Altındağ Halk Eğitim Merkezi nde Kadın Kursiyerlerin Kadın Sağlığı Konusunda Bilgi Düzeylerini Belirlemek İçin Ölçme Aracı Geliştirme Çalışması

Transkript

1 A r a ş t ı r m a m a k a l e s i Altındağ Halk Eğitim Merkezi nde Kadın Kursiyerlerin Kadın Sağlığı Konusunda Bilgi Düzeylerini Belirlemek İçin Ölçme Aracı Geliştirme Çalışması Sevgi TURAN, Şevkat BAHAR ÖZVARIŞ ÖZET Amaç: Halk sağlığı alanında sağlık eğitimi ve sağlığı geliştirme ile ilgili programlarda ihtiyaç belirleme ve programların değerlendirilmesinde, hedef grupların bilgi düzeylerini belirlemede ölçme araçlarından sıklıkla yararlanılmaktadır. Bu çalışmada, kadın sağlığı konusunda geliştirilen bir programın değerlendirilmesinde kullanılmak üzere, kadın kursiyerlerin bilgi düzeyini belirlemede kullanılan ölçme aracının geliştirilmesi süreci ve sonuçları betimlenmiştir. Yöntem: Altındağ Halk Eğitim Merkezi nde uygulanan araştırmaya, bu merkezdeki kurslara devam eden 233 kişi katılmıştır. Çalışmada örnekleme yapılmamış, geliştirilecek aracın asıl uygulanacağı kişilere benzer özelliklere sahip olması nedeniyle Altındağ Halk Eğitim Merkezi ne devam eden kadın kursiyerlere deneme testi uygulanarak bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Uygulamadan elde edilen test sonuçlarına madde analizi yapılarak ölçme aracı geliştirilmiştir. Bulgular ve Sonuç: Çalışmada, ölçme aracının geliştirilmesinde, kullanım amacının belirlenmesi, ölçme aracında ölçülecek hedef ve davranışların belirlenmesi, soruların yazılması, soruların gözden geçirilmesi, deneme formunun hazırlanması, deneme uygulamasının yapılması, madde analizi ve soruların seçimi, teste son şeklinin verilmesi ve test istatistiklerinin kestirilmesi aşamaları izlenmiş ve bu aşamalarda gerçekleştirilen işlemler gerekçeleri ile tartışılmıştır. Bu çalışmanın sonucunda ayırdedicilik gücü ortalama 0,49, güçlüğü ortalama 0,48, güvenirliği ise 0,94 olan bir ölçme aracı geliştirilmiştir. Eğitimde ihtiyaç belirleme ve program değerlendirme çalışmalarında kullanılacak ölçme araçlarının, ölçme aracı geliştirme için önerilen bu aşamalara uygun geliştirilmesi elde edilen bilgilerin niteliğini artıracaktır. Anahtar Sözcükler: Sağlık Eğitimi, Ölçme Aracı Geliştirme, Kadın Sağlığı Study on Developing a Measurement Tool to Determine Knowledge Levels of Women Trainees at Altındağ Community Training Center on Women s Health ABSTRACT Objective: Assessment tools are frequently used for needs assessment, evaluation of programmes, and assessment of target groups knowledge of health education and health promotion programmes in the field of public health. In the present study, the process and results of development of an assessment tool, which is used to determine the knowledge levels of women who are attending to the course was described in order to use for the assessment of a program that is developed for women s health. Method: 233 female trainees who attended these training courses at the Altındağ Public Training Center participated to the present study. Sampling techniques were not used however a pilot test was conducted among female trainees who attended the courses at the Altındağ Public Training Center because of their similar characteristics to the real study group. Doing item analysis on the test results of the pilot study developed the assessment tool. Results and Conclusion: In the present study, the following steps and processes were described and discussed in terms of their motivators in the development of an assessement