HEMŞİRELERİN ELEKTROKARDİOGRAFİYE (EKG) İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİNİN VE EĞİTİM GEREKSİNİMLERİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2000, 4 (2) HEMŞİRELERİN ELEKTROKARDİOGRAFİYE (EKG) İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİNİN VE EĞİTİM GEREKSİNİMLERİNİN BELİRLENMESİ Fügen GÖZ* Gülcan BARAN** ÖZET Yoğun bakım ve acil birimlerde çalışan hemşirelerin bakım verdikleri hastaların durumlarının kritik olması nedeni ile hastalıklarına ilişkin belirti ve bulguların erken tanılanmasının yanı sıra gerekli girişimlerin belirlenmesinde ve uygulanmasında önemli sorumlulukları vardır. Bu çalışma, yoğun bakım ve acil birimlerde çalışan hemşirelerin EKG ye ilişkin değerlendirmelerine göre eğitim gereksinimlerini belirlemek amacı ile tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Çalışmanın sonunda hemşirelerin büyük kısmının EKG eğitimi almadığı; eğitim alanların da EKG değerlendirmelerinin ve girişimlerinin yeterli olmadığı ve bu konuda bilgi eksikliği duyulduğu belirlenmiştir. Hemşirelerin daha etkili ve yaptıkları işten daha fazla doyum sağlayarak çalışmaları için bu konuda, hizmet içi eğitim ya da EKG kursundan geçmeleri önerilmiştir. Anahtar Sözcükler: Hemşirelik, elektrokardiyografi, eğitim gereksinimi SUMMARY Determining of the nurses assessments about ECG and need of education The nurse working in intensive care and emergency units of their patients critical conditions, are highly responsible of determination and application of attempts as well as early detection of diagnosing the signs and symptoms of their disease. This study, related to the appraisal of the nurse working in intensive care and emergency units on ECG, is a descriptive one made in order to determine their need of education. It is known that majority of the nurse working in these units are not educated about EKG and the appraisal and attempt on ECG is inadequate and there is lack of knowlodge abaut this subject. In order to help the nurse to work more actively and to get more worksatisfaction, it is suggested that they should have in service education or a course on ECG. Key Words: Nursing, electrocardiogram, need of education GİRİŞ Elektrokardiyografi (EKG), myokardın depolarizasyonu ve repolarizasyonu esnasında meydana gelen elektriksel impulsların, vücut yüzeyine yerleştirilen elektrotlar aracılığı ile kağıt üzerine yazdırılmak sureti ile bazı kalp hastalıklarında tanı koyma yöntemidir (ECG Basics 1999). Yoğun bakım ve acil birimlerde çalışan hemşirelerin bakım verdikleri hastaların durumlarının kritik olması nedeni ile, hastalıklarına ilişkin belirti ve bulguların erken tanılanmasının yanı sıra, gerekli girişimlerin belirlenmesinde ve uygulanmasında önemli sorumlulukları vardır. Bu birimlerde çalışan hemşirelerin EKG çekme ve yorumlama ile monitör izleme konusunda bilgili olmalarının, riskli kalp problemlerinin saptanması, hastaya yapılacak girişimler ile ilgili karar verilmesi ve girişimlerin uygulanmasında hayati önemi vardır (Enç 1991, Hearns 1994, Hebra 1994, Ide 1995, Stewart ve ark. 1995). Rich in (1999) kardiyopulmoner arrest gelişmiş 100 hasta üzerinde gerçekleştirdiği retrospektif çalışmanın sonuçları, hemşirenin hastada ortaya çıkan EKG değişikliklerini ve hastanın fizyolojik ve genel durumunu izleyerek kardiyak arrest gibi kritik durumu belirleme, tanılama ve önlemede önemli bir rolü olduğunu ortaya koymaktadır. * Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Sağlık Yüksekokulu İç Hastalıkları Hemşireliği ABD, Kocaeli ** Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Sağlık Yüksekokulu Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği ABD, Kocaeli

