BURSA EKONOMİSİNİN 2000 YILININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 BURSA EKONOMİSİNİN 2000 YILININ DEĞERLENDİRİLMESİ 1- GİRiŞ Prof.Dr.Ali Ceylan ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İ.İ.B.F. ÖĞRETİM ÜYESİ Bilindiği gibi, 1999 yılı, Türkiye ekonomisi açısından oldukça zor bir ekonomik yıl olmuştur. Asya krizinin ülkemize yansıması, ayrıca, 1999 Ağustos depremi, ekonomik yaşantımızı önemli ölçüde etkilemiştir. Söz konusu olumsuz gelişmelerin ardından, 2000 yılı ekonomide canlanmanın görüldüğü bir yıldır. Bu nedenle, Bursa'daki 250 şirket sıralamasını, genel makro değişkenler dikkate alınarak değerlendirmekte yarar vardır. Bursa'daki 250 şirket sıralaması, sanayi kuruluşları arasında olmasına karşın, bazı döviz büroları da sanayi kuruluşları arasında yer almaktadır. Öte yandan, 250 şirket sıralamasında bazı ticari kuruluşlarının da yer alması, araştırmanın içeriği konusunun tekrar düşünülmesini gerektirmektedir. Bu açıdan düşünüldüğünde, BTSO'nun ticaret şirketleri arasında da ayrı bir sıralama yapmasının yararlı olacağı ileri sürülebilir. Bu yazıdaki değerlendirmeler, tamamen araştırma sonuçlarına göre yapılacaktır. Enflasyonist ortam nedeniyle, mali tablo verilerine olan güven azlığı, belli bazı oranlar yardımıyla değerlendirme yapılmasmı gündeme getirmiştir. Enflasyonun neden olduğu güvensizliği ortadan biraz olsun kaldırmak amacıyla, değerlendirmelerde, yöntem olarak, yüzde yöntemi uygulanmıştır. Bursa'daki 250 şirket sıralamasında, 90 şirket veya toplam şirket sayısının %36'sını tekstil sektöründe faaliyet gösteren şirketler oluşturmuştur. Başka bir ifadeyle, bütün olumsuz gelişmelere karşın, 2000 yılında da tekstil ve konfeksiyon sektörü, Bursa'da bir numaralı sektör olma özelliğini korumuştur yılı verileri ile karşılaştırıldığında, 250 şirket arasında yer alan tekstildeki şirket sayısı 85 `den, 2000 yılında 90 şirkete çıkmıştır. Bursa ekonomisindeki iki numaralı sektör, otomotiv ana ve yan sanayi sektörüdür yılı araştırma sonuçlarına göre, 1999 yılında, 250 şirket arasında 42 olan şirket sayısı, 2000 yılında 48 şirkete ulaşmıştır. Bursa'daki 250 şirket sıralamasında üçüncü konumdaki sektör, makine ve metal sanayidir. İlk iki sektördeki olumlu gelişmelere karşın, makine ve metal sektörü 2000 yılında gerilemiştir. Örneğin, bu sektörün, 250 şirket arasında %11 olan

2 payı, %10'a gerilemiştir. Bunun nedeni, makine ve metal sektörünün yatırım malı üretmesi olabilir. Bu üç sektörün Bursa ekonomisinde çok önemli bir ağırlığı vardır. Bu sektörlerin Bursa ekonomisindeki ağırlıkları toplamı,1998 yılında %59; 1999 yılında %62; 2000 yılında %65 olmuştur. Görüleceği gibi, söz konusu üç sektörün Bursa ekonomisindeki ağırlığı artmaktadır. Ancak, ilk iki sektörün payı artarken, makine ve metal sektörünün payının azaldığını belirtmek gerekir. Bursa'da araştırma kapsamına giren 4 sektörün toplam istihdam içerisindeki payları aşağıdaki gibidir. Tablo 1 : Sektörlerin İstihdam içindeki Payları Sektörler Tekstil ve Konfeksiyon %46 %48 %37 %45 Otomotiv Ana ve Yan Sanayi %19 %24 %28 %28 Gıda, Tarım ve Hayvancılık %8 %9 %11 %7 Makine ve Metal %9 %7 % 11 %9 Elde edilen sonuçlara göre, istihdam açısından, gıda tarım ve hayvancılık ile makine ve metal sanayilerinde gerileme görülmektedir. Özellikle, 2000 yılının tekstil ve konfeksiyon sektörü için iyi bir yıl olduğu istihdam rakamlarından anlaşılmaktadır. 