tool; identifying the objective of use of this test; identifying the objectives and behaviors that would be measured with this assessment tool; writing the test items; reviewing the test items; development of the battery of the test; administration of the pilot test; conducting item analysis and selection of the items; preparation of the last version of the test; and estimating the test statistics. In the result of this study, there were developed a scale of which average discrimination is 0,49, average difficulty is 0,48 and reliability coefficient is 0,94. It will be increased quality of data collected the scale used for need assessment and curriculum evaluation if the scale develops using this process. Key words: Health Education, Development of an Assessment Tool, Women s Health Araş. Görevlisi, Hacettepe Üniversitesi Tıp Eğitimi ve Bilişimi Anabilim Dalı Yazışma Adresi: Sevgi Turan, Hacettepe Üniversitesi Tıp Eğitimi ve Bilişimi Anabilim Dalı, Ankara e-posta: sturan@hacettepe.edu.tr Prof.Dr., Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, e-posta: sevkato@hacettepe.edu.tr [Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: ]

2 Turan ve Özvarış Giriş ve Amaçlar Eğitim programlarının geliştirilmesinde, ihtiyaçların belirlenmesi ile başlanarak, bu ihtiyaçlara yönelik hedeflerin saptanması, içeriğin belirlenmesi, eğitim durumlarının düzenlenmesi ve uygulanması, programın değerlendirmesi aşamaları izlenir (1-2,4). Bu süreçte ihtiyaçların saptanması, eğitim programının uygulanması ve değerlendirilmesinde ölçme araçlarından yararlanılmaktadır (3-5). Halk sağlığı alanında çalışanlar da sağlık eğitimi ve sağlığı geliştirme programları kapsamında program öncesinde mevcut durumu, farklı hedef gruplarının bilgi düzeyini belirlemek ve uygulanan eğitim programlarını değerlendirmeye yönelik pekçok çalışma yürütmektedir. Bir değerlendirme sürecinde ölçme ve ölçüt gibi iki unsura ihtiyaç vardır. Ölçme olmadan, yani belli bir özelliği ya da durumu gözleyip gözlem sonuçlarını sayı ya da simgeyle göstermeden değerlendirme olamaz (5-8). Ölçme işlemi ölçme araçları ile gerçekleştirilir. Eğitimde kullanılan ölçme araçları ve yöntemleri hazırlanışları ve kullanışlarında gerektirdikleri bilgi ve beceriler yönünden çeşitlilik gösterir (8). Bir ölçme aracının veya yönteminin kullanılış amacına uygunluğunu tayin eden birçok etken vardır. Bu etkenler aracın veya yöntemin kendi niteliğiyle ilgili olduğu gibi, uygulanış koşulları ve üzerinde ölçme yapılan kişilerin nitelikleriyle de ilgili olabilir. Ölçme araç ve yöntemlerinin nitelikleri geçerlilik, güvenilirlik ve kullanışlılık olarak sayılabilir (8-9). Ölçme aracı geliştirmede izlenen adımlar farklı biçimlerde oluşturulabilmekle birlikte yapılacak etkinlikler ve içerikleri büyük ölçüde benzemektedir. Bu aşamalar şöyle özetlenebilir: 1. Kullanım amacının belirlenmesi: Ölçme araçlarının öğretimde kullanımı, öğretime ve öğrenene dönük olarak düşünülebilir. Ölçme araçlarının öğretim yönünden kullanım amaçları arasında öğretim programının sağlamlığının ve öğretim hizmetinin niteliğinin değerlendirilmesinde kullanılması yer almaktadır. Öğrenen yönünden kullanım amaçları ise öğrenme eksiklerinin belirlenmesi, yetenek ve ilgiler doğrultusunda yönlendirme yapılması, öğrenme güçlüklerinin saptanması ve öğrenme düzeyinin belirlenmesidir (10-11). 