2 Hemşire, EKG işleminin her aşamasında (derivasyonların doğru yere yerleştirilmesi EKG yi değerlendirebilme) ve riskli durumları (myokard enfarktüsü, ventriküler fibrilasyon) tanılayabilmede yeterli olmalıdır (Ide 1995, Thomason 1995). Hebra (1994) hemşirenin, normal kardiyak ritmi ve ritm bozukluklarını tanıyabilmesi ve spesifik monitör derivasyonlarının seçimini yapabilmesi (akut myokard enfarktüsünde sağ prekardiyal derivasyonların kullanılması gibi), yanı sıra kalbin ileti sistemi konusunda da yeterli bilgi ve donanıma sahip olması gerektiğini belirtmektedir. Hemşirelik mesleğinin profesyonelleşmesi ve hemşirelerin görev aldıkları birimlerde etkili bakım sunabilmeleri için, yeterli bilgi ve deneyime sahip olmalarının yanında gelişen teknolojiye paralel olarak tıbbi cihazları doğru kullanmaları ve bu cihazlardan en iyi şekilde yararlanmaları gerekmektedir. Günümüzde, Amerika da EKG çekme kursu almış olan hemşireler bu görevleri yerine getirmektedirler (Mc Connel 1994, Erkal ve Türmen 1998). Yoğun bakımda görev alan hemşirelerin bu konuda lisanslı, kurs almış ve profesyonel olmaları önerilmektedir (Özer ve Yürügen 1998, Jeffries 1999). AMAÇ Bu çalışma yoğun bakım ve acil birimlerde çalışan hemşirelerin EKG ye ilişkin değerlendirmelerinin sonucunda eğitim gereksinimlerini belirlemek amacı ile yapılmıştır. YÖNTEM Araştırmanın evrenini oluşturan, Kocaeli ilinde bulunan dört büyük hastanenin yoğun bakım ve acil birimlerde çalışan (Kocaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi n=42, Sosyal Sigortalar Kurumu Kocaeli Hastanesi n=16, Sosyal Sigortalar Kurumu İzmit Hastanesi n=17, Sağlık Bakanlığı İzmit Devlet Hastanesi n=35) 110 hemşireden araştırmaya katılmayı kabul eden 87 si örneklem grubunu oluşturmuştur. Verilerin elde edilmesinde araştırmacılar tarafından hazırlanan veri toplama formu kullanılmıştır. Bu formda; hemşirelerin tanıtıcı özellikleri, EKG çekme işlemi ile ilgili bilgilerine ve daha sıklıkla gelişenler ile acil müdahale gerektiren yedi farklı elektrokardiyogramı (sinüs bradikardisi, sinüs taşikardisi, atriyal fibrilasyon, ventriküler fibrilasyon, ventriküler taşikardi, idioventriküler ritm, myokard enfarktüsü) yorumlama/değerlendirme ve girişimlerine yönelik sorular yer almıştır. Hemşirelerle uygun oldukları zamanda bire bir görüşülmüş, hemşireler birbirlerinin değerlendirmelerini görmemiş ve duymamışlardır. BULGULAR VE TARTIŞMA Hemşirelerin % 52.9 unun ön lisans programı, % 35.6 sının Sağlık Meslek Lisesi mezunu olduğu, % 37.9 luk eşit oranlarda Kocaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi ve Sağlık Bakanlığı İzmit Devlet Hastanesinde, % 12.6 sının Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanelerinde, % 11.6 sının Sosyal Sigortalar Kurumu İzmit Hastanesinde % 59.6 sının acil birim, % 40.4 ünün koroner yoğun bakım ünitelerinde çalıştığı, bu ünitelerde % 73.6 sının 15 yıl, % 26.4 ünün 5 yıl ve daha fazla deneyimi olduğu belirlenmiştir. Mc Connel (1994) hemşirelerin büyük bir çoğunluğunun kullanılan aletler hakkındaki bilgileri diğer çalışanlardan aldıklarını saptamıştır. Hemşirelerin EKG ile ilgili eğitim alma durumları değerlendirildiğinde; % 66.7 sinin eğitim almadığı ancak gerektiğinde çalışma arkadaşlarından bilgi aldıkları, % 33.3 ünün eğitim aldığı belirlenmiştir. Eğitim alan hemşirelerin bu eğitimlerini aldıkları yerler okul, hizmet içi eğitim programı ve diğerleri (hekim, hemşire, başka bir hastanede eğitim programına gönderilme) şeklinde olup, sadece % 3.4 ünün EKG ve % 2.3 ünün yoğun bakım hemşireliği kursu aldıkları saptanmıştır. Özer ve Yürügen (1998) ve Jeffries (1999), hemşirelerin EKG ile ilgili eğitimlerinin yetersiz olduğunu ve bu amaçla farklı eğitim programlarının yapılmasını önermektedirler. Hemşirelerin % 85 i EKG ile ilgili değerlendirmelerini yetersiz bulduklarını ifade etmişlerdir. Hemşirelerin % 48.2 si EKG değerlendirmede, % 28.7 si EKG bulgularına yönelik girişimlere karar vermede, % 21.8 i diğerleri (bozuk ve modern olmayan EKG cihazı, hasta sayısının fazla olması), % 16 sı hastanın hazırlığı, % 14.9 u EKG elektrotlarının yerleştirilmesi, % 9.1 i tedaviye yönelik konularda bilgi eksiklikleri olduğunu ifade etmişlerdir (Tablo 1).

