İSTANBUUDA KÜLTÜR EKONOMİSİNE YÖN VEREN DİNAMİKLER. Evrim Töre Özkan TOBA

Transkript

1 AVRUPA KÜLTÜR BAŞKENTI T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLİĞİ TOBA ISLANBUI. BÜYÜKŞEHIR BELEDIYESI IL KÜLTÜR ve TURIZM MÜDÜRLÜĞÜ Bu kitap, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, Kültürel Miras ve Müzeler Direktörlüğü tarafından yürütülmekte olan İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri adlı proje kapsamında yayınlanmaktadır. İSTANBUUDA KÜLTÜR EKONOMİSİNE YÖN VEREN DİNAMİKLER Evrim Töre Özkan İstanbul Film Endüstrisi adlı çalışmasında, İstanbul film endüstrisini dünyada gelişme göstermiş kültür ekonomilerini oluşturan sinema, televizyon ve reklam endüstrilerinin doğrudan ve dolaylı ilişkileri ile küresel eğilimlerin ışığında inceliyor. Evrim Töre Özkan Eserde İstanbul film endüstrisinin oluşumu, gelişimi ve şu anda içinde varolduğu koşullar ayrıntıları ile ele alınmakta, bu endüstrinin tarihsel gelişimine de yer verilmektedir. Bunun yanısıra İstanbul film endüstrisinin sektörel ve mekânsal yapısı ile İstanbul için taşımakta olduğu fırsatlar da irdelenmekte, bu endüstrinin merkez ve destek sektörlerinin yapıları ile birlikte sektörün aktörlerinin birbirleriyle, devletle ve İstanbul kentiyle kurdukları ilişkilerin çerçevesi çizilmektedir. İSTANBUL BILGI ÜNIVERSITESI YAYINLARI 9 i 77 İSTANBUL BILGI ÜNIVERSITESI YAYİNLARİ UPA TÜR KENTI

2 cz. 1 /4, T.C. KÜLTÜR ve TURİDA BAKANLIĞI TÜBA ISLAXBUL. BÜYÜKŞEHIR BELEDIYESI İSTANBUL İL KÜLTÜR ve TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ Istanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri Projesi, Istanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, Kültürel Miras ve Müzeler Direktörlüğü tarafından yürütülmektedir. PROJE ORTAKLARI Istanbul Kültür ve Turizm Müdürü Prof. Dr. Ahmet Emre Bilgili Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Başkanı Prof. Dr. Yücel Kanpolat Proje Koordinatörü M. Hakan Tanrıöver İSTANBUL FİLM ENDÜSTRISI EVRIM ÖZKAN TÖRE Evrim Özkan Töre ISTANBUL FILM ENDÜSTRISI Istanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 322 Istanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Kültür Ekonomisi 1 Tasarım ve Kapak Mehmet Ulusel 1. Baskı Istanbul, Aralık 2010 C) T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı E-posta yayin@bilgiyay.com Dağıtım dagitim@bilgiyay.com Dizi Editörü Yrd. Doç. Dr. Eda Ünlü Yücesoy Yayına Hazırlayan Z. Özgün Forta Dizgi ve Uygulama Maraton Dizgievi Baskı ve Cilt Sena Ofset Ambalaj ve Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi B Blok Kat 6 No: 4 NB Topkapı Istanbul Telefon: Faks: İstanbul Bilgi University Library Cataloging-in-Publication Data Istanbul Bilgi Üniversitesi Kütüphanesi Kataloglama Bölümü tarafından kataloglanmıştır. Töre, Evrim Özkan. Istanbul Film Endüstrisi / Evrim Özkan Töre. P.m. 1. Motion pictures Turkey. 2. Motion picture industry Turkey History. 3. Cinematography. 4. Television. 5. Motion pictures. I. Titles. PN T İSTANBUL BILGI ÜNIVERSITESI YAYINLARI