2. Ölçme aracında ölçülecek hedef ve davranışların belirlenmesi: İkinci aşama ölçme aracının kullanım amacına ulaşmak için yoklanması gereken özelliklerin yani hedeflerin saptanmasıdır (8,10-11). Belirle- nen hedeflerin aşamalı sınıflamasında sıklıkla kullanılan taksonomilerden biri Bloom Taksonomisi dir. Bloom ve arkadaşları, sınıflamalarında hedefleri bilişsel, duyuşsal ve psikomotor olmak üzere üç alana ayırmıştır. Bu sınıflamada yer alan bilişsel alan ise bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme olmak üzere altı basamağa ayrılmıştır (6,8,10-13). Bu aşamada hedef-davranışlar belirlendikten sonra, hedef ve konuların kesiştiği nokta ve ağırlıklar, davranışların ölçme aracında hangi oranda dahil edileceği gösterilmesi amacıyla, belirtke tablosu adı verilen tabloda gösterilmektedir (8). Belirtke tablosu, bir boyutunda hedeflerin diğer boyutunda konuların (içerik) yer aldığı iki boyutlu bir tablodur (10,12). Ölçme aracı geliştirilirken ihtiyaca ve ölçmenin amacına göre, belirtke tablosundaki davranışların tamamı dikkate alınabileceği gibi bir kısmı ile de yetinilebilir. Ancak, hangi davranışların ölçüleceği ve bunlar için kaç soru sorulacağı belirlenmelidir (10). Ölçme aracı, programının işe yararlılık derecesi, öğretim hizmetinin etkililiği, öğrencilerin bir konu ile ilgili eğitim ihtiyaçları, öğrenme eksiklikleri ve güçlüklerinin belirlenmesi amacıyla kullanılacak ve bunların sonucunda bazı düzeltici girişimlerde bulunulması bekleniyorsa, geliştirilecek ölçme aracında tüm davranışların yer alması gerekmektedir. Ancak programın işe yararlığı veya öğretim hizmetinin etkililiği ile ilgili bir gösterge aranıyor ve geliştirme girişiminde bulunulması beklenmiyorsa hedeflerle kapsanan davranışların belli bir örnekleminin yer almasıyla yetinilebilir. Bu durumda belirtke tablosundaki ağırlıklara oranlı bir biçimde ya da üst düzey öğrenmelere daha çok ağırlık verecek şekilde yoklanacak davranışlar belirlenmelidir (11). 3. Soruların (maddelerin) yazılması: Bu aşamada üç ilkeye dikkat edilmesi gerekmektedir: kullanılacak soru türünün yoklanacak davranışa uygun olması, soruların belirtke tablosunda yer alan davranışları yoklaması ve alt konulara göre soru sayılarının önceden saptanan ağırlığa uygun olması (10). 4. Soruların gözden geçirilmesi: Bu aşamada hazırlanan soruların ölçülmek istenen davranışı ölçüp ölçmediği, bilimsel yönden doğruluğu, dil yönünden anlaşılırlığı ve teknik özellikleri bakımından kusurlu olup olmadığı kontrol edilir. 5. Deneme formunun hazırlanması: Hazırlanan sorular ölçme aracının sahip olması gereken özelliklere uy- 6

3 gun olarak biçimlendirilir. Deneme uygulamasındaki soru sayısının esas teste konulacak soru sayısının üç katı olması önerilmektedir. Formdaki sorular tesadüfi olarak dağıtılmalı, aynı davranışı yoklayan sorular art arda getirilmemeli, yazılar okunaklı olmalı, cevaplandırmayı zorlaştırmamak için bir soru ayrı sayfalara bölünmüş olmamalı ve form, cevaplamanın nasıl yapılacağına ilişkin bir yönerge içermelidir. Bu testin uygulanacağı esas gruba benzer özellikte bir deneme grubu seçilmelidir (10). 6. Deneme uygulamasının yapılması: Bu aşamada deneme uygulaması planlanarak uygulanır. Deneme uygulamasının planlanmasında ölçme aracının yanıtlanması için ayrılacak süre, uygulama zamanı, görev alacak kişiler ve görevleri belirlenerek uygulama bu doğrultuda gerçekleştirilmelidir. Ölçme aracının uygulanması için her soruya yaklaşık saniye düşecek şekilde süre verilmesi önerilmektedir (10). 