları üzerinden veya olay kayıt fonksiyonu üzerinden yalnızca sinyalizasyon amacıyla kullanılır. Gerilim kaybı kontrolü (LOVPTUV), prensip olarak koruma fonksiyonlarından bağımsızdır. Şebekenin büyük bir kısmında, gerilim kaybolduğunda kesicilerin henüz kapalıyken önemli bir gerilim kaybı yaşanmasının ardından, basit sistem restorasyonuna olanak tanımak için devre kesicinin açılmasını gerektirir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Tüm ayarlar primer değerlerde veya her ünite için yapılır. Her faz için çalıştırma düzeyini tipik olarak genel parametre UBase in %70 i düzeyinde ayarlayın. Zaman gecikmesi taçma=5-20 saniye olarak ayarlayın Gelişmiş kullanıcı ayarları İleri düzey kullanıcılar aşağıdaki parametreleri de ayarlamalıdır. Açma darbe uzunluğunu tipik olarak tdarbe=0,15 saniye olarak ayarlayın. Gerilim kontrol kaybını (LOVPTUV) engellemek için, eğer tümü değil ama bazı gerilimler düşükse tipik olarak 5,0 saniyeye ayarlayın ve geri yükleme trestore sonrasında fonksiyonu etkinleştirmek için zaman gecikmesini 3-40 saniye olarak ayarlayın. 162

169 1MRK UTR - Bölüm 8 Frekans koruma Bölüm 8 Frekans koruma 8.1 Düşük frekans koruma SAPTUF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Düşük frekans koruması SAPTUF IEC f < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-P V1 TR Uygulama Düşük frekans koruma SAPTOF, düşük temel güç sistem gerilim frekansının güvenilir bir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda uygulanabilir. Güç sistemi frekansı ve frekansın değişim hızı, gerçek üretimin ve yük talebinin arasındaki dengesizliğin ölçütüdür. Bir güç sistemindeki temel frekansın düşük olması, mevcut üretimin, enerji şebekesine bağlı yük tarafından talep edileni tamamen karşılayamadığı anlamına gelir. SAPTUF bu durumları tespit eder ve yük atma, jeneratör destekleme, HVDC ayar noktası değiştirme, gaz türbini başlatma ve benzer fonksiyonlar için uygun bir çıkış sinyali verir. Bazen şönt reaktörleri düşük frekans nedeniyle devreye girer ve güç sisteminin gerilimini ve bununla ilgili olarak yükün gerilime bağlı olan kısmını azaltır. SAPTUF çok hassas ve doğrudur. Frekansın ayar noktasından hafifçe saptığını ve manuel müdahalenin yeterli olabileceğini operatörlere bildirmek için kullanılır. Düşük frekans sinyali ayrıca aşırı uyarma tespiti için de kullanılır. Bu özellikle, başlatma adımları uygulanırken jeneratöre bağlı olan fakat şebekeye bağlı olmayan jeneratör yükseltici trafolar için önemlidir. Eğer jeneratör hâlâ enerjiliyse, sistemde düşük frekans nedeniyle aşırı uyarma meydana gelir Ayarlama kuralları Sistem içerisinde SAPTUF fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. SAPTUF için iki özel uygulama alanı vardır: 163

170 Bölüm 8 1MRK UTR - Frekans koruma 1. ekipmanın jeneratör, transformatör ve motorlardan kaynaklanan düşük frekans nedeniyle hasar görmesini önlemek. Aşırı eksitasyon da düşük frekansla ilişkilidir 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, üretim eksikliği durumunda arızalara karşı yük atma yoluyla korumakt. Düşük frekans BAŞLATMA değeri Hz olarak ayarlıdır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, genel bir temel gerilim parametresinin yüzdesi olarak yapılır. UBase değeri primer faz-faz değeri olarak ayarlanmalıdır. Bazı uygulamalar ve bunların frekans düzeyi için ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: Motor ve jeneratörler için ekipman koruma Ayar, teçhizat için oluşan en düşük normal frekansın oldukça altında ve teçhizat için kabul edilebilir en düşük frekansın oldukça üzerinde olmalıdır. Yük atma yoluyla güç sistemi koruma Ayar, enerji santralleri veya hassas yükler için, oluşan en düşük normal frekansın altında ve kabul edilebilir en düşük frekansın oldukça üzerinde olmalıdır. Ayar düzeyi, düzey sayısı ve iki düzey arasındaki mesafe (zaman ve/veya frekans olarak), büyük ölçüde ilgili güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır. Güç sisteminin boyutu ile karşılaştırıldığında en büyük üretim kaybı nın boyutu kritik bir parametredir. Büyük sistemlerde yük atma nispeten yüksek frekans düzeylerine ayarlanabilir ve gecikme zamanı normalde çok kritik değildir. Daha küçük sistemlerde frekans HIZLANMA düzeyi daha düşük bir değere ayarlanmalıdır ve zaman gecikmesi oldukça kısa olmalıdır. 8.2 Aşırı frekans koruma SAPTOF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Aşırı frekans koruması SAPTOF IEC f > ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-O V1 TR Uygulama Aşırı frekans koruma fonksiyonu SAPTOF, yüksek temel güç sistem gerilim frekansının güvenilir bir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda 164

171 1MRK UTR - Bölüm 8 Frekans koruma Ayarlama kuralları uygulanabilir. Güç sistemi frekansı ve frekansın değişim hızı, gerçek üretimin ve yük talebinin arasındaki dengesizliğin ölçütüdür. Bir güç sistemindeki temel frekansın yüksek olması, mevcut üretimin, enerji şebekesine bağlı yük tarafından talep edilenden çok daha büyük olduğu anlamına gelir. SAPTOF bu durumları tespit eder ve jeneratör atma, HVDC ayar noktası değiştirme ve benzeri fonksiyonlar için uygun bir çıkış sinyali verir. SAPTOF çok hassas ve doğrudur ve frekansın ayar noktasından hafifçe saptığını ve manuel müdahalenin yeterli olabileceğini tesis işletmecilerine bildirmekte kullanılabilir. Sistem içerisinde SAPTOF'un çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. SAPTOF için iki özel uygulama alanı vardır: 1. jeneratörler ve motorlar gibi ekipmanın düşük frekans nedeniyle hasar görmesini önlemek. 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, üretim fazlalığı durumunda arızalara karşı üretim atma yoluyla korumaktır. Aşırı frekans başlatma değeri Hz cinsinden ayarlıdır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, global bir temel gerilim parametresi UBase'in yüzdesi olarak yapılır. UBase değeri primer faz-faz değeri olarak ayarlanmalıdır. Bazı uygulamalar ve bunların frekans düzeyi için ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: Ekipman koruma, motor ve jeneratörler için Ayar, ekipman için oluşan en yüksek normal frekansın epey üstünde ve kabul edilebilir en yüksek frekansın epey altında olmalıdır. Jeneratör atma yoluyla güç sistemi koruma Bu ayar, oluşan en yüksek normal frekansın üstünde ve enerji santralleri ve hassas yükler için kabul edilebilir en yüksek frekansın altında olmalıdır. Ayar düzeyi, düzey sayısı ve iki düzey arasındaki mesafe (zaman ve/veya frekans olarak), büyük ölçüde ilgili güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır. Güç sisteminin boyutu ile karşılaştırıldığında en büyük yük kaybı nın boyutu kritik bir parametredir. Büyük sistemlerde jeneratör atma oldukça düşük frekans düzeylerine ayarlanabilir ve zaman gecikmesi normalde çok kritik değildir. Daha küçük sistemlerde frekans HIZLANMA düzeyi daha yüksek bir değere ayarlanmalıdır ve zaman gecikmesi oldukça kısa olmalıdır. 8.3 Frekans değişim oranı koruma SAPFRC 165

172 Bölüm 8 1MRK UTR - Frekans koruma Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Frekans değişim hızı koruma SAPFRC IEC df/dt > < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-N V1 TR Uygulama Frekans değişim hızı koruması (SAPFRC), temel güç sistem gerilim frekansındaki değişimin güvenilir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda uygulanabilir. SAPFRC artan frekans ve azalan frekans için kullanılabilir. SAPFRC yük atma veya jeneratör atma, jeneratör destekleme, HVDC ayar noktası değiştirme, gaz türbini başlatma ve benzeri için uygun bir çıkış sinyali verir. SAPFRC sıklıkla düşük frekans sinyali ile birlikte kullanılır. Bu kullanım özellikle oldukça yüksek jeneratör kaybının, güç sisteminin güvenilirliğini korumak için hızlı ve giderici eylemlerin gerektiği nispeten küçük güç sistemlerinde yaygındır. Bu gibi durumlarda yük atma eylemleri nispeten daha yüksek frekans seviyelerinde gereklidir. Ancak, büyük bir negatif frekans değişim oranı ile birlikte düşük frekans koruma nispeten yüksek bir ayar ile kullanılabilir Ayarlama kuralları Frekans değişim hızı koruma SAPFRC için parametreler, yerel HMI veya veya Koruma ve Kontrol Yöneticisi (PCM600) üzerinden yapılır. Sistem içerisinde SAPFRC fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. iki özel uygulama alanı SAPFRC için mevcuttur: 1. jeneratör, trafo ve motorlar gibi yüksek veya düşük frekans nedeniyle ekipmanın hasar görmesini önlemek 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, yük ve üretimin dengeli olmadığı durumda arızalara karşı yük veya üretim atma yoluyla korumak. SAPFRC normal olarak, tek bir olayın yük ve üretim arasında büyük dengesizliklere yol açabildiği küçük güç sistemlerinde, aşırı frekans veya düşük frekans fonksiyonu ile birlikte kullanılır. Bu gibi durumlarda yük veya üretim atma çok hızlı gerçekleşmelidir; frekans sinyalinin anormal bir değere gelmesini beklemek için yeterince zaman bulunmayabilir. Bu nedenle, frekans değişim hızı büyükse (işaret bakımından), primer nominal seviyeye daha yakın bir frekans seviyesinde gerekli önlemler alınır. 166

173 1MRK UTR - Bölüm 8 Frekans koruma SAPFRCBAŞLATMA değeri Hz/sn olarak ayarlanır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir bir baz gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu baz gerilimi normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim teçhizatının nominal gerilim seviyesine (fazdan faza) ayarlanmıştır. SAPFRC ani değildir, çünkü bu fonksiyonun stabil bir değer üretmesi zaman alır. Sinyal gürültüsü halledilebilecek kadar bir zaman gecikmesi bırakılması tavsiye edilir. Ancak, farklı eylemlerin arasındaki zaman, frekans değişim hızı ve frekans kademeleri kritik olabilir ve bazen, örneğin 70 ms gibi oldukça kısa çalışma süreleri gerekebilir. Küçük endüstriyel sistemlerde tek bir olay nedeniyle, 5 Hz/sn. kadar düşük oranlarda frekans değişim oranı gerçekleşebilir. Büyük güç sistemlerinde dahi, ciddi arızalar (veya arıza kombinasyonları) giderildiğinde, yük ve üretim arasında büyük dengesizliklerin bulunduğu küçük adacıklar oluşabilir. Örnek vermek gerekirse küçük bir ada büyük bir sistemden izole olduğunda 3 Hz/sn'ye kadar çıkan frekans değişim oranı gözlenmiştir. Güç sistemlerindeki nispeten daha normal ciddi aksamalarda, frekans değişim oranı çok daha düşüktür, çoğunlukla 1,0 Hz/sn nin ufak bir bölümü kadar. 167

174 168

175 1MRK UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi 9.1 Akım devresi denetimi CCSRDIF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Akım devresi denetimi CCSRDIF - 87 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Açık veya kısa devre olmuş trafo çekirdekleri, diferansiyel, toprak arıza akımı ve negatif dizi akımı fonksiyonları gibi pek çok koruma fonksiyonunun istenmeden çalışmasına neden olabilir. Aynı primer akımları ölçen iki bağımsız üç faz akım trafosu seti veya akım trafosu çekirdeğinin akımları kullanılabilir durumda olduğunda, iki dizinin akımları karşılaştırılarak güvenilik akım devre denetimini gerçekleştirmek mümkün olur. Herhangi bir akım trafosunda bir hata tespit edilirse, ilgili koruma fonksiyonları engellenebilir ve bir alarm verilir. Akımların yüksek olduğu durumlarda, akım trafosu çekirdeklerinin farklı remanans veya farklı satürasyon katsayısı ile eşit olmayan şekilde geçici satürasyonu, iki akım trafosu grubundan gelen sekonder akımları arasında farklılıklarla sonuçlanabilir. Bu nedenle, geçici aşama sırasında koruma fonksiyonlarının istenmeden engellemesinden sakınılmalıdır. Akım devresi süpervizyonu CCSRDIF sekonder devrelerinde arıza olduğunda, hızlı çalışan ve hassas numerik korumalar nedeniyle istenmeyen açma yapmaması için hassas olmalıdır ve çalışma zamanı kısa olmalıdır. Açık akım trafosu devreleri personel için çok tehlikeli olan yüksek gerilimlerin devrelerde oluşmasına neden olur. Ayrıca izolasyona da hasar verip yeni sorunlara neden olabilir. Uygulamalar özellikle de koruma fonksiyonları bloke edildiğinde tüm bunlar dikkate alınarak yapılmalıdır. 169

176 Bölüm 9 1MRK UTR - Sekonder sistem denetimi Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Akım devre süpervizyonu CCSRDIF üç faz akım trafosu çekirdeği grubundan gelen rezidüel akımı, nötr nokta akım ile, aynı trafo üzerindeki başka bir çekirdek grubundan alınan ayrı bir girdi üzerinde karşılaştırır. Minimum çalışma akımı IminOp, normal çalışma koşulları altında ve primer anma akımında minimum olarak, denetlenen akım trafo devrelerindeki rezidüel akımın iki katına ayarlanmalıdır. Parametre Ip>Engelle normalde %150 olarak ayarlanarak geçiş koşullarında fonksiyonu engellemek için kullanılır. BAŞARISIZ çıkışı, PCM yapılandırılmasında koruma fonksiyonunun kilitleme girişine, arızalı akım trafosu sekonder devrelerinde kilitlenmek üzere bağlantılıdır. 9.2 Sigorta arıza denetimi SDDRFUF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Sigorta arıza denetimi SDDRFUF - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Koruma IED içerisindeki farklı koruma fonksiyonları, röle noktasında ölçülen gerilime göre çalışır. Örnekler: mesafe koruma fonksiyonu düşük/aşırı gerilim fonksiyonu senkron kontrol fonksiyonu ve zayıf iç besleme mantığı kontrolü. Bu fonksiyonlar, gerilim ölçüm trafoları ile IED arasındaki sekonder devrelerde bir arıza olması durumunda farkında olmadan çalışabilir. Bu tür istenmeyen çalışmaları önlemek için farklı önlemler alınabilir. Bunlar arasında sık kullanılanlarından biri, gerilim ölçüm trafosuna olabildiğince yakın yerleştirilmiş, gerilim ölçüm devrelerindeki minyatür devre kesicilerdir. Diğer seçenekler arasında, bağımsız sigorta arızası izleme IED'leri veya koruma ve izleme cihazları üzerinde bulunan diğer seçeneklerdir. Bu çözümler, sigorta arıza süpervizyonu (SDDRFUF) fonksiyonundan alınabilecek en iyi performansı almak için bir araya getirilir. 170

177 1MRK UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi Ayarlama kuralları Genel IED ürünlerinde yerleşik olan SDDRFUF fonksiyonu, minyatür devre kesiciden veya hat ayırıcıdan gelen harici ikili sinyallere göre çalışabilir. Birinci durum tüm gerilime bağımlı fonksiyonları etkilerken, ikincisi empedans ölçüm fonksiyonlarını etkilemez. Negatif dizi ölçüm niceliklerine dayanan negatif dizi tespit algoritması, negatif dizi akımı 3I 2 varlığı olmaksızın yüksek 3U 2 gerilim değeri, izole veya yüksek empedans topraklı şebekelerde kullanım için önerilir. Sıfır dizi ölçüm niceliklerine dayanan sıfır dizi tespit algoritması, rezidüel akım 3I 0 varlığı olmaksızın yüksek 3U 0 gerilim değeri, doğrudan veya düşük empedans topraklı şebekelerde kullanım için önerilir. Hattın sıfır sekans akımı iç beslemesinin zayıf olması halinde bu fonksiyon kullanılmamalıdır. Sigorta koruma denetim fonksiyonuna, delta akım ve delta gerilim ölçümlerini baz alan bir kriter eklenerek üç faz sigorta arızası tespit edilebilir. Bu işlem üç faz trafo anahtarlaması sırasında faydalıdır. Negatif ve sıfır dizi gerilimler ve akımlar her zaman, primer sistemdeki farklı simetriksizlikler nedeniyle ve akım ve gerilim ölçü trafolarındaki farklılıklar nedeniyle meydana gelir. Sistemin çalıştırıldığı koşullara bağlı olarak, akım ve gerilim ölçüm elemanlarının çalıştırılması için minimum değer mutlaka %10 ila %20 arası bir güvenlik toleransı ile ayarlanmalıdır. Bu fonksiyon uzun transpoze edilmemiş hatlarda, çok devreli hatlarda vb. kullanıldığında, ölçüm miktarlarının asimetrisine özel dikkat gösterin. Negatif dizi, sıfır dizi ve delta algoritmalarının ayarları, fonksiyonun genel temel geriliminin ve genel temel akımının UBase ve IBase in yüzdesi olarak belirtilir. UBase'i potansiyel gerilim trafosunun primer anma faz-faz gerilimine ve IBase'i akım trafosunun primer anma akımına ayarlayın Ortak parametrelerin ayarlanması GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Negatif dizi, sıfır dizi ve delta algoritmalarının ayarları, fonksiyonun genel temel geriliminin ve genel temel akımının UBase ve in yüzdesi olarak belirtilir. Gerilim eşiği USealIn<, sistemdeki alçak gerilim koşullarını belirlemekte kullanılır. USealIn< ayarını acil durumlarda oluşabilecek minimum çalışma geriliminin altında ayarlayın. Önerimiz global parametre UBase in yaklaşık %70 ine ayarlanmasıdır. 171

178 Bölüm 9 1MRK UTR - Sekonder sistem denetimi Ölü faz tespiti için 200 ms'lik bırakma zamanı her zaman için SealIn'in her zaman aşağıdaki şekilde ayarlanmasını önerir: Açık çünkü hattın diğer uçtan daha önceden enerjilendirilmesi durumunda yerel kesici kapatıldığında sürekli sigorta arızasında sigorta arıza göstergesini temin edecektir. Uzaktan kesici kapandığında, gerilim kalıcı bir sigorta arızası olan faz hariç olmak üzere döner. Yerel kesici açık olduğundan, herhangi bir akım olmaz ve ölü faz göstergesi yanmış sigortalı fazı göstermeye devam eder. Yerel kesici kapandığında, akım akmaya başlar ve fonksiyon sigorta arızası durumunu tespit eder. Fakat, 200 ms'lik düşüş zamanlayıcısı nedeniyle, BLKZ çıkışı 200 ms geçene kadar etkin olmaz. Bunun anlamı, mesafe fonksiyonları engellenmez ve "gerilim yok akım var" durumu açılmaya sebep olur. Çalışma modu seçici OpMode, sistem gereksinimlerine daha iyi adaptasyon sağlamak için sunulmuştur. Mod seçici, negatif dizi ve sıfır dizi algoritmaları arasındaki etkileşimin seçilebilmesini mümkün kılar. Normal uygulamalarda ÇaModu şu şekilde ayarlanır: UNsINs bu ayar negatif dizi algoritması seçimi içindir veya UZsIZs sıfır dizi temelli algoritma. Sistem üzerine araştırmalar veya sahada edinilen deneyim, sistem koşulları nedeniyle sigorta arıza fonksiyonunun çalışmayacağı riskine işaret ediyorsa, OpMode aşağıdaki şekilde yapılarak sigorta arızası fonksiyonunun güvenilirliği artırılabilir. UZsIZs VE UNsINs veya OptimZsNs. Mod UZsIZs VE UNsINs negatif ve sıfır dizi bazlı algoritmalar aktiftir ve VEYA koşulu ile çalışır. Ayrıca OptimZsNs modunda negatif ve sıfır dizi algoritmaların her ikisi de aktifleştirilmiştir ve aralarından ölçülen negatif dizi akımının boyutu en yüksek olanı çalışacaktır. Sigorta arıza fonksiyonu güvenliğini arttırmak için bir gereksinim varsa, ÇaModu şöyle seçilebilir UZsIZs VE UNsINs bu da hem negatif hem de sıfır dizi algoritmasının bir VE koşulunda çalışır durumda aktif olduğunu, yani her iki algoritmanın çıkış sinyali BLKU veya BLKZ'yi etkinleştirmek için engelleme koşulu vermesi germesi gerektiği anlamına gelir Negatif dizi tabanlı Röle ayar değeri 3U2> baz gerilim UTemel'in yüzdesi olarak verilir ve denklem 73 örneğine göre bundan daha aşağı ayarlanmamalıdır U 2 >= U 100 UBase EQUATION1519 V2 EN (Denklem 73) burada: 3U2 UTemel normal çalışma koşulları altında maksimal negatif dizi gerilimdir. IED deki tüm fonksiyonlar için genel temel gerilim ayarıdır. Akım limit ayarı 3I2<genel parametre ITemel'in yüzdesi olarak yapılır. 3I2< ayarı, sistemde var olabilecek normal dengesizlik akımından daha yüksek olmalı ve aşağıdaki denklem 74 örneğine göre hesaplanmalıdır. 172

179 1MRK UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi 3I 2 3I 2 < = 100 IBase EQUATION1520 V3 EN (Denklem 74) burada: 3I2 ITemel normal çalışma koşulları altında maksimal negatif dizi akımıdır. fonksiyonun temel akım ayarıdır Sıfır dizi tabanlı Röle ayar değeri 3U0> genel parametre U in yüzdesi olarak verilir. 3U0> ayarı, denklem 75 örneğinde belirtilenden aşağıda ayarlanmamalıdır U 0 >= U 100 UBase EQUATION1521 V2 EN (Denklem 75) burada: 3U0 UTemel normal çalışma koşulları altında maksimal sıfır dizi gerilimdir. IED deki tüm fonksiyonlar için genel temel gerilim ayarıdır. Akım limit ayarı 3I0< genel parametre ITemel in yüzdesi olarak yapılır. 3I0< ayarı, sistemde var olabilecek normal dengesizlik akımından daha yüksek olmalıdır. Bu ayar denklem 76 örneğine göre hesaplanabilir: 3I0 3I 0 <= 100 IBase EQUATION2293 V2 TR (Denklem 76) burada: 3I0< normal çalışma koşulları altında maksimal sıfır dizi akımıdır. ITemel IED deki tüm fonksiyonlar için genel temel akım ayarıdır Delta U ve delta I Çalışma modu seçicisi OpDUDI'yı şöyle ayarlayın Açık Delta fonksiyonu çalışırken. Şebekedeki normal anahtarlama koşulları nedeniyle istenmeyen işlemlerden kaçınmak için, DU> ayarı yüksek olarak ayarlanmalı (UBase'in yaklaşık olarak %60'ı) ve akım sınırı DI<düşük olarak ayarlanmalıdır (yaklaşık olarakibase'in %10'u). Delta akım ve delta gerilim fonksiyonu mutlaka negatif veya sıfır dizi algoritmalardan biri ile kullanılır. USetprim, du/dt çalışması için primer gerilim 173

180 Bölüm 9 1MRK UTR - Sekonder sistem denetimi olduğunda veisetprim, di/dt çalışması için primer akım olduğunda, DU> ve DI< ayarları denklem 77 ve denklem 78 göre belirlenir. USetprim DU > = 100 UBase EQUATION1523 V1 EN (Denklem 77) DI < ISetprim = 100 IBase EQUATION1524 V2 EN (Denklem 78) Gerilim eşiği UPh>, sistemdeki alçak gerilim koşullarını belirlemekte kullanılır. UPh> ayarını acil durumlarda oluşabilecek minimum çalışma geriliminin altında ayarlayın. UB nin yaklaşık %70 ine ayarlanmasını öneririz. Akım eşiği IPh>, mesafe koruma fonksiyonu içiniminop dan daha düşük ayarlanmalıdır. %5-10 daha düşük bir değer önerilir Ölü hat tespiti Ölü hat tespitinin çalışma koşulu, akım eşiği için IDLD< parametresi gerilim eşiği için UDLD< parametresi ile ayarlanır. IDLD< değerini beklenen minimum yük akımının altında yeterli bir tolerans bırakarak ayarlayın. Emniyet toleransı olarak en az %15-20 tavsiye edilir. Ancak çalışma değeri, sadece bir fazın bağlantısı ayrılmışken, (diğer fazlara ortak kuplaj) havai hattın maksimum şarj akımını geçmelidir. UDLD< değerini beklenen minimum çalışma geriliminin altında yeterli bir tolerans bırakarak ayarlayın. Emniyet payı olarak en az %15 tavsiye edilir. 9.3 Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama TCSSCBR, devre kesicilerin elektrik kontrol devrelerindeki arızalarını tespit eder. Fonksiyon hem açık hem de kapalı bobin devrelerini denetleyebilir. Bu tür denetim, kontrol devrelerinin canlılığını kesintisiz olarak çözmek için gereklidir. 174

181 1MRK UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi Açma devre denetimi, denetlemiş devre üzerinden yaklaşık 1.0 ma üretir. Bu akımın kontrol edilen nesnede bir mandallamaya sebep olmaması gerekir. IED deki açma devresi denetim devrelerini korumak için, çıkış kontakları geçici gerilim koruyucularla paralel olarak sunulmuştur. Bu koruyucuların arıza gerilimi 400 +/ 20 V DC dir. IS: Sabit akim jeneratörü. Akim düzeyi ~ 1,0 ma (Ic) V: Geçici Gerilim Bastirici Ariza Gerilimi 380 ila 400 VDC PSM (-) Rext Rs PO1 TCS1 1 V Ic 2 YW IS (+) S W PCM_TCS TCSÇIKIS1 TCSÇIKIS2 TCSÇIKIS3 TCSSCBR TCS_DURUM ENGELLE ALARM GUID-B056E9DB-E3E F485CA7 V1 TR Şekil 75: Bir dış direnç ile açma devre denetiminin çalışma prensibi. Dış direnç kullanıldığından, TCSSCBR engelleme anahtarına gerek yoktur. Eğer TCS yalnız kapalı bir pozisyonda gerekiyor ise dış şönt direnci hariç tutulabilir. Devre kesici açık pozisyonda olduğunda TCD, durumu hatalı bir devre olarak görür. Bu durumda TCS çalışmasını önleyecek bir yol, devre kesicinin açılması durumunda denetim fonksiyonunu kilitlemektir. 175

182 Bölüm 9 1MRK UTR - Sekonder sistem denetimi PO1 IS: Sabit akim jeneratörü. Akim düzeyi ~ 1,0 ma (Ic) V: Geçici Gerilim Bastirici Ariza Gerilimi 380 ila 400 VDC PSM (-) Rs TCS1 YW S W Ic IS PCM_TCS TCSÇIKIS1 TCSÇIKIS2 TCSÇIKIS3 V 1 2 (+) CBPOS_açik TCS_DURUM ENGELLE TCSSCBR ALARM GUID-6B09F9C7-86D0-4A7A-8E08-8E37CAE53249 V2 TR Şekil 76: Açma-devre denetiminin bir dış direnç olmadan çalışma prensibi. Devre kesici açık göstergesi, devre kesici açık olduğunda TCSSCBR ı kilitleyecek şekilde ayarlıdır. Açma-devre denetimi ve diğer açma kontakları Açma devresinde birden fazla paralel açma kontağı bulunması tipik bir durumdur, örneğin, bir Buchholz rölesinin açmanın besleyici terminaline paralel bağlandığı ve başka rölelerin dahil olduğu trafo besleyicileri. GUID C-F9D7-48F0-B6FC-F85FD10D5B84 V1 TR Şekil 77: Paralel açma kontaklarında ve açma devre denetiminde sabit test akım akışı 176

183 1MRK UTR - Bölüm 9 Sekonder sistem denetimi Paralel devrede çeşitli açma devre denetim fonksiyonları Açma devresinin genellikle paralel açma kontakları içermesinin yanı sıra, devrenin paralel olarak birden fazla TCS devresine sahip olması da mümkündür. Her TCS devresi kendi denetim akımının, izlenen bobinden akışına sebep olur ve gerçek bobin akımı tüm TCS akımlarının toplamıdır. R dış direnci belirlenirken bu bilgi dikkate alınmalıdır. Yardımcı röleler ile açma devre denetimi Tesis yenileme projelerinin büyük çoğunluğu kısmi olarak yapılır, yani eski elektromekanik rölelerin yerine yenileri yerleştirilir ancak devre kesici değiştirilmez. Bu uygulama bir sorun yaratmaktadır: Eski tip bir devre kesicinin bobin akımı, koruma IED açma kontağının kesilmesi için çok yüksek olabilir. Devre kesici bobin akımı normal olarak devre kesicinin bir dış kontağı tarafından kesilir. Bir devre kesici arızası durumunda IED açma kontağının da hasar görme riski vardır, çünkü bu kontak açma bobininde birikmiş olan yüksek seviyedeki elektromanyetik enerjiyi ayırmak zorundadır. Koruma IED açma kontağı ve devre kesici bobini arasında bir yardımcı röle kullanılabilir. Bu şekilde kesme kapasitesi sorunu çözülmüş olur, ancak, koruma IED sindeki TCD devresi, devre kesici bobinini değil sağlıklı yardımcı rölenin bobinini izler. Devre kesicinin açma bobinini denetlemek üzere burada ayrı bir açma devre denetim rölesi yürürlüktedir. Dış direncin boyutlandırılması Normal çalışma koşulları altında, uygulanan dış gerilim, rölenin iç devresi ve dış açma devresi arasında bölünür, böylece rölenin iç devresi üzerinde minimum 10 V ( V) ta kalır. Dış devrenin direncinin çok yüksek veya iç devrenin çok düşük olması halinde, örneğin röle kontaklarının kaynaklı olması durumunda, arıza tespit edilir. Çalışma koşulu matematiksel olarak aşağıdaki gibi ifade edilebilir: Uc ( Rext + Rs ) Ic 10V DC GUID-34BDFCA2-E72E F0D-281CDDF0A93A V1 TR (Denklem 79) U c I c R dış R s Denetlenen açma devresi üzerindeki çalışma gerilimi Açma devresinden ölçülen akım, yaklaşık 1,0 ma (0,85...1,20 ma) dış şönt direnci açma bobini direnci Dış şönt direnci kullanılacaksa, denetimin fonksiyonelliği ile ya da açma bobini ile çakışmayacak şekilde hesaplanmak zorundadır. Çok yüksek direnç çok yüksek gerilim düşüşüne neden olur ve iç devre içerisinde en az 20 V olması gereğini tehlikeye atar. Çok alçak direnç ise açma bobininin yanlış şekilde çalışmasına neden olabilir. 177

184 Bölüm 9 1MRK UTR - Sekonder sistem denetimi Tablo 22: R dış dış direnç için önerilen değerler Çalışma gerilimi U c Şönt direnci R dış 48 V DC 10 kω, 5 W 60 V DC 22 kω, 5 W 110 V DC 33 kω, 5 W 220 V DC 68 kω, 5 W TCSSCBR kontakları üzerindeki gerilimin 20V veya üzerinde olması koşulu nedeniyle, 48V DC altındaki yardımcı çalışma gerilimlerinde doğru çalışma garantilenemez. Çünkü R dış ve çalışma bobini üzerindeki gerilim düşüşü veya besleyici yardımcı gerilim sistemindeki gerilim düşüşü, TCSSCBR kontağı üzerinde çok düşük gerilim değerlerine neden olabilir. Bu durumda hatalı alarm meydana gelebilir. Daha düşük (<48V DC) yardımcı devre çalışma gerilimlerinde, TCSSCBR ın istenmeden çalışmasını önlemek için devre kesici konumunun kullanılması tavsiye edilir. Konum göstergesinin kullanımı bu bölüm içerisinde daha önce açıklanmıştır. 178

185 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Bölüm 10 Kontrol 10.1 Senkron kontrol, enerjilendirme kontrolü ve senkronlama SESRSYN Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Senkron kontrol, enerjilendirme kontrolü ve senkronizasyon SESRSYN IEC sc/vc ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 25 SYMBOL-M V1 TR Uygulama Senkronizasyon Asenkron şebekeler arasında kesicilere olanak vermek için, senkronlama fonksiyonu kullanılır. Kesici üzerinde koşullar karşılandığında, şebeke ve bileşenleri üzerindeki baskıyı gidermek amacıyla, kesici kapama komutu optimum bir zaman içerisinde verilir. Bara ve hat arasındaki frekans farkı, ayarlanabilir parametreden daha büyük olduğunda, sistemler asenkron olarak tanımlanır. Frekans farkı bu eşik değerin altındaysa, sistemin paralel bir devresi olduğu anlaşılır ve senkron kontrolü fonksiyonu kullanılır. Senkronizasyon fonksiyonu U Hattı ve U Barası arasındaki farkı ölçer. Hesaplanan kapama açısı ölçülen faz açısına eşit olduğunda ve aşağıdaki koşulların hepsi eşzamanlı olarak gerçekleştiğinde fonksiyon çalışır ve devre kesiciye bir kapama komutu gönderir: U-Hat gerilimi GblBaseSelHat''tın %80'inden daha yüksektir ve U-Bara gerilimi GblBaseSelBara'nın %80'inden daha yüksektir. Gerilim farkı şundan daha küçüktür: 0.10 p.u, yani (U-Bara/GblBaseSelBara) - (U-Hat/GblBaseSelHat) < Frekans farkının, FrekDifMaks ayarlanmış değerinden daha düşük FrekDifMin ayarlanmış değerinden daha büyüktür. Frekans FrekDifMin'den daha düşük ise senkron kontrol kullanılır ve bu nedenle FrekDifMin değeri FrekDifM resp FrekDifA değerine benzer olmalıdır senkron kontrol fonksiyonu için. Bara ve 179