3 içindekiler Sunuş 9 Önsöz 13 Giriş 15 DÜNYADA FILM ENDÜSTRISI 17 Dünden Bugüne Film Endüstrisinin Gelişimi 19 Paris'te Başlayan Serüven 19 Portakal Bahçeleriyle Dolu, Güneşli Bir Amerikan Banliyösü: Hollywood 19 Avrupa Film Endüstrisi Geriliyor 20 Eski Üretim Sistemi Yıkılıyor 20 "Yeni" Hollywood 21 Ana Akım Filmden Bağımsız Sinemaya 22 Film Endüstrisinin Yapısı ve ilişkili Olduğu Sektörler 22 Üretim Süreci 22 istihdam Yapısı 22 Film Endüstrisi ve Diğer Sektörler 23 Yüzen Fabrika 24 Film Endüstrisinin Mekönsal Yapılanması 25 Endüstri Dünyaya Yayılıyor 25 Firmalar Biraraya Toplanıyor 25 Film Endüstrisinin Kente Taşıdığı Fırsatlar 26 Çarpan Etkisi 26 Film Turizmi 27 "Yıldız Geçidi" 27 Film Endüstrisinde Yeni Eğilimler 29 Küreselleşme 29 Dıjita I leşme 30 Üretim Göçü 30 TÜRKIYE'DE FILM ENDÜSTRISI 35 Türk Film Endüstrisinin Gelişimi 37 Türk Sineması Doğuyor 37 Televizyonda İzlence Başlıyor 38 Video Pazarı Doğuyor 38

4 12 Eylül Film Müzik/eri 71 Neoliberalizmle Birlikte Pazara Giren Yeni Firmalar 39 Yüzlerce Yönetmen ve Senaristimiz mi Var? 72 Küçük Ölçekli Öykü/er 39 Günlerce Uyumadan Çalışılır mı? 73 Yayın Teke/min Kırılıp 40 Burası "Set" Değil, "Semt"I 73 Video Piyasası Çöküyor 40 Dizi Ihraç Ediyoruz 74 Tehdit mi, Fırsat mı? 40 Reklam Filmleri 75 Devlet ilişkileri 41 Süreç Farklı işliyor 75 Türk Sinemasının Ayağa Kalkış! 42 Sette Espresso 75 GENEL HATLARIYLA İSTANBUL FILM ENDÜSTRISI 45 Platolar/Stüdyolar 76 Plato Tanımına En Yakın Örnek Antalya'da 76 Film Oretim Süreci ve ilişkiler Ağı 49 Tek fen Film Stüdyo/arı Neden Atıl? 76 Bu Zincirde Her Bir Halka Çok Önemli! 49 İstanbul Yakınlarında Girişimler mi Var? 77 Aktör/er ve İlişkiler Ağı 51 Dört Büyük Stüdyo 77 Merkez Sektörler 54 Post-Prodüksiyon 78 YAPIM SEKTÖRÜ 54 Teknik Ekipman Yeterli mi? Uzman İşgücümüz Var mı? 78 Sinema Filmleri 54 Post-prodüksiyon Coğrafyasında Yerimiz Olabilir mi? Yeşilçam'dan Bugüne 54 (Firma Sahipleri Ne Diyor?) 78 Televizyon ve Reklam Filmleri, Sinemayı Besliyor 56 Post-prodüksiyon Coğrafyasında Yerimiz Olabilir mi? Ana Akım Filmler Sektörü Büyütürken, (Yapımcılar Ne Diyor?) 78 Bağımsız Filmler Ödül Yolunda 58 Çarklar Boşa mı Dönüyor? 79 İyi Film? Kötü Film? 59 DAĞITIM SEKTÖRÜ 80 Pastayı Büyütmek 59 Sektörde Yabancı Sermaye 80 Avrupa'da En Büyük Ulusal Sinema Bizimki! 60 Filminiz "Ticari" Değil. 80 Sektörün Hacmi 60 Bir Şans Verilse 81 Yurtdışı Bağlantılar Nasıl? 61 GÖSTERIM SEKTÖRÜ 81 Yaptıklarım Yapacaklarımın Teminatıdır 61 Gişe Başarısı 81 Yabancı Yapımcı Neden ve Nasıl Gelir? 62 Bakkallar ve Market/er 82 Finans Kaynakları Yetersiz 63 Hazır Sinemaya Gitmişken 83 Kamudan Destek Var mı? 64 Türk Filmlerinde Işık Var! 83 Öngörülemeyen Harcamalar 65 İki "Big Mac" Fiyatına 83 Babadan Oğula Miras Kalan Filmler 65 Sinemacılar Oyun Sahasını Genişletiyor 84 Risk Analizi Yapamıyoruz 66 Destek Sektörler 85 "Yaşasın Kral!" 67 EĞITIM 85 Dizi Filmler 67 Eğitim Alanında Aktif Aktörler 85 Dizi Yapımcısı Taşeron! Asıl Patron "Reyting", 67 Mezun Işgücü Sektörün ihtiyaçlarını Karşılıyor mu? 86 "Atiker" Kurtlar Vadisi'ni Sunar. 68 Sektöre Kimler Kan Veriyor? 87 Kriz, Dizileri Nasıl Etkiliyor? 68 Sektör işgücünü Yetiştiriyor 87 Riski Yapımcı Alıyor! 69 Yapımcılar İçin Yeni Bir Kazanç Kapısı mı? 88 Dizinin Hamuruna Ne Koymah? 69 "Hakiki Diploma" Hâlâ Önemli 88 Kaç Dizi Filmi Kaç Firma Çekiyor? 70 işgücü Nitelikli mi? 88 Küçük Ekipler, Düşük Ücretler 70 Yapım Ekipleri Kolay Organize Oluyor! 90 Başrollerde Kimler Var? 71