7. Madde analizi ve soruların seçimi: Madde analizi, madde (soru) istatistiklerinin hesaplanması, doğrudan teste konulabilecek soruların seçilmesi, düzeltilmesi gereken soruların belirlenmesi, teste alınması mümkün olmayan soruların belirlenmesi, gerek denenen gerekse yeniden düzenlenecek ölçme aracının istatistiksel özelliklerinin kestirilmesi amacıyla yapılmaktadır. Turan ve Özvarış Ölçme aracının önemli bir niteliği güvenilirliğidir. Güvenilirlik, bir ölçme araç ve yönteminin ölçtüğü değişkeni ne derece duyarlılıkla ölçebildiği, ölçme sonuçlarının tesadüfi hatalardan ne derece arınık olduğunu ifade eder. Diğer bir deyişle güvenirlik, bir ölçme aracının duyarlı, birbiriyle tutarlı ve kararlı sonuçları verebilmesi gücüdür (8). Soruların seçilmesinde madde istatistiklerinden olan ayırdedicilik indisleri (r bis ) ve güçlük indislerine (p j ) bakılmaktadır. Madde güçlüğü (güçlük indisi), test verilen gruptaki bireylerin soruyu doğru olarak cevaplandırma yüzdesidir. Kullanılacak ölçme araçlarının sorularının çeşitli güçlüklerde, çoğunluğu orta güçlükte ve ortalama güçlüğü 0,50 civarında oluşan sorulardan oluşması önerilmektedir (8). Test maddelerinin (sorularının) ayırt ediciliği ise sorunun yüksek puanlarla düşük puanları ayırdetmedeki etkililik derecesidir. Ayırt edicilik gücü 0,40 ve daha yukarı değerde sorular çok iyi, 0,30-0,40 arasındakiler ise iyidir. Bu gibi sorular genellikle düzeltme gerektirmeden ölçme aracına alınır. Ayırt ediciliği 0,20-0,30 arasında olanlar ise düzeltilerek alınabilir, 0,20 den küçük olan sorular ise kullanılmamalıdır (8). 8. Teste Son Şeklinin Verilmesi ve Test İstatistiklerinin Kestirilmesi: Testte bulunması kararlaştırılan sorularla teste son şekli verilerek, test formu asıl uygulama için hazır hale getirilir. Ölçme aracının son şeklinde seçilen sorularla, test istatistikleri hesaplanarak, testin ortalama ayırdedicilik indisi, güçlük indisi ve güvenirliği ile uygulamaya hazırlanan testin istatistikleri tahmin edilir. Bir eğitim programı değerlendirilirken, uygulanan bu programın etkililiği hakkında bir değerlendirme çalışması yapılarak sonuçta bir karara varılır. Bu kararın verilmesi, gerekli nitelikleri taşımayan ölçme araçları ile yapılan ölçmelere dayanırsa, sonuçta hatalı kararların verilmesine neden olabilir. Bu çalışmanın amacı, kadın sağlığı konusunda geliştirilen bir programın değerlendirilmesinde kullanılmak üzere, kadın kursiyerlerin kadın sağlığı ile ilgili bilgi düzeyini belirlemek için ölçme aracının geliştirilmesidir. Bu amaçla, bilgi düzeyini belirlemede kullanılan ölçme aracının geliştirilmesi süreci ve sonuçları tanımlanmıştır. Yöntem Çalışma Altındağ Halk Eğitim Merkezi nde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada örnekleme yapılmamış, geliştirilecek aracın uygulanacağı kişilere benzer özelliklere sahip kişilerle gerçekleştirilmiştir. Geliştirilecek aracın asıl uygulama grubu Mamak Halk Eğitim Merkezi ne devam eden kadınlar olduğundan, bu gruba benzer nitelikler taşıması ve asıl uygulamanın yapılacağı yerden uzak olması nedeniyle Altındağ Halk Eğitim Merkezi seçilmiştir. Çalışmaya bu merkezdeki kurslara katılan 233 kişi katılmıştır. Ölçme aracının geliştirilmesinde kullanım amacının belirlenmesi, ölçme aracında ölçülecek hedef ve davranışların belirlenmesi, soruların yazılması, soruların gözden geçirilmesi, deneme formunun hazırlanması, deneme uygulamasının yapılması, madde analizi ve soruların seçimi, teste son şeklinin verilmesi ve test istatistiklerinin kestirilmesi aşamaları izlenmiştir. Çalışmadan elde edilen veriler, madde analizi için ITEMAN programı, diğer verilerin analizleri için SPSS 11.0 istatistik paket programı kullanılarak analiz edilmiştir.