186 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol hat frekansları da, anma frekansının +/- 5 Hz aralığında olmalıdır. Otomatik tekrar kapama için senkronizasyon opsiyonu dahilse, manuel ve otomatik tekrar kapamalar için ayrı frekans ayarlarına gerek yoktur ve senkronizm için frekans farkı değerleri düşük tutulmalıdır. Frekans değişim oranı, U-Bara ve U-Hat için ayarlanmış değerlerin her ikisinden de küçüktür. Kapama açısına, kayma frekansı ve gerekli ön kapama zamanı hesapları ile karar verilir. Senkronizasyon fonksiyonu, ölçülen kayma frekansını ve devre kesici kapama gecikmesini kompanse eder. Faz ilerleme sürekli olarak hesaplanır. Kapama açısı, ayarlı kesici kapama çalışma zamanı tkesici değişimdir. Referans gerilim faz-nötr L1, L2, L3 veya faz-faz L1-L2, L2-L3, L3-L1 veya pozitif dizi olabilir. Bu durumda bara gerilimi, hat için seçilen aynı faza veya fazlara bağlanmalıdır veya aradaki farkı kompanse etmek için bir kompanzasyon açısı ayarlanmalıdır Senkron kontrol Senkron kontrolü fonksiyonun temel amacı, güç şebekelerindeki devre kesiciler üzerinde kontrol sağlayarak, senkronizm koşulları tespit edilmeden kapanmalarını engellemektir. Ayrıca, adalama sonrasında ve üç kutup tekrar kapama bölünmüş iki sistemin tekrar bağlanmasını önlemek için kullanılır. Tek kutup otomatik tekrar kapama senkron kontrolü gerektirmez çünkü sistem iki faz ile bağlıdır. SESRSYN fonksiyon bloğu, kesicinin bir yanı ölü olduğunda kapamaya olanak tanımak için hem senkronizasyon kontrol fonksiyonu hem de enerjilendirme fonksiyonu içerir. SESRSYN fonksiyonu ayrıca dahili bir gerilim seçme düzenine sahiptir ve bara düzenlemelerinde basit uygulamalara olanak tanır. ~ ~ en vsd IEC V1 TR Şekil 78: İki ara bağlantılı güç sistemi Şekil 78 iki ara bağlantılı güç sistemini göstermektedir. Şekildeki bulut ara bağlantının uzakta gerçekleşmiş olabileceğini, yani, diğer trafo istasyonlarında zayıf bağlantılar olabileceğini gösteriyor. Örgü sistem azaldıkça senkronizasyon kontrol ihtiyacı artar, çünkü iki şebekenin manuel veya otomatik kapamada senkronizasyon halinde olmama riski daha yüksektir. 180

187 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Senkron kontrol fonksiyonu devre kesici boyunca koşulları ölçer ve bunları ayarlanmış limitlerle karşılaştırır. Tüm ölçülen koşullar eş zamanlı olarak ayarlandıkları limitler içerisinde olduğunda çıkış üretilir. Kontrole dahil olanlar: Elektrikli hat ve elektrikli bara. Gerilim düzey farkı. Frekans farkı (kayma). Bara ve hat frekansları, anma frekansının ±5 Hz civarında olmalıdır. Faz açısı farkı. Koşulların minimum bir süre için yerine gelmesini sağlamak için bir zaman gecikmesi kullanılabilir. Çok kararlı güç sistemlerinde, frekans farkı önemsiz miktardadır veya manuel başlatılan kapama veya otomatik restorasyon ile kapamada sıfırdır. Kararlı koşullar altında daha büyük bir faz açısı farkına izin verilebilir çünkü uzun ve yüklü paralel güç hattında bazen bu durum gerçekleşir. Bu uygulamada, uzun çalışma zamanlı ve frekans farkına yüksek duyarlılıkta senkron kontrolü kabul edilir. Faz açısı fark ayarı sürekli rejim için yapılabilir. Başka bir örnek, güç şebekesinin çalışması kesintiye uğraması ve arıza giderme sonrasında yüksek hızlı otomatik tekrar kapama gerçekleşmesidir. Bu şebekede güç dalgalanmasına neden olur ve faz açısı salınımına başlayabilir. Genel olarak frekans farkı, faz açısı farkının zaman türevidir ve tipik olarak pozitif ve negatif değerler arasında salınır. Arıza giderme sonrasında devre kesicinin otomatik tekrar kapama yoluyla kapanması gerektiğinde bir miktar frekans farkına tolerans gösterilmelidir, bu miktar yukarıdaki durumda bahsedilen kararlı durumdan daha fazladır. Ancak, aynı zamanda büyük bir faz açısına izin verildiyse, faz açısının büyük olduğu ve artmaya devam ettiği durumda otomatik tekrar kapama gerçekleşme riski vardır. Bu durumda faz açısı farkı daha küçük olduğunda kapatma daha güvenli olur. Yukarıdaki koşulların karşılanması için senkron kontrolü fonksiyonunda çift ayar bulunur, biri kararlı (Manuel) koşullar için ve diğeri kesintiye uğrama (Otomatik) koşulları için geçerlidir. 181

188 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Senkron Kontrol U-Bus > GblBaseSelBus'in % 80'i U-Line > GblBaseSelLine'in % 80'i UDiffSC < 0,02 0,50 p.u. PhaseDiffM < 5-90 derece PhaseDiffA < 5-90 derece FreqDiffM < mhz FreqDiffA < mhz Bara gerilimi Sigorta arizasi Hat gerilimi Sigorta arizasi Hat referans gerilim IEC V2 TR =IEC =2=tr=Original.vsd. Şekil 79: Senkron kontrol fonksiyonu prensibi Enerjilendirme kontrolü Enerjilendirme denetimi fonksiyonunun temel amacı, ayrılmış hatların ve baraların, enerjili hatlara ve baralara kontrollü olarak tekrar bağlanmalarını sağlamaktır. Enerjilendirme kontrol fonksiyonu bara ve hat gerilimlerini ölçer ve bunların her ikisini de yüksek ve düşük eşik değerlerle karşılaştırır. Çıkış ancak ölçülen mevcut koşullar ayarlı koşullarla örtüştüğünde verilir. Şekil 80, biri (1) enerjili diğeri (2) enerjili olmayan iki güç sistemini göstermektedir. Güç sistemi 2, sistem 1 den, devre kesici A üzerinden enerjilendirilir (DLLB). 182

189 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol ~ 1 2 A B Bara Hat gerilimi gerilimi EnerjilendirmeKon trolü U-Bara (elektrikli) > GblBaseSelBus'in %80'i U-Hat (elektrikli) > GblBaseSelLine'in %80'i U-Bara (gerilimsiz) < GblBaseSelBus'in %40'i U-Hat (gerilimsiz) < GblBaseSelLine'in %40'i U-Bara ve U-Hat < GblBaseSelBus ve/veya GblBaseSelLine'in %115'i. =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 80: Enerjilendirme kontrol fonksiyonu prensibi Enerjilendirme işlemi devre kesici üzerinden, ölü hat elektrikli bara (DLLB) yönünde, ölü bara elektrikli hat (DBLL) yönünde veya her iki yönde çalışabilir. Farklı yönlerden enerjilendirme, devre kesicinin otomatik tekrar kapaması ve manuel kapası için farklı olabilir. Manuel kapama ile, kesicinin her iki ucu da ölü olduğunda, Ölü Bara Ölü Hat (DBDL) kapama yapılabilir. Gerilim, baz gerilimi ayarlı UYüksBaraEnerj veya VElekHatEnerj değerinin üstünde olduğunda ekipman enerjilendirilmiş, baz gerilimi ayarlı UDüşBaraEnerj veya UDüşHatEnerj değerinin altında olduğunda enerjilendirilmemiş kabul edilir. Devre dışı kalan bir hat üzerinde, paralel bir hattaki indüksiyon veya devre kesicilerdeki söndürme kapasitörlerinden beslenme gibi faktörler nedeniyle önemli miktarda potansiyel olabilir. Bu gerilim hattaki temel gerilimin %50 si veya fazlası olabilir. Normalde, tek kesme elemanlı kesiciler için (<330kV) bu düzey %30 un altındadır. Enerjilendirme yönü ayarlara karşılık geldiğinde, kapama sinyaline izin verilmeden önce durum belirli bir süre boyunca sabit kalmalıdır. Gecikmeli çalışmanın amacı ölü tarafın enerjisiz kalmasını sağlamak ve durumun geçici girişim nedeniyle olmadığından emin olmak içindir Gerilim seçimi Gerilim seçim fonksiyonu, uygun gerilimlerin senkron kontrolüne bağlantısı ve kontrol fonksiyonlarının enerjilendirilmesi için kullanılır. Örneğin, IED çift baralı bir düzenlemede kullanıldığında, seçilmesi gereken gerilim kesicilerin ve/veya ayırıcıların durumuna bağlıdır. Ayırıcı yardımcı kontakların durumunun kontrol edilmesi ile, senkronlama, senkron kontrolü ve enerjilendirme kontrol fonksiyonları seçilebilir. 183

190 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Mevcut gerilim seçimi türleri çift baraya sahip tek bir devre kesici ve 1½ devre kesici düzenlemesi içindir. Bir çift devre kesici düzenlemesi ve tek bir baraya sahip tek bir devre kesici herhangi bir gerilim seçim fonksiyonunu gerektirmez. Ayrıca, harici gerilim seçimini kullanan çift bara ile birlikte tek bir devre kesici herhangi bir dahili gerilim seçimini gerektirmez. Baralardan ve hatlardan gelen gerilimler, IED nin gerilim girişlerine fiziksel olarak bağlanmalıdır ve ayrıca IED de bulunan SESRSYN fonksiyonunun her birine, kontrol yazılımı üzerinden bağlanmalıdır Harici sigorta arızası Harici sigorta arıza sinyalleri veya açılmış bir sigorta anahtarı/mcb si, IED içindeki SESRSYN fonksiyonlarının girişlerine yapılandırılmış ikili girişlere bağlanmalıdır. Dahili sigorta arızası denetim fonksiyonu da, en azından hat gerilim besleme için kullanılabilir. Sinyal BLKU, dahili sigorta arıza denetim fonksiyonundan kullanılır ve enerjilendirme kontrol fonksiyon bloğunun engelleme girişine bağlanır. Sigorta arızası olması halinde, SESRSYN fonksiyonu engellenir. UB1OK/UB2OK ve UB1FF/UB2FF girişleri bara gerilimiyle ilgilidir ve ULN1OK/ ULN2OK ve ULN1FF/ULN2FF girişleri hat gerilimi ile ilgilidir. Enerjilendirme yönünün harici seçimi Enerjilendirme, mevcut mantık fonksiyon blokları kullanılarak seçilebilir. Aşağıdaki örnekte mod seçimi, yerel HMI üzerindeki bir simgeden selektör anahtar fonksiyon bloğu üzerinden yapılmaktadır. Ancak, alternatif olarak, örneğin panelin önünde bir fiziksel selektör anahtarı olabilir ve bu da ikilden tam sayıya fonksiyon bloğuna bağlı olabilir (B16I). Eğer yerel HMI üzerinde Yerel-Uzak şalterine bağlı PSTO girişi kullanılırsa, seçim trafodaki HMI sisteminden, tipik olarak IEC iletişim standardında ABB Microscada üzerinden yapılabilir. Manuel enerjilendirme modunun seçimi için bağlantı örneği şekil 81 örneğinde gösterilmektedir. Seçilen adlar sadece örnek vermek içindir. Bununla birlikte yerel HMI üzerindeki sembol sadece üç işareti gösterebilir. SLGGIO INTONE PSTO SESRSYN OFF DL DB DLB NAME1 NAME2 NAME3 NAME4 SWPOSN MENMODE en vsd IEC V1 EN Şekil 81: Yerel HMI simgesinden enerjilendirme yönünün seçici şalter fonksiyon bloğu üzerinden seçilmesi. 184

191 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Uygulama örnekleri SESRSYN fonksiyon bloğu bazı şalt sahası düzenlemelerinde de kullanılabilir, ancak farklı parametre ayarları gereklidir. Aşağıda farklı düzenlemelerin, IED analog girişlerine ve fonksiyon bloğuna SESRSYN nasıl bağlanacağı ile ilgili örnekler verilmiştir. Aşağıdaki örnekte kullanılan girişler tipiktir ve yapılandırma ve sinyal matris araçları kullanımıyla değiştirilebilir. SESRSYN ve bağlı SMAI fonksiyon bloğu durumları uygulama yapılandırmasında aynı çevrim zamanına sahip olmalıdır Tek baralı tek devre kesici Şekil "" bağlantı prensiplerini göstermektedir. Öyle ki SESRSYN fonksiyonu için, devre kesicinin her iki tarafında bir gerilim trafosu vardır. Gerilim trafosu devre bağlantıları gayet basittir; hiçbir özel gerilim seçilmesini gerektirmez. Bara gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB1 'e, hat gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN1'e bağlanır. Gerilim trafosu konumları ayrıca yukarıda gösterildiği gibi bağlanır. Gerilim seçim parametresi CBConfig şöyle ayarlanır: Gerilim seçimi yok. 185

192 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Çift baralı tek devre kesici, harici gerilim seçimi Sgrt VT Bara 1 Bara 2 Sgrt VT QA1 QB1 QB2 Sgrt VT UBara UHat SMAI SMAI GRP_OFF U3PBB1* U3PBB2* U3PLN1* U3PLN2* BLOCK BLKSYNCH BLKSC BLKENERG B1QOPEN B1QCLD B2QOPEN B2QCLD LN1QOPEN LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF UB2OK UB2FF ULN1OK ULN1FF ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH TSTSC TSTENERG AENMODE MENMODE SESRSYN SYNOK AUTOSYOK AUTOENOK MANSYOK MANENOK TSTSYNOK TSTAUTSY TSTMANSY TSTENOK USELFAIL B1SEL B2SEL LN1SEL LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA UOKSC UDIFFSC FRDIFFA PHDIFFA FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME FRDIFFME PHDIFFME UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Hat IEC _2_en.vsd IEC V2 TR Şekil 82: Dahili gerilimli tek bir kesicili, çift bir baralı düzenlemede SESRSYN fonksiyon bloğunun bağlanması Bu tür düzenlemede dahili gerilim seçimi gerekli değildir. Gerilim seçimi, genel olarak şekil 82 örneğine göre bağlı olan harici röleler tarafından yapılır. İki bara tarafından yapılan uygun gerilim ve gerilim trafosu sigorta arıza denetimi, bara ayırıcılarının konumuna göre yapılır. Bunun anlamı fonksiyon bloğuna bağlantıların tek baralı düzenleme ile aynı olacağıdır. Gerilim seçim parametresi CBYapıla şöyle ayarlanır: Gerilim seçimi yok. 186

193 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Çift baralı tek devre kesici, dahili gerilim seçimi Sgrt VT Bara 1 Bara 2 Sgrt VT QB1 QA1 QB2 Sgrt VT UBara1 UBara2 UHat SMAI SMAI SMAI GRP_OFF U3PBB1* U3PBB2* U3PLN1* U3PLN2* BLOCK BLKSYNCH BLKSC BLKENERG B1QOPEN B1QCLD B2QOPEN B2QCLD LN1QOPEN LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF UB2OK UB2FF ULN1OK ULN1FF ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH TSTSC TSTENERG AENMODE MENMODE SESRSYN SYNOK AUTOSYOK AUTOENOK MANSYOK MANENOK TSTSYNOK TSTAUTSY TSTMANSY TSTENOK USELFAIL B1SEL B2SEL LN1SEL LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA UOKSC UDIFFSC FRDIFFA PHDIFFA FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME FRDIFFME PHDIFFME UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Hat IEC en.vsd IEC V2 TR Şekil 83: Dahili gerilimli tek bir kesicili, çift bir baralı düzenlemede SESRSYN fonksiyon bloğunun bağlanması. İç gerilim seçimi gerektiğinde, gerilim trafosu devre bağlantıları şekil 83 çizimine göre yapılır. Bara1 VT'den gelen gerilim U3PBB1 'e, Bara2 VT'den gelen gerilim U3PBB2'ye bağlanır. VT hattından gelen gerilim U3PLN1'e bağlanır. Ayırıcıların ve gerilim trafosu sigortalarının konumları şekil 83 çiziminde gösterildiği gibi ayarlanmalıdır. Gerilim seçim parametresi CBYapıla Çift baraya ayarlanmalıdır. 187

194 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Çift devre kesici Sgrt VT Bara 1 Bara 2 Sgrt VT QA1 QA2 Hat Sgrt VT UBara1 UBara2 UHat1 SMAI SMAI SMAI GRP_OFF GRP_OFF U3PBB1* U3PBB2* U3PLN1* U3PLN2* BLOCK BLKSYNCH BLKSC BLKENERG B1QOPEN B1QCLD B2QOPEN B2QCLD LN1QOPEN LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF UB2OK UB2FF ULN1OK ULN1FF ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH TSTSC TSTENERG AENMODE MENMODE U3PBB1* U3PBB2* U3PLN1* U3PLN2* BLOCK BLKSYNCH BLKSC BLKENERG B1QOPEN B1QCLD B2QOPEN B2QCLD LN1QOPEN LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF UB2OK UB2FF ULN1OK ULN1FF ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH TSTSC TSTENERG AENMODE MENMODE SESRSYN SESRSYN QA1 SYNOK AUTOSYOK AUTOENOK MANSYOK MANENOK TSTSYNOK TSTAUTSY TSTMANSY TSTENOK USELFAIL B1SEL B2SEL LN1SEL LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA UOKSC UDIFFSC FRDIFFA PHDIFFA FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME FRDIFFME PHDIFFME UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN QA2 SYNOK AUTOSYOK AUTOENOK MANSYOK MANENOK TSTSYNOK TSTAUTSY TSTMANSY TSTENOK USELFAIL B1SEL B2SEL LN1SEL LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA UOKSC UDIFFSC FRDIFFA PHDIFFA FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME FRDIFFME PHDIFFME UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN IEC _1_en.vsd IEC V1 TR Şekil 84: Çift kesici düzenlemesinde SESRSYN fonksiyon bloğu bağlantıları Çift kesici düzenlemesi iki fonksiyon bloğunu gerektirir: kesici QA1 için SESRSYN1 ve kesici QA2 için SESRSYN2. Herhangi bir gerilim seçimine gerek yoktur; çünkü bara1 gerilim trafosundan gelen gerilim SESRSYN1 üzerinde U3PBB1'e ve bara2 gerilim trafosundan gelen gerilim SESRSYN2 üzerinde U3PBB1 'e bağlıdır. Hat gerilim trafosundan gelen gerilim SESRSYN1 ve SESRSYN2 üzerinde U3PLN1'e bağlanır. Gerilim trafosu koşulu ayrıca şekil 84 örneğinde 188

195 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol gösterildiği gibi bağlanır. Gerilim seçim parametresi CBYapıla, hem SESRSYN1 hem de SESRSYN2 için Gerilim seçimi yok olarak ayarlanır /2 devre kesici 1 ½ kesici düzenlemesinde hat bir IED, bara1 devre kesici ve bağ devre kesici için gerilim seçimini düzenler. IED iki fonksiyon bloğunu gerektirir: bara1 devre kesici için SESRSYN1 ve bağ devre kesici için SESRSYN2. Bara1 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB1'e her iki fonksiyon bloğundan bağlıdır ve bara2 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB2'ye her iki fonksiyon bloğunda bağlanır. Hat1 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN1'e her iki fonksiyon bloğundan bağlıdır ve hat2 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN2'ye her iki fonksiyon bloğunda bağlanır. Ayırıcıların ve gerilim trafosu sigortalarının konumları şekil 85 çiziminde gösterildiği gibi ayarlanmalıdır. SESRSYN Bara 1 CB U3PBB1* SYNOK U3PBB2* AUTOSYOK U3PLN1* AUTOENOK U3PLN2* MANSYOK BLOCK MANENOK BLKSYNCH TSTSYNOK BLKSC TSTAUTSY BLKENERG TSTMANSY B1QOPEN TSTENOK B1QCLD USELFAIL B2QOPEN B1SEL B2QCLD B2SEL LN1QOPEN LN1SEL LN1QCLD LN2SEL LN2QOPEN SYNPROGR LN2QCLD SYNFAIL UB1OK FRDIFSYN UB1FF FRDERIVA UB2OK UOKSC UB2FF UDIFFSC ULN1OK FRDIFFA ULN1FF PHDIFFA ULN2OK FRDIFFM UBara1 SMAI ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH PHDIFFM INADVCLS UDIFFME TSTSC FRDIFFME TSTENERG PHDIFFME Bara 1 Bara 2 AENMODE MENMODE UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Sgrt VT Sgrt VT QB1 QA1 QB2 QB1 QA1 QB2 UBara2 SMAI SESRSYN U3PBB1* SYNOK U3PBB2* AUTOSYOK U3PLN1* AUTOENOK U3PLN2* MANSYOK BLOCK MANENOK BLKSYNCH TSTSYNOK BLKSC TSTAUTSY BLKENERG TSTMANSY B1QOPEN TSTENOK B1QCLD USELFAIL B2QOPEN B1SEL B2QCLD B2SEL LN1QOPEN LN1SEL QB9 QB61 QA1 QB62 QB9 UHat1 SMAI LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA Sgrt VT UB2OK UB2FF ULN1OK UOKSC UDIFFSC FRDIFFA ULN1FF PHDIFFA Sgrt VT UHat2 SMAI ULN2OK ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH FRDIFFM PHDIFFM INADVCLS UDIFFME TSTSC FRDIFFME TSTENERG PHDIFFME Hat 1 Hat 2 AENMODE MENMODE UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Tie CB IEC _1_en,vsd IEC V1 TR Şekil 85: SESRSYN fonksiyon bloğunun 1 ½ kesici düzeninde hat 1 IED için dahili gerilim seçimi ile bağlantısı 189

196 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol SESRSYN Bara 2 CB U3PBB1* SYNOK U3PBB2* AUTOSYOK U3PLN1* AUTOENOK U3PLN2* MANSYOK BLOCK MANENOK BLKSYNCH TSTSYNOK BLKSC TSTAUTSY BLKENERG TSTMANSY B1QOPEN TSTENOK B1QCLD USELFAIL B2QOPEN B1SEL B2QCLD B2SEL LN1QOPEN LN1SEL LN1QCLD LN2SEL LN2QOPEN SYNPROGR LN2QCLD SYNFAIL UB1OK FRDIFSYN UB1FF FRDERIVA UB2OK UOKSC UB2FF UDIFFSC ULN1OK FRDIFFA ULN1FF PHDIFFA ULN2OK FRDIFFM UBara1 SMAI ULN2FF STARTSYN TSTSYNCH PHDIFFM INADVCLS UDIFFME TSTSC FRDIFFME TSTENERG PHDIFFME Bara 1 Bara 2 AENMODE MENMODE UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Sgrt VT Sgrt VT QB1 QA1 QB2 QB1 QA1 QB2 UBara2 SMAI SESRSYN U3PBB1* SYNOK U3PBB2* AUTOSYOK U3PLN1* AUTOENOK U3PLN2* MANSYOK BLOCK MANENOK BLKSYNCH TSTSYNOK BLKSC TSTAUTSY BLKENERG TSTMANSY B1QOPEN TSTENOK B1QCLD USELFAIL B2QOPEN B1SEL B2QCLD B2SEL LN1QOPEN LN1SEL QB9 QB61 QA1 QB62 QB9 UHat1 SMAI LN1QCLD LN2QOPEN LN2QCLD UB1OK UB1FF LN2SEL SYNPROGR SYNFAIL FRDIFSYN FRDERIVA Sgrt VT UB2OK UB2FF ULN1OK UOKSC UDIFFSC FRDIFFA ULN1FF PHDIFFA ULN2OK FRDIFFM ULN2FF PHDIFFM Sgrt VT UHat2 SMAI STARTSYN TSTSYNCH TSTSC INADVCLS UDIFFME FRDIFFME TSTENERG PHDIFFME Hat 1 Hat 2 AENMODE MENMODE UBUS ULINE MODEAEN MODEMEN Bağ CB IEC _1_en.vsd IEC V1 TR Şekil 86: SESRSYN fonksiyon bloğunun 1 ½ kesici düzeninde hat 2 IED için dahili gerilim seçimi ile bağlantısı Bu örnekte her iki hat IED'sinde Bağ Devre kesici için SESRSYN fonksiyonunun kullanımını gösterir. Bu, Otomatik tekrar kapama ve manuel kapama düzenlemesine bağlı olup, genellikle gerekmeyebilir. Çaprazlanmış olan hat gerilimleri ve bara gerilimleri dışında, bağlantılar her iki IED'de de benzerdir. 1 ½ kesici düzenlemesinde iki hat IED, bara2 devre kesici ve bağ devre kesici için gerilim seçimini düzenler. IED iki fonksiyon bloğunu gerektirir: bara2 devre kesici için SESRSYN1 ve bağ devre kesici için SESRSYN2. Bara1 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB2 'ye her iki fonksiyon bloğundan bağlıdır ve bara2 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PBB1'e her iki fonksiyon bloğunda bağlanır. Hat1 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN2'ye her iki fonksiyon bloğundan bağlıdır ve hat2 gerilim trafosundan gelen gerilim U3PLN1'e her iki fonksiyon bloğunda bağlanır. Ayırıcıların ve gerilim trafosu sigortalarının çapraz konumları şekil 86 çiziminde gösterildiği gibi ayarlanmalıdır. Gerilimlerin 190

197 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol fiziksel analog bağlantıları ve IED bağlantısı ve SESRSYN fonksiyon blokları PCM600'de dikkatli bir şekilde kontrol edilmelidir. Her iki IED'de, bağlantı ve yapılandırmalar aşağıdaki kurallara uymalıdır: Normalde, aygıt konumu, hem açık (b-tür) hem de kapalı (a-tür) konumlarını gösteren kontaklara bağlıdır. Bara devre kesici: B1QOPEN/CLD = Bağ devre kesici ve ayırıcıların konumu B2QOPEN/CLD = Bağ devre kesici ve ayırıcıların konumu LN1QOPEN/CLD = Özel hat ayırıcı konumu LN2QOPEN/CLD = Özel hat ayırıcı konumu UB1OK/FF = Özel bara devre kesicisine bağlı bara gerilim trafosu sigortasının denetimi UB2OK/FF = Özel bara devre kesicisine bağlı bara gerilim trafosu sigortasının denetimi ULN1OK/FF = Özel hatta bağlı hat gerilim trafosu sigortasının denetimi ULN2OK/FF = Özel hatta bağlı hat gerilim trafosu sigortasının denetimi Ayar CBYapıla = 1 1/2 bara CB Bağ devre kesici: B1QOPEN/CLD = Özel bara devre kesici ve ayırıcıların konumu B2QOPEN/CLD = Bağ devre kesici ve ayırıcıların konumu LN1QOPEN/CLD = Özel hat ayırıcı konumu LN2QOPEN/CLD = Özel hat ayırıcı konumu UB1OK/FF = Özel bara devre kesicisine bağlı bara gerilim trafosu sigortasının denetimi UB2OK/FF = Özel bara devre kesicisine bağlı bara gerilim trafosu sigortasının denetimi ULN1OK/FF = Özel hatta bağlı hat gerilim trafosu sigortasının denetimi ULN2OK/FF = Özel hatta bağlı hat gerilim trafosu sigortasının denetimi Ayar CBYapıla = Bağ CB Ayarlama kuralları Üç SESRSYN fonksiyonunun aynı IED içerisinde sağlanması veya diğer başka sebeplerle tercih edilmesi durumunda, sistem "aynalama" olmaksızın ayarlanabilir ve CBYapıla ayarı şöyle yapılabilir. 1½ bara alt. CB bu ise ikinci bara devre kesici için SESRSYN fonksiyonu üzerinde yapılır. Yukarıdaki standart böyledir. Çünkü normalde aynı yapılandırma ve ayara sahip iki SESRSYN fonksiyonu her bir bölme için sağlanır. Senkronizasyon, senkron kontrolü ve enerjilendirme kontrolü fonksiyonu SESRSYN parametreleri yerel HMI (LHMI) veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Ayarlama kuralları SESRSYN fonksiyonunun LHMI ile ayarlanmasını açıklamaktadır. 191

198 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Primer gerilim (UTemel) için ortak temel IED değeri Genel temel değer fonksiyonu GBASVAL'da ayarlanır; bu ise şu dizinde yer alır Ana menü/yapılandırma/güç sistemi/genel temel değerler/x:gbasval/ubase. GBASVAL'in altı durumu vardır ve bunlar birbirlerinden bağımsız olarak ayarlanabilir. SESRSYN fonksiyonunun bara referans gerilimi (GblTemelSelBara) için bir ayarı ve hat referans gerilimi için bir ayarı (GblTemelSelHat) vardır ve bunlar birbirinden bağımsız olarak temel değerin referansı için kullanılan altı GBASVAL fonksiyonundan birini seçmek için ayarlanabilir. Bunun anlamı bara ve hattın referans geriliminin farklı değerlere ayarlanabilmesidir. SESRSYN fonksiyonu için Ana menü/ayarlar/kontrol/sesrcyn(25,sync)/x:sesrsyn altında bulunan ayarlar dört farklı ayar grubuna bölünür: Genel, Senkronlama, Senkron kontrol ve Enerjilendirme kontrolü. Genel ayarlar Çalışma: Çalışma modu şöyle ayarlanabilir Açık veya Kapalı'den. Ayar Kapalı olarak ayarlanması tüm fonksiyonu devre dışı bırakır. GblTemelSelBara ve GblTemelSelHat Bu yapılandırma ayarları altı GBASVAL fonksiyonundan birini seçmek için kullanılır, bunlar daha sonra sırasıyla bara ve hat için temel değer referans gerilimi olarak kullanılır. SelFazBara1 ve SelFazBara2 Sırasıyla bara 1 ve 2 için gerilim fazının ölçüm seçimi için yapılandırma parametreleri; bunlar tek faz (faz-nötr) veya iki faz (faz-faz) gerilim olabilir. SelFazHat1 ve SelFazHat2 Sırasıyla hat 1 ve 2 nin gerilim fazı ölçüm seçimi için yapılandırma parametreleri; bunlar tek faz (faz-nötr) veya iki faz (faz-faz) gerilim veya pozitif dizi olabilir. CBYapıl Bu yapılandırma ayarı, gerilim seçim türünü k için kullanılır. Gerilim seçim türü aşağıdaki şekilde seçilebilir: gerilim seçimi yok çift baralı tek devre kesici kesicinin bara 1'e bağlandığı kesici ile birlikte 1 2/1 devre kesici düzenlemesi kesicinin bara 1'e bağlandığı kesici ile birlikte 1 2/2 devre kesici düzenlemesi kesicinin hat 1 ve 2'ye bağlandığı (bağ kesici) kesici ile birlikte 1 1/2 devre kesici düzenlemesi UOran UOranı ifadesi şöyle tanımlanır UOranı = bara gerilimi/hat gerilimi. Bu ayar hat gerilimini, bara gerilimine eşit olacak şekilde büyütür. 192

199 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol FazKayması Bu ayar bir hat trafosunun meydana getirdiği, bara gerilimi ve hat gerilimi için iki ölçüm noktası arasındaki faz kaymasını dengelemek için kullanılır. Ayar değeri ölçülen hat faz açısına eklenir. Bara gerilimi referans gerilimidir. Tek faz UL1 veya iki faz UL1L2 yoksa, FazKayması ve UOran parametreleri diğer seçenekleri dengelemek için kullanılabilir. Tablo 23: Gerilim ayar örnekleri Hat gerilimi Bara gerilimi Bara gerilimi ön işleme UL1 UL1 UL1'i kanal 1'e bağla UL2 UL3 UL2'yi kanal 1'e bağla UL3'ü kanal 1'e bağla UL1L2 UL1L2 UL1L2'yi kanal 1'e bağla UL2L3 UL3L1 UL2L3'ü kanal 1'e bağla UL3L1'i kanal 1'e bağla UL1 UL1L2 UL1L2'yi kanal 1'e bağla UL2L3 UL3L1 UL2L3'ü kanal 1'e bağla UL3L1'i kanal 1'e bağla SESRSYN ayarı FazKayması UOran º º º º 1-30º 1,73-90º 1, º 1,73 Senkronlama ayarları ÇalışmaSenk Ayar Kapalı olarak ayarlanması Senkronlama fonksiyonunu devre dışı bırakır. Ayarın Açıkolduğu durumda fonksiyon çalışır durumda olur ve çıkış sinyali giriş koşullarına bağlı olur. FrekDifMin FrekDifMin ayarı, sistemlerin asenkron olarak tanımlanabilmesi için gereken minimum frekans farkıdır. Bundan daha düşük frekanslarda sistemlerin paralel oldukları kabul edilir. FrekDifMin için tipik bir değer şöyledir: 10 mhz. Genel olarak bu değer hem senkronizasyon hem de senkron kontrol fonksiyonlarının olması halinde düşük olmalıdır. Çünkü, şebeke frekans farkıyla çalışması durumunda senkronizasyon fonksiyonu tam olarak doğru anda kapatma yapacaktır. 193