2. BURSA'DAKİ 250 BÜYÜK FİRMANIN VARLIK YAPISI Bursa'da faaliyet gösteren ilk 250 firmanın net aktifleri toplamı, 2000 yılında bir önceki yıla göre %7 artarak, %42'ye ulaşmıştır. özellikle, otomotiv ana ve yan sanayi şirketlerinin net aktiflerinde, 2000 yılında olumlu bir değişiklik gözlenmiştir. Örneğin, bu sektörde, net aktifler/toplam aktifler oranı 1999 yılında %23 iken, bu oran 2000 yılında %29 `a sıçramıştır. Varlık yapısı açısından bakıldığında, Bursa'da gıda tarım ve hayvancılık sektörünün önemli oranda gerileme kaydettiği görülecektir. Örneğin, bu sektörün, net aktifler/toplam aktifler oranı, 1999 yılında %14 iken, bu oran 2000 yılında %6'ya gerilemiştir. Net aktifler oranı gerileyen bir başka sektör ise, elektrik-elektronik sektörüdür. Bu sektörün 1999 yılında %6 olan net aktifler / toplam aktifler oranı, 2000 yılında %5 `e gerilemiştir.

3 Bursa ekonomisi açısından söz konusu 5 sektörün net aktifleri toplamı, 1997 yılı için %88, 1998 yılı için %71, 1999 yılı için %87 ve 2000 yılı için %82 olarak hesaplanmıştır. Görüldüğü gibi, söz konusu 5 sektör, Bursa ekonomisinin çok önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. 3. BURSA'DAKİ 250 BÜYÜK FİRMANIN BAŞLICA FİNANSAL ORANLARI Bursa'da faaliyet gösteren en büyük 250 fırmanın oranlar aracılığıyla değerlendirmesi yapılırken, son dört yılın birbirleriyle karşılaştırması da yapılmıştır ÖZ SERMAYE / NET AKTİFLER ORANI Bilindiği gibi,öz sermaye / net aktifler oranı, işletmelerin net aktiflerini ne oranda öz kaynaklarla fınanse ettiklerini gösterir. Bursa'daki 250 fırma ve beş sektör itibariyle, son dört yıla ait öz sermaye / net aktifler oranı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 2 : Öz Sermaye/Net Aktif Oranları 1997 %43 %40 %52 %46 %41 % %42 %37 %48 %49 %33 % %36 %28 %49 %40 %33 % %39 %27 %49 %52 %28 %49 Tablodan görüleceği gibi, Bursa'daki 250 firmanın öz sermaye/net aktifler oranı, 1997 yılı için %43, 1998 yılı için %42, 2000 yılı için %39'dur. Kriz yılı olan 1999 yılı dikkate alınmazsa, 250 firmanın ortalama öz sermaye/net aktifler oranı %41'dir. Bu açıdan, bu oranın altında kalan, tekstil ve gıda sektörlerinin sermaye yapılarının güçlendirmeleri gerekir Kredi maliyetlerinin yüksek olduğu göz önüne alındığında, toplam sermaye içinde öz sermaye payının düşüklüğü, olası krizlerin, tekstil ve gıda sektörlerini çok daha fazla etkileyecekleri ileri sürülebilir. Bu nedenle, özellikle tekstil ve gıda sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin öz sermaye artışına gitmeleri önerilir NET AKTİF DEVİR HIZI (SATIŞLAR/NET VARLIKLAR) Net aktif devir hızı, net aktiflerin bir yılda kaç defa paraya dönüştüğünü gösterir. Bu oran ne kadar yüksek çıkarsa, varlıkların o kadar etkin kullanıldığı kabul edilir.

