Krizin Türkiye de Mali Piyasalara Etkisi

Transkript

1 Krizin Türkiye de Mali Piyasalara Etkisi İKDER Uluslararası İktisatçılar Zirvesi İstanbul / 22 Mayıs, 2009 Prof. Dr. Ekrem ERDEM Erciyes Üniversitesi, İ.İ.B.F.

2 1. Krizin Belirtileri Bankaların büyük kayıpları ve zarar yazmaları Çok sayıda bankada büyük sorunların yaşanması Menkul kıymetler borsalarında ciddi düşüşler Uluslararası para piyasalarında likiditenin küresel çapta kuruması 2

3 Zarar Kayıtları, Kayıplar ve Sermaye Artırımları [Milyar ABD Doları, Kaynak: Bloomberg, Mart 2009] irket Tablo 1: Bankaların ve Sigorta irketlerinin Kriz Belirtileri Mart 2009 [Milyar Dolar Sermaye Zarar Kayıtları ve Kayıplar Artırımları 1. Wachovia Citigroup AIG Fannie Mae Freddie Mac Merrill Lynch UBS Washington Mutual Bank of America HSBC JPMorgan Chase HBOS National City Wells Fargo Morgan Stanley Royal Bank of Scotland Deutsche Bank Lehman Brothers Credit Suisse Barclays ING IKB Diğer irketler Toplam

4 Büyük Bankacılık Sorunlarının Birbirini Takip Edişi Tem. 07: IKB: 3.5 milyar Avronun korumaya alınması Ağus. 07 Sachsen-LB: LBBW ya satışı Eyl. 07 Mart 08 Eyl. 08 Eyl. 08 Northern Rock: Mudilerin bankaya hücumu Bear Stearns: JP Morgan Chase e satışı Fannie Mae ve Freddy Mac: Kamulaştırılması Lehman Brothers: İflası 4

5 Northern Rock a Mudilerin Hücumu Eylül

6 Borsalarda Düşüş Dow Jones Industrials 6 Jan 85 Jan 87 Jan 89 Jan 91 Jan 93 Jan 95 Jan 97 Jan 99 Jan 01 Jan 03 Jan 05 Jan 07

7 Finansman Bonosu Piyasalarında Düşüş 7

8 EURIBOR-EUREPO Spread 8

9 2. Teşhis Menkul kıymetleştirme (Securitization) Derecelendirme kurumlarının rolü Asimetrik bilgi Makro ekonomik arka plan (para politikası) 9

10 Menkul Kıymetleştirme Avantajları Konut kredileri banka blançolarından çıkarılıyor ( originate and distribute ) Varlıkların likiditesi artıyor Risk farklılaşabiliyor Dezavantajları Paket satış ın şeffaflığın ortadan kalkmasına yol açması Mali güvenirliliğin (kredi itibarının) gözden geçirilmesinin azalması 10

11 Subprime Konut Kredilerinin Hususiyetleri Son 12 (24) ay içinde 30 (60) günden fazla ödeme ertelemesi Son 24 ay içinde sahibinin ipotekli mal üzerindeki hakkını kaybetmesi Son 5 yıl içinde ödeme yapamama Kredi ödemeleri / gelir > 0.4 kredi / konut fiyatı % FICO değeri

12 FICO Değeri Fair Isaac Corporation Borçluların kredi itibarını ölçer 300 FICO 850 Kriterler: ödeme tarihi, kredi hacmi, kredinin vadesi, kredi şekli (mortgage, araç, tüketici), araştırmanın uzunluğu 12

13 Kredilerin Vadesi ve Koşulları Değişke n faiz oranları [%] Sadece kredi faizleri [%] Tamamla nmamış belge [%] Kredi ödemeleri / Gelir [%] Kredi / Konut fiyatı [%]

14 Piyasaların Büyüklüğü Yeni konut kredileri [milyar $] Subprime krediler [milyar $] Subprime kredilerin payı [%] Subprime menkul kıymetleşt irme [milyar $] Subprime menkul kıymetleşt irme [%]

15 Kredi Artışı How to Make Quality Wine from Table Wine MBS lerin nominal değeri kredilerin nominal değerinden daha küçüktür MBS lerin faiz oranı mortgage kredilerinin faiz oranından daha küçüktür 15

16 Konut Fiyatları: S&P/Case-Shiller 10 ehir Endeksi

17 Mortgage Kredilerinde Ödeme Tehirleri 17

18 Derecelendirme Kuruluşlarının Rolü Temerrüt halini tahmin konusunda katsayı ve model belirsizliği İhmal edilen konut fiyatlarında düşüş ihtimali ABS düzenleyicileri ile derecelendirme kuruluşları arasındaki yakın işbirliği Derecelendirme kuruluşları için önemli bir gelir kaynağı olarak ABS nin derecelendirilmesi 18

19 Moody s İçin Gelir Kaynağı 19

20 Asimetrik Bilgi (1) 1. Yağmacı Kredilendirme: Malını ipotek ettirip borç para alan kişinin kredi itibarı tam ve dikkatli bir şekilde incelenmemiştir 2. Mortgage Hilesi: Kredinin kaynağındaki kişi/kurum (originator) düzenleyiciye (arranger) kredinin kalitesi konusunda tam bilgi vermemekte 3. Ters Seçim: Düzenleyici, krediler hakkında depo alacaklısına, derecelendirme kuruluşuna veya varlık yöneticisine göre daha fazla tam bilgiye sahiptir 20