200 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol FrekDifMaks Not! Fonksiyonların manuel çalıştırma, otomatik tekrar kapama veya her ikisi için kullanılmasına bağlı olarak FrekDifMin parametresi FrekDifM ile aynı değere ve ilgili FrekDifA ise SESRSYN için ayarlanmalıdır. FrekDifMaks ayarı, senkronizasyonun kabul edilebileceği maksimum kayma frekansıdır. 1/FrekDifMaks, vektörün 360 derece hareket etmesi için gereken zamanı gösterir; bu senkronoskopta bir tura karşılık gelir ve Darbe süresi olarak adlandırılır. FrekDifMaks için tipik bir değer mhz dir, bu da darbe sürelerini 4-5 saniyede verir. Normal olarak iki şebeke birbirinden bağımsız nominal frekans tarafından regüle edilmektedir ve frekans farkı düşüktür, bu nedenle yüksek değerlerden kaçınılmalıdır. FrekDeğişimOranı Frekans için maksimum izin verilen değişim oranı. tkesici tkesici değeri devre kesicinin kapama zamanı ile eşleşecek şekilde ayarlanmalıdır ve ayrıca kapama devresine olası yardımcı röleleri de dahil etmelidir. IED nin yapılandırılmasında yavaş mantık bileşenlerinin kullanılmadığı kontrol edilmelidir, çünkü bu bileşenler kapama zamanında büyük değişikliklere neden olabilir. Tipik ayar ms'dir, kesici kapama zamanına bağlı olarak. tkapalıdarbe Kesici kapatma darbe süresi ayarı. tmakssenk tmakssenk ayarı, bu süre içerisinde senkronizasyon fonksiyonu çalışmadığı takdirde çalışmayı resetlemek içindir. Bu ayar, faz eşitliğine erişmenin maksimum ne kadar süre alacağına karar verecek olan FrekDifMin ayarının yapılmasına izin vermelidir. Ayarın 10 msn olması durumunda darbe süresi 100 saniyedir ve böylece ayarın en az tminsenk artı 100 saniye olması gerekir. Şebeke frekanslarının limitlerin dışında olması bekleniyorsa, başlangıçtan buna bir pay eklenmesi gerekir. Tipik ayar 600 saniyedir. tminsenk tminsenk parametresi, senkronizasyon kapama girişiminin verileceği minimum süreyi sınırlamak için ayarlanır. Bir senkronlama koşulu yerine getirilse bile, bu süre boyunca senkronlama başladığından beri senkronlama fonksiyonu kapatma komutu vermez. Tipik ayar 200 ms. Senkron kontrol ayarları ÇalışmaSC 194

201 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol ÇalışmaSC ayarı Kapalısenkronkontrol fonksiyonunu devre dışı bırakır ve AUTOSYOK, MANSYOK, TSTAUTSY ve TSTMANSY düşük olarak ayarlar. Ayarın Açıkolduğu durumda fonksiyon çalışır durumda olur ve çıkış sinyali giriş koşullarına bağlı olur. UDiffSC Hat ve bara arasındaki gerilim farkı ayarı (p.u. cinsinden) Ayar (p.u. cinsinden) aşağıdaki şekilde tanımlanır (U-Bara/GblTemelSelBara) - (U-Hat/GblTemelSelHat). FrekDifM ve FrekDifA Frekans farkı düzeyi ayarları FrekDifM ve FrekDifA şebekedeki duruma göre seçilmelidir. Kararlı koşullar altında düşük frekans ayarına gerek duyulur, bu durumda FrekDifM ayarı kullanılır. Otomatik tekrar kapama için daha büyük frekans farkı ayarı tercih edilir, bu durumda FrekDifA ayarı kullanılır. FrekDifM için tipik bir değer şöyledir: 10 mhz ve FrekDifA için tipik bir değer şöyledir: mhz. FazDifM ve FazDifA Faz açısı farkı düzey ayarları FazDifM ve FazDifA de şebekedeki duruma göre seçilmelidir. Faz açısı ayarı, maksimum yük koşullarında kapamaya olanak tanıyacak şekilde seçilmelidir. Ağır yüklü şebekelerde tipik bir maksimum değer 45 derece olabilir iken, çoğu şebekede maksimum çıkan açı 25 derecenin altındadır. tscm ve tsca Zamanlayıcı gecikme ayarları tscm ve tsca'nın amacı senkron kontrolü koşullarının sabit olarak kalmasını sağlamak ve durumunun geçici girişim nedeniyle olmadığından emin olmaktır. Koşullar belirtilen süre boyunca devam etmezse, gecikme zamanlayıcısı resetlenir ve koşullar tekrar karşılandığında prosedür yeniden başlatılır. Bu nedenle, senkron kontrolü durumu ayarlanan süre boyunca sabit kaldıkça devre kesicinin kapama yapmasına izin verilmez. Kararlı koşullarda daha uzun bir çalışma zamanı gecikme ayarına ihtiyaç vardır, bu durumda tscm ayarı kullanılır. Otomatik tekrar kapama sırasında, daha kısa gecikme zamanı tercih edilir bu durumda tsca ayarı kullanılır. tscm için tipik bir değer 1 saniyedir ve tsca için tipik değer 0,1 saniyedir. Enerjilendirme kontrol modu OtoEnerj ve ManEnerj Devre kesiciyi otomatik veya manuel kapatmak için iki farklı ayar kullanılabilir. Her biri için ayarlar şöyledir: 195

202 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Kapalı, enerjilendirme fonksiyonu devre dışıdır. DLLB, Ölü Hat Canlı Bara, hat gerilimi GblBaseSelHat'tın %40'ının ön ayar değeri altında ve bara gerilimi GblBaseSelBara'nın %80'inin ön ayar değeri üstündedir. DBLL, Ölü Bara Canlı Hat, bara gerilimi GblBaseSelBara'nın %40'ının ön ayar değeri altında ve hat gerilimi GblBaseSelHat'tın %80'inin ön ayar değeri üstündedir. Her ikisinde de, enerjilendirme iki yönde yapılabilir, DLLB veya DBLL. ManEnerjDBDL Eğer parametre Açıkolarak ayarlanmışsa, hat gerilimi GblBaseSelHat'tın %40'ının ön ayar değeri altında ve bara geriliminin GblBaseSelBara %40'ının ön ayar değeri altında ise ve ayrıca ManEnerj şu şekilde ayarlanmışsa manuel kapatma etkindir DLLB, DBLL veya Her iki. totoenerj ve tmanenerj totoenerj ve tmanenerj ayarlarının amacı ölü tarafın enerjisiz kaldığından ve durumun geçici girişim nedeniyle olmadığından emin olmaktır. Koşullar belirtilen süre boyunca devam etmezse, gecikme zamanlayıcısı resetlenir ve koşullar tekrar karşılandığında prosedür yeniden başlatılır. Bu nedenle, enerjilendirme koşulu ayarlanan süre boyunca sabit kaldıkça devre kesicinin kapama yapmasına izin verilmez faz çalıştırma SMBRREC için otomatik tekrar kapatıcı Tanımlama Fonksiyon Tanımı IEC faz çalıştırma için otomatik tekrar kapatıcı SMBRREC IEC O->I ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 79 SYMBOL-L V1 TR Uygulama Otomatik tekrar kapama, bir güç sisteminde geçici hat arızası sonrasında servisin geri yüklenmesi için kullanılan çok yerleşik bir yöntemdir. Hat arızalarının büyük çoğunluğu, doğal geçici özellikteki ark atlamalarıdır. Hat koruma ve hat kesiciler çalıştığında ve hattı kapattığında, ark iyonsuzlaşır ve gerilime dayanabilme kapasitesini değişken oranda bir miktar geri kazanır. Bu nedenle enerjisiz ölü bir 196

203 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol sürenin olması kaçınılmazdır. Hatta servisin tekrar başlaması, hat kesicilerinin otomatik olarak yeniden kapanmasıyla devam edebilir. Seçilecek ölü zaman, arkın iyonsuzlaşması ve başarılı şekilde tekrar kapanması için yeterince uzun olmalıdır. Her hat kesici, otomatik tekrar kapama ekipmanı veya fonksiyonu için, hattın ölü zamanı, otomatik tekrar kapama zamanı kullanılarak belirlenir. İki hat ucunda eş zamanlı olarak açma ve tekrar kapama meydana geldiğinde, otomatik tekrar kapama açma zamanı yaklaşık olarak hattın ölü zamanı na eşittir. Eğer açık zaman ve ölü zaman farklıysa, hat her iki uçtaki kesiciler açılana kadar enerjili olarak kalır. Hat koruma Arıza anı Çalışır Resetlenir Çalışma zamanı Kapalı Devre kesici Açık Kesme zam. Açma komutu Ayrılacak kontaklar Söndürücüler Arıza Çalışır Resetlenir Çalışma zamanı Kapatma zam. Kesme zam. Kapatma komutu Kontak kapanır Arıza süresi Kesici için SMBRREC açma zamanı Arıza süresi Oto. Tekrar kapama fonksiyonu Başlat SMBRREC SMBRREC açma zam. ayarla Yen. kap. komutu Toparlanma süresi SMBRREC reset =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 87: Kalıcı bir arızada tek atım otomatik tekrar kapama Üç fazlı otomatik tekrar kapama, senkronizasyon ve enerjilendirme kontrol kullanılmadan ve yine ölü hat ve ölü bara kontrolü yapılmadan gerçekleşebilir. Her bir hat kesici ve otomatik tekrar kapama ekipmanı için otomatik tekrar kapama açık kalma süresi ifadesi kullanılabilir. Bu, Otomatik Tekrar kapatıcı için ölü zaman ayarıdır. İki hat ucunda eş zamanlı olarak açma ve tekrar kapama sırasında, otomatik tekrar kapama açma zamanı yaklaşık olarak hattın ölü zamanı na eşittir. Aksi takdirde bu iki zaman farklılık gösterebilir, çünkü bir hat ucunun diğer hat ucundan daha yavaş açılması, hattın her iki ucu açılana kadar ölü olmayacağı anlamına gelir. 197

204 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Eğer arıza kalıcıysa, arızayı gidermek üzere yapılan tekrar kapama girişimi sırasında hat koruma tekrar açar. Her devre kesici (CB) için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu kullanılması normal uygulamadır. Her hat ucunda bir devre kesici kullanıldığında, her hat ucu için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu vardır. Eğer çifte hat korumada otomatik tekrar kapama fonksiyonları eklenmişse, ki bunun anlamı her devre kesici için iki otomatik kapama fonksiyonu demektir, tekrar kapama komutlarının koordinasyon altında yapılmasına dikkat edilmelidir. 1 1/2 kesicili, çift kesicili ve kare bara düzeninde, her hat ucunda iki devre kesici çalıştırılır. Her devre kesici için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu önerilir. Böylesi düzenlenmiş iki devre kesicinin sıralı olarak tekrar kapatılması, otomatik tekrar kapama fonksiyonu içindeki öncelik devresi ile yapılabilir. Kalıcı arıza durumunda birinci devre kesicinin tekrar kapamasının başarısız olması halinde ikinci devre kesicinin tekrar kapaması iptal edilir ve sonucunda güç sistemi üzerindeki stres sınırlı kalır. Kesicinin otomatik tekrar kapatıcıya bağlı olmasının bir diğer avantajı, kesicinin dizisine uymadan kapanmasının, kesicinin otomatik tekrar kapama sırasına hazırlanmasını vb. kontrol etmenin çok daha basitleşmesidir. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu üç faz otomatik yeniden kapamayı tek atımda veya çok atımda yapar. Güç iletim sistemlerinde, tek ve/veya üç faz, tek adım Otomatik Tekrar Kapama yapılması çok sık kullanılan bir uygulamadır. Alt iletim ve Dağıtım sistemlerinde açma ve otomatik tekrar kapama genellikle üç fazdır. Ancak, otomatik tekrar kapamanın modu değişebilir. Tek atımlı ve çok atımlı kullanılabilir. Birinci atımda kısa bir gecikme HSAR, veya daha uzun bir gecikme DAR olabilir. İkinci ve ondan sonraki tekrar kapama atımları nispeten daha uzun olabilir. Çoklu atım kullanıldığında, ölü zaman kesicinin görev döngüsü kapasitesiyle harmonize olmalıdır. Otomatik tekrar kapama genellikle hat koruma tarafından, özellikle de bu korumanın anlık açılmasıyla başlatılır. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu, kalıcı arızaları tespit eden bazı korumalar çalışıyorsa önlenebilir (örneğin şönt reaktörü, kablo veya bara gibi). Özel hattı dışında arızalar gösteren yedek koruma bölgeleri de otomatik tekrar kapamayı bastırmak üzere bağlanabilir. Bir arıza üzerine devre kesici kapatılırken ve hatta enerji verilirken (SOTF) otomatik tekrar kapama teşebbüsünde bulunulmamalıdır; bunun istisnası, atım 2 vb. nin SOTF de başlatılacağı çoklu atımlardır. Benzer şekilde, arıza oluştuğunda kapatılmayan, çok kesicili bir bara düzenlemesindeki bir devre kesici, Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonu çalıştırılarak kapatılmamalıdır. Otomatik Tekrar Kapama sıklıkla, senkron kontrol ve ölü hat veya ölü bara kontrolünden alınan bir serbest bırakma koşulu ile kombine edilir. Kalıcı arıza nedeniyle Otomatik Tekrar Kapama turbo jeneratör grupları üzerindeki gerilimi sınırlamak için, senkron kontrolü ile otomatik tekrar kapamayı, enerji santrallerine yakın hat terminallerinde kombinasyon halinde düzenlenebilir ve enerjilendirme girişimini enerji santralinden en uzak tarafta yapabilir ve enerjilendirme başarılı olursa senkron kontrol yerel uçta yapabilir. 198

205 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol İletim koruma sistemleri genellikle alt bölümlere ayrılmıştır ve iki adet yedek koruma IED sine sahiptir. Bu tür sistemlerde genellikle otomatik tekrar kapama alt sistemlerin yalnız bir tanesinde yapılır çünkü gerekli olan arızanın giderilmesidir. Otomatik tekrar kapatıcının hizmet dışı olması nedeniyle kapama yapılmaması önemli bir sorun olarak görülmez. Eğer aynı kesici üzerinde iki adet otomatik tekrar kapatıcı varsa, uygulama dikkatle kontrol edilmelidir ve normal olarak bir tanesi ana birim olmalı ve diğer otomatik tekrar kapatıcının çalışması durumunda bunu bastırmak üzere bağlanmış olmalıdır. Bu bastırma örneğin çalışmakta olan 3 faz çalıştırma için Otomatik tekrar kapatıcı (SMBRREC) üzerinden yapılabilir. Kalıcı bir arıza, hat koruma arızayı gidermek üzere tekrar kapandığında, tekrar açılmasına neden olabilir. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu bir dizi parametrenin ayarlanmasına izin verir. Örnekler: otomatik tekrar kapama atımlarının sayısı her atım için otomatik tekrar kapama açık kalma sayısı (ölü zaman) Otomatik tekrar kapama çalıştırma KAPALI ve AÇIK Otomatik tekrar kapama çalışması KAPALI ve AÇIK olarak ayar parametresi ve harici kontrol ile ayarlanabilir. Parametre Çalışma= Kapalı, veya Açık fonksiyonu KAPALI ve AÇIK olarak ayarlar. Çalışma=HariciKntrlolduğunda, KAPALI ve AÇIK kontrolü giriş sinyal darbeleriyle yapılır, örneğin kontrol sisteminden veya ikili girişten (ve diğer sistemlerden). Fonksiyon ON olarak ayarlandığında ve çalışır durumdayken (devre kesici kapalı ve devre kesici Hazır koşulları da yerine getirilmiştir), SETON çıkış aktifleşir (yüksek). Fonksiyon tekrar kapama başlatma almaya hazırdır Otomatik tekrar kapama başlatma ve tekrar kapama döngüsü için başlatma koşulları Tekrar kapama döngüsü veya dizisi başlatmanın normal yolu, BAŞLAT girişine sinyal uygulama yoluyla hat korumadan açarak başlatmaktır. Başlatma sinyalleri Genel Açma sinyalleri olabilir veya yalnız Diferansiyel, Mesafe koruma Bölge 1 ve Mesafe koruma Destekli trip koşulları olabilir. Bazı durumlarda, Yönlü Topraklama arıza fonksiyonu Destekli açma, Otomatik Tekrar Kapama girişimine bağlanabilir. Başlangıcın kabul edilebilmesi ve yeni otomatik tekrar kapama döngüsünün başlatılması için birkaç koşulun yerine gelmesi gereklidir. Bunlar tahsis edilmiş girişlere bağlıdır. Bu girişler: 199

206 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol CBREADY, devre kesici tekrar kapama döngüsü için hazır, örneğin çalışma tertibatı şarjlı. CBPOS, hat arızası meydana geldiğinde ve başlatma uygulandığında CB nin kapalı olmasını sağlamak için. INHIBIT sinyal girdisi yok, yani hiçbir kilitleme veya bastırma sinyali mevcut değil. Başlatma kabul edildikten sonra, mandallanır ve dahili bir "Başlatıldı" sinyali ayarlanır. "Önleme" sinyali gibi bazı olaylar tarafından kesilebilir Devre kesici açık bilgisiyle otomatik tekrar kapamayı başlatma Bu fonksiyon kullanıcının otomatik tekrar kapatmayı koruma açma sinyalleri yerine Devre kesici açık pozisyonundan başlatmasına olanak sunmaktadır Bu başlatma modu ayar parametresi CBAçıkİleBaşla şöyle olduğunda seçilir.açık. Bu durumda tüm manuel tekrar kapamaların engellenmesi gerekir. Tipik olarak CBYardContTürü=NormKapalı ayarı da yapılır ve CBPOS ve BAŞLAT girişlerine bir NC tipi (normalde kapalı) devre kesici yardımcı kontak bağlanır. Sinyal Devre kesici kapalı dan Devre kesici açık a değiştirildiğinde, bir otomatik tekrar kapama başlatma darbesi yaratılır ve normal kontroller yapılarak fonksiyona mandallanır. Ardından tekrar kapama dizisi normal olarak devam eder. Tekrar kapamanın engellenmesi için manuel açma ve diğer fonksiyonlardan gelen sinyallerin, ÖNLE girişine bağlanması gerekir Otomatik tekrar kapatıcının engellenmesi Otomatik Tekrar Kapama girişimlerinin sadece kendi hattındaki geçici arızalarda yapılması beklenir. Otomatik Tekrar Kapama aşağıdaki koşulların tümü için engellenmelidir: Gecikmeli Mesafe koruma bölgelerinden gelen açma Artçı koruma fonksiyonlarından gelen açma Kesici arıza fonksiyonundan gelen açma Uzak uç Kesici arıza fonksiyonundan gelen araaçma Bara koruma açması Yukarıda benimsenen başlatma prensibine göre (Genel Açma veya yalnız Ani açma), gecikmeli ve yedek bölgeler gerekmeyebilir. Ancak, yerel ve uzak kesici arızası her zaman bağlı olmalıdır için otomatik tekrar kapama açma zamanının kontrolü Üç faz otomatik tekrar kapama için açık kalma süreleri: t1 3Ph ile t5 3Ph arasıdır Uzun açma sinyali Normal koşullar altında açma komutu arıza giderme nedeniyle hızlı olarak resetler. Kullanıcı maksimum açma darbe süresi taçma ayarını belirleyebilir. Uzun açma sinyali tekrar kapama dizisini, ÖNLE sinyal girişi ile aynı şekilde kesintiye uğratır. 200

207 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Maksimum tekrar kapama atımlarının sayısı Bir otomatik tekrar kapama döngüsündeki maksimum tekrar kapama adımı sayısı AtımSayısı parametresi seçilerek yapılır faz tekrar kapama, AtımNo ayarına göre bir ile beş adım arası. Her türlü arızada, bir açma çalışması bir üç fazlı açma olarak yapılır. Yeniden kapatma üç fazlıdır. Burada, otomatik tekrar kapama fonksiyonunun "Açık" ve "Hazır" olduğu kabul edilmektedir. Kesici kapanır ve çalışma dişlisi hazırdır (işletim enerjisi saklanır). BAŞLAT girişi alınır ve mühürlenir. READY çıkışı resetlenir (hatalı olarak ayarlanır). ACTIVE çıkışı ayarlanır. 3 fazlı otomatik tekrar kapama açma zamanı için zamanlayıcı başlatılır. Otomatik tekrar kapama açık zaman zamanlayıcılarından herhangi biri çalışmaktayken, INPROGR çıkışı aktifleştirilir. Açık zaman zamanlayıcısı bittiğinde ilgili iç sinyal, diğer kontroller için ve devre kesiciye kapama komutu vermesi için çıkış modülüne iletilir. Bir devre kesici kapatma komutu verdiğinde bir toparlanma zamanlayıcısı treclaim başlatılır. Bu süre içerisinde açma olmazsa, otomatik tekrar kapama fonksiyonu Hazır durumuna resetler ve ACTIVE sinyali resetlenir. Birinci tekrar kapama atımı başarısız olduğunda,, seçilmesi durumunda 2. ila 5. tekrar kapatma bunu takip eder Toparlanma zamanlayıcısını tekrar kapama Toparlanma zamanlayıcısı treclaim tekrar kapama komutunun verilmesinden fonksiyonun resetlenmesine kadar geçen süreyi tanımlar. Bu süre içerisinde tekrar bir açma oluşması halinde bu, birinci arızanın devamı olarak algılanabilir. Devre kesici kapatma komutu verildiğinde toparlanma zamanlayıcısı başlatılır Geçici arıza Tekrar kapama komutu verildikten sonra toparlanma zamanlayıcısı belirli bir süre için çalışmaya devam eder. Bu süre içerisinde tekrar açma meydana gelmezse, Otomatik Tekrar Kapama resetleyecektir. Devre kesici kapalı kalır ve çalışma tertibatı tekrar şarj olur. CBPOS ve CBREADY giriş sinyalleri ayarlanacaktır Kalıcı arıza ve tekrar kapama başarısız sinyali Yeni bir açma oluşması ve yeni giriş sinyali BAŞLATMA veya TRSOTF görüldüğünde, devre kesici kapatma komutu sonrasında BŞRSZ (başarısız kapatma) çıkışı yüksek olarak ayarlanır. İlk atım için zamanlayıcı artık başlatılamaz. Ayarlanmış olan tekrar kapatma atımı sayısına bağlı olarak, daha sonraki atımlar gerçekleştirilebilir veya Tekrar kapama dizisi sonlandırılabilir. Toparlanma zamanlayıcısının süresi dolduğunda Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonu resetlenir fakat devre kesici açık kalır. CBPOS girişi üzerinden Devre 201

208 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol kesici kapalı bilgisi eksiktir. Bu nedenle tekrar kapama fonksiyonu yeni bir tekrar kapama döngüsüne hazır değildir. Normal olarak UNSUCCL sinyali, son tekrar kapama atımı alındıktan sonra ve otomatik tekrar kapama fonksiyonu engellendikten sonra görülür. Sinyal, toparlanma süresinden sonra resetler. Başarısız sinyalinin verilmesi devre kesici pozisyon girişine bağlı hale getirilebilir. Bu durumda UnsucClByCBChk parametresi CBKontrol'e ayarlanmalı ve bir zamanlayıcı tunsuccl da ayarlanmalıdır. Eğer devre kesici kapatma komutuna tepki vermez ve kapanmaz fakat açık kalırsa, UNSUCCL çıkışı tunsuccl süresi sonunda yüksek olarak ayarlanır. Başarısız çıkış, örneğin Çok Kesicili bir düzenlemede, ikinci kesicideki otomatik tekrar kapatma fonksiyonunu iptal etmek için kullanılabilir. Ayrıca operatör kilitlemeyi resetleyene kadar elle kapama için bir kilitleme oluşturabilir, bunun için ayrılmış özel bölüme bakınız Kilitleme başlatma Pek çok durumda, otomatik tekrar kapama girişimi başarısız olduğunda bir kilitleme oluşturma zorunluluğu vardır. Bu işlem otomatik tekrar kapama fonksiyonunun giriş ve çıkışlarına bağlı bir mantık üzerinden yapılır ve gerekli olduğu durumunda İkili IO ile bağlanır. Bu mantığı uygulamanın pek çok yöntemi vardır; manuel kapamanın IED içinde kilitleme tertibi olması, harici bir fiziki kilitleme rölesinin bulunup bulunmadığı ve resetin bütünleşik olması veya iletişim yoluyla yapılmış olması. Ayrıca, neyin kilitleme üreteceği konusunda da farklı alternatifler vardır. Bazı soruların cevapları: Yedek zaman gecikmeli açma kilitleme verir mi (normalde evet) Arıza üzerine kapama yaparken kilitleme üretilir mi (çoğunlukla) Otomatik tekrar kapama arızada KAPALI olduğunda, kilitleme üretilir mi Kesici, otomatik tekrar kapama dizisi için yeterince çalıştırma gücüne sahip olmadığında kilitleme üretilecek mi? (kapatma girişimi olmadığından normalde hayır) Şekil 88 ve 89, harici röle olarak bir kilitleme rölesi ile kapatma mantığının nasıl tasarlanabileceği gösterilmiştir. Alternatif olarak senkronizasyon kontrolü fonksiyonundan geçerek manuel kapama ile dahili olarak üretilen bir kilitleme gösterilmektedir. Kilitleme mantığı örneği. 202

209 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol BJ-TRIP ZCVPSOF-TRIP OR SMBRREC INHIBIT UNSUCCL OR Kilitleme CCRBRF TRBU RXMD KAPAT KOMUTU =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 88: Harici bir kilitleme rölesi ile düzenlenmiş bir kilitleme. BU- AÇMA ZCVPSOF-AÇMA VEYA SMBRREC ÖNLEM E BSRSZ SMPPTRC CCRBRF TRBU YAZILIM VEYA IO RESET VE YA CLLÇIKIS RESET KILITLEME RSTLÇIKIS MAN KAPAT SMBRREC KAPAT VE YA VE SESRSYN OTO. DURDURMA MAN ENOK VE YA KAPAT KOMUTU =IEC =2=tr=Ori ginal.vsd IEC V2 TR Şekil 89: IED içerisinden geçen manuel kapama dahili mantığı ile düzenlenmiş kilitleme Tekrar kapama dizisinin otomatik olarak sürdürülmesi Koruma fonksiyonlarından başlatma sinyalleri alınmasa bile, bununla birlikte kesici halen kapalı değilse, SMBRREC fonksiyonu aşağıdaki tekrar kapama adımlarını uygulayacak şekilde programlanabilir (eğer birden fazla adım seçildiyse). Bu ise şu ayar parametresi ile yapılır OtoKont = Açık ve tautocontwait ve fonksiyonun yeni bir başlatma olmadan devam etmesi için gereken gecikme. 203

210 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Isıl aşırı yük koruma otomatik tekrar kapama fonksiyonunun bekletilmesi Ayarlama kuralları Yapılandırma THOLHOLD girişi (ısıl aşırı yük koruma tekrar kapamayı bekletiyor) aktifleştirilirse, tekrar kapama fonksiyonunu beklemede tutar. Bu nedenle devre kesiciye Otomatik Tekrar Kapama ve tekrar kapama komutu arasında önemli bir gecikme bulunabilir. Zamanı ve ÖNLE girişine bastırma gönderen harici bir mantık kullanılabilir. Bu giriş ayrıca Otomatik Tekrar Kapamayı daha uzun veya daha kısa bir süre beklemede tutabilir. Sinyalleri yapılandırmak için PCM600 yapılandırma aracını kullanın. Otomatik tekrar kapatıcı fonksiyon parametreleri yerel HMI veya Parametre Ayar Aracı (PST) ile ayarlanır. Parametre Ayar Aracı PCM600 içindedir. Giriş sinyalleri için öneriler Varsayılan fabrika ayarlarının şekil 90. ON ve OFF Bu girişler, dış kontrol için ikili girişlere veya iletişim arayüz bloğuna bağlanabilir. START 3 faz çalıştırma için otomatik tekrar kapayıcı (SMBRREC) fonksiyonunu başlatan açma çıkış koruma fonksiyonuna bağlanmalıdır. Ayrıca, dış bir kontaktan başlatılmak üzere ikili bir girişe de bağlanabilir. Başlatma kaynaklarının birleşimi için mantıksal bir OR-geçidi kullanılabilir. Eğer CBAçıkİkenBaşlat kullanılırsa, devre kesici Açık koşulu START girişine de bağlanmalıdır. INHIBIT Bu girişe tekrar kapama döngüsünü kesintiye uğratan veya başlatmanın kabulünü engelleyen sinyaller bağlanır. Bu tür sinyaller şönt reaktörüne bağlı bir hat korumadan, transfer açma alımından, artçı koruma fonksiyonlarından, bara koruma açmasından veya kesici arıza korumasından gelebilir. Devre kesici açık pozisyonu SMBRRECbaşlatmak üzere ayarlandığında, manuel açıklık da buraya bağlanmalıdır. Önleme genellikle IO aracılığıyla dış IED lerden ve iç fonksiyonlardan gelen sinyallerin kombinasyonudur. Bu kombinasyon için VEYA geçidi kullanılır. 204

211 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol CBPOS ve CBREADY Bunlar CB den bilgi toplamak için ikili girişlere bağlanmalıdır. Eğer CBYardKontTürü parametresi aşağıdaki gibi ayarlanır ise CBPOS girişi devre kesici kapalı olarak yorumlanır NormAçık, bu varsayılan ayardır. CBYardKontTürü ayarı NormKapalı yapılır ise, kesicideki üç çalıştırma tertibatında (tek kutupla çalıştırılan kesiciler) bağlantı Tüm kutuplar kapalı" (NO kontaklarının seri bağlantısı) veya En az bir kutup açık" (NC kontakların paralel bağlantısı) şeklinde olmalıdır. CB Ready sinyali, Kapalı-Açık (CO), veya Açık-Kapalı-Açık (OCO) olduğunda CB nin tekrar kapamaya hazır olduğunu belirten sinyaldir. Eğer alınan sinyal CB şarjlı değil" veya hazır değil" ise, CBREADY girişinin önüne bir evirici yerleştirilebilir. SYNC Gerekli durumlarda iç senkron kontrol fonksiyonuna bağlanır. Ayrıca, dış bir cihazdan senkronizasyon için ikili bir girişe de bağlanabilir. Eğer ne dış ne de iç bir senkronizasyon veya enerjilendirme kontrolü gerekmiyorsa, kalıcı olarak yüksek bir kaynağa bağlanabilir, TRUE. Üç faz atımları 1 5'in devam edebilmesi için sinyal gerekir.. TRSOTF Bu Arızaya Geçerek Açma" sinyalidir. Eğer çok atımlı Otomatik Tekrar Kapama girişimleri kullanılıyorsa, bu genellikle hat korumanın arızaya geç" çıkışına bağlıdır. Giriş 2-5 atımlarını başlatır. Tek atımlık uygulamalar için, giriş FALSE olarak ayarlanır. THOLHOLD Termik aşırı yük koruma tekrar kapamayı bekletiyor" sinyali. Normalde FALSE olarak ayarlıdır. Bu sadece ısıl içerik kabul edilebilir seviyeye, örneğin %70 e indiğinde resetleyen bir ısıl aşırı yük koruma açma sinyaline bağlanabilir. Sinyal yüksek olduğu sürece, ki bu hat sıcak demektir, Otomatik Tekrar Kapama bekletilir. Sinyal resetlendiğinde tekrar kapama döngüsü devam eder. Bunun önemli bir miktarda gecikmesi olduğuna dikkat ediniz. Bazı nedenlerden dolayı Otomatik Tekrar Kapama adımı durdurulur ise giriş, başka amaçlar için de kullanılabilir. WAIT Sıralı tekrar kapama sırasında düşük öncelikli ünite" tekrar kapamasını durdurmak için kullanılır. Aşağıdaki Çok kesicili düzenleme önerileri ne bakınız. Bu sinyal, çok kesicili düzenlemelerde, ikinci kesici üzerindeki Otomatik Tekrar Kapamanın WFMASTER çıkışından aktifleştirilir. BLKON 3 faz çalıştırma için otomatik tekrar kapayıcı (SMBRREC) fonksiyonunun engellenmesi için kullanılır, örneğin belirli servis koşulları ortaya çıktığında. Giriş normalde FALSE olarak ayarlıdır. Kullanıldığında, engelleme BLOCKOFF ile resetlenmelidir. 205