4 Değerlendirme yapabilmek için, Bursa'daki 250 fırma için hesaplanan, net aktif devir hızı oranları Tablo 3'te verilmiştir. Tablo 3 : Net Aktif Devir Hızı Oranları l Tablo dikkatli bir şekilde incelendiğinde, 1997 yılına göre, 1998, 1999 ve 2000 yıllarında öz kaynak devir hızlarında düşüş trendi gözlenmektedir. Oranlardaki düşüşün nedeni, satışlardaki azalmadır. Bu nedenle, şirketlerin yurt dışı pazarları da dikkate alarak satışlarını arttırmaları gerekmektedir. Otomotiv dışındaki bütün sektörler, net aktif devir hızı açısından ortalamanın altındadır. Bununla beraber, tekstil sektörünün satışlarının önemli ölçüde düştüğü, hatta varlıklarını yılda bir kez bile paraya dönüştüremediği görülmektedir. Bir önceki tabloda öz sermaye/net aktifler oranı dikkate alındığında, tekstil sektörünün satışlarının diğerlerine göre çok daha hızlı düştüğü söylenebilir ÖZKAYNAK DEVİR HIZI (SATIŞLAR/ÖZSERMAYE) Öz kaynak devir hızı, işletmelerde öz kaynakların ne kadar etkin kullanıldığını ölçmeye yarayan bir orandır. Türkiye'deki 500 büyük fırmanın öz kaynak devir hızı 3'ün üzerindedir. Bursa'daki 250 firma açısından öz kaynak devri hızı ortalamaları da 3'ün üzerindedir. Sektörler bazında ve ortalama öz kaynak devir hızları, tablo 4'de gösterilmiştir. Tablo 4 : Öz Kaynak Devir Hızları Tablodan görüldüğü gibi, öz sermayesini en etkin kullanan sektör gıda sektörüdür, bunu otomotiv sektörü takip etmektedir.

5 3.4. KARLILIK ORANLARI Karlılık oranları, işletmelerin başarılarının en son göstergesidir. Bursa bölgesinde zarar eden firma sayısı ve beyan edilen zarar tutarı, 2000 yılında bir önceki yıla göre azalmıştır. Bununla beraber, zarar eden sektörler, basın yayın matbaacılık ve ambalaj, deri kürk ve ayakkabı, nakliye ve ulaştırma ile muhtelif sektör kategorilerinde toplanan fırmalardır. Bu çalışmada, Bursa'daki 250 firma ile ilgili olarak üç karlılık oranı hesaplanacaktır. Bunlar; l. Satışların Karlılığı (Vergi Öncesi Kar/Satışlar) 2. Öz sermaye Karlılığı (Vergi Öncesi Kar/Öz sermaye) 3. Aktif Karlılığı (Vergi Öncesi Kar/Toplam Aktifler) SATIŞLARIN KARLILIĞI Satışların karlılığı, bir işletmenin vergi öncesi karının satışlarına bölünmesiyle bulunur. Bu oran işletmenin satışları üzerinden vergi öncesi ne kadar kar ettiğini gösterir. Tablo 5 : Satışlar Üzerinden Karlılık Oranları 1997 %8.3 %3.9 % 13.1 % 10.8 %7.3 % %4.4 %0.2 %6.4 %7.6 %4.4 % %2.8 %0.5 %5.4 %0.2 %4.8 % %6.3 % 1 % 12 % 1 %3 %3 Tablo incelendiğinde, otomotiv sektörü dışında işletmenin satışları üzerinden karlılıklarının hızla düştüğü görülecektir. Ancak, 2000 yılı ortalama karlılığı, 1999 yılına göre önemli ölçüde artmıştır. Bu artış bütün sektörler için geçerlidir. Tekstil ve makine, karlılığın en düşük olduğu sektörler olarak görülmektedir ÖZ SERMAYE KARLILIĞI Öz sermaye karlılığı, vergi öncesi karın öz sermayeye oranlanması ile bulunur. Bursa bölgesindeki 250 şirketin ortalama ve beş sektörün öz sermaye karlılıkları Tablo 6'da verilmiştir. Tablo 6 : Öz Sermaye Karlılık Oranları