21 Asimetrik Bilgi (2) 4. Ahlaki Tehlike: İpotekli konut kredisini oluşturan (mortgager) anapara ve faizi tam olarak ödemez 5. Ahlaki Tehlike : Hizmeti sunan katlandığı maliyetleri abartır 6. Sahip-Yönetici (Asil-Vekil) Sorunu: Varlık yöneticisi oldukça riskli yatırımları seçer 7. Model Hatası: Kredi derecelendirme kuruluşunun notu, yukarı doğru sapmalıdır. 21

22 Menkul Kıymetleştirmede Bilgi Asimetrileri 22

23 Fed in Makro Ekonomik Arka Planı ve Rolü 2005 yılına kadar aşırı genişlemeci para politikası Federal fonlar hedef oranındaki artış, 2006 yılında konut balonunun patlamasına yol açmıştır Fed, finansal ürünler için tüketici üretimindeki rolünü (oluşturulmasını) ihmal etmiştir. 23

24 Greenspan in Meşruiyeti 24

25 Fed Fon Oranı ve Mortgage Oranı 25

26 Fed in Rolü In 1994, then-president Clinton signed into law the Home Owners and Equity Protection Act. This law required the Federal Reserve Board as the nation s chief financial regulator to prohibit unfair, deceptive, and evasive acts and practices in the mortgage lending market. Despite this direct requirement, the Federal Reserve under its previous leadership decided to simply ignore the law. ot for days. ot for months. But for years. Indeed, instead of enforcing the law by simply imposing the common-sense requirement that a mortgage loan be based on a borrower s ability to repay it, the Fed s leadership actually encouraged riskier mortgage products to be introduced into the marketplace. Senator Christopher J. Dodd, Chairman US Senate Committee on Banking, Housing, and Urban Affairs, 16. October

27 Türk Mali Sistemi Ne Durumda? 27

28 İMKB-100 IMKB Ha z.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 ub.08 Mar.08 Nis.0 8 May.08 Ha z.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 ub.09 Mar.09 Nis.0 9 M ay.09 IMKB-100(Açılış) IMKB-100(Kapanış) Oca.07 ub.07 Mar.07 Nis.0 7 May.07

29 Döviz Kurları KURLAR 29 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 ub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 ub.09 Mar.09 Nis.09 May.09 DOLAR EURO Oca.07 ub.07 Mar.07 Nis.07

30 Vadeli Mevduat Faiz Oranları VADELİ MEVDUAT FAIZ ORANI Oca.07 ub.07 Mar.07 Nis.0 7 May.07 Haz.07 Tem.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 ub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 ub.09 Mar.09 3 ay vadeli

31 Mar Krediler VERİLEN KREDİLER (Milyon TL) 31 Oca.09 Tem.07 Eyl.07 Kas.07 Oca.08 Mar.08 May.08 Tem.08 Eyl.08 Kas.08 Konut Taşıt Diğer Toplam May.07 Mar.07 Oca.07

32 Mar Takipteki Krediler TAKİPTEKİ KREDİLER (Milyon TL) 32 Oca.09 May.07 Tem.07 Eyl.07 Kas.07 Oca.08 Mar.08 May.08 Tem.08 Eyl.08 Kas.08 K.Kartı Konut Otomobil Toplam Mar.07 Oca.07

33 Çeyrek Dönemler Đtibariyle Büyüme 33

34 Politikanın Yanıtı Kritik Konular 3. Terapi 34

35 Politikanın Yanıtı? Bankacılık sisteminin ödeme gücünü güvenli kılacak bir politika Bankalararası para piyasasının likiditesini yeniden tesis edecek bir para politikası Bankacılık ve finansal krizin büyüme ve istihdam üzerindeki olumsuz etkisi ile mücadele edecek bir maliye politikası 35

36 Para Politikasının Yanıtı doğrudan 36

37 Kritik Konular Düzenleme konusundaki müsamaha, riskli durumlara yol açabiliyor ( gambling for resurrection canlanma/dirilme için kumar oynama) Sadece ödeme gücü yerinde olan bankalar kurtarılmalıdır!? Bankaların günlük operasyonlarında doğrudan yer almamak 37

38 Krizden Alınacak Dersler Securitization finansal ürünlerin ve durumların şeffaflığını azaltır. Derecelendirme kuruluşları değer tayin etme konusunda yeterince başarılı olamamışlardır. Bankacılık düzenleme teknikleri, modelleri ve kurumları önemli ölçüde geliştirilmeye muhtaçtır. Para politikası balonlar oluşturmamalı, oluşan balonların uygun araçlarla havasını almalıdır. 38

39 Kıssadan Hisse Türev ürünlerin yaygınlaşması ile kötü niyetli cin artık şişeden çıkmıştır. Bu ürünlerin 'zehirli' olduğu bir krizle belirgin hale gelinceye kadar, türleri ve toplam işlem hacmi artmaya devam edecektir Warren Buffet, 2002 Aç doyar, açgözlü doymaz Türk Atasözü 39

40 Teşekkür ederim. Prof. Dr. Ekrem ERDEM 40