212 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol BLOCKOFF BşrszKptİleEngel ayarı aşağıdaki şekilde yapılır ise başarısız bir Otomatik Tekrar Kapama girişimi veya BLKON girişinin aktifleştirilmesi nedeniyle Engellenen SMBRREC fonksiyonunun Engelini Kaldırmak için kullanılır Açık. Giriş normalde FALSE olarak ayarlıdır. RESET Koşulu başlatmak üzere SMBRREC resetlenmek için kullanılır. Olası Isıl aşırı yük Tutma vb. resetlenir. Pozisyonlar, Açık-Kapalı ayarları ayarlanan sürelerde başlatılır ve kontrol edilir. Giriş normalde FALSE olarak ayarlıdır. Çıkış sinyalleri için öneriler Örnekler için lütfen şekil 90. SETON 3-faz çalıştırma için Otomatik Tekrar Kapatıcı fonksiyonunun (SMBRREC) açık olduğunu ve çalıştığını belirtir. BLOCKED SMRREC fonksiyonunun geçici veya kalıcı olarak engellendiğini belirtir. ACTIVE SMBRREC un başlangıçtan Toparlanma süresi sonuna kadar aktif olduğunu belirtir. INPROGR Dizinin başlangıçtan tekrar kapama komutuna kadar sürmekte olduğunu belirtir. UNSUCCL Başarısı tekrar kapamayı belirtir. CLOSECB Devre kesici kapama komutu için ikili çıkışa bağlayın. READY SMBRREC fonksiyonunun yeni ve komple bir tekrar kapama dizisine hazır olduğunu belirtir. Bir hat korumanın bölge uzantısına bağlanabilir, bu eğer bölge uzantısının menziline otomatik tekrar kapama gerekmeden önce erişilirse yapılır. 3PT1,-3PT2,-3PT3,-3PT4 ve -3PT5 Üç faz otomatik tekrar kapama atımları 1-5 in devam etmekte olduğunu belirtir. Bu sinyaller devam eden sürecin göstergesi olarak veya kendi mantığı için kullanılabilir. WFMASTER Ana Birimden bekleme, sıralı tekrar kapama sırasında düşük öncelikli ünitelerin tekrar kapamasını durdurmak için yüksek öncelikli ünitelerde kullanılır. 206

213 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Diğer çıkışlar İhtiyaca göre diğer çıkışlar, gösterge, kesinti kayıt amaçlar için kullanılabilir. BIO INPUT xx xx xx xx xx xx xx xx xx F T F ON OFF BLKON BLOCKOFF INHIBIT CBREADY CBPOS RESET SMBRREC BLOCKED SETON INPROGR ACTIVE UNSUCCL SUCCL CLOSECB BIO OUTPUT xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx PROTECTION xxxx-trip >1 START READY ZCVPSOF-TRIP ZQMPDIS--TRIP >1 F TRSOTF THOLHOLD 3PT1 3PT2 3PT3 3PT4 3PT5 SESRSYN-AUTOOK F F SYNC WAIT RSTCOUNT WFMASTER IEC _2_en.vsd IEC V2 TR Şekil 90: Üç fazlı tekrar kapama fonksiyonunda I/O sinyal bağlantılarına örnek Otomatik tekrar kapatıcı parametre ayarları Çalışma 3 faz çalıştırma için Otomatik tekrar kapatıcı (SMBRREC) işleyişi aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Açık ve Kapalı. Harici kontrol ayarı aşağıdaki şekilde düzenleme yapmayı sağlar Açık veya Kapalı bu ise IO veya iletişim portu ile harici bir anahtar kullanılarak yapılır. AtımSayısı, Tekrar kapama atımlarının sayısı Alt istasyonda, 1 atım çoğunlukla kullanılır. Çoğu durumda tek bir tekrar kapama adımı yeterlidir çünkü ark arızalarının büyük çoğunluğu birinci tekrar kapama atımından sonra kesilir. Güç sistemlerinde, çok daha farklı arıza türleri başka diğer nedenlerden, örneğin rüzgardan meydana gelebilir ve daha yüksek sayıda tekrar kapama girişimi (atımı) gerektirebilir. 207

214 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Otomatik tekrar kapama açık zaman, ölü zaman Üç faz atım 1 gecikme: Üç fazlı Yüksek Hızlı Otomatik Tekrar Kapama (HSAR) için, genel bir açılma süresi 400ms'dir. Nem, tuz, kirlilik gibi farklı yerel olgular gerekli ölü zamanı etkileyebilir. Bazı kullanıcılar Gecikmeli Otomatik Tekrar Kapama'yı (DAR) 10sn. veya daha uzun gecikmelerle kullanmaktadır. Tekrar kapama atımı 2 ve muhtemelen bunu takip eden atımlar genellikle 30sn. veya daha fazla ayarlanır. Devre kesici görev döngüsünün, seçilen ayarı yönetebileceği kontrol edilmelidir. Ayar bazı durumlarda ülkelerin yasal düzenlemeleri tarafından sınırlandırılabilir. Çoklu atımlarda, atım 2-5 ayarları, devre kesici görev döngüsü süresinden daha uzun olmalıdır. tsenk, Senkronizasyon kontrolğ için maksimum bekleme süresi Zaman penceresi, çalışma zamanı ile ve senkronizasyon kontrol fonksiyonunun diğer ayarları ile koordineli olmalıdır. Hat arızası sonrasında tekrar kapama yapılırken, güç dalgalanması olasılığına da dikkat edilmelidir. Çok kısa süre başarılı tekrar kapama olasılığını engelleyebilir. Tipik ayar 2,0 s olabilir. Senkronizasyonun otomatik tekrar kapatıcı ile birlikte kullanıldığı durumlarda, sürenin minimum frekans farkında kullanılmasını sağlamak için s olarak ayarlanması gerekir. taçma, Uzun açma darbesi Arıza giderildiğinde açma komutu ve otomatik tekrar kapama başlat sinyali genellikle hızla resetlenir. Uzun süreli açma komutu devre kesicinin arızayı giderememesiyle bağlantılı olabilir. Devre kesici tekrar kapatıldığında mevcut açma sinyali varsa yeni bir açmaya neden olabilir. Otomatik tekrar kapama açık zamanından daha uzun bir ayarda, bu özellik tekrar kapamayı etkilemez. Tipik bir taçma ayarı otomatik tekrar kapama açık süresinin kapatmak olabilir. tönle, resetleme gecikmesini önler Fonksiyonun güvenilir şekilde kesilmesi ve geçici olarak engellenmesi için tipik bir ayar tönle= 5,0 saniyedir. tengelle aktifleştirildikten sonraki bu süre boyunca fonksiyon engellenir. ttoparlanma, Toparlanma zamanı Toparlanma zamanı, fonksiyonun orijinal durumuna geri resetleneceği zamanı ayarlar. Bunun sonrasındaki hat arızası ve açma, yeni bir tekrar kapama döngüsünü başlatacak bağımsız bir yeni durum olarak kabul edilir. Nominal devre kesici görev döngü süresi olarak örneğin O-0,3sn CO- 3 dk. CO alınabilir. Ancak, 3 dakika (180 sn.) toparlanma süresi genellikle kritik değildir, çünkü arıza seviyeleri çoğunlukla anma değerinden düşüktür ve kısa bir süre içerisinde yeni bir arıza meydana gelme ihtimali ihmal edilebilir düzeydedir. Tipik bir zaman, arıza düzeyine ve kesici görev döngüsüne bağlı olarak ttoparlanmareset = 60 veya 180 sn olabilir. 208

215 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol CBAçıkİkenBaşlat Normal ayar şu şekilde olur Kapalı. Fonksiyon koruma açma sinyalleri ile başlatıldığında kullanılır. CBTakip Normal ayar şudur CB'yi Takip Et = Kapalı. Ayar Açık olarak uzun gecikme süreli tekrar kapama için kullanılabilir. Bunun amacı devre kesicinin otomatik tekrar kapama açık zamanı sırasında, otomatik tekrar kapama fonksiyonu devre kesici kapama komutunu vermeden önce, manuel olarak kapatılması durumunu karşılamak içindir. tcbkapalımin Tipik ayar 5,0 saniyedir. Eğer devre kesici en az bu minimum süre boyunca kapatılmadıysa, tekrar kapama başlatma kabul edilmez. CBYardKonTürü, CB yardımcı kontak türü Kullanılan devre kesici yardımcı kontak ile uyuşmalıdır. A NormAçık kontağı devre kesici kapalı konumdayken bir pozitif sinyal üretmek için önerilir. CBHazırTürü, Devre kesici hazır sinyali türü Bu seçim, devre kesici çalıştırma tertibatından alınabilecek performans ile bağlantılıdır. Ayar OCO (Devre kesici bir Açık Kapalı Açık döngüsüne hazır) olarak yapılmışsa, koşul yalnız tekrar kapama döngüsünün başlangıcında kontrol edilir. Sinyal açmadan sonra kaybolur, ancak devre kesici C-O dizisini uygulamaya devam edebilir. Seçim CO için (Devre kesici bir Açık Kapalı döngüsüne hazır) koşul, ayarlı olan otomatik tekrar kapama ölü zaman sonrasında da kontrol edilir. Bu seçimin aldığı değer, öncelikle çok adımlı tekrar kapamalarda, devre kesicinin adım 2 ve sonraki adımlarda C-O dizisine hazır olmasını sağlamak içindir. Tek vurumlu tekrar kapama sırasında, OCO seçimi kullanılabilir. Kesici, görev döngüsüne bağlı olarak, ilk açma sonrasında CO çalışması için birikmiş enerjiye sahip olacaktır. (IEC 56 görev döngüsü O-0.3sn CO-3dkCO'dur). tdarbe, Kesici kapatma komutu darbe süresi Darbe, devre kesicinin güvenilir şekilde çalıştırılabilmesi için yeterince uzun olmalıdır. Tipik bir ayar tdarbe=200 ms olabilir. Daha uzun bir darbe ayarı test sırasında dinamik göstergeye olanak tanır, örneğin PCM600 Uygulama Yapılandırma Aracı nın (ACT) Hata Ayıklama modundayken. BşrszClİleEngelle Başarısız bir otomatik tekrar kapama girişiminin, Otomatik Tekrar Kapamayı engelle olarak ayarlanıp ayarlanmayacağını belirtir. Kullanılıyorsa, giriş BLKOFF başarısız bir Tekrar Kapama girişiminden sonra fonksiyonun engelini kaldıracak şekilde yapılandırılmalıdır. Normal ayar Kapalı. 209

216 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol CBKontrolüneGöreBşrszKpt, Devre kesici kontrolüne göre başarısız kapatma Normal ayar CBKontrolüYok olur. Otomatik tekrar kapama başarısız olayı, son tekrar kapama atımının ardından gelen toparlanma zamanı içerisindeki yeni bir açma ile verilir. Devre kesicinin CBKAPAT kapama komutuna karşılık vermemesi durumunda UNSUCCL (Başarısız kapama) sinyali alınmak istenirse CBKontrolüneGöreBşrszKpt= Devre Kesici Kontrol olarak ayarlanabilir ve tbşrszkpt örneğin 1,0 s olarak ayarlanır. Öncelik ve zaman tanabirimibekle Tek devre kesici uygulamalarında Öncelik şöyle ayarlanır. Yok. Sıralı tekrar kapamada, (baranın yanındaki) ilk devre kesici fonksiyonu şöyle ayarlanır Öncelik = Yüksek ve ikinci devre kesici Öncelik = Düşük. İkinci devre kesici maksimum bekleme zamanı, tanabirimibekle, otomatik tekrar kapama açma zamanı ndan daha uzun ayarlanır ve birinci devre kesicide senkron kontrolü için pay bırakılır. Buradaki tipik ayar tanabirimibekle=2sn olarak enerjilendirme tarafında yapılır ve belki de senkron kontrolü, senkronlama tarafında 15 veya 300 saniye olarak yapılır. OtoKont ve totocontbekl, Devre kesicinin ayar zamanında kapalı olmaması halinde sonraki atım için otomatik devam Normal ayar şöyle olur OtoKont = Kapalı. totocontbekleme değeri, OtoKont aşağıdaki şekilde ayarlandığında SMBRREC tarafından kesicinin açık olup olmadığını görmek için beklediği süredir. Açık. Normal olarak bu ayar totocontbekleme= 2 sn olabilir /3-faz çalıştırma STBRREC için otomatik tekrar kapatıcı Tanımlama Fonksiyon Tanımı IEC /3-faz çalıştırma için otomatik tekrar kapatıcı STBRREC IEC O->I ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 79 SYMBOL-L V1 TR Uygulama Otomatik tekrar kapama, bir güç sisteminde geçici hat arızası sonrasında servisin restore edilmesi için kullanılan çok yerleşik bir yöntemdir. Hat arızalarının büyük çoğunluğu, doğal geçici özellikteki ark atlamalarıdır. Hat koruma ve hat kesiciler çalıştığında ve hattı kapattığında, ark iyonsuzlaşır ve gerilime dayanabilme kapasitesini değişken oranda bir miktar geri kazanır. Bu nedenle enerjisiz ölü bir 210

217 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol sürenin olması kaçınılmazdır. Hatta servisin tekrar başlaması, hat kesicilerinin otomatik olarak yeniden kapanmasıyla devam edebilir. Seçilecek ölü zaman, arkın iyonsuzlaşması ve başarılı şekilde tekrar kapanması için yeterince uzun olmalıdır. Her hat kesici, otomatik tekrar kapama ekipmanı veya fonksiyonu için, hattın ölü zamanı, otomatik tekrar kapama zamanı kullanılarak belirlenir. İki hat ucunda eş zamanlı olarak açma ve tekrar kapama meydana geldiğinde, otomatik tekrar kapama açma zamanı yaklaşık olarak hattın ölü zamanı na eşittir. Eğer açık zaman ve ölü zaman farklıysa, hat her iki uçtaki kesiciler açılana kadar enerjili olarak kalır. LineHat protection koruma Çalışma Operate zamanıtime Instant Arıza anı of fault Operates Çalışır Resets Resetlenir Operate Çalışma time zamanı Closed Kapalı Circuit Devre breaker kesici Open Açık Kesme Break süresi time Trip Açma command komutu Contacts Kontaklar separated ayrı Are Söndürücüler extinguishers Arıza Fault Operates Resetlenir Resets Kapatma Closing süresitime Kesme Break süresi time Close Kapat command komutu Contact Kontaklar closed kapalı Fault Arıza duration süresi STBRREC Kesici için STBRREC open time açma for breaker süresi Fault Arıza duration süresi Auto-reclosing Oto. tekrar kap. function fonk. Start Başlat STBRREC STBRREC Set STBRREC açma zam. open ayarla time Yen. Reclosing kap. command komutu Reclaim Top. süresi time STBRREC reset IEC _1_en.vsd IEC V1 TR Şekil 91: Kalıcı bir arızada tek atım otomatik tekrar kapama Tek-faz açma ve tek-faz otomatik tekrar kapama, güç sistem çalıştırmada tek-faz bir hat arızasının etkisini sınırlamanın bir yoludur. Özellikle yüksek gerilimlerde, arızaların büyük çoğunluğu (yaklaşık %90'ı) tek faz türüdür. Sınırlı örgü veya paralel yönlendirmeye sahip güç sistemlerinde sistem kararlılığını sağlamak için, tek fazlı otomatik tekrar kapama önemli bir husustur. Tek fazlı ölü zaman boyunca, sistem iki sağlıklı faz üzerinde yine de yükü iletme kapasitesine sahip olup, sistem hala senkronize bir durumdadır. Her bir faz kesicinin bağımsız olarak hareket etmesini gerektirir. Bu ise, daha yüksek iletim gerilimleri için geçerli bir durumdur. Bir miktar daha uzun ölü zaman, yüksek hıza sahip üç fazlı tekrar kapama ile karşılaştırıldığında tek fazlı tekrar kapama için gerekir. Bu ise, açılmamış fazlarda gerilim ve akımdan gelen arıza arkı üzerindeki etkiden kaynaklanır. 211

218 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Güç sisteminin kullanılabilirliğini maksimum düzeye getirmek için, tek faz arızalar boyunca tek kutuplu açma ve otomatik tekrar kapamayı ve çok fazlı arızalarda üç kutuplu açma ve otomatik tekrar kapamayı seçmek mümkündür. Üç fazlı otomatik tekrar kapama, senkronizasyon kontrolü ve enerjilendirme kontrol kullanılmadan ve yine ölü hat ve ölü bara kontrolü yapılmadan gerçekleşebilir. Tek kutuplu açıklık süresi boyunca, sıfır dizi akımı akışı ile sonuçlanan sistemde eşit bir "seri" arıza vardır. Bu yüzden, rezidüel akım korumalarını (toprak arıza koruma) tek kutuplu açma ve otomatik tekrar kapama fonksiyonu ile koordine etmek gerekli olacaktır. Devre kesicilerin tek kutuplu çalıştırma cihazları ile birlikte sağlanması durumunda ortaya çıkan "kutup uyuşmazlığı"na da (kutup uyuşmazlığı) dikkat edilmesi gerekir. Bu kesiciler kutup uyuşmazlığı korumasını gerektirir. Normal bir uyuşmazlık ortaya çıktığında, tek kutuplu otomatik tekrar kapatıcı ile koordine edilmeli ve ölü zaman boyunca engellenmelidir. Alternatif olarak, bunlar ayarlanmış tek faz ölü zamanından daha uzun bir açma zamanını kullanmalıdır. Her bir hat kesici ve otomatik tekrar kapama ekipmanı için otomatik tekrar kapama açık kalma süresi ifadesi kullanılır. Bu, Otomatik Tekrar kapayıcı için ölü zaman ayarıdır. İki hat ucunda eş zamanlı olarak açma ve tekrar kapama sırasında, otomatik tekrar kapama açma zamanı yaklaşık olarak hattın ölü zamanı na eşittir. Aksi takdirde bu iki zaman farklılık gösterebilir, çünkü bir hat ucunun diğer hat ucundan daha yavaş açılması, hattın her iki ucu açılana kadar ölü olmayacağı anlamına gelir. Eğer arıza kalıcıysa, arızayı gidermek üzere yapılan tekrar kapama girişimi sırasında hat koruma tekrar açar. Her devre kesici (CB) için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu kullanılması normal uygulamadır. Her hat ucunda bir devre kesici kullanıldığında, her hat ucu için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu vardır. Eğer çifte hat korumada otomatik tekrar kapama fonksiyonları eklenmişse, ki bunun anlamı her devre kesici için iki otomatik kapama fonksiyonu demektir, tekrar kapama komutlarının koordinasyon altında yapılmasına dikkat edilmelidir. 1 1/2 kesicili, çift kesicili ve kare bara düzeninde, her hat ucunda iki devre kesici çalıştırılır. Her devre kesici için bir otomatik tekrar kapama fonksiyonu önerilir. Böylesi düzenlenmiş iki devre kesicinin sıralı olarak tekrar kapatılması, otomatik tekrar kapama fonksiyonu içindeki öncelik devresi ile yapılabilir. Kalıcı arıza durumunda birinci devre kesicinin tekrar kapamasının başarısız olması halinde ikinci devre kesicinin tekrar kapaması iptal edilir ve sonucunda güç sistemi üzerindeki stres sınırlı kalır. Kesicinin otomatik tekrar kapatıcıya bağlı olmasının bir diğer avantajı, kesicinin diziden önce kapanmasını, kesicinin otomatik tekrar kapama sırasına hazırlanmasını vb. kontrol etmenin çok daha basitleşmesidir. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu, çeşitli tek atımlıdan çok atımlı tekrar kapama programlarına kadar, tek faz ve/veya üç faz otomatik tekrar kapama gerçekleştirmek için seçilebilir. Güç iletim sistemlerinde, tek ve/veya üç faz, tek atım Otomatik Tekrar Kapama yapılması çok sık kullanılan bir uygulamadır. Alt iletim ve Dağıtım sistemlerinde 212

219 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol açma ve otomatik tekrar kapama genellikle üç fazdır. Ancak, otomatik tekrar kapamanın modu değişebilir. Tek atımlı ve çok atımlı kullanılabilir. Birinci atımda kısa bir gecikme HSAR, veya daha uzun bir gecikme DAR olabilir. İkinci ve ondan sonraki tekrar kapama atımları nispeten daha uzun olabilir. Çoklu atım kullanıldığında, ölü zaman kesicinin görev döngüsü kapasitesiyle harmonize olmalıdır. Otomatik tekrar kapama genellikle hat koruma tarafından, özellikle de bu korumanın anlık açılmasıyla başlatılır. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu, kalıcı arızaları tespit eden bazı korumalar çalışıyorsa önlenebilir (engellenebilir); örneğin şönt reaktörü, kablo veya bara çalıyor ise. Özel hattı dışında arızalar gösteren yedek koruma bölgeleri de otomatik tekrar kapamayı bastırmak üzere bağlanabilir. Bir arıza üzerine devre kesici kapatılırken ve hatta enerji verilirken (SOTF) otomatik tekrar kapama teşebbüsünde bulunulmamalıdır; bunun istisnası, atım 2 vb. nin SOTF de başlatılacağı çoklu atımlardır Benzer şekilde, arıza oluştuğunda kapatılmayan, çok kesicili bir bara düzenlemesindeki bir devre kesici, Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonu çalıştırılarak kapatılmamalıdır. Otomatik Tekrar Kapama sıklıkla, senkronizasyonkontrolü ve ölü hat veya ölü bara kontrolünden alınan bir serbest bırakma koşulu ile kombine edilir. Kalıcı arıza nedeniyle Otomatik Tekrar Kapama turbo jeneratör grupları üzerindeki gerilimi sınırlamak için, senkron kontrolü ile otomatik tekrar kapamayı, enerji santrallerine yakın hat terminallerinde kombinasyon halinde düzenlenebilir ve enerjilendirme girişimini enerji santralinden en uzak tarafta yapabilir ve enerjilendirme başarılı olursa senkron kontrol yerel uçta yapabilir. İletim koruma sistemleri genellikle alt bölümlere ayrılmıştır ve iki adet yedek koruma IED sine sahiptir. Bu tür sistemlerde genellikle otomatik tekrar kapama alt sistemlerin yalnız bir tanesinde yapılır çünkü gerekli olan arızanın giderilmesidir. Otomatik tekrar kapatıcının hizmet dışı olması nedeniyle kapama yapılmaması önemli bir sorun olarak görülmez. Eğer aynı kesici üzerinde iki adet otomatik tekrar kapatıcı varsa, uygulama dikkatle kontrol edilmelidir ve normal olarak bir tanesi ana birim olmalı ve diğer otomatik tekrar kapatıcının çalışması durumunda bunu bastırmak üzere bağlanmış olmalıdır. Bu önleme, örneğin çalışmakta olan STBRREC (79) üzerinden yapılabilir. Tek ve/veya üç faz otomatik tekrar kapama dikkate alındığında, açmanın her halükarda üç faz olacağı çeşitli durumlar vardır. Bazı uygulama örnekleri şunlardır: Tek ve/veya üç faz otomatik tekrar kapama dikkate alındığında, açmanın her halükarda üç faz olacağı çeşitli durumlar vardır. Bazı uygulama örnekleri şunlardır: Ölü zaman boyunca arıza diğer faza sıçradığında, gelişen arıza. Diğer iki faz, açılmalı ve bir üç fazlı ölü zaman ve otomatik tekrar kapatma başlatılmalıdır Kalıcı arıza Üç faz ölü zaman boyunca arıza Otomatik tekrar kapama servis dışı veya devre kesici bir otomatik tekrar kapama için hazır değil 213

220 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Üç fazlı açmayı hazırla ise, daha sonra açmayı üç faz olarak değiştirmek için kullanılır. Bu sinyal otomatik tekrar kapayıcı ile oluşturulmalı ve ayrıca açma fonksiyon bloğuna bağlı olmalı ve ayrıca ortak bir otomatik tekrar kapatıcı iki alt sistem için sağlandığında IO ile IED dışında da bağlanmalıdır. Alternatif bir 1 Faz açma için hazırla da sağlanır ve otomatik tekrar kapama diğer başka bir alt sistem ile paylaşıldığında bir alternatif olarak kullanılabilir. Bu ise arızasız bir bağlantı sağlar. Böylece, otomatik tekrar kapamada IED içerisindeki bir arıza diğer alt sistemlerin bir üç fazlı açma başlatacağı anlamına gelir. Kalıcı bir arıza, hat koruma arızayı gidermek üzere tekrar kapandığında, tekrar açılmasına neden olabilir. Otomatik tekrar kapama fonksiyonu bir dizi parametrenin ayarlanmasına izin verir. Örnekler: otomatik tekrar kapama atımlarının sayısı otomatik tekrar kapama programı her atım için otomatik tekrar kapama açık kalma zamanı (ölü zaman) Otomatik tekrar kapama çalıştırma Kapalı ve Açık Otomatik tekrar kapamanın çalıştırılması KAPALI ve AÇIK parametrelerinin ayarlanmasıyla ve dış kontrol ile yapılır. Parametre Çalışma = Kapalı, veya Açık fonksiyonu OFF ve ON olarak ayarlar. Ayarda Çalışma=DışCtrl= Kapalı ve Açık kontrol giriş sinyal darbeleri ile yapılır, örneğin kontrol sistemi veya ikili girişten (ve diğer sistemlerden). Fonksiyon şu şekilde ayarlandığında Açık ve çalışır durumda (Akım kesici kapalı ve Akım kesici Hazır gibi diğer koşullar yerine getirildiğinde), fonksiyon bir yeniden kapamayı başlatmaya hazır olduğunda SETON çıkışı aktifleştirilir (yüksek) Tekrar kapama çevriminin başlaması için otomatik tekrar kapama ve koşulları başlat Tekrar kapama döngüsü veya dizisi başlatmanın normal yolu, HIZLAN girişine sinyal uygulama yoluyla hat korumadan açarak başlatmaktır. Başlatma sinyalleri Genel Açma sinyalleri olabilir veya yalnız Diferansiyel, Mesafe koruma Bölge 1 ve Mesafe koruma Destekli trip koşulları olabilir. Bazı durumlarda, Yönlü Topraklama arıza fonksiyonu Destekli açma, Otomatik Tekrar Kapama girişimine bağlanabilir. Başlatmanın kabul edilebilmesi ve yeni otomatik tekrar kapama döngüsünün başlatılması için birkaç koşulun yerine gelmesi gereklidir. Bunlar tahsis edilmiş girişlere bağlıdır. Bu girişler: 214

221 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol CBREADY, CB tekrar kapama döngüsü için hazır, örneğin çalışma tertibatı şarjlı CBPOS, hat arızası meydana geldiğinde ve başlatma uygulandığında CB nin kapalı olmasını sağlamak için. ENGELLE sinyal girdisi yok, yani hiçbir kilitleme veya bastırma sinyali mevcut değil. Başlatma kabul edildikten sonra, mandallanır ve dahili bir Started sinyali ayarlanır. Inhibit sinyali gibi bazı olaylar tarafından kesilebilir Devre kesici açma bilgisinden otomatik tekrar kapamayı başlat Bu fonksiyon kullanıcının otomatik tekrar kapatmayı koruma açma sinyalleri yerine Devre kesici açık pozisyonundan başlatmasına olanak sunmaktadır Bu başlatma modu ayar parametresi CBAçıkİleBaşla şöyle olduğunda seçilir.açık. Bu durumda tüm manuel tekrar kapamaların engellenmesi gerekir. Tipik olarak CBAuxContType=NormaldeKapalı ayarı da yapılır ve CBPOS ve BAŞLATMA girişlerine bir NC tipi (normalde kapalı devre kesici yedek kontak bağlanır. Sinyal Devre kesici kapalı dan Devre kesici açık a değiştirildiğinde, bir otomatik tekrar kapama başlatma darbesi yaratılır ve normal kontroller yapılarak fonksiyona mandallanır. Ardından tekrar kapama dizisi normal olarak devam eder. Tekrar kapamanın engellenmesi için manuel açma ve diğer fonksiyonlardan gelen sinyallerin, INHIBIT girişine bağlanması gerekir Otomatik tekrar kapatıcının engellenmesi Otomatik Tekrar Kapama girişimlerinin sadece kendi hattındaki geçici arızalarda yapılması beklenir. Otomatik Tekrar Kapama aşağıdaki koşulların tümü için engellenmelidir: Gecikmeli Mesafe koruma bölgelerinden gelen açma Artçı koruma fonksiyonlarından gelen açma Kesici arıza fonksiyonundan gelen açma Uzak uç Kesici arıza fonksiyonundan gelen araaçma Bara koruma açması Yukarıda benimsenen başlatma prensibine göre (Genel Açma veya yalnız Ani açma), gecikmeli ve yedek bölgeler gerekmeyebilir. Ancak, yerel ve uzak kesici arızası her zaman bağlı olmalıdır Atım 1 için otomatik tekrar kapama açma zamanının kontrolü Dört adede kadar farklı zaman ayarı birinci atım için ve bir uzatma süresi kullanılabilir. Tek, iki ve üç faz otomatik tekrar kapama açma zamanı için ayrı ayarlar vardır, t1 1Ph, t1 3Ph. Herhangi bir özel giriş sinyali girilmemiş ve tek faz tekrar kapama ile birlikte otomatik tekrar kapama seçilmiş ise otomatik tekrar kapama açma zamanı t1 1Ph kullanılacaktır. Başlatma ile TR3P sinyal girişi etkin hale getirildiğinde, üç faz tekrar kapama için otomatik tekrar kapama açma zamanı kullanılır. 215

222 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Bir otomatik tekrar kapama açma zamanı uzatma gecikmesi tuzatılmış t1 normal atım 1 gecikmesine eklenebilir. Müsaadeli hat koruma koruması için iletişim kanalı kaybolursa kullanıma geçmesi planlanmaktadır. Böyle bir durumda, hattın her iki ucunda arıza gidermede ciddi bir zaman farklılığı olabilir. Daha uzun bir "otomatik tekrar kapama açma zamanı" kullanışlı olabilir. Uzatma zamanı şu ayar parametresi ile kontrol edilir, Uzatılmış t1 = Açık ve PLCLOST girişi Uzun açma sinyali Normal koşullar altında açma komutu arıza giderme nedeniyle hızlı olarak resetler. Kullanıcı, maksimum açma darbe süresi taçma ayarını belirleyebilir. Açma sinyalleri uzun olduğunda otomatik tekrar kapama tuzatılmış t1 tarafından uzatılır. Eğer şu şekilde ise Uzatılmış t1 = Kapalı, uzun bir açma sinyali tekrar kapama dizisini, ÖNLE girişine gelen bir sinyal ile aynı şekilde kesintiye uğratır Tekrar kapama programları Bir otomatik tekrar kapama döngüsündeki maksimum tekrar kapama atım sayısı AtımSayısı parametresi seçilerek yapılır. İlk tekrar kapama atımında kullanılan tekrar kapama türü İlkAtım parametresi ile ayarlanır. İlk alternatif üç fazlı tekrar kapamadır. Diğer alternatifler çeşitli tek faz veya çift faz tekrar kapamayı içerir. Genellikle, herhangi bir iki faz açma düzenlenmez ve herhangi bir iki faz tekrar kapama olmaz. Bu karar ayrıca, 3Ph,1/3Phayarının seçildiği açma fonksiyon bloğunda (TR) da verilir İlkAtım=3ph (tek 3 faz atımı için normal ayar) 3 faz tekrar kapama, AtımSayısı ayarına göre bir ila beş atım arası. Üç fazlı açma PREP3P çıkışı her zaman için (yüksek) ayarlanır. Her türlü arızada, bir açma çalışması bir üç fazlı açma olarak yapılır. Yeniden kapatma, aşağıda açıklanan 1/3ph modundaki gibi bir üç fazlı Yeniden Kapatma gibidir. Tüm sinyaller, engellemeler, önlemeler, zamanlayıcılar, gereksinimler v.s. İlkAtım=1/3ph için aynıdır faz tekrar kapama, NoOfShots ayarına göre bir ila beş atım arası Seçilmesi durumunda, 1-faz veya 3-faz ilk atımdan sonra 3-faz tekrar kapama atımları gelir. Burada, otomatik tekrar kapama fonksiyonunun "Açık" ve "Hazır" olduğu kabul edilmektedir. Kesici kapanır ve çalışma dişlisi hazırdır (işletim enerjisi saklanır). BAŞLATMA girişi alınır ve mühürlenir. HAZIR çıkışı resetlenir (hatalı olarak ayarlanır). AKTİF çıkışı ayarlanır. 216