5 SÜRELI YAYINLAR 90 Sinema Dergiciliğinin Sektöre Faydası Ne? 90 Dergiler Nasıl Ayakta Duruyor? 91 Sinema Yayıncılığında Mi/at: Internet 92 FILM FESTIVALLER' 92 Bağımsız Filmleri izleyiciyle Buluşturuyor! 92 Dağıtımcıların ve Daha Yaygın Bir Pazarın Kapılarını Aralıyorl 93 istihdam Yaratıyor! Uluslararası İstanbul Film Festivali, 94 Sadece Gösterim Alanı Değil, Aynı Zamanda Film Pazarı! 95 Sponsorluk Önemli Ama 95 Film Festival/eri Kendi Yağ larında Kavruluyor 96 Festivallere Kimler Rağbet Ediyor? 97 Aktörlerarası İlişkiler 97 Firmalararası Ilişkiler 97 Sektör-Eğitim Ilişkisi 98 Sektör ve Devlet Arasında Işbirliği Ne Düzeyde? /00 Yeni Firmalara Hayat Var mı? /00 Aktörlerin Yerseçimi ve Kriterleri Yeşilçam Hâlâ Endüstrinin Merkezi mi? /0/ Peki, Bu Yüzlerce Firma Nerede? 102 Istanbul Film Coğrafyası 105 Yer Seçiminde Etkili Faktörler 106 Stern Kentsel Mekânlar, Büyük Ofisler 106 Atıl Depolar Stüdyo/ara Dönüşüyor 108 Reklamcılar İçin "Prestij" ve "Erişilebilirlik" ön Planda 109 Post-prodüksiyon Firmaları Sakin Mahallelerde 110 Mevzuat Yapısı 111 Güç Birliği ve Sinema Konseyi 111 Telif Hakları 112 Sinemaya Destek 112 İş Kanunu 114 Altyapıya Verilen Teşvik 114 Ve RTÜK. 115 SONUÇ 117 Kaynakça 123 Görüşmeler 131 Dizin 133 /O/ Sunuş nvanter kavramı, kültür yaşamımızda da süratle yaygınlaşan, Türkiye Bilimler Akademisi bünyesinde 2000% yıllarda tartışılmaya başlanan, önemli bir kavramdır. Anadolu gibi pek çok uygarlığın kaynağı sayılabilecek bir coğrafyada hangi kültür değerlerine sahibiz sorusunun cevabı hiç kuşkusuz önemlidir; bu önemli alanın değerlendirilmesi ve belirlenmesi için, kültür envanteri, kabul edilmelidir ki en azından bir zorunluluktur. Lokal uygulamalarla, ilk kez Denizli-Buldan, Birecik ve Suruç'ta başlayan proje, daha sonra Türkiye Bilimler Akademisi ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın Avrupa Birliği'nden aldığı destek ile GAP bölgesi pilot uygulaması ile gelişmiş ve örnek bir proje olarak bitirilmiştir yılı Istanbul Avrupa Kültür Başkenti kapsamında yürütülen "Istanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Projesi" ile hangi kültür değerlerine sahibiz sorusunun cevabı olan bu proje, Istanbul Il Kültür ve Turizm Müdürlüğü lehtarlığında, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Türkiye Bilimler Akademisi ve onun sağladığı teknik ekip, Istanbul'da, dünyada ilk kez kültür envanteri ile ilgili verilen aynı kaynaktan yükleyebilen ve sunabilen bir envanter yazılımı haline getirmiştir. Keza bu projede kamu, belediyeler, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve özel sektör, Istanbul için, bir arada çalışarak yaklaşık 50'ye yakın kurumun işbirliği ile bu projeyi gerçekleştirmiştir. Bu proje ile elde edilmiş olan veriler tek bir sistemin içindedir. Bu verilere erişim mümkündür, veriler