3 Tablo 1. Hemşirelerin EKG ye İlişkin Girişimlerini Yeterli Bulma ve EKG İle İlgili Bilgi Durumlarına Göre Dağılımı (n=87) EKG ye İlişkin Bilgi Durumu n % EKG ye ilişkin girişimlerini yeterli bulma durumları Evet Hayır Kalp pili kullanan hastanın EKG çekme/ monitöerizasyonunda dikkat edilmesi gerekenler Nabız alma Tansiyon alma Pilin ritmi Elektrotların yerinde olup/olmadığı Bilmiyor EKG çekilmeden önce yapılan hazırlıklar Psikolojik hazırlık Fiziksel hazırlık Bilgi verme+fiziksel hazırlık Prekardiyal unipolar derivasyonların yerleştirildiği bölgeyi işaretleme durumu Doğru Yanlış PQRST dalgalarını elektrokardiyogram üzerinde belirtme durumu Doğru Yanlış EKG değerlendirirken dikkat edilecek durumlar* Elektrotun yerinde olupolmadığı Ritmi Hızı Dalga aralığı Genel durumu değerlendirme Yanıtsız EKG ile ilgili bilgi eksikliği olduğunu düşündükleri konular * Hastanın hazırlığı EKG elektrotlarının yerleştirilmesi EKG nin değerlendirilmesi EKG yorumuna göre yapılacak girişimlerin belirlenmesi Tedavi ile ilgili girişimler Diğerleri * Birden fazla ifade kullanılmıştır. Yüzdeler toplam n e göre alınmıştır

4 Hemşirelere kalp pili kullanan hastada nelere dikkat ettikleri sorulduğunda; % 49.4 ü kan basıncı ölçtüklerini, % 17.3 ü pilin ritmini izlediklerini belirtmişler, % 18.4 ü ise bilmediklerini ifade etmişlerdir (Tablo 1). Hemşirelerin % 70.1 i EKG çekmeden önce hastaları fiziksel olarak hazırladığını, % 28.7 si hastaları hem işlem hakkında bilgilendirdiklerini hem de fiziksel olarak hazırladıklarını ifade etmiştir. Hemşirelerin % 83.9 unun prekardiyal unipolar derivasyonların yerleştirildiği bölgeyi yanlış, sadece % 16.1 inin doğru belirledikleri saptanmıştır (Tablo 1). Hemşireler EKG derivasyonunu doğru yere yerleştirebilmelidir. Hatalı yerleştirme EKG nin yorumlanmasında güçlük çıkaracaktır (Hebra 1994, Ide 1995, Thomason ve ark. 1995, Erkal ve Türmen 1998). Hemşirelerin normal bir elektrokardiyogramda PQRST dalgalarını işaretlemeleri istendiğinde; % 64.4 ünün doğru, % 35.6 sının ise yanlış işaretledikleri saptanmıştır (Tablo1). Hemşirelere EKG ya da monitör izlerken nelere dikkat ettikleri sorulduğunda; % 44.8 oranında EKG ritmini, % 29.8 oranında dalga aralığını, % 25.2 oranında hızını, % oranında elektrotların yerinde olup olmadığını ve % 8.4 oranında hastanın genel görünümünü değerlendirdiklerini belirtmişlerdir (Tablo 1). Ide (1995) ve Rich (1999) monitorizasyon izleme ve aritmiyi tanılamada hemşirenin yeterli olması