4 Turan ve Özvarış Bulgular Bu bölümde öncelikli olarak çalışmanın yapıldığı gruba ait bazı özellikler verilmiş, daha sonra ölçme aracı geliştirirken izlenen aşamalar özetlenmiştir. Çalışma Grubunun Bazı Özellikleri Çalışmada görüşülen kadın kursiyerlerin %35,6 sı, yaş grubundadır. Yaş ortalaması 24,8±0,5 dir, %58,8 ile bekarlar çoğunluğu oluşturmaktadır. Öğrenim durumlarına bakıldığında ise %37,3 ünün ilkokul, %24,9 unun ortaokul, %26,6 sının lise mezunu olduğu görülmektedir. Halk eğitim merkezinde kursiyerler değişik kurslara katılabilmektedir. Bu çalışmaya katılan kadın kursiyerlerin büyük çoğunluğu, makine nakışı (%52,4) ve anne çocuk eğitimi (%24,0) kursuna devam etmektedirler (Tablo 2). Ölçme Aracı Geliştirme Aşamaları Kullanım amacının belirlenmesi Bu çalışmada geliştirilen ölçme aracının kullanım amacı, kadın sağlığı ile ilgili geliştirilen bir kurs programının değerlendirilmesidir. Değerlendirilecek kurs programı Mamak Halk Eğitim Merkezi ne devam eden kadın kursiyerlere yönelik hazırlanmıştır. Bu nedenle geliştirilen ölçme aracı, programın uygulandığı grupta hedeflerine ulaşıp ulaşmadığını belirleyebilmek için geliştirilmiştir. Ölçme aracında ölçülecek hedef ve davranışların belirlenmesi Yukarıda belirtilen ölçme aracının kullanım amacı doğrultusunda, öncelikle kadın sağlığı ile ilgili hedef ve davranışlar belirlenmiştir. Hedeflerin aşamalı sınıflandırılmasında Bloom Taksonomisi kullanılmıştır. Daha sonra hedeflere yönelik kadın sağlığı konusundaki alt konular belirlenmiştir. Çalışmada, hedef-davranışların ve konuların belirlenmesinde konu ile ilgili kaynak ve araştırmaların incelenmesinin yanı sıra halk eğitim merkezi yönetici ve eğitmenlerinin görüşlerinden ve konu alanı uzmanlarından yararlanılmıştır. Hedef ve davranışlar belirlendikten sonra Tablo 1 de verilen belirtke tablosu hazırlanarak davranış sayıları ve ağırlıkları belirlenmiştir. Belirlenmiş olan davranışların gebelik, doğum ve lohu- Tablo 1. Kadın Sağlığı Programı Hedef-İçerik (Belirtke) Tablosu (Ankara, 2002) BİLGİ KAVRAMA Üniteler Hedefler Terimler Bilgisi (1.11) Sınıflamalar Bilgisi (1.23) Ölçütler Bilgisi (1.24) Yöntem Bilgisi (1.25) İlkeler Bilgisi (1.31) Kavrayabilme (2.20) TOPLAM Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Kadın Sağlığı Tanımlar 3 2,0 1 0, ,7 Kadın Üreme Organları , ,3 1 0,7 11 7,3 Ergenlik Dönemi ve Sağlık 1 0,7 4 2, ,3 1 0,7 8 5,3 Gebelik, Doğum ve Lohusalık 2 1,3 4 2, ,0 5 3, ,0 Aile Planlaması 1 0,7 1 0, ,0 11 7,3 8 5, ,0 Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar ve HIV/AIDS Menopoz Sonrası ve Yaşlılık Dönemi Kadın Sağlığı Sorunları Kadına Yönelik Şiddet ve Sağlık Üzerine Etkisi 1 0,7 5 3,3 1 0, ,3 1 0,7 10 6,7 1 0,7 6 4,0 3 2, ,0 1 0,7 14 9,3 2 1,3 3 2, ,7 1 0,7 7 4,7 Beslenme 3 2,0 2 1, , ,0 Fizik Egzersiz ,7 1 0, ,7 1 0,7 4 2,7 Tütün, Alkol ve Uyuşturucu Maddeler , ,3 1 0,7 5 3,3 TOPLAM 14 9, ,0 5 3, , , , ,0 8