223 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol TR3P düşük ise (1-faz açma): 1 faz tekrar kapama açma zamanı için zamanlayıcı başlatılır ve 1PT1 çıkışı (1 faz yeniden kapatma devam ediyorken) aktif hale getirilir. 1 faz açma aralığı boyunca, kutup uyumsuzluk açmasını ve topraklama arıza korumasını bastırmak için kullanılabilir. TR3P yüksekse (3-faz açma): 3 faz otomatik tekrar kapama açma zamanı, t1 3Ph veya t1 3PhHS başlatılır ve 3PT1 çıkışı (3 fazlı otomatik tekrar kapama adımı 1 devam ediyorken) ayarlanır. Otomatik tekrar kapama açık zaman zamanlayıcılarından herhangi biri çalışmaktayken, INPROGR çıkışı aktifleştirilir. Açık zaman zamanlayıcısı bittiğinde ilgili iç sinyal, diğer kontroller için ve devre kesiciye kapama komutu vermesi için çıkış modülüne iletilir. CB kapatma komutu düzenlendiğinde, çıkış hazırlık 3 faz açma ayarlanır. Bir CB kapatma komutu verdiğinde bir toparlanma zamanlayıcısı treclaim başlatılır. Bu süre içerisinde açma olmazsa, otomatik tekrar kapama fonksiyonu Hazır durumuna resetler ve AKTİF sinyali resetlenir. Birinci tekrar kapama adımı başarısız olduğunda, 3 fazlı bir açma başlatılır ve 3 fazlı bir tekrar kapama, seçilmesi durumunda bunu takip eder İlkAtım=1ph ilk atımda 1-faz tekrar kapama 1 fazlı tekrar kapama girişimi, seçilmesi durumunda 3 fazlı tekrar kapama ile takip edebilir. Birinci açma 3 fazlı bir açma ise, otomatik tekrar kapama engellenir. 1 fazlı açma olması durumunda çalışma, yukarıda tarif edilen örnek program modu 1/3ph'taki gibidir. Birinci tekrar kapama adımı başarısız olduğunda, 3 fazlı bir açma başlatılır ve 3 fazlı bir tekrar kapama, seçilmesi durumunda bunu takip eder. Maksimum dört adede kadar atım yapılabilir (AtımSayısı parametresine göre). 3 faz açma durumunda (TR2P düşük ve TR3P yüksek) otomatik tekrar kapama engellenir ve hiçbir tekrar kapama gerçekleşmez İlkAtım=1ph + 1*3ph Birinci atımda 1-fazlı veya 3-fazlı tekrar kapama 1 faz açmada, çalışma işlemi yukarıda tarif edildiği gibidir. Birinci tekrar kapama atımı başarısız olduğunda, 3 faz bir açma başlatılır ve seçilmesi durumunda 3 faz bir tekrar kapama bunu takip eder. 3-fazlı açmada, çalışma yukarıda tarif edildiği gibidir. Bununla birlikte, birinci tekrar kapama adımı başarısız olduğunda, 3-fazlı bir açma komutu düzenlenir ve otomatik tekrar kapama bloke edilir. Herhangi bir atım gerçekleşmez! 1*3ph, "3 fazlı tekrar kapamada sadece bir atım olarak anlaşılmalıdır İlkAtım=1ph + 1*2/3ph Birinci atımda 1 faz, 2 faz veya 3 faz tekrar kapama 217

224 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol 1 faz açmada, çalışma işlemi yukarıda tarif edildiği gibidir. Birinci tekrar kapama atımı başarısız olduğunda, 3 faz bir açma başlatılır ve seçilmesi durumunda 3 faz bir tekrar kapama bunu takip eder. 3 faz açmada, çalışma yukarıdakine benzerdir. Bununla birlikte, birinci tekrar kapama atımı başarısız olduğunda, 3 faz bir açma başlatılır ve otomatik tekrar kapama engellenir. Herhangi bir atım gerçekleşmez! 1*3ph,"3 fazlı tekrar kapamada sadece bir atım olarak anlaşılmalıdır. Belirlenen sayıda tekrar kapama atımı yapıldıktan sonra, ayarlanmış "toparlanma süresi" sırasında, yeni bir tekrar kapama döngüsünün başlatılması engellenir Gelişen arıza Gelişen bir arıza tek faz açmaya götüren tek bir faz olarak başlar ve daha sonra arıza başka bir faz'a yayılır. İkinci arıza ise daha sonra üç faz açma ile giderilir. Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonu ise, herhangi bir üç fazlı sinyal (TR3P) olmaksızın ilk olarak bir açma ve başlatma (BAŞLATMA) sinyali alır. Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonu, programlanması durumunda tek bir faz yeniden kapatmayı başlatır. Gelişen arıza gidermede, yeni bir BAŞLATMA sinyali ve üç faz açma bilgisi TR3P olacaktır. Tek faz tekrar kapama dizisi daha sonra duracak ve zamanlayıcı t1 3Ph yerine üç faz için tekrar kapama sıfırdan başlayacaktır. Alternatif tekrar kapama modu olarak seçildiğinde, dizi üç faz tekrar kapama dizisi olarak devam edecektir. Tek faz olabilecek ikinci arıza üç faz olarak açılır çünkü IED'deki açma modülünün (TR) gelişen arıza zamanlayıcısı vardır. Bu da ikinci arızanın her zaman üç faz olarak açılmasını sağlar. Rölelerin bu fonksiyonu içermediği diğer röle türleri için, PREP3PH çıkışı üç faz açma için diğer alt sistemi hazırlamak üzere kullanılır. Gelişen arıza durumları için bu sinyal ilk açma resetlendikten sonra kısa bir sürede aktifleştirilir ve böylece yeni açmaların üç faz olması sağlanır Toparlanma zamanlayıcısını tekrar kapama Toparlanma zamanlayıcısı treclaim tekrar kapama komutunun verilmesinden fonksiyonun resetlenmesine kadar geçen süreyi tanımlar. Bu süre içerisinde tekrar bir açma oluşması halinde bu, birinci arızanın devamı olarak algılanabilir. Devre kesici kapatma komutu verildiğinde toparlanma zamanlayıcısı başlatılır Geçici arıza Tekrar kapama komutu verildikten sonra toparlanma zamanlayıcısı belirli bir süre için çalışmaya devam eder. Bu süre içerisinde tekrar açma meydana gelmezse, ttoparlanma, Otomatik Tekrar Kapama resetleyecektir. Devre kesici kapalı kalır ve çalışma tertibatı tekrar şarj olur. CBPOS ve CBREADY giriş sinyalleri ayarlanacaktır 218

225 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Kalıcı arıza ve tekrar kapama başarısız sinyali Yeni bir açma oluşması ve yeni giriş sinyali BAŞLATMA veya TRSOTF görüldüğünde, devre kesici kapatma komutu sonrasında UNSUCCL (başarısız kapatma) çıkışı yüksek olarak ayarlanır. İlk atım için zamanlayıcı artık başlatılamaz. Ayarlanmış olan tekrar kapatma atımı sayısına bağlı olarak, daha sonraki atımlar gerçekleştirilebilir veya Tekrar kapama dizisi sonlandırılabilir. Toparlanma zamanlayıcısının süresi dolduğunda Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonu resetlenir fakat devre kesici açık kalır. CBPOS girişi üzerinden Devre kesici kapalı bilgisi eksiktir. Bu nedenle tekrar kapama fonksiyonu yeni bir tekrar kapama döngüsüne hazır değildir. Normal olarak UNSUCCL sinyali, son tekrar kapama atımı alındıktan sonra ve otomatik tekrar kapama fonksiyonu engellendikten sonra görülür. Sinyal, toparlanma toparlanma süresinden sonra resetler. Başarısız sinyalinin verilmesi devre kesici pozisyon girişine bağlı hale getirilebilir. UnsucClByCBChk parametresi sonrasında şöyle ayarlanmalıdır Devre Kesici Kontrol, ve bir zamanlayıcı tunsuccl de ayarlanmalıdır. Eğer devre kesici kapatma komutuna tepki vermez ve kapanmaz fakat açık kalırsa, UNSUCCL çıkışı tunsuccl süresi sonunda yüksek olarak ayarlanır. Başarısız çıkış, örneğin Çok Kesicili bir düzenlemede, ikinci kesicideki otomatik tekrar kapatma fonksiyonunu iptal etmek için kullanılabilir. Ayrıca operatör kilitlemeyi resetleyene kadar elle kapama için bir kilitleme oluşturabilir, bunun için ayrılmış özel bölüme bakınız Kilitleme başlatma Pek çok durumda, Otomatik Tekrar Kapama girişimi başarısız olduğunda bir Kilitleme üretme zorunluluğu vardır. Bu işlem otomatik tekrar kapama fonksiyonunun giriş ve çıkışlarına bağlı bir mantık üzerinden yapılır ve gerekli olduğu gibi İkili IO'ya bağlanır. Bu mantığı uygulamanın pek çok yöntemi vardır; manuel kapamanın IED içinde kilitleme tertibi olması, harici bir fiziki kilitleme rölesinin bulunup bulunmadığı ve resetin bütünleşik olması veya iletişim yoluyla yapılmış olması. Ayrıca, neyin kilitleme üreteceği konusunda da farklı alternatifler vardır. Bazı örnek soruların cevapları: Yedek zaman gecikmeli açma kilitleme verir mi (normalde evet) Arıza üzerine kapama yaparken kilitleme üretilir mi (çoğunlukla) Otomatik tekrar kapama arıza KAPALI olduğunda Kilitleme üretilir mi Kesici, Otomatik Tekrar Kapama dizisi için yeterince çalıştırma gücüne sahip olmadığında Kilitleme üretilecek mi? (kapatma girişimi olmadığından normalde hayır) Şekil 92 ve şekil 93 çizimlerinde, Senkronizasyon kontrol fonksiyonundan geçen manuel kapatmaya sahip, alternatif olarak içten oluşturulan Kilitlemeli bir dış röle olarak Kilitleme röleli bir kapatma Kilitleme mantığının nasıl tasarlanabileceği gösterilmiştir. Harici bir kilitleme rölesi ile düzenlenmiş bir kilitleme. 219

226 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol BJ-TRIP ZCVPSOF-TRIP OR STBRREC INHIBIT UNSUCCL SMBO OR CCRBRF TRBU Kilitleme RXMD MAIN ZAK CLOSE KAPAT KOMUTU =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 92: Harici bir Kilitleme rölesi ile düzenlenmiş bir Kilitleme BU-TRIP ZCVPSOF-TRIP OR STBRREC INHIBIT UNSUCCL STPPTRC OR SETLKOUT CSPBRF TRBU SOFTWARE OR IO RESET RESET LOCK-OUT CLLKOUT RSTLOUT MAN CLOSE STBRREC CLOSE OR AND SESRSYN AUTO STOP MAN ENOK OR KAPAT KOMUTU =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 93: IED içerisinden geçen manuel kapama dahili mantığı ile düzenlenmiş kilitleme Tekrar kapama dizisinin otomatik olarak sürdürülmesi Koruma fonksiyonlarından başlatma sinyalleri alınmadıysa bile, ancak kesici halen kapalı değilse, otomatik tekrar kapama fonksiyonu aşağıdaki tekrar kapama atımlarını uygulayacak şekilde programlanabilir (eğer seçildiyse). Bu, şu ayar parametreleri ile yapılır, OtoKont =Açık ve fonksiyonun yeni bir başlatma olmadan devam etmesi için gereken gecikmeye totokontbekle. 220

227 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Isıl aşırı yük koruma otomatik tekrar kapama fonksiyonunun bekletilmesi Ayarlama kuralları Yapılandırma THOLHOLD girişi (ısıl aşırı yük koruma tekrar kapamayı bekletiyor) aktifleştirilirse, tekrar kapama fonksiyonunu beklemede tutar. Bu nedenle devre kesiciye Otomatik Tekrar Kapama ve tekrar kapama komutu arasında önemli bir gecikme bulunabilir. Zamanı ve ÖNLEME girişine bastırma gönderen harici bir mantık kullanılabilir. Bu giriş ayrıca Otomatik Tekrar Kapamayı daha uzun veya daha kısa bir süre beklemede tutabilir. Sinyalleri yapılandırmak için PCM600 yapılandırma aracını kullanın. 1/3-faz çalıştırması için otomatik tekrar kapatıcı fonksiyon parametreleri yerel HMI veya Parametre Ayar Aracı (PST) ile ayarlanır. Parametre Ayar Aracı PCM600 içindedir Giriş sinyalleri için öneriler Lütfen 94 şeklinde verilen örneğe bakınız. Bu şekil çıkış sinyalleri için de geçerlidir. 221

228 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol BIO INPUT xx xx xx xx xx xx xx xx xx F T F ON OFF BLKON BLOCKOFF INHIBIT CBREADY CBPOS RESET STBRREC BLOCKED SETON INPROGR ACTIVE UNSUCCL SUCCL CLOSECB BIO OUTPUT xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx PROTECTION xxxx-trip >1 START READY ZCVPSOF-TRIP ZQDPDIS or ZMOPDIS--TRIP >1 F TRSOTF THOLHOLD 1PT1 3PT1 3PT2 3PT3 3PT4 3PT5 SESRSYN-AUTOOK F F SYNC WAIT RSTCOUNT WFMASTER =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 94: Bağlantı diyagramı, Üç fazlı tekrar kapama fonksiyonunda G/Ç sinyal bağlantılarına örnekler ON ve OFF Bu girişler, dış kontrol için ikili girişlere veya iletişim arayüz bloğuna bağlanabilir. BAŞLATMA Bu, otomatik tekrar kapama fonksiyonunu başlatan açma çıkış koruma fonksiyonuna bağlanmalıdır. Ayrıca, dış bir kontaktan başlatılmak üzere ikili bir girişe de bağlanabilir. Başlatma kaynaklarının birleşimi için mantıksal bir VEYAgeçidi kullanılabilir. StartByCBOpen kullanılırsa, CB Açık koşulu BAŞLATMA girişine de bağlanmalıdır. INHIBIT Tekrar kapama çevrimini yorumlayacak veya başlatmanın kabul edilmesini önleyecek sinyaller bu girişe bağlanır. Bu tür sinyaller şönt reaktörüne bağlı bir hat korumadan, transfer açma almasından, artçı koruma fonksiyonlarından, bara koruma açmasından veya kesici arıza korumasından gelebilir. CB açık pozisyonu 222

229 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Otomatik Tekrar Kapamayı başlatmak üzere ayarlandığında, manüel açıklık da buraya bağlanmalıdır. Önleme genellikle IO aracılığıyla dış IED lerden ve iç fonksiyonlardan gelen sinyallerin kombinasyonudur. Bu kombinasyon için VEYA geçidi kullanılır. CBPOS ve CBREADY Bunlar CB den bilgi toplamak için ikili girişlere bağlanmalıdır. Eğer CBAuxContType parametresi aşağıdaki gibi ayarlanır ise CBPOS girişi CB Kapalı olarak yorumlanır NormAçık, bu varsayılan ayardır. CBAuxContTyp ayarı aşağıdaki gibi yapılır ise, kesicideki üç çalıştırma tertibatında (tek kutupla çalıştırılan kesiciler) bağlantı Tüm kutuplar kapalı" (NO kontaklarının seri bağlantısı) veya En az bir kutup açık" (NC kontakların paralel bağlantısı) şeklinde olmalıdır NormKapalı. CB hazır" sinyali, Kapalı-Açık (CO), veya Açık-Kapalı-Açık (OCO) olduğunda CB nin tekrar kapamaya hazır olduğunu belirten sinyaldir. Eğer alınan sinyal CB şarjlı değil veya hazır değil" ise, CBREADY girişinin önüne bir evirici yerleştirilebilir. SYNC Gerekli durumlarda iç senkron kontrol fonksiyonuna bağlanır. Ayrıca,dış bir cihazdan senkronizasyon için ikili bir girişe de bağlanabilir. Eğer ne dış ne de iç bir senkronizasyon veya enerjilendirme kontrolü gerekmiyorsa, kalıcı olarak yüksek bir kaynağa bağlanabilir, DOĞRU. Üç faz atımları 1 5'in devam edebilmesi için sinyal gerekir.. TRSOTF Bu Arızaya Geçerek Açma" sinyalidir. Eğer çok adımlı Otomatik Tekrar Kapama girişimleri kullanılıyorsa, bu genellikle hat korumanın arızaya geç" çıkışına bağlıdır. Giriş 2-5 atımlarını başlatır. Tek atımlık uygulamalar için, giriş YANLIŞ olarak ayarlanır. THOLHOLD Termik aşırı yük koruma tekrar kapamayı bekletiyor" sinyali. Normalde YANLIŞ olarak ayarlıdır. Bu sadece termik içerik kabul edilebilir seviyeye, örneğin %70 e indiğinde resetleyen bir ısıl aşırı yük koruma açma sinyaline bağlanabilir. Sinyal yüksek olduğu sürece, ki bu hat sıcak demektir, Otomatik Tekrar Kapama bekletilir. Sinyal resetlendiğinde tekrar kapama döngüsü devam eder. Bunun önemli bir miktarda gecikmesi olduğuna dikkat ediniz. Bazı nedenlerden dolayı Otomatik Tekrar Kapama adımı durdurulur ise giriş, başka amaçlar için de kullanılabilir. WAIT Sıralı tekrar kapama sırasında düşük öncelikli ünite" tekrar kapamasını durdurmak için kullanılır. Aşağıdaki Çok kesicili düzenleme önerileri ne bakınız. Bu sinyal, çok kesicili düzenlemelerde, ikinci kesici üzerindeki Otomatik Tekrar Kapamanın WFMASTER çıkışından aktifleştirilir. 223

230 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol BLKON Otomatik tekrar kapama fonksiyonunun engellenmesi için kullanılır, örneğin belirli servis koşulları ortaya çıktığında. Giriş normalde YANLIŞ olarak ayarlıdır. Kullanıldığında, engelleme ENGELLEMEKAPALI ile resetlenmelidir. BLOCKOFF BlockByUnsucCl ayarı şu şekilde yapılır ise başarısız bir Otomatik Tekrar Kapama girişimi veya BLKON girişinin aktifleştirilmesi nedeniyle ENGELLENEN Otomatik Tekrar Kapama fonksiyonunun Engelini Kaldırmak için kullanılır Açık. Giriş normalde YANLIŞ olarak ayarlıdır. RESET Koşulu başlatmak için Otomatik Tekrar Kapamayı Resetlemekte kullanılır. Olası ısıl aşırı yük Tutma vb. resetlenir. Konumlar, ayarlar Açık-Kapalı ve benzeri ayarlama süreleriyle birlikte başlatılıp kontrol edilecektir. Giriş normalde YANLIŞ olarak ayarlıdır. Çıkış sinyalleri için öneriler SETON Otomatik tekrar kapama fonksiyonunun AÇIK olduğunu ve çalışır durumda olduğunu belirtir. BLOCKED Otomatik tekrar kapama fonksiyonunun geçici veya kalıcı olarak engellendiğini belirtir. ACTIVE SMBRREC un başlangıçtan topralama zamanının sonuna kadar aktif olduğunu belirtir. INPROGR Dizinin başlangıçtan tekrar kapama komutuna kadar sürmekte olduğunu belirtir. UNSUCCL Başarısı tekrar kapamayı belirtir. CLOSECB Devre kesici kapama komutu için ikili çıkışa bağlayın. READY Otomatik tekrar kapama fonksiyonunun, yeni ve komple bir tekrar kapama dizisine hazır olduğunu belirtir. Bir hat korumanın bölge uzantısına bağlanabilir, bu eğer bölge uzantısının menziline otomatik tekrar kapama gerekmeden önce erişilirse yapılır. 224

231 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol 1PT1 1-fazlı otomatik tekrar kapamanın devam ettiğini gösterir. 1-fazlı açık aralık boyunca, bir topraklama arızasını ve/veya kutup uyuşmazlığı fonksiyonunu geçici olarak engellemek için kullanılır 3PT1, 3PT2, 3PT3, 3PT4 ve 3PT5 Üç faz otomatik tekrar kapama atımları 1 5 in devam etmekte olduğunu belirtir. Bu sinyaller devam eden sürecin göstergesi olarak veya kendi mantığı için kullanılabilir. PREP3P Üç faz açma hazırlama, gelen bir açmayı genellikle üç-faz açma olacak şekilde zorlaması için açma engellemeye bağlanır. Eğer fonksiyon tek- veya iki-faz tekrar kapama yapamaz ise açma üç-faz olmalıdır. WFMASTER Ana Birimden bekleme, sıralı tekrar kapama sırasında düşük öncelikli ünitelerin tekrar kapamasını durdurmak için yüksek öncelikli ünitelerde kullanılır. Diğer çıkışlar Gösterge, kesinti kayıt ve bu gibi amaçlar için diğer çıkışlar bağlanabilir STBRREC - Otomatik tekrar kapatıcı parametre ayarları Otomatik tekrar kapatıcı parametre ayarları Çalışma 1/3 faz çalıştırma için Otomatik tekrar kapatıcı (STBRREC, 79) işleyişi aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Açık ve Kapalı. Ayarlar bunun açılmasını mümkün kılar Açık veya Kapalı bu ise IO veya iletişim portu ile harici bir anahtar kullanılarak yapılır. AtımSayısı, Tekrar kapama atımlarının sayısı Güçte en sık aktarım 1 atımı kullanılır. Çoğu durumda tek bir tekrar kapama adımı yeterlidir çünkü ark arızalarının büyük çoğunluğu birinci tekrar kapama atımından sonra kesilir. Güç sistemlerinde, çok daha farklı arıza türleri başka diğer nedenlerden, örneğin rüzgardan meydana gelebilir ve daha yüksek sayıda tekrar kapama girişimi (atımı) gerektirebilir. Birinci atım ve tekrar kapama programı Tekrar kapama programlarının seçiminde altı farklı olasılık vardır. Farklı arıza türleri için kullanılan tekrar kapama türü, güç sistem yapılandırmasına, kullanıcı uygulamalarına ve tercihlerine bağlıdır. Devre kesiciler sadece üç-faz çalışmasına sahip olduğunda üç-faz tekrar kapama seçilmelidir. Bu genellikle alt iletim ve dağıtım hatları olduğunda geçerlidir. Her tür arıza için üç faz açma ve tekrar kapama, tümüyle örgülü güç sistemlerinde de geniş ölçekte kabul edilmektedir. Az 225

232 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol miktarda paralel devreye sahip iletim sistemlerinde, tek fazlı arıza için tek fazlı tekrar kapama, servis ve sistem kararlılığını muhafaza etmek için cazip bir alternatiftir. Otomatik tekrar kapama açık zaman, ölü zaman Üç faz atım 1 gecikme: Üç faz Yüksek Hızlı Otomatik Tekrar Kapama (HSAR) için, genel bir açılma süresi 400 msn'dir. Nem, tuz, kirlilik gibi farklı yerel olgular gerekli ölü zamanı etkileyebilir. Bazı kullanıcılar Gecikmeli Otomatik Tekrar Kapama'yı (DAR) 10 sn. veya daha uzun gecikmelerle kullanmaktadır. Tekrar kapama atımı 2 ve muhtemelen bunu takip eden atımlar genellikle 30 sn'ye veya daha fazla süreye ayarlanır. Devre kesici görev döngüsünün, seçilen ayarı yönetebileceği kontrol edilmelidir. Ayar bazı durumlarda ülkelerin yasal düzenlemeleri tarafından sınırlandırılabilir. Çoklu atımlarda, atım 2-5 ayarları, devre kesici görev döngüsü süresinden daha uzun olmalıdır. Uzatılmış t1 ve tuzatılmış t1 Atım 1 için uzatılmış otomatik tekrar kapama açma zamanı. Müsaadeli (katı olmayan) bir hat koruma planında bulunan iletişim bağlantısı (örn. kuranportör (PLC) bağlantısı) her zaman kullanılabilir olmayabilir. Kaybolması durumunda, hattın bir ucunda gecikmiş bir açma ile sonuçlanabilir. PLCLOST girişinin ve ayar parametrelerinin kullanımı ile, böyle bir durumda otomatik tekrar kapama açma zamanını uzatma olasılığı vardır. Böyle bir durumda tipik ayar şöyle olacaktır: Uzatılmış t1 = Açık ve tuzatılmış t1 = 0,5 sn. taçma, Uzun açma darbesi Arıza giderildiğinde açma komutu ve otomatik tekrar kapama başlat sinyali genellikle hızla resetlenir. Uzun süreli açma komutu devre kesicinin arızayı giderememesiyle bağlantılı olabilir. Devre kesici tekrar kapatıldığında mevcut açma sinyali varsa yeni bir açmaya neden olabilir. Ayar Uzatılmış t1 = Kapalı veya Açık açma/başlatma darbesi (taçma ayar zamanından daha uzun) ya tekrar kapamayı engelleyecektir ya da otomatik tekrar kapama açma zamanını uzatacaktır. Otomatik tekrar kapama açık zamanından daha uzun bir ayarda, bu özellik tekrar kapamayı etkilemez. Tipik bir taçma ayarı otomatik tekrar kapama açık süresinin kapatmak olabilir. tönle, resetleme gecikmesini önler Fonksiyonun güvenilir şekilde kesilmesi ve geçici olarak engellenmesi için tipik bir ayar tönle= 5,0 saniyedir. tönle aktifleştirildikten sonraki bu süre boyunca fonksiyon engellenir. ttoparlanma, Toparlanma Toparlanma zamanı, fonksiyonun orijinal durumuna geri resetleneceği zamanı ayarlar. Bunun sonrasındaki hat arızası ve açma, yeni bir tekrar kapama döngüsü çevrimli bağımsız bir yeni durum olarak kabul edilir. Nominal devre kesici görev döngü süresi olarak örneğin O-0.3sn. CO- 3 dk. CO alınabilir. Ancak, 3 dakika (180 sn.) toparlanma süresi genellikle kritik değildir, çünkü arıza seviyeleri 226

233 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol çoğunlukla anma değerinden düşüktür ve kısa bir süre içerisinde yeni bir arıza meydana gelme ihtimali ihmal edilebilir düzeydedir. Arıza seviyesine ve kesici görev döngüsüne bağlı olarak tipik bir süre, ttoparlanma = 60 veya 180 sn olabilir. CBAçıkİkenBaşlat Normal ayar şu şekilde olur Kapalı. Fonksiyon koruma açma sinyalleri ile başlatıldığında kullanılır CB'yi Takip Et = Kapalı. CB'yi Takip Et = Açık. CB'yi Takip et Normal ayar şudur CB'yi Takip Et = Kapalı. Ayar Açık olarak uzun gecikme süreli tekrar kapama için kullanılabilir. Bunun amacı devre kesicinin otomatik tekrar kapama açık zamanı sırasında, otomatik tekrar kapama fonksiyonu devre kesici kapama komutunu vermeden önce, manuel olarak kapatılması durumunu karşılamak içindir. tcbkapalımin Tipik ayar 5,0 saniyedir. Eğer devre kesici en az bu minimum süre boyunca kapatılmadıysa, tekrar kapama başlatma kabul edilmez. CBYardKonTürü, CB yardımcı kontak türü Kullanılan devre kesici yardımcı kontak ile uyuşmalıdır. A NormAçık kontağı devre kesici kapalı konumdayken bir pozitif sinyal üretmek için önerilir. CBHazırTürü, Devre kesici hazır sinyali türü Bu seçim, devre kesici çalıştırma tertibatından alınabilecek performans ile bağlantılıdır. Ayar OCO (Devre kesici bir Açık Kapalı Açık döngüsüne hazır) olarak yapılmışsa, koşul yalnız tekrar kapama döngüsünün başlangıcında kontrol edilir. Sinyal açmadan sonra kaybolur, ancak devre kesici C-O dizisini uygulamaya devam edebilir. Seçim CO için (Devre kesici bir Açık Kapalı döngüsüne hazır) koşul, ayarlı olan otomatik tekrar kapama ölü zaman sonrasında da kontrol edilir. Bu seçimin aldığı değer, öncelikle çok adımlı tekrar kapamalarda, devre kesicinin adım 2 ve sonraki adımlarda C-O dizisine hazır olmasını sağlamak içindir. Tek vurumlu tekrar kapama sırasında, OCO seçimi kullanılabilir. Kesici, görev döngüsüne bağlı olarak, ilk açma sonrasında CO çalışması için birikmiş enerjiye sahip olacaktır. (IEC 56 görev döngüsü O-0.3snCO-3dkCO). tdarbe, Kesici kapatma komutu darbe süresi Darbe, devre kesicinin güvenilir şekilde çalıştırılabilmesi için yeterince uzun olmalıdır. Tipik bir ayar tdarbe=200 msn şeklinde olabilir. Daha uzun bir darbe ayarı test sırasında dinamik göstergeye olanak tanır, örneğin PCM600 Uygulama Yapılandırma Aracı nın (ACT) hata ayıklama modundayken. BşrszClİleEngelle Başarısız bir Otomatik Tekrar Kapama girişiminin, Otomatik Tekrar Kapamayı Engellenmiş olarak ayarlayıp ayarlayamayacağını belirtir. Eğer kullanılıyorsa, 227

234 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol BLKOFF girişleri başarısız bir Tekrar Kapama girişiminden sonra fonksiyonun bloğunu kaldıracak şekilde yapılandırılmalıdır. Normal ayar Kapalı. UnsucClByCBKontrol, Devre kesici kontrolü ile başarısız kapama Normal ayar CBKontrolüYok olur. Otomatik tekrar kapama başarısız olay hakkında karar, en son tekrar kapama atımının ardından gelen toparlanma zamanı içerisindeki yeni bir açma ile verilir. Devre kesicinin KAPALICB kapama komutuna karşılık vermemesi durumunda UNSUCCL (Başarısız kapama) sinyali almak istenir ise UnsucClByCBkontrol şöyle ayarlanabilir = Devre kesici kontrol ve tunsuccl'yi örnek olarak şöyle ayarlayın 1,0 sn. Öncelik ve zaman tanabirimibekle Tek devre kesici uygulamalarında Öncelik = Hiçbiri olarak ayarlanır. Sıralı tekrar kapamada birinci, yani bara yakınındaki devre kesicinin fonksiyonu, Öncelik = Yüksek olarak ayarlanır ve ikinci devre kesici öncelik = düşük olarak ayarlanır. İkinci devre kesicinin maksimum bekleme zamanı twaitformaster, otomatik tekrar kapama açma zamanı ndan daha uzun ayarlanır ve birinci devre kesicideki senkron kontrol için pay bırakılır. twaitformaster için tipik ayar =2sn. OtoKont ve totocontbekl, Devre kesicinin ayar zamanında kapalı olmaması halinde sonraki atım için otomatik devam Normal ayar AutoCont = Kapalı. tautocontwait değeri, SMBRREC 'un kesicinin açık olup olmadığını görmek için beklediği süredir; bu da AutoContaşağıdaki şekilde ayarlandığında olur Açık. Normal olarak, bu ayar tautocontwait =2 sn Aygıt kontrolü Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Fider bölmesi kontrolü QCBAY - - Yerel uzak LOCREM - - Yerel uzak kontrolü LOCREMCTRL - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Aygıt kontrolü bir bölme içindeki devre kesicilerin, ayırıcıların ve topraklama şalterlerinin kontrolünü ve denetimini gerçekleştiren bir fonksiyondur. Fonksiyonun çalışmasına; kilitlenme, senkron kontrolü, operatör yeri seçimi ve harici ve dahili engellemeler gibi diğer fonksiyonların koşullarının değerlendirilmesine göre izin verilir veya verilmez. 228

235 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Tüm aygıt kontrol fonksiyonu bu üründe yer almaz ve aşağıdaki bilgi operatör yerinin seçimi için QCBAY, LOCREM ve LOCREMCTRL kullanımı için prensibin anlaşılması için dahil edilir. Şekil 95, aygıt kontrolü fonksiyonunun komut aldığı yerlerin genel görünümünü göstermektedir. Bir aygıta, Kontrol Merkezi'nden (CC), trafo merkezi HMI'ından veya IED ön taraftaki yerel HMI'dan komut gönderilebilir. cc Istasyon HMI GW IED Aygit Kontrolü Yerel HMI IED Aygit Kontrolü Yerel HMI IED Aygit Kontrolü Trafo merkezi barasi Yerel HMI I/O I/O I/O kesici ayirici topraklama salteri =IEC =1 =tr=original.vsd IEC V1 TR Şekil 95: Aygıt kontrolü fonksiyonlarının genel görünümü Aygıt kontrolü fonksiyonundaki özellikler: Birincil aygıtların çalıştırılması Yüksek güvenlik sağlamak için Seç-Çalıştır prensibi Eş zamanlı çalışmayı önlemek için seçme fonksiyonu Operatör yerinin seçimi ve denetimi Komut denetimi Çalışma engelleme/engel açma Konum göstergelerinin güncellemesini engelleme/engel açma Konum göstergelerinin yerini değiştirme Kilitlenme fonksiyonlarının geçersiz kılınması Senkron kontrolü İşlem sayacı Orta konumun bastırılması 229

236 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Aygıt kontrolü fonksiyonu aşağıdaki şekilde tanımlanmış bir dizi fonksiyon bloğu aracılığıyla gerçekleşir: Şalter kontrol birimi SCSWI Devre kesici SXCBR Devre şalteri SXSWI Konum değerlendirmesi POS_EVAL Seçim serbest bırakma SELGGIO Bölme kontrolü QCBAY Yerel uzak LOCREM Yerel uzak kontrolü LOCREMCTRL SCSWI, SXCBR, QCBAY ve SXSWI parametreleri IEC 61850'ye göre mantık düğümleridir. Bu fonksiyon blokları arasındaki sinyal akışı şekil 96 çiziminde görülmektedir. Şekil 96 çiziminde Mantıksal düğüm kilitlenme (SCILO) kilitlenme için mantıksal düğümdür. Kontrol işlemi yerel IED HMI üzerinden gerçekleştirilebilir. Eğer yönetici kullanıcıları UMT aracı ile tanımladıysa bu durumda yerel/uzak şalteri yetki kontrolü altındadır. Öyle değilse, varsayılan (fabrika çıkışı) kullanıcı, oturum açmadan yerel IED HMI üzerinden kontrol işlemleri yapabilecek olan SuperUser'dır. Yerel/uzak şalterinin varsayılan konumu uzaktır. 230

