Riskleri. Dr. Cüneyt Sezgin. 28 Mayıs 2008

Transkript

1 Bankacılık k Sektörü Riskleri Dr. Cüneyt Sezgin 28 Mayıs 28

2 GENEL GÖRÜNÜM VE TEHDİTLER

3 Son dönemde yaşanan subprime mortgage krizi, yapısı, derinliği ve süresi yönünden en önemli ekonomik dalgalanmalardan biri oldu. Zincirleme bir etki ile küresel boyutta yaşanan dalgalanmalar finansal kuruluşlara büyük kayıplar yaşatıyor... Kaynak: Bloomberg ve şirket raporları Milyar USD Citigroup 4.7 UBS 38. Merrill Lynch 31.7 HSBC 15.6 Bank of America 14.9 Morgan Stanley 12.6 Royal Bank of Scotland 12. JP Morgan Chase 9.7 Deutsche Bank 7.5 Wachovia 7.3 Credit Agricole 6.6 Credit Suisse 6.3 Bankaların sermaye ihtiyaçları devam ediyor. Kredi verme faaliyetlerine yeniden tam olarak başlamaları zaman alabilir. 3

4 Uluslararası finansal piyasalarda yaşanan dalgalanma azalmakla birlikte, küresel ekonomiyi tehdit etmeye devam ediyor... Mortgage piyasalarında yaşananlardan sonra emtia piyasalarında da benzer bir dalgalanma yaşanıyor... Petrol, gıda ve diğer emtia fiyatlarında 28 yılı içinde ciddi dalgalanmalar oluştu ve beklentiler yukarı yönlü eğilimin devam etmesi yönünde... Petrol Fiyatları (Brent) USD Altın (USD/ons) USD 127 USD USD 923 USD Oca.7 Şub.7 Mar.7 Nis.7 May.7 Haz.7 Tem.7 Ağu.7 Eyl.7 Eki.7 Kas.7 Ara.7 Oca.8 Şub.8 Mar.8 Nis.8 May.8 Oca.7 Mar.7 Nis.7 Haz.7 A ğ u.7 Eyl.7 Kas.7 Oca.8 Ş ub.8 Nis.8 Haz.8 Buğday Fiyatları WEATCHEL Index (USD) USD 6,5 USD Oca.7 Şub.7 Mar.7 Nis.7 May.7 Haz.7 Tem.7 Ağu.7 Eyl.7 Eki.7 Kas.7 Ara.7 Oca.8 Şub.8 Mar.8 Nis.8 May.8 4 Kaynak: Bloomberg

5 Faiz ve kurlardaki hareketlilik... YTL bono faiz oranlarında yılbaşından bu yana artış izlenmektedir. Kısa vadede bu eğilimin devam etmesi bekleniyor. TCMB O/N faiz oranlarında da artış başladı. Gösterge Faiz Oranları (YTL / USD) YTL/USD-EUR/USD 8,% 7,5% 7,% 6,5% 6,% 5,5% 5,% 4,5% 4,% 2,5% 18,% 15,5% 13,% YTL 365 Eurobond 234 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1, Oca.7 Şub.7 Mar.7 Nis.7 May.7 Haz.7 Tem.7 Ağu.7 Eyl.7 Eki.7 Kas.7 Ara.7 Oca.8 Şub.8 Mar.8 Nis.8 May.8 YTL/USD EUR/USD TCMB O/N YTL Faiz Oranları % %? Oca.7 Mar.7 Nis.7 Haz.7 Ağu.7 Eyl.7 Kas.7 Oca.8 Şub.8 Nis.8 Haz.8 Faiz Oranı (%) Kaynak: TCMB 5

6 Büyümede hızlı düşüş ve enflasyonda artış olması halinde görünüm bozulabilir... 13,% GSYH Büyüme Oranı Büyümedeki eğilim dikkatle izlenmeli... 11,% 9,% 7,% 5,% 3,% 1,% -1,% 1Q4 2Q4 3Q4 4Q4 Kaynak: TÜİK 1Q5 2Q5 3Q5 4Q5 1Q6 2Q6 3Q6 4Q6 1Q7 2Q7 3Q7 4Q7 Büyümedeki yavaşlama ekonomik faaliyetleri azaltacağından banka bilançolarını olumsuz yönde etkileyecektir. TÜFE TEFE Enflasyon, piyasa fiyatları üzerinde baskı yaratıyor... Kaynak: Turkstat 6