5 salık (%15.0) ve aile planlaması (%30,0) konularında daha fazla olduğu görülmektedir. Bu konularda yöntem ve ilkeler bilgisi basamaklarında kazandırılması gerekli davranış sayısının çok olmasına bağlıdır. Tüm konular içerisinde ise sınıflama (%21,0), yöntem bilgisi (%16,0) ve ilkeler bilgisi (%33,0) basamağının ağırlığı fazladır. Geliştirilecek aracın kullanım amacı kurs programının değerlendirilmesi olmasına rağmen, programın değerlendirilmesinde bir ölçüt elde edilmesi beklendiğinden, hazırlanacak ölçme aracındaki soru sayısının belirlenmesinde davranış örneklemi yapılması yoluna gidilmiştir. Bu amaçla belirtke tablosundaki davranışları temsil edecek ağırlıkta 50 çoktan seçmeli (dört seçenek) sorudan oluşan bir ölçme aracının hazırlanması kararlaştırılmıştır. Soru ve seçenek sayısının belirlenmesinde ölçme aracının uygulanacağı grubun özellikleri (halk eğitimine yönelik olması, farklı eğitim gruplarından bireyler olmakla birlikte ortaokul ve daha az öğrenim düzeyinde olanların çoğunluk olması gibi) ölçüt olarak alınmıştır. Soruların (maddelerin) yazılması Araştırmada, bilişsel alandaki öğrenmelerin ölçülmesi amaçlandığından, bu alan için uygun soru türü olan çoktan seçmeli sorular hazırlanmıştır. Sorular hazırlanırken hedeflerin konulara dağılımı, yani belirtke tablosundaki hazırlıklar dikkate alınmıştır. Daha sonraki aşamada yarısı elenmek üzere, testin son halinde bulunması istenen soru sayısının dört katı kadar (200 soru) çoktan seçmeli soru hazırlanmıştır. Soruların gözden geçirilmesi Bu amaçla çalışmada hazırlanan sorular, üçü konu alanı uzmanı ve ikisi ölçme değerlendirme uzmanı olmak üzere, beş farklı eğitmene verilerek incelemeleri istenmiştir. Daha sonra gelen önerileri ve hedeflerin konulara dağılımı dikkate alınarak sorular arasından 100 tanesi denenmek üzere seçilmiştir. Deneme formunun hazırlanması Seçilen 100 soru A ve B formu olarak iki bölüme ayrılmıştır. Böylece aynı hedeflere yönelik 50 şer sorudan oluşan iki ayrı form (test) oluşturulmuştur. Denemenin yapılacağı grup seçilirken esas uygulamanın yapılacağı gruba benzer olması dikkate alınmıştır. Soru sayısının artması cevaplamada isteksizlik yaratabilmesi nedeniyle bilgi toplanamayan sorular olabileceğinden hazırlanan A ve B formlarının aynı halk eğitim merkezindeki kursiyerler iki ayrı gruba ayrılarak uygulanması kararlaştırılmıştır. Turan ve Özvarış Deneme uygulamasının yapılması Deneme uygulamasından önce Altındağ Halk Eğitim Merkezi ne gidilerek yönetici ve öğretmenlerle görüşülmüş ve çalışma hakkında bilgi verilmiştir. Oluşturulan iki ayrı form, Altındağ Halk Eğitim Merkezi nde Ocak 2002 tarihinde (A Formu 114, B Formu 119 kişi) uygulanmıştır. Testin uygulanması sırasında her kursun öğretmeni sınıfta bulunmuştur. Ölçme aracının uygulanması için her soruya yaklaşık saniye düşecek şekilde 45 dakika süre verilmiştir (10). Çalışma grubunun bazı özellikleri Tablo 2 de verilmiştir. Madde analizi