gerektiğini vurgulamaktadır. Tablo 2. Hemşirelerin EKG ye İlişkin Değerlendirmelerinin Dağılımı (n=87) Değerlendirme Durumu Elektrokardiyogram Doğru Yanlış Yanıtsız Örneği n % n % n % Sinüs bradikardisi Sinüs taşikardisi Atriyal fibrilasyon Ventriküler fibrilasyon Ventriküler taşikardi İdioventriküler ritm Myokard enfarktüsü Hemşirelerin % 29.8 inin ventriküler fibrilasyonu, % 26.5 lik eşit oranlarda da sinüs bradikardisi ve ventriküler taşikardiyi, % 25.3 ünün sinüs taşikardisini, % 25.3 ünün myokard enfarktüsünü, % 23 ünün atriyal fibrilasyonu, sadece % 2.3 ünün ise idioventriküler ritmi doğru olarak değerlendirdikleri belirlenmiştir. Hemşirelerin % 42.5 i EKG değerlendirmesinin hekim tarafından yapıldığını ifade etmişler ve bu ifade yanıtsız olarak kabul edilmiştir (Tablo 2). Yoğun bakım hemşiresi ciddi komplikasyon ve yüksek mortalite riski nedeni ile EKG yi değerlendirmenin yanında en erken dönemde değişiklikleri tanılayabilmeli ve bulguları saptayabilmelidir (Hebra 1994, Ide 1995, Stewart ve ark. 1995, Rich 1999). Hemşirelerin önemli bir oranının (sinüs bradikardisinde % 21.5, sinüs taşikardisinde % 22.7, atriyal fibrilasyonda % 33.7, ventriküler fibrilasyonda % 31.8, ventriküler taşikardide % 31.7, idiyoventriküler ritmde % 30.8, myokard enfaktüsünde % 25) saptadıkları anormal bulguları hekime rapor ettikleri belirlenmiştir Tablo 3). Hemşirelerin sinüs bradikardisi durumunda % 26.9 unun hastayı gözlemlediği, sinüs taşikardisinde % 15.9 unun ilaç tedavisi uyguladığı, atriyal fibrilasyonda % 13.5 inin ilaç tedavisi uyguladığı, % 11.2 sinin hastaları monitorize ettiği, ventriküler fibrilasyonda % 11.4 ünün ilaç tedavisi uyguladığı, ventriküler taşikardide, % 13.9 unun ilaç tedavisi uyguladığı, idioventriküler ritmde % 15.4 ünün de fibrilasyon işlemini uyguladığı, % 2.9 unun solu

5 Tablo 3. Hemşirelerin EKG ye İlişkin Girişimlerinin Dağılımı (n=50)* EKG BULGULARI GİRİŞİMLER Sinüs bradikardisi Sinüs taşikardisi Atriyal fibrilasyon Ventriküler fibrilasyon Ventriküler taşikardi İdiyoventriküler ritm Myokard enfarktüsü Hekime rapor etme İlaç uygulama Sedasyonu sağlama Monitörize etme Vital bulguları alma Gözlem yapma Tetkik için kan alma Solunum desteği Defibrilasyon Resüsitasyon Pil uygulaması için hazırlık * 37 hemşire monitörün hekim tarafından takip edildiğini ifade ettiği için, toplam sayı (50) değişmiştir. Yüzdeler her bir EKG bulgusuna karşılık gelen değişkeni işaretleyen hemşire sayısına göre alınmıştır.