7 Küresel risk algısının n artması halinde Türkiye T açısından a durumu ağıa ğırlaştıracak racak makroekonomik tehditler... Cari Açığın Fonlaması Yabancı sermaye girişinde cari açık -1 CARİ AÇIK Beklenen Yetersiz Fonlama => kur artışı, enflasyonist baskı faiz oranlarında artış Zayıf iç tasarruf birikimi => maliyetli borçlanma Enflasyon artışı Gıda ve enerji fiyatlarındaki artış TCMB Enflasyon tahmini revizyonu (28 sonu %5.5 => %9.3) Kredi Notu S&P Türkiye kredi notunu durağandan negatife çevirmiştir. (3 Nisan 28) Politik belirsizlikler M İLYAR USD Kaynak: IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu Fon çıkışına bağlı olarak iktisadi faaliyetlerde daralma ve kredi arzında azalma

8 BANKACILIK SEKTÖRÜ MEVCUT VE POTANSİYEL RİSKLER 8

9 Kredilerin Gelişimi imi Toplam Krediler Ağustos 27 den bu yana toplam kredilerde %25 artış izlenmekle birlikte bu artış 26 yılındaki volatilite öncesi döneme kıyasla daha sınırlıdır Nis.5 Haz.5 Eki.5 Ara.5 Toplam Krediler Nis.6 Haz.6 Toplam Krediler Artış (%) Eki.6 Ara.6 Nis.7 Haz.7 Eki.7 Ara.7 Nis.8 Toplam Krediler (YTL) Kredi hacmindeki artış ışa a rağmen Takipteki Krediler oranı kriz dönemlerinin çok daha altındad ndadır... Takipteki Krediler/Toplam Krediler 3,% 25,% 2,% 15,% 1,% 5,%,% Kaynak: BDDK %27 Oca.1 Nis.1 Tem.1 Eki.1 Oca.2 Nis.2 Tem.2 Eki.2 Oca.3 Nis.3 Tem.3 Eki.3 Oca.4 Nis.4 Tem.4 Eki.4 %9 Oca.5 Nis.5 Tem.5 Eki.5 Oca.6 Nis.6 Tem.6 Eki.6 Oca.7 Nis.7 Tem.7 Eki.7 Oca.8 Nis.8 %3 9

10 Kredilerin Gelişimi imi Tüketici Kredileri Konut Kredileri Taşıt Kredileri Nis.5 Haz.5 Eki.5 Ara.5 Nis.6 Haz.6 Eki.6 Ara.6 Nis.7 Haz.7 Eki.7 Ara.7 Nis Nis.5 Haz.5 Eki.5 Ara.5 Nis.6 Haz.6 Eki.6 Ara.6 Nis.7 Haz.7 Eki.7 Ara.7 Nis Konut Kredileri Artış (%) Konut Kredileri (YTL) Taşıt Kredileri Artış (%) Taşıt Kredileri (YTL) İhtiyaç Kredileri Nis.5 Haz.5 Eki.5 Ara.5 Nis.6 Haz.6 Eki.6 Ara.6 Nis.7 Haz.7 Eki.7 Ara.7 Nis yılından itibaren hacimde artış olsa da bu artış 26 dan itibaren bir yavaşlama eğilimine girmiştir. İhtiyaç Kredileri Artış (%) İhtiyaç Kredileri (YTL) Takipteki Tüketici Kredileri Takipteki tüketici kredileri oranı artış eğiliminde olsa bile henüz tehlike oluşturmamaktadır. Sınırlı düzeyde bozulma olabilir... Kaynak: BDDK 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% 7,26% 1,6% 1,21%,69%,14% Mar.7 Haz.7 Eyl.7 27 Oca.8 Şub.8 Mar.8 Konut Kredileri Taşıt Kredileri İhtiyaç Kredileri Tüketici Kredi Kartları Toplam Tüketici Kredileri 1 6,5% 4,4% 1,9% 1,6%,7%

11 Kredi Riski; Piyasalardaki bozulma kredi geri olumsuz etkileyebilir... ödemelerini Kredi faiz ve fiyatlarında artış Firma alacaklarında tahsilat zorluğu / likidite sıkışıklığı Bankaların aktif kalitesinde bozulma Alınan teminatların değerlerinde düşüş ve / veya nakte dönüştürülmesinde zorluklar 11

12 Kredi Riski; Piyasalardaki bozulma bir süre s sonra kredi riskinde artış ışa a sebep olacaktır... Nakdi ve Gayrinakdi kredilerin %5 inin zarara dönüşmesi durumunda yaklaşık 15 milyon YTL zarar oluşuyor, SYR yaklaşık puan azalıyor... Aralık 27 Senaryo Zarar (bin YTL) Mevcut SYR (%) Senaryo SYR (%) SYR Değişimi (Puan) Zarar / Özkaynak (%) Nakdi Kredilerin %5'inin Zarara Dönüşmesi 11, Gayrinakdi Kredilerin %5'inin Zarara Dönüşmesi 3, Kaynak: BDDK- Finansal Piyasalar Raporu Aralık 27 Kredilerin büyüme hızının özkaynakların büyüme hızından fazla olması, kredi riskinden doğabilecek zararları arttırabilir. 12