ve soruların seçimi Bu çalışmada, deneme uygulaması sonrasında madde ve test istatistikleri ITEMAN programı kullanılarak hesaplanmış ve sonuçlar Tablo 3 de verilmiştir. Sorular seçilir- Tablo 2. Altındağ Halk Eğitim Merkezi nde Görüşülen Kadın Kursiyerlerin Bazı Demografik Özellikleri (Ankara, 2002) Özellikler (n=233) S % Yaş , , , , , , ,0 Medeni Durum Bekar ,7 Evli 86 36,9 Boşanmış 6 2,6 Ayrı Yaşıyor 2 0,9 Eşi Ölmüş 2 0,9 Öğrenim Durumu Okur Yazar 11 4,7 İlkokul 87 37,3 Ortaokul 58 24,9 Lise 62 26,6 Yüksekokul/Fakülte 15 6,5 Devam Ettikleri Kurslar Makine Nakışı ,4 Anne Çocuk Eğitimi 56 24,0 Giyim 20 8,6 Bilgisayar 20 8,6 Kuaförlük 15 6,4 9

6 Turan ve Özvarış Tablo 3. Kadın Sağlığı Ölçme Aracı A ve B Formunun Test İstatistikleri (Ankara, 2002) A FORMU B FORMU Cevaplayıcı Sayısı Madde Sayısı En Yüksek Puan 42,00 34,00 En Düşük Puan 0,00 10,00 Ortanca 21,00 22,00 Ortalama 21,66 22,06 Standart Hata 2,95 3,01 Varyans 59,17 29,22 Standart Sapma 7,69 5,41 Çarpıklık -0,21 0,02 Sivrilik 0,22-0,53 Güvenirlik 0,85 0,69 Ortalama Güçlük 0,43 0,44 Ortalama Ayırdedicilik 0,44 0,32 Seçilen Sorular için Güvenirlik 0,85 0,64 ken ayırdedicilik indisleri (r bis ) ve güçlük indislerine (p j ) bakılmıştır. Deneme uygulaması sonrasında geliştirilen ölçme aracının ortalama güçlüğü A formu için 0,43, B formu için 0,44 olarak hesaplanmıştır. Deneme formlarında ortalama ayırtedicilik gücü ise A formu için 0,44, B formu için 0,32 olarak hesaplanmıştır. Testin güvenirliği KR-20 ise A Formu için 0,85, B formu için 0,64 olarak bulunmuştur (Tablo 3). Ölçme aracının son şekline soru seçerken, madde ayırdedicilik gücü 0,20-0,30 arasında olan sekiz soru düzeltilerek alınmıştır, alınan diğer soruların ise ayırtediciliği 0,30 dan yüksektir. Teste Son Şeklinin Verilmesi ve Test İstatistiklerinin Kestirilmesi Yukarıda sözü edilen kriterler dikkate alınarak, ölçme aracının son şekli 50 sorudan oluşturulmuştur. Ölçme aracının son şeklinde seçilen soruların ayırdedicilik güçleri 0,20-0,90 arasında, ortalama 0,49 dur, güçlük indisleri ise 0,04-0,90 arasında, ortalama 0,48 dir. Son şekline seçilen sorularla test güvenirliği A formu için 0,85, B Formu için 0,64 olarak hesaplanmıştır. Ölçme aracı değişik konulardan oluşan sorulara göre alt bölümlere ayrılmıştır. Buna göre, kadın sağlığı tanımlar ve kadın üreme organları bölümü beş soru, ergenlik dönemi bölümü üç soru, gebelik, doğum ve lohusalık bölümü sekiz soru, aile planlaması bölümü ondört soru, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve HIV/AIDS bölümü dört soru, menopoz sonrası ve yaşlılık dönemi bölümü beş soru, kadına yönelik şiddet bölümü iki soru, beslenme ve fizik egzersiz bölümü yedi soru, tütün, alkol ve uyuşturucu maddeler bölümü iki soru olmak üzere toplam 50 sorudan oluşmuştur. Ölçme aracının puanlanmasında her soru bir puan üzerinden değerlendirilmiştir. Son hali verilmiş olan ölçme aracı Mamak Halk Eğitim Merkezi