6 1997 %28 % 13.8 %48.6 %24.9 %26.6 % % 14 %5 %26.3 % 18.2 % 18.6 % % 10.7 % 1.9 %23.3 %0.5 % 15.1 % %20 %3 %46 %3 % 12 %6 250 firmanın ortalama öz sermaye karlılık oranlarında, 1998 ve 1999 yıllarına göre, 2000 yılında %10'a yakın bir artış söz konusudur. Gıda sektörü hariç diğer bütün sektörlerin öz sermeye karlılıkları, 2000 yılında artmıştır. Özellikle otomotiv sektörünün karlılığında önemli bir artış görülmektedir. Tekstil ve elektrik sektörleri, öz sermeye üzerinden 1999 yılında zararda iken, 2000 yılında karlı konuma gelmişlerdir AKTİF KARLILIĞI Aktif karlılığı, işletmelerin toplam aktifleri üzerinden elde ettikleri karı gösterir. Aktif karlılık oranı ise, vergi öncesi karın toplam aktiflere bölünmesiyle bulunur. 250 firmanın ortalama aktif karlılık oranları ve sektörler bazında aktif karlılık oranları Tablo 7'de görülmektedir. Tablo 7 : Aktif Karlılık Oranları 1997 %12.2 %5.5 %25.2 %11.4 %11 % %5.8 %0.1 % 12.6 %8.9 %6 % %3.8 %0.5 % 11.3 %0.2 %5 % % 11 % 1 %23 % 1 %3 %3 Öz sermaye karlılığına benzer şekilde, 2000 yılı aktif karlılık oranlarına, 1999 yılına göre artış söz konusudur. Fakat, gıda sektöründeki düşüş trendi 2000 yılında da devam etmektedir. Yine, otomotiv sektöründe önemli bir artış göze çarparken, tekstil, elektrik ve makine sektörlerinde küçük artışlar söz konusudur. Üç karlılık oranı birlikte dikkate alındığında, sektörlerin içinde bulundukları durum, daha iyi görülebilir. 4. SONUÇ Dört yıllık veriler dikkate alındığında, Bursa'daki bütün sektörlerde bir gerileme gözlenmektedir. Tekstil sektörü, en fazla gerilemeye tabi sektör olmasına karşın, Bursa ekonomisi için bir numaralı sektör olma özelliğini sürdürmektedir. Bu sektörün krizlerden daha fazla etkilenmemesi için sermaye yapısını

7 güçlendirmesi gerekmektedir. Öte yandan, satışların artırılması için ihracat ağırlıklı bir politikanın izlenmesinde yarar vardır. Bursa ekonomisi açısından önemli diğer bir sektör olan otomotiv ve yan sanayi, olumsuz gelişmelere rağmen sağlıklı bir şekilde büyümesini sürdürmektedir. Bütün göstergeler, bu sektörün gelecekte öneminin artacağı yönündedir. Makine sektörünün krizlerden büyük ölçüde etkilendiği ve çıkış için ihracat ağırlıklı bir politika izlemesi gerektiği söylenebilir. Gıda tarım ve hayvancılık sektörü ise, etkinliğini kaybeden bir sektör izlenimi vermektedir.