6 Tablo 4. Hemşirelerin EKG ile İlgili Eğitim Alma Durumları ile Ventriküler Fibrilasyonu Değerlendirmeleri Arasındaki İlişki (n=87) EKG Eğitimi EKG Değerlendirme Durumu Alma Durumu Bilen Bilmeyen Toplam n % n % n % Alan Almayan Toplam num desteği sağladığı, % 14.4 ünün ilaç tedavisi uyguladığı, % 0.9 unun sedasyonu sağlamaya yönelik girişimlerde bulunduğu belirlenmiştir (Tablo 3). Hemşireler tanıladıkları sorunlar doğrultusunda girişimlerini belirleyebilme ve uygulayabilme bilgi ve becerisine sahip olmalıdır (Hearns 1994, Hebra 1994, Özer ve Yürügen 1998, Rich 1999). Anormal EKG bulgusu mutlaka hekime rapor edilmeli ve diğer girişimlere de hemen başlanılmalıdır. Çalışmamızda ise EKG bulgularını hekime rapor etmede bir eksiklik olduğu anlaşılmaktadır. İlaç tedavisi uygulama da büyük oranda verilen bir cevap olmuştur. İlaç uygulaması hekimin önerisine göre uygulanmakta olduğundan hemşireler tarafından daha kolaylıkla yerine getirilmektedir. Tablo 3 de görülen ve hemşirelerce uygulanmadığı anlaşılan girişimlerin çok olması ise; bu tür kliniklerde klinik protokollerinin oluşturulmamış olmasından kaynaklanabilir. EKG eğitimi alan hemşirelerin % 41.4 ünün ventriküler fibrilasyonu doğru değerlendirdiği, EKG eğitimi almayan hemşirelerin ise % 22.4 ünün ventriküler fibrilasyonu doğru değerlendirdikleri belirlenmiştir. Bununla birlikte, eğitim alan hemşirelerden sadece okulda eğitim alanların ventriküler fibrilasyonu doğru değerlendiremedikleri ortaya konulmuştur. Hemşirelerin EKG eğitimi alma durumları ile ventriküler fibrilasyonu değerlendirmeleri arasındaki ilişkiye baktığımızda, EKG eğitimi alan hemşirelerin ventriküler fibrilasyonu daha doğru değerlendirdikleri görülmekle birlikte, eğitim alan hemşireler ile eğitim almayan hemşireler arasındaki farklılık anlamlı bulunmamıştır (X 2 = 8.3, p> 0.05). Bu sonuç, hemşirelerin EKG ile ilgili aldıkları eğitimin yetersiz olduğunu göstermektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Yoğun bakım ve acil birimde çalışan hemşirelerin önemli bir oranının EKG ile ilgili eğitim almadığı, eğitim alanların da EKG değerlendirmelerinin ve girişimlerinin yeterli olmadığı ve bu konuda bilgi eksikliği olduğu, EKG nin/ monitörün sadece hekim tarafından değerlendirildiği belirlenmiştir. Bu sonuç doğrultusunda, EKG ile ilgili bilgi eksiklikleri olduğunun farkında olan hemşirelerin, daha etkili olabilmeleri ve daha fazla iş doyumu alarak çalışmaları için bu konuda daha etkili hizmet içi eğitim programlarının ya da EKG kursu gibi organizasyonların yapılması ve hangi durumda kimin ne yapması gerektiğine dair klinik protokollerin oluşturulması önerilmektedir. KAYNAKLAR ECG Basics (1999) Total Care Programming, Printed in the United States of America, s.27. Enç N (1991) Koroner yoğun bakım ünitelerinde çalışan hemşirelerin kritik durumlarda hemen karar verme işlevinin analizi, Hemşirelik Bülteni, 21(5):8388. Erkal S, Türmen A (1998) Yoğun bakımda tıbbi cihazların kullanımı konusunda hemşirelerin eğitilmesi, XIV. Ulusal Kardiyoloji Kongresi Kitabı, Antalya, s Hearns PA (1994) Differentiating ischemia, injury, infarction: expanding the 1 lead electrocardiogram, Dimens Crit Care Nurs, 13(4):

7 1 Hebra JD (1994) The nurse s role in continious dsyrhythmia monitoring, AACN Clin Issues Crit Care Nurs, 5(2): Ide B (1995) Bedside electrocardiyographic assessment, J Cardiyovasc Nurs, 9(4):1023. Jeffries PR (1999) Learning how to perform a 12 ECG using virtual realit, Prog Cardiovasc Nurs, 14(1):713. Mc Cannel EA (1994) Perioperative nurses roles in maniging new technology, AORN Journal, 63(5): Özer Y, Yürügen B (1998) Yoğun bakım ünitelerinde ventriküler fibrilasyonda protokol belirlemek için bir ön çalışma, XIV. Ulusal Kardiyoloji Kongresi Kitabı, Antalya, s Rich K (1999) Inhospital cardiac arrest: preevent variables and response, Clin Nurse Spec, 13(3): ; quiz Stewart ve ark. (1995) Early detection and management of right ventricular infarction: the role of the critical care nurse, Dimens Crit Care Nurs, 14(6): Thomason ve ark. (1995) Monitoring electrocardiographic changes: results of a nation survey, J Cardiovasc Nurs, 9(4):19. 1