13 Piyasa Riski - Fonlama maliyetleri; Kriz ile birlikte risk primlerinde artış görülmektedir. Gelişmekte olan ülke marjları yükselmiştir. Türkiye CDS oranlarında son dönemde 26 yılındaki seviyelere yakın bir artış gözlenmektedir. Artan CDS oranları yurtdışı borçlanma maliyetlerini doğrudan etkilemektedir. 3, 5 & 1 Yıl Türkiye CDS Seviyeleri /1/25 1/3/25 12/4/25 24/5/25 5/7/25 16/8/25 27/9/25 8/11/25 2/12/25 31/1/26 14/3/26 25/4/26 6/6/26 18/7/26 29/8/26 1/1/26 21/11/26 4/1/27 15/2/27 29/3/27 11/5/27 25/6/27 6/8/27 17/9/27 29/1/27 1/12/27 22/1/28 4/3/28 17/4/28 Kaynak: Bloomberg 3-y CDS 5-y CDS 1-y CDS

14 Piyasa Riski - Fonlama maliyetleri; Libordaki düşüşe e rağmen artan risk primi nedeniyle maliyetler aynı seviyelerdedir. Bankaların fonlama yapısında fazla bir değişim olmamıştır. Sendikasyon ve seküritizasyon işlemlerinden oluşan borçlanmalar toplam pasiflerin %5,5 ini oluşturmaktadır. Bankacılık Sektörü Toplam Pasifler(Milyar YTL) Sendikasyon ve Seküritizasyon Kredileri (Bin USD) Kaynak: BDDK Mar.7 Haz.7 Eyl.7 Toplam Pasifler Toplam Mevduat Bankalara Borçlar Repo Ara.7 Oca.8 Şub.8 Mar Mevduatlarda gösterge faizleriyle (libor/tcmb O/N) olan fark belli ölçüde artmıştır. YTL fonlama maliyetleri gecelik faiz oranının 1-1,5 puan üzerinde seyretmektedir. USD mevduat oranları Libor + 1-1,5 puan, EUR da yaklaşık EURLibor 14 seviyelerindedir Mar.7 Haz.7 Eyl.7 Seküritizasyon Kredileri Ara.7 Oca.8 Şub.8 Mar.8 Sendikasyon Kredileri 13.5

15 Piyasa Riski; Son dönemde d açıklanan a olumlu şirket bilançolar oları ve makroekonomik verilerin ABD de yaşanan anan resesyonun çok da sert olmayabileceği yönündeki ndeki görüşleri g güçg üçlendirmesi ile risk algılamas laması da azalıyor. FED ve diğer merkez bankaları likiditeyi artırmak üzere ciddi adımlar atmışlardır. Likidite sıkışıklığının Türkiye yansımasına; Yabancı muhabirler nezdindeki plasman tutarı, Mart 23; 4.1 milyar USD, Mayıs 26; 5.5 milyar USD 9 Mayıs 28 itibarıyla, geçmiş kriz seviyelerinin çok üzerinde; 15.8 milyar USD YURTDIŞI BANKALARDAN ALACAKLAR (BANKACILIK SEKTÖRÜ YP REZERVİ) 28 Ocak sonlarında azalmaya başlayan YTL Rezervler 15 Mayıs 28 itibarıyla 19.6 milyar YTL dir. Türk bankacılık sistemi rezerv rakamı milyar YTL seviyesine düştüğünde sıkışmaktadır. (Mio USD) 28, 26, 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, 29/12/24 14/3/25 28/5/25 11/8/25 25/1/25 8/1/26 24/3/26 7/6/26 21/8/26 4/11/26 18/1/27 3/4/27 17/6/27 31/8/27 14/11/27 28/1/ /4/28

16 Likidite Riski Yasal likidite yeterlilik oranı minimum %1 Şubat ayı itibarıyla sektör ortalaması %152. Günlük Toplam Likidite Yeterlilik Oranlarının Gelişimi Mevduat Bankaları Asgari Oran Kaynak: BDDK Finansal Piyasalar Raporu Aralık 27 16

17 Likidite Riski; Belirsizlik artıyor, likidite önem kazanıyor... Vade uyumsuzluğuna bağlı likidite riski; Kredilerin vadesi 1 yıla kadar çıkarken, borçlanma tarafında vade çok daha kısa kalmaktadır. Uzun vadeli fon kaynaklarının azalması uyumsuzluğu derinleşir. Fonlama maliyetleri artar halinde aktif-pasif vade USD - O/N'a Endeksli Swap ve Libor Marjı /4/27 17/1/27 24/1/27 2/11/27 28/11/27 5/12/27 15/1/28 21/1/28 29/1/28 4/2/28 11/2/28 18/2/28 25/2/28 3/3/28 1/3/28 17/3/28 25/3/28 31/3/28 7/4/28 14/4/28 21/4/28 28/4/28 5/5/28 Swap piyasası marjları likidite riski açısından bir gösterge olup eğilime bakıldığında 27 krizin etkilerinin hala devam ettiği görülmektedir. Kaynak: BDDK USD 1 ay USD 3 ay USD 6 ay USD 9 ay USD 12 ay 17