237 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol IEC QCBAY SCSWI SXCBR -QB1 -QA1 SCILO SCSWI SXSWI -QB9 SCILO IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 96: Aygıt kontrolü fonksiyon blokları arasındaki sinyal akışı IEC iletişiminin her zaman için ikili girişler üzerinde önceliği vardır (örn. ikili girişler üzerindeki engelleme komutu IEC üzerindeki komutları önlemeyecektir. Bölme kontrolü (QCBAY) Bölme kontrolü (QCBAY) bölme için operatör yeri seçimini yönetmek için kullanılır. Fonksiyon, ya Uzak'tan (örneğin, kontrol merkezinden veya trafo merkezi HMI'dan) veya Yerel'den (IED'deki yerel HMI'dan) ya da hepsinden (Yerel'den veya Uzak'tan) olmak üzere iki farklı konumdan çalıştırmaya izin verir. Yerel/Uzak şalter konumu Kapalı'ya da ayarlanabilir, böylece hiç bir operatör yeri seçilmemiş olur, yani ne yerelden ne de uzaktan çalıştırma gerçekleşmez. QCBAY ayrıca bir bölme içerisindeki farklı aygıtlara dağıtılabilecek engelleme fonksiyonları sağlar. Bunlar iki farklı engelleme alternatifidir: Konumların güncellemesini engelleme Komutları engelleme 231

238 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Modüller arası Fonksiyonun IEC standardında tanımlanmış karşılık gelen bir işlevselliği yoktur, bu ise bu fonksiyonun satıcıya özgü bir mantık düğümü olarak eklendiğini gösterir. Aygıt kontrol fonksiyonuna sahip tipik bir bölme aşağıda açıklanan mantık düğümlerinin veya fonksiyonlarının bir bileşiminden oluşur: Şalter kontrolörü (SCSWI) tüm çalışmaları bir aygıt için başlatır, anahtarlamayı gerçekleştirir ve belli bir düzeyde aygıt sürücüsü için arayüz görevi yapar. Konumun kontrolünün yanı konum yönetimini de içerir. Devre kesici (SXCBR) aygıt kontrol fonksiyonunun devre kesicisinin arayüzüdür. Devre şalteri (SXSWI) aygıt kontrolü fonksiyonu için ayırıcının veya topraklama şalterinin süreç arayüzüdür. Bölme kontrolü (QCBAY), operatör yeri seçimi ve tüm bölme kilitlemesi gibi aygıtların bara düzeyindeki fonksiyonlarını gerçekleştirir. Bu fonksiyon (SELGGIO) baranın ayrılması ile ilgilidir. Dört kademe aşırı akım koruma (OC4PTOC) kesiciyi açar. Koruma açma mantığı (SMPPTRC) bir veya daha fazla koruma fonksiyonunun "açma" çıkışlarını SXCBR'ye aktarılmak üzere ortak bir "açma" işlemine bağlar. Otomatik tekrar kapatıcı (SMBRREC) açılmış bir kesiciyi birtakım yapılandırılabilir koşullara göre otomatik olarak kapatma olanaklarına sahiptir. Kilitlenme mantık düğümü (SCILO), SCSWI'ya şalt sahası topolojisine bağlı olarak çalışmaya izin verilip verilmediğine dair bilgi sağlar. Kilitlenme koşulları ayrı mantıkla değerlendirilir ve SCILO'ya bağlanır. Senkron kontrolü, enerjilendirme kontrolü ve senkronlama (SESRSYN), ön tanımlı anahtarlama koşullarına (senkron) sahip bir açık kesicinin her iki tarafından gelen gerilim fazörü farkını hesaplar ve karşılaştırır. Ayrıca bir tarafın ölü (enerjilendirme kontrol) olması durumu da söz konusudur. Genel Otomatik Süreç Kontrolü (GAPC) mantık düğümü, operatör ile sistem arasındaki etkileşimi azaltan otomatik bir fonksiyondur. Tek komut ile operatör, bir süreç nesnesinin (örneğin bir hattın) olası baralardan birine bağlanmasıyla sonuçlanacak bir dizi başlatabilir. Bu fonksiyonlar arasındaki etkileşimin genel görünümü aşağıdaki şekil 97 örneğinde gösterilmektedir. 232

239 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol OC4PTOC (Aşırı akım) SMPPTRC (Açma mantığı) SESRSYN (Senkron kontrol) Açma SMBRREC Başlat QCBAY (Bölme kontrolü) SELGGIO (Ayırma) Operatör yeri seçimi Seçili Ayrılmış Seçili Senkron kontrol Tmm SCSWI (Anahtarlama kontrolü) Aç kmt Kapat kmt SXCBR (Devre kesici) SMBRREC (Otomatik tekrar kapatıcı) Kapat CB Etk. aç Etk. kapat Konum I/O SCILO (Kilitleme tertibi) Diğer bölmelerd en konum Kilitleme fonks. bloğu (LN değil) Açma röl. Kapatma röl. Açma röl. Kapatma röl. Konum SCILO (Kilitleme tertibi) Açmayı etkinl. Kapatmayı etkinl. Ayrılmış SCSWI (Anahtarlama kontrolü) Aç kmt Kapat kmt SXSWI (Ayırıcı) Konum I/O IEC _1_en.vsd IEC V1 TR Şekil 97: Tipik bir bölmede fonksiyonlar arası etkileşimlerin örnek genel görünümü Ayarlama kuralları Aygıt kontrolü fonksiyonunun ayar parametreleri yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. 233

240 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol Bölme kontrolü (QCBAY) TümPSTOGeçerli parametresi Öncelik yokolarak ayarlandığında, yerel ve uzak birimden gelen tüm düzenleyiciler herhangi bir öncelik olmadan kabul edilir Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı SLGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı IEC SLGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Fonksiyon seçimi için mantık rotasyon anahtarı ve LHMI sunum fonksiyonu (SLGGIO) (veya ayrıca bilindiği üzere seçici anahtar fonksiyon bloğu) kullanılarak donanım çoklu konum seçici anahtarı tarafından verilene benzer şekilde seçici anahtar işlevselliği elde edilir. Donanım seçici anahtarları, farklı fonksiyonları önceden ayarlanmış değerlere göre çalıştırmak için hizmet kuruluşları tarafından yaygın şekilde kullanılır. Ancak, donanım anahtarları bakım gerektirmesi, sistem güvenilirliğini azaltması ve çok sayıda satın alma gerektirmesinden dolayı bazı sorunlar yaratabilmektedir. Sanal seçici anahtarları tüm bu sorunları ortadan kaldırır. SLGGIO fonksiyon bloğunun iki çalışma girişi (YUKARI ve AŞAĞI), bir engelleme girişi (ENGELLE) ve bir operatör konum girişi (PSTO) vardır. SLGGIO fonksiyonu, IED ikili girişlerle yerel HMI den aktifleştirilebileceği gibi harici kaynaklardan da (anahtarlar) aktifleştirilebilir. Ayrıca uzaktan da işletilebilir (örn. trafodaki bilgisayardan). SWPOSN bir tam sayı değer çıkışıdır ve gerçek çıkış sayısını verir. Anahtar üzerindeki konumlar ayarlardan belirlenebileceği için (bakınız aşağıdaki bilgi), ayarlar ile yapılandırma ayarları arasında koordinasyon sırasında dikkatli olunması gerekir (örneğin, konum sayısı ayarlarda x olarak yapılırsa, yapılandırmadaki bloktan sadece ilk x adet çıkış kullanılabilir olacaktır). Ayrıca (YUKARI veya AŞAĞI) darbelerinin frekansları şu ayardan düşük olmalıdır. tdarbe. Yerel HMI'dan çalışma seçim veya gösterge düğmeleri ile yapılır (32 konum). Tipik uygulamalar şunlardır: Çalışma modlarının seçimi örn. Otomatik tekrar kapama, Enerjilendirme kontrolü, Toprak arıza koruması (IN,UN). Çıkış tam sayısı, yapılandırmada kullanmak için konumu boolean olarak verecek Tam Sayı İkili fonksiyon bloğuna bağlanabilir. 234

241 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Ayarlama kuralları Fonksiyon seçimi için mantık rotasyon anahtarı ve LHMI sunumu (SLGGIO) için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir: Çalışma: Fonksiyonun çalışmasını ayarlar Açık veya Kapalı. NrPoz: Anahtardaki konum adedini ayarlar (maks. 32) Bu ayar, son konumdan ilk konuma değiştirildiğinde anahtarın davranışını etkiler. ÇıkışTürü: Sürekli veya Darbeli. tdarbe: Darbeli çıkış olması durumunda, darbenin uzunluğunu (saniye cinsinden) verir. tgecikme: YUKARI ve AŞAĞI aktivasyon sinyali pozitif ön ve çıkış aktivasyonu arasındaki gecikme zamanı. UçNoktadaDur: Uç konumlarda anahtarın davranışını ayarlar; eğer Devre Dışıolarak ayarlanmışsa, ilk konumda YUKARI'ya basıldığında, anahtar son konuma gider, son konumda AŞAĞI'ya basıldığında, anahtar ilk konuma gider, Etkinolarak ayarlandığında, atlamaya izin verilmez Selektör mini anahtar VSGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Selektör mini anahtar VSGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Selektör mini anahtar (VSGGIO) fonksiyonu, PCM600 yapılandırma aracında, farklı uygulamalar için kullanılan genel amaçlı bir anahtardır. VSGGIO, hem harici bir anahtar konumu almak için (IPOS1 ve IPOS2 girişleri üzerinden) ve bunu tek hat şema simgeleri ile temsil etmek için (POS1 ve POS2 çıkışları üzerinden yapılandırmada kullanmak üzere), hem de, bir komut fonksiyonu (PSTO girişi tarafından kontrol edilen), olarak CMDPOS12 ve CMDPOS21 çıkışlarından anahtarlama komutları vermek için kullanılır. KONUM çıkışı bir tam sayı çıkıştır ve gerçek konumu 0 3 arası bir tam sayı olarak göstermek üzere kullanılır. VSGGIO nun Otomatik tekrar kapatıcıyı HMI üzerindeki bir düğme ile açmak veya kapatmak üzere yapılandırıldığı bir örnek olarak şekil 98 örneğinde 235

242 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol gösterilmiştir. Yerel HMI üzerindeki I ve O düğmeleri devre kesicinin açma kapama işlemleri için kullanılır. INTONE OFF ON PSTO IPOS1 IPOS2 NAM_POS1 NAM_POS2 VSGGIO CMDPOS12 CMDPOS21 ON OFF INVERTER INPUT OUT SMBRREC SETON =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 98: Otomatik tekrar kapatıcının yerel HMI dan Seçici mini anahtarıyla kontrol edilmesi Ayarlama kuralları Selektör mini anahtar (VSGGIO) fonksiyonu darbeli veya sürekli komutlar verebilir (Mod parametresi ayarlanarak). Darbeli komutlar üretildiğinde, darbenin uzunluğu tdarbe parametresi ayarlanarak belirlenebilir. Ayrıca, tek hat şema (SLD) üzerinde erişilebilir olması nedeniyle, bu fonksiyon bloğunun iki kontrol modu vardır (aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: CtlModel): Dir Norm ve SBO Enh IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları DPGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC genel iletişim I/O fonksiyonları IEC DPGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (DPGGIO) fonksiyon bloku, trafo merkezindeki diğer sistem veya ekipmanlara üç mantıksal çıkış göndermek için kullanılır. Bu üç giriş OPEN, CLOSE ve VALID (açık, kapalı ve geçerli) çıkışlarıdır. Bu fonksiyon bloğu, tüm trafo mantığı içerisinde kilitlenmede ve ayırmada konum gösterge bloğu olarak kullanılma amacını taşır. 236

243 1MRK UTR - Bölüm 10 Kontrol Ayarlama kuralları Fonksiyonun yerel HMI'da veya PCM600'de mevcut herhangi bir parametresi yoktur Tek nokta genel kontrolü 8 sinyal SPC8GGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC sinyalin tek nokta genel kontrolü SPC8GGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama 8 sinyal tek nokta genel kontrolü (SPC8GGIO) fonksiyon bloğu, 8 tek nokta komutun bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Tasarlanma amacı REMOTE (SCADA) komutlarını, mantık yapısındaki komut alma kapasitesi olmayan karmaşık fonksiyon bloklarına gerek duymayan (örneğin SCSWI) bölümlerine getirmektir. Bu şekilde, basit komutlar doğrudan IED çıkışlarına teyit almadan gönderilebilir. Komutun sonucunun teyidi (durumu), ikili girişler ve SPGGIO fonksiyon blokları gibi başka şekillerde yapılmalıdır. PSTO tüm kontrol fonksiyonları için evrensel operatör yer seçicidir. PSTO operatör konumlarını LOCAL veya ALL olarak yapılandırılabilir olsa da, SPC8GGIO fonksiyon bloğu ile kullanılabilecek tek fonksiyonel konum REMOTE dur Ayarlama kuralları Tek nokta genel kontrolü 8 sinyali (SPC8GGIO) fonksiyonu için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Çalışma: fonksiyonun çalışmasını şöyle yapar Açık/Kapalı. Her komut çıkışı için iki ayar vardır (toplamda 8): Mandallıx: x çıkışı için komut sinyalinin aşağıdaki durumlarına karar verir Mandallanmış (sürekli) veya Darbeli. tpulsex: eğer Latchedx aşağıdaki şekilde ayarlanmışsa Darbeli, ardından tpulsex darbe uzunluğunu ayarlar (saniye cinsinden). 237

244 Bölüm 10 1MRK UTR - Kontrol 10.9 Otomasyon bitleri AUTOBITS Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC OtomasyonBitleri, DNP3.0 için komut fonksiyonu IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no AUTOBITS Uygulama AUTOBITS fonksiyon bloğu (veya otomasyon bitleri fonksiyon bloğu) PCM600 içinde, DNP3 protokolü üzerinden gelen yapılandırma komutlarına girebilmek için kullanılır.autobits fonksiyon bloğunun 32 ayrı çıkışı vardır ve bunların her biri DNP3 te bir İkili Çıkış noktası olarak eşleştirilebilir. Çıkış, DNP3'te "Nesne 12" olarak çalıştırılabilir. Bu nesne, kontrol kodu, sayaç, açma zamanı ve kapatma zamanı için parametreler içerir. AUTOBITS çıkış noktasını çalıştırmak için, mandalaçık, mandal-kapalı, darbe-açık, darbe-kapalı, Açma veya Kapama kontrol kodlarını gönderin. Geri kalan parametreler gerektiği şekilde kabul edilecektir. Örneğin, darbe Açık, açma zamanı=100, kapatma zamanı=300, sayım=5 parametreleri 300 ms aralıkla 5 pozitif 100 ms darbe verir. DNP3 protokolünün ayrıntılı bir açıklaması için iletişim protokolü kılavuzuna bakın Ayarlama kuralları AUTOBITS fonksiyon bloğunun bir ayarı vardır (Çalışma: Açık/Kapalı), bu da fonksiyonu etkin veya etkisiz kılar. Bu adlar PCM600'de DNP iletişim yapılandırma aracında görülür. 238

245 1MRK UTR - Bölüm 11 Mantık Bölüm 11 Mantık 11.1 Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC IEC I->O ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 94 SYMBOL-K V1 TR Uygulama Farklı koruma fonksiyonlarından gelen tüm açma sinyalleri açma mantığı içinden yönlendirilir. En basit alternatifte, mantık sadece AÇMA sinyalini bağlar ve yeterince uzun olmasını sağlar. Açma mantığı ortak 3-faz çıkışı (SMPPTRC) sadece üç faz açma sunar. Tüm arızalar için üç faz açma, basit bir çözüm sunar ve iyi gözlü iletim sistemlerinde ve alt iletim sistemlerinde genellikle yeterlidir. Eğer nesne sisteme birden fazla kesiciyle bağlıysa, her kesici için bir SMPPTRC fonksiyon bloğu kullanılmalıdır. Açma sonrasında bir devre kesicinin kapanmasını engellemek için fonksiyon devre kesicinin kapanmasını engelleyebilir (açma kilitleme) Üç faz açma üç faz açma ile birlikte basit uygulamaaçma mantığı ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC fonksiyon bloğunun parçasını kullanır. Koruma fonksiyon bloklarından gelen girişleri TRIN girişine bağlayın. Gerekmesi durumunda (normalde böyledir) açma matris mantığı TMAGGIO kullanarak bu giriş için farklı fonksiyon çıkışlarını birleştirin. TRIP çıkışını gerekli ikili çıkışlara bağlayın. Tipik bir bağlantı aşağıda şekil 99 çiziminde gösterilmiştir. 239

246 Bölüm 11 1MRK UTR - Mantık IEC V1 EN IEC en.vsd Şekil 99: Açma mantığı 3-faz çıkışı SMPPTRC fonksiyonu basit üç faz açma uygulaması için kullanılır Kilitleme Bu fonksiyon bloğu kilitleme başlatma özelliklerine sahiptir. Kilitleme sadece, CLLKOUT blok kapama çıkışını etkinleştirmek veya blok kapama çıkışını başlatmak ve açma sinyalini devam ettirmek için kullanılır. Primer arıza kontrol edildikten sonra kilitleme reset girişi RSTLKOUT etkinleştirilerek veya HMI ile kilitleme manuel olarak resetlenebilir. Açmayı başlatmadan Kilitleme başlatmak için dış koşullar gerekiyorsa, bu SETLKOUT girişi aktifleştirilerek yapılır. Ayar OtomKilit = Kapalı şeklinde ayarlandığında, dahili açmanın kilitlemeyi aktifleştirmeyeceği, yalnız SETLKOUT girişinin başlatılmasının kilitlemeyle sonuçlanacağı anlamına gelir. Normal olarak bu durum arızaların geçici olduğu geçici hat koruma için geçerlidir. Böyle durumlarda başarısız otomatik tekrar kapama ve yedek bölge tripleme, Kilitleme başlatmak üzere birleştirilerek SETLKOUT girişi aktifleştirilebilir Fonksiyon bloğunun engellenmesi Ayarlama kuralları Engelleme dahili olarak mantık veya operatör tarafından iletişim kanalı kullanılarak başlatılabilir. Açma mantığı (SMPPTRC) fonksiyonunun tamamen engellenmesi, ENGELLE girişinin aktifleştirilmesiyle yapılır ve iç arızalar durumunda SMPPTRC çıkışını engellemek için kullanılabilir. Açma mantığı ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC için bu parametreler yerel HMI veya Koruma ve Kontrol Yöneticisi (PCM600) üzerinden yapılır. Aşağıdaki açma parametreleri açmayı düzenlemek üzere ayarlanabilir. 240

247 1MRK UTR - Bölüm 11 Mantık Çalışma: Çalışma modunu ayarlar. Kapalıfonksiyonunu kapatır. Normal seçim Açık. AçmaKilitleme: Kilitleme düzenini ayarlar. Kapalı sadece kilitleme çıkışını aktifleştirir. Açık kilitleme çıkışını aktifleştirir ve AÇMA çıkışını mandallar. Normal seçim Kapalı. OtomKilit: Kilitleme düzenini ayarlar. Kapalı sadece SETLKOUT girişi üzerinden kilitlemeyi aktifleştirir. Açık ek olarak açma fonksiyonu ile aktifleştirmeye izin verir. Normal seçim Kapalı. taçmamin: Açma darbesinin gerekli minimum süresini ayarlar. Kesicinin doğru bir şekilde açıldığının temin edilmesi için ayarlanmalıdır. Normal ayar 0,150sn'dir Açma mantığı faz ayrımlı çıkış SPTPTRC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Açma mantığı faz ayrımlı çıkış SPTPTRC I->O 94 SYMBOL-K V1 TR Uygulama Farklı koruma fonksiyonlarından gelen tüm açma sinyalleri açma mantığı içinden yönlendirilir. En basit alternatifinde mantık sadece AÇMA sinyalini bağlar ve yeterince uzun olmasını sağlar. IED içerisindeki koruma, kontrol ve izleme için açma mantığı faz ayrımlı çıkışı (SPTPTRC) üç faz açma sunar: Tüm arıza türleri için üç-faz açma (üç faz çalışma modu) Tek-faz arızalar için tek-faz açma ve çoklu faz ve gelişen arızalar (1ph/3ph çalışma modu) için üç-faz açma. Mantık ayrıca, işletim koruma fonksiyonları içerinde faz seçimi gerçekleştirilemediğinde veya harici koşullar üç faz açma gerektirdiğinde, üç faz açma komutu da verir. Tüm arızalar için üç-faz açma, basit bir çözüm sunar ve iyi örgülü iletim sistemlerinde ve Yüksek Gerilim (YG) sistemlerinde genellikle yeterlidir. Birçok arıza, özellikle yüksek gerilim düzeylerinde tek faz- topraklama arızalarıdır, tek faz açma büyük bir değer olabilir. Eğer sadece arızalı faz açılır ise güç, tekrar kapamadan önce çıkan ölü zaman esnasında iletilebilir. Tek faz arızaları sırasındaki tek faz açma tek kutup tekrar kapama ile birleştirilmelidir. 241

248 Bölüm 11 1MRK UTR - Mantık Tek- ve/veya üç-faz açma Tek-/üç-faz açma, tek-faz arızalar için tek-faz açma, çok-faz arızalar için üç-faz açma verir. Çalışma modu daima tek faz bir otomatik tekrar kapama düzeni ile birlikte kullanılır. Tek-faz açma farklı seçenekler ve fonksiyon blokundaki farklı girişlerin kullanımını da içerebilir. 1PTRZ ve 1PTREF girişleri gerektiğinde mesafe koruma ve yönlü topraklama arıza koruması için tek-faz açma amacıyla kullanılır. Girişler faz seçim mantığı ile birleşiktir ve faz seçiciden gelen başlatma sinyalleri, sırasıyla tek-faz açma çıkışları TRL1, TRL2 ve TRL3'deki açmayı gerçekleştirebilmek için PSL1, PSL2 ve PSL3 girişlerine bağlanmalıdır. AÇMA çıkışı genel bir açmadır ve içerilen fazdan bağımsız olarak etkinleşir. İçerilen fazlara bağlı olarak TR1P, TR2P ve TR3P çıkışları da etkinleşecektir. Tek-faz açma düzenleri kullanıldığında, bunu tek-faz otomatik tekrar kapama girişiminin takip etmesi beklenir. Otomatik tekrar kapamanın serviste olmadığı veya bir sebepten harekete geçmediği durumlarda üç-faz Açma Hazırlama P3PTR girişinin etkinleştirilmesi gerekir. Bu normal olarak ilgili Otomatik Tekrar Kapatıcı çıkışına bağlanır ancak bir dış mantık sinyali gibi diğer sinyallere de bağlanabilir. Eğer iki kesici var ise her bir kesici için bir TR blok durumu ve bir Otomatik Tekrar Kapatıcı kullanılır. Bu her iki kesicinin de doğru şekilde çalışmasını ve davranmasını temin edecektir. Açma 3 Faz TR3P çıkışı, SESRSYN'i üç-faz tekrar kapamaya geçirmek için SESRSYN'deki ilgili girişe bağlanmalıdır. Eğer bu sinyal etkinleştirilmez ise SESRSYN, tek faz tekrar kapama ölü zamanını kullanacaktır. Ayrıca eğer ikinci bir hat koruması da aynı SESRSYN'i kullanıyor ise, örneğin üç-açma röle kontakları seri halde kullanılıp açma blokunun TR3P çıkışına paralel halde bağlanarak, üç-faz açma sinyali üretilmelidir. Açma mantığının da, faz seçimli açma sinyallerinin bağlanabileceği, TRINL1, TRINL2 ve TRINL3 girişleri vardır. Örnekler, uzak uçtan veya iç/dış faz seçimli araaçma sinyallerinden bağımsız faz olabilir. Bu sinyaller IED'den, SESRSYN, Kesici arıza vb. elde etmek için yönlendirilir. Diğer yedek fonksiyonlar yukarıda anlatıldığı gibi TRIN girişine bağlanır. Bir tek-faz açma düzeni için tipik bir bağlantı şekil 100 çiziminde verilmiştir. 242

249 1MRK UTR - Bölüm 11 Mantık IEC V1 EN IEC en.vsd Şekil 100: Açma mantığı faz ayrımlı çıkışı SPTPTRC, tek-faz açma uygulamaları için kullanılır Kilitleme Bu fonksiyon bloğu kilitleme başlatma özelliklerine sahiptir. Kilitleme sadece, CLLKOUT blok kapama çıkışını etkinleştirmek veya blok kapama çıkışını başlatmak ve açma sinyalini devam ettirmek için kullanılır. Primer arıza kontrol edildikten sonra kilitleme reset girişi RSTLKOUT etkinleştirilerek kilitleme manuel olarak resetlenebilir. Açmayı başlatmadan Kilitleme başlatmak için dış koşullar gerekiyorsa, bu SETLKOUT girişi aktifleştirilerek yapılır. AutoLock = Off ayarı, dış açmanın kilitlemeyi aktifleştirmeyeceği, yalnız SETLKOUT başlatılmasının kilitlenmeyle sonuçlanacağı anlamına gelir. Normal olarak bu durum arızaların geçici olduğu geçici hat koruma için geçerlidir. Böyle durumlarda başarısız otomatik tekrar kapama ve yedek bölge tripleme, Kilitleme başlatmak üzere birleştirilerek SETLKOUT girişi aktifleştirilebilir Fonksiyon bloğunun engellenmesi Ayarlama kuralları Engelleme dahili olarak mantık veya operatör tarafından iletişim kanalı kullanılarak başlatılabilir. Açma mantığı faz ayrımlı çıkışı SPTPTRC fonksiyonunun tamamen engellenmesi, BLOCK girişinin aktifleştirilmesiyle yapılır ve iç arızalar durumunda SPTPTRC çıkışını engellemek için kullanılabilir. Açma mantığı faz ayrımlı çıkışı SPTPTRC fonksiyon için bu parametreler, yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Aşağıdaki açma parametreleri açmayı düzenlemek üzere ayarlanabilir. Program Seçilen değere bağlı olarak gereken açma düzenini ayarlayın 3 faz veya 1Ph/3Ph. Çalışma 243

250 Bölüm 11 1MRK UTR - Mantık Çalışma modunu ayarlar. Kapalı açmayı kapatır. Normal seçim Açık. AçmaKilitleme Kilitleme düzenini ayarlar. Kapalı sadece kilitleme çıkışını aktifleştirir. Açık kilitleme çıkışını ve mandallama çıkış kontaklarını aktifleştirir. Normal seçim Kapalı. OtomKilit Kilitleme düzenini ayarlar. Kapalı sadece SETLKOUT girişi üzerinden kilitlemeyi aktifleştirir. Açık ayrıca açma fonksiyonunun kendisinden gelen aktifleştirmeye izin verir ve kilitleme çıkışını aktifleştirir. Normal seçim Kapalı. taçmamin Açma darbesinin gerekli minimum süresini ayarlar. Bu ayar kesicinin açmasını sağlamak ve kesici arıza koruma faz ayrımlı aktivasyon ve çıkış CSPRBRF fonksiyonunu başlatmak için kullanılan sinyalin, CSPRBRF'deki yedek açma zamanlayıcısından daha uzun olduğundan emin olmak için kullanılır. Normal ayar 0,150sn'dir Açma matris mantığı TMAGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Açma matris mantığı TMAGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Açma matris mantığı TMAGGIO fonksiyonu, açma sinyallerini ve diğer mantık çıkış sinyallerini, açma mantıkları SMPPTRC ve SPTPTRC veya IED üzerindeki farklı çıkış kontaklarına yönlendirmek için kullanılır. TMAGGIO çıkış sinyalleri ve fiziksel çıkışlar özel uygulama ihtiyaçlarına göre kullanıcının sinyalleri fiziki açma çıkışlarına uyarlamasına izin verir Ayarlama kuralları Çalışma: Fonksiyonun çalışmasını değiştirir Açık/Kapalı. DarbeSüresi: Darbe süresi süresini tanımlar. Devre kesicilerin doğrudan açılması için kullanıldığında, darbe süresi süresi yaklaşık 0,150 saniye olarak ayarlanarak devre kesici açma sargılarına giden açma darbesinin yeterli bir minimum süresi olması sağlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Darbeli. 244

251 1MRK UTR - Bölüm 11 Mantık AçılmaGecikmesi: Ani girişlere verilen çıkış sinyallerini engellemek için kullanılır. Normalde 0 olarak veya düşük bir değere ayarlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Sürekli. KapanmaGecikmesi: Çıkışlar için minimum açık kalma süresini tanımlar. Devre kesicilerin doğrudan açılmasında kullanıldığında, kapanma gecikme zamanı yaklaşık 0,150 saniye olarak ayarlanarak devre kesici açma sargılarına giden açma darbesinin yeterli bir minimum süresi olması sağlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Sürekli. ModÇıkışx: ÇIKIŞx (x=1-3) çıkış sinyalinin aşağıdaki şekilde olup olmadığını belirtir. Sürekli veya Darbeli. Sürekli bir sinyal AçılmaGecikmesi ve KapanmaGecikmesi ile ilgili giriş sinyallerinin durumunu takip eder. Darbeli bir sinyal Çıkışx 0 değerinden 1 değerine yükseldiğinde bir darbe verir Yapılandırılabilir mantık blokları Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC OR Fonksiyon bloğu OR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC Evirici fonksiyon bloğu INVERTER - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC PULSETIMER fonksiyon bloğu PULSETIMER - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC Kontrol edilebilir kapı fonksiyon bloğu GATE - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC Özel OR fonksiyon bloğu XOR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC Mantık devre gecikme fonksiyon bloğu LOOPDELAY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 245

252 Bölüm 11 1MRK UTR - Mantık Fonksiyon tanımı IEC IEC Zamanlayıcı fonksiyon bloğu TIMERSET - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC AND fonksiyon bloğu AND - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC Bellek ayarla-resetle fonksiyon bloğu SRMEMORY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC Bellek fonksiyon bloğu ile resetle-ayarla RSMEMORY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama IED yapılandırmasını özel uygulama ihtiyaçlarına göre uyarlamak için AND, OR gibi bir mantık bloku seti ve zamanlayıcılar vardır. AND geçitleri, OR geçitleri, eviriciler veya XOR geçitlerinin için hiçbir ayar yoktur. Normal Açık/Kapalı gecikmesi ve darbe zamanlayıcıları için zaman gecikmeleri ve darbe uzunlukları yerel HMI veya PST aracı üzerinden ayarlanır. Aynı mantık kilidi içerisindeki her iki zamanlayıcının (biri hızlanmada, diğeri bırakmada geciktirmeli), ayar değeri ortaktır. Kontrol edilebilir geçitler, ayarlanabilir zamanlayıcılar ve bellekli SR flip flopları için ayar parametrelerine yerel HMI veya PST aracı ile erişilebilir Yapılandırma Mantık, PCM600 içindeki ACT yapılandırma aracı kullanılarak yapılandırılır. Fonksiyonların yapılandırılabilir mantık bloklarında tanımlandıkları şekliyle çalıştırılması, farklı döngü süreleriyle sabit bir sıralamaya göre yapılır. Her döngü süresi için fonksiyon bloğuna bir seri çalıştırma numarası verilir. Bu bilgi ACT yapılandırma aracında, fonksiyon kilidi ve döngü süresi bilgisiyle gösterilir. Aşağıdaki örneğe bakınız. 246

253 1MRK UTR - Bölüm 11 Mantık IEC V2 EN IEC _2_en.vsd Şekil 101: Mantık fonksiyonunun, seri çalıştırma numarası ve döngü süresi Aynı döngü içerisindeki farklı fonksiyon bloklarının çalıştırılması, bunların seri çalıştırma numaraları tarafından belirlenir. İki veya daha fazla mantık bloğu seri olarak bağlandığında bu her zaman hatırlanmalıdır. Hızlı bir döngü süresi olan fonksiyon bloklarını, yavaş bir döngü süresi olan fonksiyonlara bağlarken her zaman dikkatli olunmalıdır. Mantık devreleri her zaman dikkatle hazırlamalı ve farklı fonksiyonların çalıştırma sırası her zaman kontrol edilmelidir. Diğer durumlarda hataları, örneğin fonksiyonların birbiriyle yarışmasını önleyebilmek için mantık düzenlerine ek gecikme zamanları koyulmalıdır. AND geçidinin dört girişinin tümünün varsayılan değerleri mantıksal 1 olarak verilmiştir. Bu da kullanıcının sadece gerekli sayıda giriş kullanmasına ve gerisini bağlı olmadan bırakmasına olanak tanır. OUT çıkışının varsayılan değeri ilk başta 0 dır. Bu da, eğer fonksiyon yanlış çalıştırma sırasında koyulmuş ise bir döngü darbesini bastırmak içindir Sabit sinyaller FXDSIGN Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Sabit sinyaller FXDSIGN - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Sabit sinyal fonksiyonu (FXDSIGN), IED nin yapılandırılmasında kullanılabilecek çeşitli ön tanımlı (sabit) sinyaller üretir. Bunun amacı diğer fonksiyon 247