nde 594 kişiye uygulandıktan sonra güvenirliği (KR-20) tekrar hesaplanmış ve 0,94 olarak bulunmuştur. Tartışma ve Sonuç Bir ölçme aracının geliştirilmesi uzun bir süreç olmakla birlikte, bu aşama sonrasında elde edilen aracın uygulanması ile daha güvenilir veriler elde edilmektedir. Bu çalışmada ölçme aracı geliştirme uygulamasına gidilmeden ilk hazırlanan formla uygulama yapılmış olsaydı güvenirliği düşük (A Formu 0,85, B Formu 0,64) bir araçla elde edilen verilerden yararlanılmış olacaktı. Ancak yapılan deneme uygulaması ve madde analizi ile istenilir niteliklere sahip bir ölçme aracı geliştirilebilmiştir. Ölçme aracının son şeklinde seçilen soruların ayırdedicilik güçleri ortalama 0,49, güçlük indisleri ise ortalama 0,48 bulunmuştur. Güvenirlik ise 0,94 gibi yüksek bir rakama ulaşmıştır. Bu çalışmadan elde edilen ölçme aracı daha sonra Mamak Halk Eğitim Merkezine Devam Eden Kadın Kursiyerlere Yönelik Kadın Sağlığı Eğitim Programının Değerlendirilmesi isimli makaleye konu olan başka bir çalışmada kullanılmıştır. Sağlık dahil hangi alanda olursa olsun, eğitimde program değerlendirmede farklı yaklaşım ve yöntemler kullanılabilmekte ve seçilen araştırma yöntemlerinin özelliğine göre de çeşitli araçlarla bilgi toplanabilmektedir. Eğitimde geliştirilen programların sağlamlığının diğer bir ifade ile hedeflerine ulaşmasının değerlendirilebilmesi için programın hedeflerine uygun olarak ölçme araçlarının geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Bu amaçla kullanılan ölçme araçları bilimsel yönteme uygun geliştirildiği sürece, bu ölçme araçları kullanılarak yapılacak ihtiyaç belirleme ve program değerlendirme çalışmalarından elde edilen bilgilerin niteliği de artacaktır. KAYNAKLAR 1. Geray C. Halk Eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları; 1978 p Demirel Ö. Öğretimde Planlama ve Değerlendirme Öğretme Sanatı. Ankara: Pegema Yayıncılık; 2004 p

7 3. Fidan N ve Erden M. Eğitime Giriş. Ankara: Meteksan Anonim Şirketi; 1994 p Bahar Özvarış Ş. ve Demirel Ö. Öğrenen Merkezli Tıp Eğitimi Eğitici Rehberi; 2002 p Bilen M. Plandan Uygulamaya Öğretim. Ankara: Aydan Web Tesisleri; 1996 p Sönmez V. Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı. Ankara: Anı Yayıncılık; 1994 p Demirel Ö. Genel Öğretim Yöntemleri. Ankara: USEM Yayınları; 1996 p Turgut M. F. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Metotları. Ankara: Yargıcı Matbaası; 1995 p 27-46; p Turan ve Özvarış 9. Tezbaşaran A. Likert Tipi Ölçek Geliştirme Klavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği; 1997 p Baykul Y. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme. Ankara: ÖSYM Yayınları; 2000 p Özçelik D. A. Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: ÖSYM Yayınları; 1998 p Ertürk S. Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Meteksan A.Ş; 1984 p Tekin H. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Yargı Kitap ve Yayınevi; p