254 Bölüm 11 1MRK UTR - Mantık bloklarındaki kullanılmayan girişleri, belirli bir düzeye/değere zorlamak veya belirli bir mantık oluşturmak için kullanılır. GRP_KAPALI sinyalinin FXDSIGN içinde kullanılmasına örnek Sınırlı toprak arıza fonksiyonu REFPDIF hem otomatik trafolar hem de normal trafolar için kullanılabilir. Otomatik trafolarda kullanıldıklarında, nötr nokta akım ile birlikte her iki sargılı parçadan gelen bilgiler fonksiyon tarafından kullanılabilir olmalıdır. Dolayısıyla üç giriş gerekmektedir. REFPDIF I3PW1CT1 I3PW2CT1 I3P IEC V3 TR IEC _3_en.vsd Şekil 102: Ototrafo uygulaması için REFPDIF fonksiyon girişleri Normal trafolar için sadece bir sargı ve nötr nokta vardır. Bu da sadece iki giriş kullanılıyor demektir. Tüm grup bağlantılarının bağlı olma zorunluluğu bulunduğundan, üçüncü girişin de FXDSIGN fonksiyon bloğundaki GRP_OFF sinyalidir. REFPDIF I3PW1CT1 I3PW2CT1 I3P FXDSIGN GRP_OFF IEC V3 TR IEC _3_en.vsd Şekil 103: Normal trafo uygulaması için REFPDIF fonksiyon girişleri 248

255 1MRK UTR - Bölüm 11 Mantık 11.6 Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Boolean 16 dan tam sayı dönüşüm fonksiyonu B16I, 16 binary (mantıksal) sinyal setini tam sayıya dönüştürmek için kullanılır. Kullanım amacı, bir fonksiyondan gelen mantıksal çıkış sinyallerini (mesafe koruma gibi) başka bir fonksiyondan gelen tam sayı sinyallerle (hat diferansiyel koruma gibi) birleştirmek için kullanılır. B16I fonksiyonunda mantıksal düğüm eşleştirme yoktur Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile B16IFCVI Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IEC B16IFCVI - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Boolean 16 dan, mantık düğüm temsili ile tam sayı dönüşümü fonksiyonu B16IFCVI, 16 binary (mantıksal) sinyal setini tam sayıya çevirmek için kullanılır. B16IFCVI fonksiyonu bir trafo merkezi bilgisayarından bir tam sayı alabilir; örneğin IEC Bu fonksiyonlar, bir tam sayı girerek mantık komutları üretmek istediğinizde (selektör anahtarları veya gerilim kontrolörleri için) çok yararlıdır. B16IFCVI fonksiyonunun IEC 61850'de mantıksal bir düğüm eşleştirmesi vardır. 249

256 Bölüm 11 1MRK UTR - Mantık Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Tam sayıdan boolean 16 dönüşümü fonksiyonu (IB16A), bir tam sayıyı 16 adet ikili (mantıksal) sinyal setine çevirmek için kullanılır. Bu fonksiyon bir fonksiyondan gelen tam sayı çıkış sinyallerini başka bir fonksiyondaki ikili (mantıksal) girişlere bağlamak için kullanılabilir. IB16A fonksiyonunda mantıksal düğüm eşleştirme yoktur Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur Tam sayı - boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IB16FCVB Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Mantık düğüm temsili ile tam sayı boolean 16 dönüşümü IEC IB16FCVB - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Tam sayıdan mantık düğüm temsili ile boolean 16 dönüştürme fonksiyonu (IB16FCVB), bir tam sayıyı 16 adet ikili (mantıksal) sinyal kümesine dönüştürmek için kullanılır. IB16FCVB fonksiyonu bir trafo merkezi bilgisayarından bir tam sayı alabilir; örneğin şunun üzerinden: IEC Bu fonksiyonlar, kullanıcı 250

257 1MRK UTR - Bölüm 11 Mantık Ayarlar bir tam sayı girerek (selektör anahtarları veya gerilim kontrolörleri için) mantık komutları üretmek istediğinde çok yararlıdır. IB16FCVB fonksiyonunun IEC 61850'de mantıksal düğüm eşleştirmesi vardır. Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur 251

258 252

259 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme Bölüm 12 İzleme 12.1 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları SPGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC genel iletişim I/O fonksiyonları IEC SPGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama IEC genel iletişim G/Ç fonksiyonları (SPGGIO) fonksiyon bloğu, trafo merkezindeki diğer sistem veya ekipmanlara tek bir mantıksal çıkış göndermek için kullanılır. ACT aracına bağlanması gereken tek bir görülebilir girişi vardır Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş SP16GGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş IEC SP16GGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama SP16GGIO fonksiyon bloğu, trafo merkezindeki diğer sistemlere veya teçhizata 16 ya kadar mantık sinyali göndermek üzere kullanılır. Girişler ACT aracına bağlı olmalıdır. 253

260 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları MVGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları IEC MVGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulamaya IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (MVGGIO) fonksiyonu, analog bir sinyalin anlık değerini, trafoda bulunan diğer sistemlere veya ekipmana göndermek için kullanılır. Ayrıca, aynı IED içerisinde, analog bir değere RANGE özelliği eklemek ve o değer üzerinde denetime izin vermek için kullanılabilir Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (MVGGIO) fonksiyonu, kullanıcının izlenen sinyal için bir ölü bant ve bir sıfır ölü bant seçmesine olanak tanır. Sıfır ölü bant içerisindeki değerlerin sıfır olduğu kabul edilir. Yüksek ve alçak sınır ayarları, ölçülen değerin yüksek-yüksek-, yüksek, normal, alçak ve alçak-alçak aralıkları için limitleri belirler. Ölçülen değerin gerçek aralığı, MVGGIO fonksiyon bloğu aralığı çıkışında gösterilir. Ölçülen bir değer genişletme bloğu (MVEXP), aralık çıkışına bağlandığında, MVEXP mantıksal çıkışları buna uygun şekilde değiştirilir. 254

261 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme 12.4 Ölçümler Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Ölçümler CVMMXN IEC P, Q, S, I, U, f ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - SYMBOL-RR V1 TR Faz akım ölçümü CMMXU I - Faz-faz gerilim ölçümü VMMXU SYMBOL-SS V1 TR U - Akım dizisi bileşen ölçümü CMSQI SYMBOL-UU V1 TR I1, I2, I0 - Gerilim dizisi ölçümü VMSQI SYMBOL-VV V1 TR U1, U2, U0 - Faz-nötr gerilim ölçümü VNMMXU SYMBOL-TT V1 TR U - SYMBOL-UU V1 TR Uygulama Ölçüm fonksiyonları güç sistemi ölçümü, denetimi ve yerel HMI ye, PCM600 içindeki izleme aracına veya trafo merkezi seviyesine, örneğin IEC üzerinden raporlama için kullanılır. Aktif güç, reaktif güç, akım, gerilim, frekans, güç faktörü vb. ölçüm değerlerinin sürekli izlenmesi olanağı, elektrik enerjisinin verimli şekilde üretimi, iletimi ve dağıtımı için kritik önem taşır. Sistem operatörüne güç sisteminin mevcut durumu hakkında hızlı ve kolay bir genel bakış sunar. Ayrıca, koruma ve kontrol IED lerinin testleri ve devreye alma işlemleri sırasında kullanılarak ölçüm trafolarının (akım trafoları ve gerilim trafoları) bağlantıları ve düzgün çalışmaları doğrulanır. Normal hizmet sırasında IED den alınan ölçüm değerleri, diğer bağımsız ölçüm aletleriyle alınan değerlerle karşılaştırılarak, IED analog ölçüm zincirinin düzgün çalıştığı doğrulanabilir. Son 255

262 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme olarak, mesafe veya yönlü aşırı akım koruma fonksiyonunun doğru yönde çalıştığı doğrulanabilir. Bir IED nin kullanılabilir olan ölçülen değerleri, kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır. Tüm ölçülen değerler dört ayarlanabilir limit ile denetlenebilir, bunlar alçak-alçak limit, alçak limit, yüksek limit ve yüksek-yüksek limittir. Sıfıra indirme azaltımı da desteklenir. Yani ayarlanabilir bir değerin altında olan ölçülen değer sıfıra zorlanır, bu da girişlerdeki gürültünün etkisini azaltır. Ne fonksiyonlar arasında ne de her fonksiyondaki sinyaller arasında, ayar ve parametrelerle ilgili ara bağlantı yoktur. Fonksiyonlardan her biri için sıfıra indirme, ZeroDb tarafından her sinyal için ayrı olarak yapılır. Örneğin, U12 sıfıra indirmesi VMMXU içinde ULZeroDb tarafından yapılır, I1 sıfıra indirmesi CMMXU içinde ILZeroDb tarafından yapılır. Ölü bant denetimi, ölçülen değerdeki değişim ayarlanmış eşik değerinin, veya en son değer güncelleme eşik değerini geçtiği andan itibaren gerçekleşen tüm değişikliklerin zaman integralinin üzerindeyse, ölçülen sinyal değerini trafo merkezi seviyesinde raporlamak için kullanılabilir. Ölçüm değeri ayrıca dönemsel raporlamaya da dayandırılabilir. Ölçüm fonksiyonu CVMMXN, aşağıdaki güç sistemi özelliklerini sağlar: P, Q ve S: üç faz aktif, reaktif ve görünür güç PF: güç faktörü U: faz-faz gerilimi genlik I: faz akımı genliği F: güç sistemi frekansı Çıkış değerleri yerel HMI de Main menu/tests/function status/monitoring/ CVMMXN/Outputs altında gösterilir Ölçüm fonksiyonları CMMXU, VNMMXU ve VMMXU fiziksel miktarlar verir: I: faz akımları (genlik ve açı) (CMMXU) U: gerilimler (faz-toprak ve faz-faz gerilimi, genlik ve açı) (VMMXU, VNMMXU) Yukarıdaki ölçüm fonksiyonu kalibre edilerek sınıf 0,5 sunumundan daha iyisini elde etmek mümkündür. Bu, anma akımının %5, 30 ve 100 ünde ve anma geriliminin %100 ünde açı ve genlik kompanzasyonu ile elde edilir. Verilen güç sistemi miktarları kullanılan donanıma, (TRM) ve PCM600 de yapılan mantık yapılandırmasına bağlıdır. Ölçüm fonksiyonları CMSQI ve VMSQI sıralı miktarlar verir: 256

263 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme I: dizi akımları (pozitif, sıfır, negatif dizi, genlik ve açı) U: dizi gerilimleri (pozitif, sıfır ve negatif dizi, genlik ve açı) Ayarlama kuralları CVMMXN fonksiyonu üç faz güç niceliklerini, ölçülen akıma karşılık gelen gerilim sinyallerinin temel frekans fazörleri (DFT değerleri) kullanarak hesaplar. Ölçülen güç nicelikleri seçilen ayara bağlı olarak ani olarak hesaplanan nicelikler olarak veya belirli bir süre içerisindeki ortalama değerler olarak verilir (alçak geçirgen filtrelenmiş). Ölçüm fonksiyonu CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU ayar parametreleri kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır. Ölçüm fonksiyonları CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU yerel HMI veya PCM600 ile ayarlanır. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/On. Her fonksiyon durumu (CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU) işletime alınabilir (Açık) veya devre dışı bırakılabilir (Kapalı). Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. GüçAmpFak: Güç hesaplamalarını ölçeklendirmek için büyüklük faktörü GüçAçıKom: Ölçülen I & U arasındaki faz kaymasının açı kompanzasyonu. Mod: Ölçülen akım ve gerilim seçimi. IED ye bağlı olan kullanılabilir gerilim trafosu girişlerine göre izlenen üç faz değerlerin hesaplanması için 9 farklı yol vardır. Parametre grup ayar tablosuna bakınız. k: Güç ölçümü U ve I için alçak geçiren süzgeç katsayısı. UAmpCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. IAmpCompY: Irnin %Y sinde akım ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. IAngCompY: Ir nin %Y sinde açı ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Faz-faz akım ölçümü(cmmxu) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. IAmpCompY: Irnin %Y sinde akım ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. 257

264 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme IAngCompY: Ir nin %Y sinde açı ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Faz-faz gerilim ölçümü (VMMXU) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. UAmpCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. UAngCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Aşağıdaki genel ayarlar fonksiyonlarda yer alan tüm izlenen nicelikler için ayarlanabilir (CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU) Aşağıdaki ayar adlarındaki X şunlara eşittir: S, P, Q, PF, U, I, F, IL1-3, UL1-3UL12-31, I1, I2, 3I0, U1, U2 veya 3U0. Xmin: Analog sinyal X için minimum değer. Xmax: Analog sinyal X için maksimum değer. Tüm ölçüm fonksiyonları V, A ve benzeri için Xmin ve Xmax doğrudan ilgili ölçüm ünitesinde ayarlanabilir. Bunun istisnası CVMMXN seçenekleridir, burada Xmin ve Xmax değerleri SBase in % si olarak ayarlanır. XZeroDb: Sıfıra indirme. Sinyal değeri XzeroDb altındaysa sıfıra indirilir. XRepTyp: Raporlama tipi. Döngüsel (Döngüsel), genlik ölü bant (Ölü bant) veya tümleşik ölü bant (Int ölü bant) açıklamasında bulunabilir. Raporlama aralığı XdbRepInt parametresiyle kontrol edilir. XDbRepInt: Ölü bant ayarı raporlama. Ayar değeri döngüsel raporlamadır ve raporlama aralığı saniye cinsindendir. Genlik ölü bandı ölçüm aralığının %'si cinsinden ayar değeridir. Tümleşik ölü bant ayarı tümleşik alandır; yani ölçüm aralığının %'si olarak ölçülen değerin, iki ölçüm değeri arasındaki süreyle çarpımıdır. Tüm ölçüm fonksiyonları için limitler doğrudan ilgili ölçüm ünitesi V, A, vb.'de ayarlanabilir. Bunun istisnası CVMMXN seçenekleridir, burada limitler STemel in % si olarak ayarlanır. XHiHiLim: Yüksek-yüksek limit. XHiLim: Yüksek limit. XLowLim: Alçak limit. XLowLowLim: Alçak-alçak limit. XLimHyst: Aralığın % si cinsinden histerez değeri, tüm limitler için ortak. 258

265 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme Tüm faz açıları, tanımlanmış referans kanalına göre sunulur. PhaseAngleRef parametresi referansı tanımlar.. Kalibrasyon eğrileri Fonksiyonları (CVMMXN, CMMXU, VNMMXU ve VMMXU), akım, gerilim ve güçlerin sınıf 0,5 sunumlarını elde edecek şekilde kalibre etmek mümkündür. Bu, anma akımının ve geriliminin %5, 30 ve 100 ünde genlik ve açı kompanzasyonu ile elde edilir. Kompanzasyon eğrisi, 104 şeklinde (örnek) gösterildiği gibi, akımların genlik ve açı kompanzasyonu için karakteristiğe sahip olacaktır. Birinci faz referans kanalı olarak kullanılacak ve faktörlerin hesaplanmasında eğri ile karşılaştırılacaktır. Sonra bu faktörler tüm ilgili kanallar için kullanılabilir. Ir'nin %'si Genlik kompanzasyonu -10 IAmpComp5 IAmpComp30 Ölçülen akim IAmpComp %0-5: Sabit % : Lineer >%100: Sabit 100 Ir'nin %'si Derece Açi kompanzasyo nu -10 IAngComp30 IAngComp5 IAngComp Ölçülen akim Ir'nin %'si -10 =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 104: Kalibrasyon eğrileri Ayar örnekleri Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) ile bağlantılı üç ayar örneği şöyledir: 400 kv OHL için ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması Trafonun sekonder tarafında ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması Jeneratör için ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması 259

266 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme Bunların her biri için detaylı açıklamalar ve seçili ayar parametrelerinin nihai bir listesi verilecektir. Bir IED nin kullanılabilir olan ölçülen değerleri, kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır kv OHL için ölçüm fonksiyonu uygulaması Bu uygulama için tek hat şeması 105 şeklinde verilmiştir: 400kV Bara 800/1 A 400 0,1 / 3 3 kv P Q IED IEC EN V1 TR 400kV OHL =IEC EN=1=tr=Original.vsd Şekil 105: 400 kv OHL uygulaması için tek hat şeması Aktif ve reaktif gücün 105 şeklinde belirtildiği şekilde izlenebilmesi, denetlenmesi ve kalibrasyonu için aşağıdaki işlemlerin yapılması gereklidir: 1. Akım trafosu ve gerilim trafosu verilerini ve faz açısı referans kanalı PhaseAngleRef'in doğru bir biçimde ayarlanması analog giriş kanalları için PCM600 kullanarak 2. PCM600 de ölçüm fonksiyonunun üç faz akım trafosu ve gerilim trafosu girişlerine bağlanması 3. Genel ayar parametreleri altında Ölçüm fonksiyonunun ayarlanması: 24 tablosunda gösterilen genel ayarlar. 25 tablosunda gösterilen aktif gücün düzey denetimi. 26 tablosunda gösterilen kalibrasyon parametreleri. 260

267 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme Tablo 24: Ölçüm fonksiyonu için genel ayar parametreleri Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar Çalışma Çalışma Kapalı/Açık Açık Fonksiyon şöyle olmalıdır Açık GüçAmpFak GüçAçıKomp Güç hesaplamalarını ölçeklendirmek için büyüklük faktörü Ölçülen I & U arasındaki faz kaymasının açı kompanzasyonu 1,000 Devreye alma sırasında yüksek ölçüm hassasiyeti elde etmek için kullanılabilir. Normalde ölçeklendirme gerekmez 0,0 Devreye alma sırasında yüksek ölçüm hassasiyeti elde etmek için kullanılabilir. Normalde açı kompanzasyonu gerekmez. P & Q ölçümünün gerekli yönü burada da korunan nesneye doğrudur (IED dahili varsayılan yönüne göre) Mod Ölçülen akım ve gerilim seçimi L1, L2, L3 Üç faz-toprak gerilim trafosu girişinin hepsi kullanılabilir k Güç ölçümü U ve I için alçak geçiren süzgeç katsayısı 0,00 Normalde ek filtreleme gerekmez Tablo 25: Düzey denetimi için ayar parametreleri Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar PMin Minimum değer -750 Minimum beklenen yük PMaks Minimum değer 750 Maksimum beklenen yük PSıfırDb Aralığın %0,001 inde sıfıra indirme 3000 Sıfıra indirmeyi 45 MW'a ayarla, yani 1500 MW nin %3 ü PRepTyp Raporlama tipi db Genlik ölü bant denetimini seçin PDbRepInt Döng: Aralık(lar)ı bildir, Db: Aralığın % si içinde, Int Db: % olarak 2 ±Δdb=30 MW olarak ayarlayın, yani %2 (30 MW üstü değişiklikler raporlanır) PYüYüLim Yüksek Yüksek sınır (fiziki değer) 600 Yüksek alarm limiti, yani aşırı derecede fazla yük alarmı PYüLim Yüksek limit (fiziki değer) 500 Yüksek uyarı limiti, yani aşırı yük uyarısı PDüşLim Alt sınır (fiziki değer) -800 Alçak uyarı limiti. Aktif değil PLowLowlLim Alçak Alçak limit (fiziki değer) -800 Alçak alarm limiti. Aktif değil PLimHist Aralığın % si olarak histerez değeri (tüm limitler için ortaktır) 2 ±Δ Histerez MW ayarlayın, yani %2 Tablo 26: Kalibrasyon parametreleri için ayarlar Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar IAmpComp5 IAmpComp30 IAmpComp100 Tablonun devamı sonraki sayfada Akımı Ir nin %5 ine kalibre etmek için genlik faktörü Akımı Ir nin %30 una kalibre etmek için genlik faktörü Akımı Ir nin %100 üne kalibre etmek için genlik faktörü 0,00 0,00 0,00 261

268 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar UAmpComp5 UAmpComp30 UAmpComp100 IAngComp5 IAngComp30 IAngComp100 Gerilimi Ur nin %5 ine kalibre etmek için genlik faktörü Gerilimi Ur nin %30 una kalibre etmek için genlik faktörü Gerilimi Ur nin %100 üne kalibre etmek için genlik faktörü Ir nin %5 inde akım için açı kalibrasyonu Ir nin %30 unda akım için açı kalibrasyonu Ir nin %100 ünde akım için açı kalibrasyonu 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0, Olay sayacı CNTGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Olay sayacı CNTGGIO IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - S00946 V1 TR Uygulama Olay sayacının (CNTGGIO) altı sayacı vardır ve bunlar her sayacın kaç kez aktifleştirildiği bilgisini kaydetmek için kullanılır. CNTGGIO, spesifik bir fonksiyonun, örneğin açma mantığının kaç kez açma sinyali verdiğini saymak için kullanılabilir. Altı sayacın tümünün ortak bir engelleme ve resetleme özelliği vardır Ayarlama kuralları Çalışma: Olay sayacının (CNTGGIO) çalışmasını ayarlar Açık veya Kapalı Bozulma raporu Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Bozulma raporu DRPRDRE - - Analog giriş sinyalleri A1RADR - - Analog giriş sinyalleri A2RADR - - Tablonun devamı sonraki sayfada ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 262

269 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme Fonksiyon tanımı IEC IEC Analog giriş sinyalleri A3RADR - - Analog giriş sinyalleri A4RADR - - İkili giriş sinyalleri B1RBDR - - İkili giriş sinyalleri B2RBDR - - İkili giriş sinyalleri B3RBDR - - İkili giriş sinyalleri B4RBDR - - İkili giriş sinyalleri B5RBDR - - İkili giriş sinyalleri B6RBDR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Primer ve/veya sekonder sistemdeki arızalar hakkında hızlı, eksiksiz ve güvenilir bilgi almak için arıza akımları, gerilimleri ve olaylar hakkında bilgi toplamak çok önemlidir. Daha genel bir perspektiften izleme yapabilmek için olayların kesintisiz kaydedilmesi de çok önemlidir. Bu görevler bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE tarafından yapılır ve güç sisteminin ve ilgili primer ve sekonder ekipmanın arıza sırasında ve sonrasındaki davranışının daha iyi anlaşılmasını sağlar. Kaydedilen verilerin analizi bir arızayı açıklamak için kullanılabilecek dolayısıyla IED ayar planının değişimine ve mevcut ekipmanın geliştirilmesine temel oluşturacak çok değerli bilgiler sağlar. Bu bilgiler daha uzun bir perspektifte, yeni tesislerin planlanmasında ve tasarlanmasında da kullanılabilir, bu ise bozulma kaydının Fonksiyonel Analiz (FA)'in bir parçası olması anlamına gelir. IED'de daima mevcut bulundurulan Bozulma raporu DRPRDRE fonksiyon bloklarına bağlı seçilmiş tüm analog ve ikili sinyallerin örneklendirilmiş verilerini elde eder. Bu sinyaller: maksimum 30 harici analog sinyalini, 10 dahili türetilmiş analog sinyalini ve 96 ikili sinyali içerir. Bozulma raporu fonksiyonu birkaç fonksiyonun ortak adıdır: Göstergeler, Olay kaydedici, Olay Listesi, Açma değeri kaydedici, Bozulum kaydedici. Bozulma raporu fonksiyonu yapılandırma, başlatma koşulları, kayıt süreleri ve yüksek depolama kapasitesi açısından çok esnektir. Bu sayede bozulma raporu koruma fonksiyonlarının çalışmasına bağlı değildir ve herhangi bir nedenle koruma fonksiyonları tarafından tespit edilememiş arızaları da kaydedebilir. Bozulma raporu gelişmiş bir bağımsız bozulum kaydedici olarak kullanılabilir. Her bozulma raporu IED de saklanır. Bu tüm olaylar için geçerlidir. Tüm olay bilgileri sürekli olarak dönüşümlü belleğe kaydedilir. Yerel HMI kayıtlarla ilgili bilgi almak için kullanılabilir ve bozulma raporu dosyaları Bozulma işleme aracı kullanılarak, okuma veya daha kapsamlı analiz için (WaveWin'i kullanarak, bu PCM600 kurulum CD'sinde bulunur) PCM600'e yüklenebilir. Kullanıcı, bozulma 263

270 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme Ayarlama kuralları raporunu dosyalarını FTP veya MMS ( üzerinden) istemcilerini kullanarak da yükleyebilir. Eğer IED bir trafo merkezi barasına (IEC ) bağlı ise bozulum kaydedici (yapılan kayıt ve arıza numarası) ve arıza yeri tespit fonksiyonu bilgisi GOOSE veya Rapor Kontrol verisi olarak kullanılabilir. Bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE için ayar parametreleri yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. 40 adede kadar analog ve 96 ikili sinyal işlemek mümkündür (iç sinyaller veya dış girişlerden gelen sinyaller). İkili sinyaller tüm fonksiyonlarda yani Bozulum kaydedici, Olay kaydedici, Gösterge, Açma Değer Kaydedici ve Olay Listesi aynıdır. PCM600 kullanılarak ikili ve analog giriş sinyallerine kullanıcı tanımlı adlar verilebilir. Analog ve ikili sinyaller kullanıcı tanımlı adlarıyla görülür. Bu ad tüm ilgili fonksiyonlarda kullanılır (Bozulum kaydedici, Olay kaydedici, Gösterge, Açma Değer Kaydedici ve Olay Listesi ). Şekil 106 Bozulma Raporu, dahil olan fonksiyonlar ve fonksiyon blokları arasındaki ilişki gösterilmiştir. Olay listesi, Olay kaydedici ve Gösterge ikili giriş fonksiyon bloklarından (BxRBDR) gelen bilgileri kullanır. Açma değer kaydedici, analog fonksiyon bloklarından (AxRADR) gelen analog bilgileri kullanır, Arıza raporlama fonksiyonu AxRADR ve BxRBDR nin her ikisinden de bilgi toplar. 264

271 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme A1-4RADR Bozulma Raporu Analog sinyaller A4RADR DRPRDRE Açma deger kay. B1-6RBDR Bozulum kaydedici Ikili sinyaller B6RBDR Olay listesi Olay kaydedici Göstergeler =IEC =2=tr=Ori ginal.vsd IEC V2 TR Şekil 106: Bozulma raporu fonksiyonu ve ilgili fonksiyon blokları Bozulma raporu fonksiyonu için, alt fonksiyonları da etkileyen bir dizi ayar vardır. LCD ekranın üzerindeki LED göstergeler, IED nin durumu hakkında hızlı bir şekilde bilgi edinilmesini sağlar. Yeşil LED: Sürekli yeşil Çalışıyor Yanıp sönen ışık Sönük Dahili arıza Güç kaynağı yok Sarı LED: Fonksiyon Bozulma rapor fonksiyonundaki SetLEDn ayarıyla kontrol edilir. Kırmızı LED: Fonksiyon Bozulma rapor fonksiyonundaki SetLEDn ayarıyla kontrol edilir. Çalışma Bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE çalışması aşağıdaki gibi ayarlanmalıdır. Açık veya Kapalı. Eğer Kapalı seçili ise, bozulma raporunun kaydedilmeyeceğini ve hiçbir alt fonksiyonun çalışmayacağını dikkate alın (yalnız Olay listesini)etkileyen genel parametre çalışır). 265

272 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme Çalışma = Kapalı: Bozulma raporları saklanmaz. LED bilgileri (sarı - başlat, kırmızı - açma) kaydedilmez veya değiştirilmez. Çalışma = Açık: Bozulma raporları kaydedilir, bozulma bilgileri yerel HMI den ve PCM600 kullanarak PC den okunabilir. LED bilgileri (sarı - başlat, kırmızı - açma) kaydedilir. Her kayda bir numara (0 ve 999 arasında) verilir ve bu tanımlayıcı olarak kullanılır (yerel HMI, bozulma işleme aracı ve IEC 61850). Alternatif kayıt bilgileri tarih, zaman ve sıra numarasıdır. Sıra numarası her yeni kayıt için otomatik artırılır ve gece yarısı sıfıra resetlenir. IED'de kaydedilen maksimum kayıt sayısı 100'dür. Yeni bir kayıt geldiğinde en eski kaydın üzerine yazılır (FIFO/ ilk giren ilk çıkar prensibi). Arıza kayıtlarının silinebilmesi için Çalışma parametresi şöyle olmalıdır. Açık. Maksimum kayıt sayısı her kaydın toplam kayıt zamanına bağlıdır. Uzun kayıt süresi kayıt sayısının 100'den az olmasına neden olur. IED flash disk kullanıcı dosyalarını kaydetmek için KULLANILMAMALIDIR. Bu durum disk alanı olmaması nedeniyle bozulma kayıtlarının silinmesine neden olur. Kayıt zamanları Arıza raporu için farklı kayıt zamanları ayarlanabilir (arıza öncesi zamanı, arıza sonrası zamanı ve limit zamanı). Bu kayıt zamanları tüm alt fonksiyonları bir şekilde etkiler fakat Olay listesi fonksiyonunu etkilemez. Arıza öncesi kayıt zamanı (ÖnArızaKayT) arızanın başlama noktasından önceki kayıt zamanıdır. Bu değer en az 0,1 s olmalıdır; böylece Açma değer kaydedici fonksiyonunda ön arıza değerlerinin tahmini için yeterli örnekler temin eder. Arıza sonrası kayıt zamanı (ArızaSonrasıKytT) tetikleme sinyali yok olduktan sonraki maksimum kayıt zamanıdır (Açma değer kaydedici fonksiyonunu etkilemez). Kayıt zaman limiti (ZamanLimiti) tetikleme sonrasındaki maksimum kayıt zamanıdır. Kimi tetikleme koşulu (arıza zamanı) çok uzunsa veya kalıcı olarak ayarlandıysa (Açma değer kaydedici fonksiyonunu etkilemez) parametre kayıt zamanını sınırlar. 266

273 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme Tekrar tetikleme sonrası (TkrrtetikSonr) aşağıdaki gibi ayarlanabilir Açık veya Kapalı. Arıza sonrası pencerede yeni bir tetik sinyali görülmesi durumunda Bozulma rapor fonksiyonunun performansını seçmeye olanak tanır. TkrrtetikSonr = Kapalı Fonksiyon arıza sonrası zaman içerisinde yeni tetikleme sinyallerine duyarsızdır. TkrrtetikSonr = Açık Fonksiyon geçerli raporu (analiz kaydını) tamamlar ve yeni bir tam rapora başlar, buna dahil olanlar: yeni arıza öncesi ve arıza zamanı (önceki raporla örtüşür) bu örtüşme nedeniyle olaylar ve göstergeler önceki raporda da kaydedilmiş olabilir eğer kuruluysa yeni açma değeri hesaplamaları başlar ve çalışır Test modunda çalışma IED test modunda ve ÇaModuTest şöyle ayarlanmışsa Kapalı. Bozulma raporu fonksiyonu kayıtları kaydetmez ve LED bilgileri gösterilmez. IED test modunda ve ÇaModuTest şöyle ayarlanmışsa Açık. Bozulma raporu fonksiyonu normal modda çalışır ve durum kaydedilen kayıtta gösterilir İkili giriş sinyalleri 96 adede kadar ikili sinyal dahili mantık ve ikili giriş sinyalleri arasından seçilebilir. Sinyaller yapılandırma aracı ile yapılandırılır. 96 sinyalin her biri için, sinyalin arıza analiz kaydı başlatmak üzere bir tetikleyici olarak mı kullanılacağı ve bu tetikleyicinin pozitif (1) veya negatif (0) eğimde mi aktifleşeceğini seçmek mümkündür. ÇalışmaN: İkili giriş N için bozulma raporu tetikleyebilir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). TetikDüzeyiN: Pozitifte tetikleme (1'de tetikleme) veya negatif (0'da tetikleme) ikili giriş N için kayma Analog giriş sinyalleri Dahili analog ve analog giriş sinyalleri arasından 40 adet analog sinyale kadar seçilebilir. Bu sinyaller PCM600 kullanılarak yapılandırılır. Analog giriş M nin bozulum kaydediciye dahil edilip edilmeyeceği, Bozulma raporunun analog tetiğini etkilemez (ÇalışmaM= Açık/Kapalı). Açık/Kapalı). Eğer ÇalışmaM = Kapalıise hiçbir dalga şekli (örnek) kaydedilmez ve grafikte gösterilmez. Ancak, Açma değeri, ön değer ve arıza değerleri kaydedilir ve 267

274 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme raporlanır. Giriş kanalı arıza kaydediciyi tetiklemek üzere kullanılmaya devam edilebilir. Eğer ÇalışmaM = Açıkise dalga şekli (örnek) kaydedilir ve grafikte gösterilir. NomDeğerM: Giriş M için nominal değer. AşırıTetikÇaM, DüşükTetikÇaM: Aşırı veya Yetersiz tetikleme, Bozulma raporu yüksek/alçak düzey analog giriş M için tetikleyebilir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). AşırıTetikLeM, DüşükTetikLeM: Aşırı veya yetersiz tetikleme düzeyi, analog giriş M için yüksek/alçak tetikleme seviyesi; nominal değerin yüzdesi olarak Alt fonksiyon parametreleri Arıza analiz kaydı çalıştığı sürece tüm fonksiyonlar çalışır durumdadır. Göstergeler GöstergeMaN: İkili giriş N için gösterge maskesi. Eğer (Göster) olarak ayarlanmışsa girişin durum değişikliği alınır ve yerel HMI üzerinde bozulma özetinde gösterilir. Eğer ayarlanmadıysa (Gizle), durum değişikliği gösterilmez. SetLEDN: Sarı'yıBaşlat ve kırmızı 'yıaçma olarak binary giriş N durum değiştirirse, yerel HMI de IED de ayarlayın. Bozulum kaydedici ÇalışmaM: Analog kanal M, arıza bozulum kaydedici tarafından şöyle kaydedilmelidir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). Eğer ÇalışmaM = Kapalıise hiçbir dalga şekli (örnek) kaydedilmez ve grafikte gösterilmez. Ancak, Açma değeri, ön değer ve arıza değerleri kaydedilir ve raporlanır. Giriş kanalı arıza kaydediciyi tetiklemek üzere kullanılmaya devam edilebilir. Eğer ÇalışmaM = Açıkise dalga şekli (örnek) kaydedilir ve grafikte gösterilir. Olay kaydedici Olay kaydedici fonksiyonunun kendisine ait parametresi yoktur. Açma değer kaydedici SıfırAçıRef: Bu parametre, diğer tüm analog giriş sinyalleri için hangi analog sinyalin faz açısı referansı olarak kullanılacağını tanımlar. Bu sinyal ayrıca, frekans ölçümü için kullanılır ve ölçülen frekans açma değerleri hesaplanırken kullanılır. Örnek bir gerilim giriş sinyali alınması önerilir, örneğin bir hat veya bara faz gerilimi gibi (kanal 1-30). Olay listesi Olay listesi fonksiyonunun kendisine ait parametresi yoktur. 268

275 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme Değerlendirme İçerisinde kayıt cihazlarının da dahil olduğu modern IED lerin kullanımı yaygınlaştıkça, güç sistemlerinde kayıt ekipmanlarının kullanımı giderek yoğunlaşmaktadır. Bu da ayar fonksiyonlarının doğru yapılmaması durumunda, her arıza sırasında çok sayıda kaydın tutulacağı ve büyük miktarlarda bilginin işleneceği anlamına gelir. Amaç her IED deki ayarları optimize etmek ve yalnız kayda değer arızaları yakalayarak IED de saklanabilecek arıza sayısını maksimum da tutmaktır. Kayıt zamanı gereğinden daha fazla olmamalıdır (ArızaSonrkayT ve ZamanLimiti). Fonksiyon, arızaları yalnız korunan nesne için mi kayıt yapmalıdır yoksa fazlasını mı kapsamalıdır? En uzun arıza giderme süresinin uzunluğu ne kadardır? Tekrar kapamanın kayıtlara dahil edilmesi gerekli midir yoksa ısrarcı arıza ikinci bir kayıt mı üretmelidir (TkrrtetikSonr)? Kayıtların sayısı minimize edilmelidir: İkili sinyaller: Kayıtları başlatmak için yalnız alakalı sinyalleri kullanın; koruma açması, taşıyıcı alma ve/veya başlatma sinyalleri. Analog sinyaller: Tetikleme seviyesi çok dikkatli kullanılmalıdır, çünkü hatalı ayarlar çok fazla sayıda kayıt üretir. Ancak, analog giriş tetikleme kullanılırsa, ayarları seçerken normal işletim değerleriyle yeterli tolerans bırakmayı unutmayın. Faz gerilimlerinin tetiklenmesi gerekmez. Başka yerlerden ayarlanan parametrelerin değerlerinin rapordaki bilgi ile birleştirileceğini unutmayın. Bu parametreler, örneğin trafo merkezi ve nesne tanımlayıcıları, akım trafosu ve gerilim trafosu oranlarıdır Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Akım ve gerilim ölçüm fonksiyonları (CVMMXN, CMMXU, VMMXU ve VNMMXU), akım ve gerilim dizi ölçüm fonksiyonları (CMSQI ve VMSQI) ve IEC genel iletişimi I/O fonksiyonları (MVGGIO) ölçüm denetim işlevselliği ile birlikte sunulmaktadır. Tüm ölçülen değerler dört ayarlanabilir limit ile denetlenebilir, bunlar alçak-alçak limit, alçak limit, yüksek limit ve yüksek-yüksek 269

276 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme limittir. Ölçülen değer genişletme bloğu (MVEXP), ölçüm fonksiyonlarından gelen tam sayı çıkış sinyalini, 5 binary sinyale dönüştürmek için hazırlanmıştır. Bunlar alçak-alçak limit altında, alçak limit altında, normal, yüksek-yüksek limit üstünde veya yüksek limit üstündedir. Çıkış sinyalleri yapılandırılabilir mantık içinde koşullar olarak kullanılabilir Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer Trafo merkezi batarya denetimi SPVNZBAT Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Trafo merkezi batarya denetim fonksiyonu IEC SPVNZBAT U<> - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Genellikle, DC sistem üzerindeki yük sabit bir direnç yüküdür. Bunlara örnek olarak kararlı durumdaki lambalar, LED ler, elektronik enstrümanlar ve elektromanyetik kontaktörler gösterilebilir. Kesiciler açıldığında veya kapandığında geçici bir RL yükü oluşur. Bataryalardaki gerilim sürekli izlenmelidir, çünkü bataryalar makul düzeydeki aşırı gerilim veya düşük gerilim koşullarına ancak kısa bir süre dayanabilir. Bataryalar uzun süreli olarak veya sıklıkla aşırı gerilime maruz kalırlarsa bu yaşlanmaya neden olur ki, bu da bataryanın erken arızalanmasıyla sonuçlanır. Diğer durumlar ise termik sürüklenme, ısı veya yüksek miktarda hidrojen gazı üretilmesi ve valf regülatörlü sızdırmaz bataryalarda sıvı kaybı ile sonuçlanır. Şarj gerilim değeri tavsiye edilen minimum değerin altına düşmesi halinde, batarya dahili kayıplarını telafi edebilmesine yetecek kadar şarj akımı alamaz, bu da kapasitenin giderek düşmesine neden olur. 270

277 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme Kurşun asit bataryalar sürekli olarak düşük gerilime maruz kalırsa, plakalarda yoğun sülfatlanma meydana gelir ve bu da bataryanın kapasitesini azaltır Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG - 63 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Yalıtım gazı izleme fonksiyonu (SSIML), devre kesicinin durumunu izlemek için kullanılır. Devre kesici içerisinde sıkıştırılmış gaz tarafından doğru şekilde ark söndürme gerçekleşmesi çok önemlidir. Basınç gerekli olan değerin çok altına indiğinde iç arıza riskini minimum seviyeye düşürmek için devre kesicinin çalışması engellenir. Devre kesici içindeki gaz basıncına dayanarak ikili bilgiler bu fonksiyona yönelik giriş sinyalleri olarak kullanılır. Buna ek olarak fonksiyon alınan bilgiye göre alarmlar üretir Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML - 71 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu (SSIML), devre kesicinin durumunu izlemek için kullanılır. Devre kesici içerisinde sıkıştırılmış yağ tarafından doğru şekilde ark söndürme gerçekleşmesi çok önemlidir. Yağ seviyesi gerekli olan değerin çok altına indiğinde iç arıza riskini minimum seviyeye düşürmek için devre kesicinin çalışması engellenir. Bu fonksiyona giriş sinyalleri olarak devre kesici içindeki yağ seviyesini temel alan ikili bilgi kullanılır. Buna ek olarak fonksiyon alınan bilgiye göre alarmlar üretir. 271

278 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme Devre kesici durum izleme SSCBR Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC Devre kesici durum izleme SSCBR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama SSCBR farklı ölçümleme ve izleme alt fonksiyonları içerir. Devre kesici durumu Devre kesici durumu, devre kesicinin pozisyonunu, yani kesicinin açık mı, kapalı mı yoksa ara pozisyonda mı olduğunu izler. Devre kesici çalışmasını izleme Devre kesici çalışmasını izleme fonksiyonunun amacı, devre kesicinin uzun süre çalışmadığını belirtmektir. Bu fonksiyon devre kesicinin aktif olmadan durduğu, yani aynı açık veya kapalı durumda kaldığı günlerin sayısını hesaplar. Aktif olmayan gün ölçümü için bir başlangıç noktası belirtilebilir. Kesici kontak hareket süresi Yüksek hareket süreleri devre kesici mekanizmalarında bakım ihtiyacı olduğuna işaret eder. Bu nedenle aşırı hareket sürelerinin tespit edilmesi gereklidir. Açma döngüsü işlemi sırasında ana kontak açılmaya başlar. Yardımcı kontak A açılır, yardımcı kontak B kapanır ve ana kontak açık pozisyonuna erişir. Kapama döngüsü işlemi sırasında önce ana kontak kapanmaya başlar. Yardımcı kontak B açılır, yardımcı kontak A kapanır ve ana kontak kapalı pozisyonuna erişir. Hareket süreleri hesaplanırken yardımcı kontakların durum değişiklikleri temel alınır ve buna ana kontak ile yardımcı kontak arasındaki pozisyon değişikliği süre farkı da dikkate alarak bir düzeltme faktörü eklenir. İşlem sayacı Kesici üzerinde yapılan düzenli bakım faaliyetleri, örneğin kesici mekanizmasının yağlanması gibi, bir dizi işlemden oluşur. Çalışma çevrimi sayısı ayar sınırını aştığında bir alarm vererek uyarmak için uygun bir eşik ayarı yapmak, iyi bir önleyici bakım uygulamasıdır. Bu uygulama devre kesicinin yağlı olması durumunda, dielektrik test için yağ örneği alma koşulunu yerine getirmek üzere de kullanılabilir. Durum değişikliği yardımcı kontağın ikili girişinden algılanabilir. Belirli bir süre çalışmış olan veya elden geçirilmiş olan primer ekipman düşünülerek, bu sayaç için bir başlangıç değeri belirtme olanağı sunan bir fonksiyon bulunmaktadır. 272

279 1MRK UTR - Bölüm 12 İzleme I y t Birikmesi I y t birikmesi, birikmiş enerji ΣI y t nin değerini hesaplar. Burada y faktörü akım eksponenti olarak bilinir. Faktör y devre kesicinin türüne bağlıdır. Yağ devre kesicileri için faktör y normal olarak 2'dir. Bir yüksek gerilim sisteminde ise, faktör y olabilir. Kesicinin kalan ömrü Kesici her çalıştığında, devre kesicinin hizmet ömrü aşınma nedeniyle bir miktar azalır. Kesicideki aşınma açma akımına bağlıdır ve kesicinin kalan hizmet ömrü, üretici tarafından temin edilen devre kesici açma eğrisinden tahmini olarak çıkartılır. Bir devre kesicinin kalan ömrünün tahmini hesaplanması A V3 TR Şekil 107: Tipik bir 12 kv, 630 A, 16 ka vakumlu şalter için açma eğrileri Nr devre kesicinin izin verilen maksimum kapama-açma işlemi sayısı 273

280 Bölüm 12 1MRK UTR - İzleme Ia devre kesicinin açıldığı andaki akım Yönlü Katsayı Hesaplaması Yönlü katsayı aşağıdaki formüle göre hesaplanır: Directional Coef = B log A = I f log Ir A V2 TR (Denklem 80) I r I f Anma çalışma akımı = 630 A Anma arıza akımı = 16 ka A Çalışma sayısı anma = B Çalışma sayısı arıza = 20 Kalan ömrün hesaplanması Bu denklem çalıştırma anma akımı 630 A da muhtemel çalıştırma olduğunu ve arıza anma akımı 16 ka da ise çalıştırma sayısının 20 olduğunu gösterir. Böylece, açma akımı 10 ka olduğunda, 10 ka da bir çalıştırma, anma akımında /500=60 çalıştırmaya eşdeğerdir. Ayrıca, bu açma öncesinde devre kesicinin kalan ömrünün çalıştırma olduğu varsayılmıştır. Bu nedenle bir 10 ka çalıştırma sonrasında devre kesicinin çalıştırma anma akımında kalan hizmet ömrü = dır. Yay şarj süre göstergesi Devre kesicinin normal çalışması için, devre kesicinin yayı belirli bir süre içerisinde şarj edilmelidir. Bu nedenle uzun şarj sürelerinin algılanıyor olması devre kesicinin bakım zamanının geldiğine işaret eder. Yay şarj süresinin son değeri bir servis değeri olarak kullanılabilir. Gaz basıncı denetimi Gaz basıncı denetimi ark hücresi içindeki gaz basıncını izler. Basınç değeri gerekli olan değerin çok altına indiğinde devre kesicinin çalışması kilitlenir. Fonksiyonda basınç seviyelerini temel alan bir binary giriş mevcuttur, alarmlar bu giriş temel alınarak üretilir. 274

281 1MRK UTR - Bölüm 13 Ölçümleme Bölüm 13 Ölçümleme 13.1 Darbe sayacı PCGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Darbe sayacı PCGGIO IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - S00947 V1 TR Uygulama Darbe sayacı (PCGGIO) fonksiyonu harici olarak üretilmiş ikili darbeleri, örneğin harici bir sayaçtan gelen darbeleri, enerji tüketim değerlerini hesaplamak üzere sayar. Darbeler ikili giriş modülü tarafından yakalanır (BIO), ve PCGGIO fonksiyonu tarafından okunur. Ardından sayaçtaki darbe sayısı trafo merkezi barası üzerinden trafo merkezi otomasyon sistemine raporlanır veya trafo merkezi izleme sistemi tarafından bir servis değeri olarak okunur. Eğer IEC kullanıldığında, ölçeklenebilir bir değer trafo merkezi barası üzerinden kullanılabilir. Bu fonksiyonun normal kullanımı harici sayaçtan gelen enerji darbelerini saymaktır. IED'de ikili giriş modülüne ait opsiyonel giriş sayısı bu amaç için şu değere kadar frekans için kullanılabilir 10 Hz. PCGGIO ayrıca genel amaçlı bir sayaç olarak kullanılabilir Ayarlama kuralları PCM600 üzerinden, her darbe sayacı için bu parametreler ayrı ayrı ayarlanabilir: Çalışma: Kapalı/Açık traporlama: s OlayMaskesi: OlayYok/OlaylarıRaporla PCGGIO fonksiyon bloğunun giriş ve çıkış yapılandırması PCM600 ile yapılır.. Şu ikili giriş çıkış modülü (BIO), zıplama önleyici filtre varsayılan zaman 5 ms olarak, yani, sayaç 5 ms'den daha düşük bir darbe ile darbeleri bastırmıştır. İkili giriş çıkış modülünde (BIO) bulunan ikili giriş kanallarının zıplama önleme süresi 275

282 Bölüm 13 1MRK UTR - Ölçümleme için ayrı ayrı ayarları vardır; salınım sayısı ve salınım süresi. Bu değerler aşağıdaki dizinde yerel HMI ve PCM600'de değiştirilebilir: Ana menü/yapılandırma/i/o modülleri Ayarbağımsız olarak tüm giriş kanalları için ikili giriş çıkış modülü (BIO), yani, limit değişiklikleri darbe sayacına bağlı olmayan girişler için yapılmışsa, şunu etkilemez girişler darbe sayımı için kullanılan Enerji hesaplama ve talep yönetimi EPTMMTR Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Enerji hesaplama ve talep yönetimi ETPMMTR IEC Wh ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - IEC V1 TR Uygulama Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR, ileri ve geri aktif ve reaktif enerji için istatistik bilgileri toplama amacı taşır. Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) tarafından sağlanan yüksek bir hassasiyete sahiptir. Bu fonksiyonda toplam doğruluğu arttırmak için tesis kalibrasyon olanağı vardır. Bu fonksiyon, şekil 108 örneğinde gösterildiği gibi (CVMMXN) ani çıkışlarına bağlanmıştır. CVMMXN P_INST Q_INST P Q ETPMMTR TRUE FALSE FALSE STACC RSTACC RSTDMD IEC vsd IEC V1 TR Şekil 108: Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR'nin, (CVMMXN) ölçüm fonksiyonuna bağlanması Enerji değerleri PCM600 izleme aracında MWh ve MVarh cinsinden iletişim ile okunabilir ve/veya bu değerler alternatif olarak yerel HMI da gösterilebilir. Yerel HMI grafiksel ekranı PCM600 grafik ekran düzenleme aracı (GDE) kullanılarak, 276

283 1MRK UTR - Bölüm 13 Ölçümleme Ayarlama kuralları aktif veya reaktif bileşenden tercihe göre seçilen ölçüm değeri ile yapılandırılır. Dört değerin tümü de gösterilebilir. Maksimum talep değerleri MWh veya MVarh olarak aynı şekilde gösterilir. Alternatif olarak değerler darbe sayacı fonksiyonu (PCGGIO) kullanılarak da gösterilebilir. Çıkış değerleri, enerji ölçümleme fonksiyonunun darbe çıkış ayar değerleri EAFAccPlsQty, EARAccPlsQty, ERFAccPlsQty ve ERRAccPlsQty ile ölçeklendirilir ve ardından darbe sayacı, bu fonksiyonda ölçeklendirme yaparak doğru değerleri sunabilir. Ardından darbe sayaç değerleri yerel HMI üzerinde aynı şekilde gösterilebilir ve/veya iletişim yoluyla SA sistemine gönderilebilir, burada enerji darbelerinin toplanmasıyla toplam enerji hesaplanır. Sayıların doygunlaşması enerji entegrasyonunu bir yıla 50 kv ve 3000 A ile sınırlayacağından, bu prensip çok yüksek enerji değerleri için iyidir. Bundan sonra birikme tekrar sıfırdan başlar. Parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR için aşağıdaki ayarlar yapılabilir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) k için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık tenerji: Enerji ölçülürken zaman aralığı. BaşlatAkü: Kapalı/Açık enerjinin birikmesini açıp kapamak için kullanılır. Giriş sinyali STACC biriktirmeyi başlatmak için kullanılır. Giriş sinyali STACC birikmeyi durdurmak için kullanılamaz. STACC her aktifleştirildiğinde enerji miktarı resetlenir. Örneğin STACC, iki farklı tarife gösterebilmek için iki aktif enerji ölçüm fonksiyon bloğunu dahili zamanlayıcısı ile açar veya kapatır. tenergyonpls: darbenin darbe uzunluğu AÇIK süresini verir. Bu değer en az 100 ms olmalıdır (Darbe sayacı fonksiyon bloğuna bağlandığında). Tipik değer şöyle olabilir: 100 ms. tenergyoffpls: darbeler arası KAPALI süresini verir. Tipik değer şöyle olabilir: 100 ms. EAFAccPlsQty ve EARAccPlsQty: her darbedeki MWh değerini verir. Toplam darbe değerini doğru olarak verebilmesi için Darbe sayacı (PCGGIO) ayarına verilen değer ile birlikte seçilmelidir. 277

284 Bölüm 13 1MRK UTR - Ölçümleme ERFAccPlsQty ve ERRAccPlsQty: her darbede MVarh değerini verir. Toplam darbe değerini doğru olarak verebilmesi için Darbe sayacı (PCGGIO) ayarına verilen değer ile birlikte seçilmelidir. Gelişmiş kullanım için yön, sıfıra indirme, maksimum limit vb. için birtakım ayarlar da mevcuttur. Normal olarak, bu parametreler için varsayılan değerler uygundur. 278

285 1MRK UTR - Bölüm 14 İstasyon iletişimi Bölüm 14 İstasyon iletişimi 14.1 IEC haberleşme protokolü Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC IEC iletişim protokolü IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama IEC iletişim protokolü, HSI istemcileri arasında dikey iletişime ve bir veya daha fazla tedarikçi tarafından kurulmuş iki veya daha fazla akıllı elektronik cihaz (IED) üzerinde yatay iletişime olanak tanır ve bilgi değişimine ve bu bilgiyi kendi fonksiyonlarını doğru şekilde çalıştırılma altyapısını oluşturur. IEC standardının bir parçası olan GOOSE (Genel Nesneye Dayalı Trafo Merkezi Olayı), IED lerin durum ve kontrol bilgilerini kendi aralarında birbirlerine iletmelerine olanak tanır. Bunun için bir yayınlama-abonelik sistemi kullanır. Yani, IED(ler) bir olay tespit ettiğinde, çoklu gönderim yaparak bu bilgiyi almak üzere kaydolmuş cihazlara yollar. Bir IED, GOOSE mesajı yayınlayarak durum raporu verir. Ayrıca, şebeke üzerindeki herhangi bir cihaza kontrol eylemi yönlendirilmesini isteyebilir. Şekil 109 bir IEC yapılandırmasının topolojisini göstermektedir. IEC sadece trafo merkezi LAN ına arayüzünü tanımlar. LAN ın kendisi sistem entegrasyonunu yapanın sorumluluğundadır. 279

286 Bölüm 14 1MRK UTR - İstasyon iletişimi Mühendislik Is Istasyonu SMS Istasyon HSI Baz Sistemi Ag geçidi CC Yazici IED 1 IED 2 IED 3 IED 1 IED 2 IED 3 IED 1 IED 2 IED 3 KIOSK 1 KIOSK 2 KIOSK 3 IEC _en.v sd IEC V1 TR Şekil 109: üzerinden bir iletişim sistemi örneği Şekil 110 GOOSE eşler arası iletişimi göstermektedir. Istasyon HSI MicroSCADA Ag geçidi GOOSE IED IED IED IED IED A A A A A IEC V1 TR Kontrol Koruma Kontrol ve koruma Kontrol Koruma en vsd Şekil 110: GOOSE mesajı yayınlama örneği 280

287 1MRK UTR - Bölüm 14 İstasyon iletişimi GOOSE üzerinden yatay iletişim GOOSE mesajları IED ler arasında yatay iletişim ile gönderilir. Takas edilen bilgi, trafo merkezinde kilitleme, kesici arıza koruma, bara gerilim seçimi ve diğer amaçlarla kullanılır. Basitleştirilmiş prensip Şekil 111 de gösterilmiştir ve aşağıdaki gibi açıklanabilir. IED1 veri kümesini iletmeye karar verdiğinde iletimi trafo merkezi veri yolu üzerinden zorlar. Diğer tüm IED ler veri kümesini alır, ancak sadece adres listesinde bu veri kümesi bulunanları kaydeder ve bir girdi deposunda saklar. Veri kümesini alan IED nin, aldığı veri kümesinin içeriğini uygulama yapılandırmasında kullanılmak üzere sunması tanımlanmıştır. istasyon barası IED1 IED2 IED3 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 DO1/DA1 DO1/DA2 DO2/DA1 DO2/DA2 DO3/DA1 DO3/DA2 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 DO1/DA1 DO1/DA2 DO2/DA1 DO2/DA2 DO3/DA1 DO3/DA2 SMT DA1 DO1 DA2 DA1 DO3 DA2 DA1 DO2 DA2 Receive-FB FBa FBb FBc PLC Program IEC ai IEC V1 TR Şekil 111: SMT: SMT ile GOOSE temel ve sinyal yönlendirme Özel fonksiyon blokları veri kümesini alır ve fonksiyon bloğu üzerinden, uygulama yapılandırmadaki uygulama fonksiyonları için çıkış sinyalleri olarak sunar. Özel görevler için bunlara uygun GOOSE alma fonksiyon blokları vardır. SMT farklı veri nesne özniteliklerini (örneğin stval veya büyüklük) çıkış sinyaline bağlayarak bunları uygulama yapılandırma içindeki fonksiyonların kullanımına sunar. Bir matris hücre dizisi kırmızı ile işaretli ise GOOSE alıcı fonksiyon bloğu yardımcı olsa bile IEC veri öznitelik tipi birbirine uymaz. SMT alınan veri kümelerinde bu denetimi yapar. Şekle 112 bakınız 281

288 Bölüm 14 1MRK UTR - İstasyon iletişimi IEC V1 TR IEC vsd Şekil 112: SMT: SMT üzerinden GOOSE Yön gösterme GOOSE alma fonksiyon blokları, veri kümesi tarafından alınan süzülmüş proses bilgilerini, uygulamanın yapılandırılmasında kullanılabilecek tek bir öznitelik bilgisi haline getirir. SMT matrisindeki çarpı işaretleri, alınan değerleri SMT içindeki ilgili fonksiyon blok sinyali ile bağlar, bakınız Şekil 113 Buna ait kalite özniteliği SMT ye otomatik olarak bağlanır. Bu kalite özniteliği, GOOSE fonksiyon bloğunun çıkışları üzerinden ACT de bulunur. 282

289 1MRK UTR - Bölüm 14 İstasyon iletişimi IEC V1 TR IEC en.vsd Şekil 113: SMT: Dönüştürülmüş sinyallerle GOOSE alma fonksiyon bloğu Ayarlama kuralları IEC protokolüyle ilgili iki ayar bulunur: Operation Kullanıcı IEC iletişimini şöyle ayarlayabilir: Açık veya Kapalı. GOOSE, GOOSE trafiğinin gönderilip alınacağı Ethernet bağlantısına ayarlanmalıdır. Bir IED içerisinde yer alan her fonksiyon için IEC spesifik verileri (mantıksal düğümler vb.) şunun için iletişim protokolü kılavuzunda bulunabilir: IEC DNP3 protokolü DNP3 (Dağıtılmış Ağ Protokolü), proses otomasyon sistemlerinin bileşenleri arasında veri iletişiminde kullanılan bir dizi iletişim protokolüdür. DNP3 protokolü hakkında detaylı bilgi için DNP3 İletişim protokolü kılavuzuna başvurun. 283

290 Bölüm 14 1MRK UTR - İstasyon iletişimi 14.3 IEC iletişim protokolü IEC , kontrol sistemi ile bilgi değiştiren ve bit/s'ye kadar veri transfer hızına sahip olan kodlanmış bit seri iletişim için dengesiz (ana birimyardımcı) protokolüdür. IEC terminolojisinde birincil istasyon ana birim, ikincil istasyon ise yardımcı birimdir. İletişim noktadan noktaya prensibine dayalıdır. Ana birimin, IEC iletişim mesajlarını çözebilecek bir yazılıma sahip olması gerekir. IEC için İletişim protokol kılavuzu 650 serisi satıcıya özel IEC uygulamasını içerir. IEC protokolü COM05 iletişim modülünde optik seri veya RS485 seri iletişim arayüzünü kullanmak için yapılandırılabilir. Optik seri (OPTICALPROT) için Çalışma seçim fonksiyonu ve RS485 (RS485PROT) için Çalışma seçim iletişim arayüzünü seçmek için kullanılır. PCM600'de IEC mühendislik prosedürü için Mühendislik kılavuzuna bakın. RS485 (RS485103) için IEC Optik seri iletişim (OPTICAL103) ve IEC seri iletişim fonksiyonları optik seri veya RS485 seri iletişim arayüzleri için iletişim parametrelerini yapılandırmak için kullanılır. 284

291 1MRK UTR - Bölüm 15 Temel IED fonksiyonları Bölüm 15 Temel IED fonksiyonları 15.1 İç olay listeli kendi kendine denetim Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC IEC İç hata sinyali INTERRSIG - - İç olay listesi SELFSUPEVLST - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Koruma ve kontrol IED lerinin çok sayıda fonksiyonu vardır. Dahili olay listeli kendi kendini denetleme (SELFSUPEVLST) ve dahili hata mesajları (INTERRSIG) fonksiyonları, IED nin denetimi için kullanılır. Arıza sinyalleri arızayı analiz etmeyi ve bulmayı kolaylaştırır. Bu fonksiyonlar donanım ve yazılım denetiminin her ikisini de yapar. Ayrıca, güç besleme modülünde bir donanım kontağıyla ve/veya yazılım üzerinden olası arızaları da belirlemek mümkündür. Dahili olaylar cihazın içindeki tümleşik denetleyici fonksiyonlarıyla üretilir. Denetleyici fonksiyonlar, IED içindeki farklı modüllerin denetimini yapar ve arıza gerçekleştirdiğinde bununla ilgili bir olay yaratılır. Benzer şekilde, arıza düzeltildiğinde, bununla ilgili de bir olay oluşturulur. Olay listesi her 10s'de bir güncellenir, bununla birlikte olay listesi oluşturulduğunda bir olay görünür olmaz. Farklı modüllerin tümleşik denetiminden başka, olaylar aşağıdaki durum değişiklikleri için de oluşturulur: tümleşik gerçek zamanlı saat (çalışıyor/arızalı). harici zaman senkronizasyonu (çalışıyor/arızalı). Kilit değiştir (açık/kapalı) Olaylar ayrıca aşağıdaki durumlarda da oluşturulur: IED ayarlarında herhangi bir değişiklik yapıldığında. 285

292 Bölüm 15 1MRK UTR - Temel IED fonksiyonları Dahili olaylara 1 ms aralıklı olarak zaman etiketi koyulur ve bir listede saklanır. Bu listede en fazla 40 olay bulunabilir. Liste dolduğunda ilk giren ilk çıkar prensibi doğrultusunda (FIFO) en eski olayın üzerine yazılır. Liste yerel HMI ile sıfırlanabilir. Dahili olaylar listesi, devreye alma ve arıza takibi sırasında kullanılabilecek değerli bilgileri sağlar Zaman senkronizasyonu Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC Zaman senkronizasyonu TIMESYNCHGE N IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC Zaman sistemi, yaz saati başlama DSTBEGIN - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC Zaman sistemi, yaz saati bitiş DSTEND - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IRIG-B üzerinden zaman senkronizasyonu IEC IRIG-B - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC SNTP üzerinden zaman senkronizasyonu IEC SNTP - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC IEC UTC ye göre saat dilimi TIMEZONE - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 286

293 1MRK UTR - Bölüm 15 Temel IED fonksiyonları Uygulama IED nin koruma ve kontrol sisteminin temel alacağı ortak zamanı elde etmek için hizmet sorumluluğu alanı içinde olduğu gibi her bir trafo merkezinin içinde de GPS zaman senkronizasyonu gibi ortak genel bir kaynak kullanın. Bu şekilde güç sistemindeki tüm IED ler üzerinde kaydedilen arızaların ve olayların karşılaştırması ve analizi yapılabilir. Dahili olayların ve arızaların zaman etiketiyle işaretlenmesi, arıza değerlendirmede çok yardımcı olur. Zaman senkronizasyonu olmadan yalnız IED nin kendi içerisindeki olaylar birbiriyle karşılaştırılır. Zaman senkronizasyonu sayesinde tüm istasyondaki, hatta hat uçları arasındaki olaylar ve arızalar değerlendirme sırasında karşılaştırılabilir. IED de, dahili zaman farklı kaynaklardan senkronize edilebilir: SNTP IRIG-B DNP IEC Micro SCADA OPC sunucusu zaman senkronizasyon kaynağı olarak kullanılmamalıdır Ayarlama kuralları Sistem zamanı Zaman sadece IED içerisinden yerel HMI ile Yapılandırma/Zaman/ SİSTEMSAATİ yoluna giderek yıl, ay, gün, saat, dakika ve saniye ile ayarlanır. Senkronizasyon Harici zaman senkronizasyonu ile, gerçek zamanlı saat (ZAMAN)'ın nasıl senkronize edileceği yerel HMI veya PCM600 ile ayarlanır. ZamanSenk ZMNSENKGEN ayarı zaman senkronizasyonu kaynağını ayarlamak için kullanılır. Ayar alternatifleri: KabaSenkKynğ seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: Kapalı SNTP DNP IEC HassasSenkKynğ seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: 287

294 Bölüm 15 1MRK UTR - Temel IED fonksiyonları Kapalı SNTP IRIG-B SenkAna parametresi, iletişim şebekesinde (IEC ) bağlı IED sisteminde zaman senkronizasyonu için IED'nin ana birim olup olmadığını tanımlar. SenkAna seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: Kapalı SNTP -Sunucu Zaman senkronizasyonu saate ince ayar yapar. IEC zaman senkronizasyonu IEC protokollü bir IED zaman senkronizasyonu için kullanılabilir fakat doğrulama nedenlerinden dolayı önerilmemektedir. Ancak bazı durumlarda bu tarz senkronizasyon gereklidir, örnek olarak başka hiçbir tip senkronizasyona erişilemediğinde. İlk önce IED'yi, PST'de bulunan IED Yapılandırma/Zaman/Senkronizasyon/ TIMESYNCHGEN:1 üzerinden IEC ile veya yerel HMI'dan senkronlanacak şekilde ayarlayın. GUID-68284E7B-A24D-4E78-B5BA-736B29F50E9A V1 TR Şekil 114: PST'de bulunan TIMESYNCHGEN:1 altındaki ayarlar Sadece KabaSenkSrc IEC 'e ayarlanabilir, HassasSenkKaynağı ayarlanamaz. Zaman senkronizasyonu kaynağını ayarladıktan sonra kullanıcı IEC zaman senkronizasyon özel ayarlarını kontrol etmeli ve düzenlemelidir, bu işlem aşağıdaki menüden yapılır: IED Yapılandırma/İletişim/İstasyon iletişimi/ IEC :1. AnabirimZamanAlanı ana birimden gönderilen zamanın formatını belirler. Format şu şekilde olabilir: Koordine Edilmiş Evrensel Zaman (UTC) Ana birimdeki yerel zaman ayarı (Yerel) Ana birimde yaz saatine göre ayarlı yerel zaman ayarı (DST ile yerel) ZamanSenkModu, IED tarafından gönderilen zamanı belirler. Zaman senkronizasyonu aşağıdaki yollar kullanılarak yapılır: 288