18 Faiz Oranı Riski / Vade Uyumsuzluğu Ticari Portföy Faiz Oranı Riski: Faiz değişimleri daha çok sabit faizli DİBS ve Eurobond portföylerini etkileyecektir. Yapısal Faiz Oranı Riski / Vade Uyumsuzluğu Pasif Vadesi (ort.) < 3 ay Aktif Vadesi (ort.) > 15 ay Sendikasyon, sekuritizasyon gibi uzun vadeli fonlama kalemlerine rağmen pasif vadesi halen kısa olup sektörün nakit akış ağırlıklı ortalaması 9 gün civarındadır. Mevduatların kısa olması bu ortalamayı aşağı çekmektedir. Aktif tarafta ise uzun vadeli eurobond ve konut kredilerinin etkisiyle vade 1 yılın üzerinde, ağırlıklı ortalama olarak 5 gün civarındadır. Bu yapının daha da bozularak vade uyumsuzluğunun artması faiz oranı riskini artıracaktır. Faiz oranlarında süreklilik arzedecek bir artış, karlılıkta belirli bir azalmaya yol açabilir. 18

19 Kur Riski -217 Son bir yılda; EUR/USD paritesi %7.6; YTL/USD %6 oynaklık göstermiştir. Sektörde açık pozisyon tutarı sınırlı olduğu için kur riski yüksek görülmemektedir. Kaynak: BDDK Finansal Piyasalar Raporu Aralık 27 Ancak sektör genelinde kur değişimlerine karşı duyarlılık artmaktadır. Reel Sektör YP Açık Pozisyon (Milyar USD) Ara.5 Mar.6 Haz.6 Eyl.6 Ara.6 Mar.7 Haz.7 Eyl.7 Ara.7 Mar.8 Reel sektörün kur riski, bankaların kredi riskine dönüşebilir Kaynak: BDDK, TCMB

20 Operasyonel Risk; Krizin derinleşmesi/ekonomik koşullar ulların n bozulması operasyonel riskleri de etkilemektedir... Kötüleşen ekonomik ortamlarda suistimaller artar (doğru yönlü ilişki) Hedef baskısı nedeni ile kaynağı belirsiz fonlar mevduat olarak kabul edilebilir. Şüpheli müşteri işlemleri takip edilmeyebilir ve/veya raporlanmayabilir. Teminatların alınmasında, değerlemesinde, nakde dönüştürülmesinde kurum aleyhine işlemler yapılabilir vb. 2

21 Operasyonel Risk Hacim ve kar baskısı nedeniyle kredi incelemeleri yetersiz yapılabilir, riskli gruplara kredi verilebilir. (Credit Fraud) Dokumentasyondan kaynaklanan eksiklikler nedeniyle özellikle hukuki aşamada teminatlardan zararı karşılama oranları düşebilir. Operasyonel risk, kredi riskinden sonra en yüksek sermaye gerekliliği getiren risk türüdür. Kredi riskine esas tutar: Operasyonel riske esas tutar: Piyasa riskine esas tutar: milyon YTL milyon YTL milyon YTL Kaynak: BDDK- Finansal Piyasalar Raporu Aralık 27 21

22 Bankaların n sermaye yapısı,, 21 öncesine kıyasla k daha güçlüdür. Sektörel Özkaynak/Toplam Aktifler 13,5% 13,% 12,5% 12,% 11,5% 11,% 1,5% Oca.5 Nis.5 Tem.5 Eki.5 Oca.6 Nis.6 Tem.6 Eki.6 Oca.7 Nis.7 Tem.7 Eki.7 Oca.8 Nis Banka özkaynaklarının toplam aktiflere oranı 27 yılından itibaren artmaktadır. Özkaynak/Toplam Aktifler (%) Özkaynak-Sektör (YTL) Sermaye Yeterlilik Rasyosu (%) ,8 9,3 25,1 3,4 23,7 22,2 19,4 17,6 17,18 SYR, yasal limitlerin oldukça üzerindedir. Haz. Ara. Haz.1 Ara.2 Eyl.3 Kas Mar.7 Haz.7 Eyl.7 Ara.7 Oca.8 Ş ub.8 Mar.8 61% Serbest Sermaye/Toplam Sermaye 68% 7% 71% 72% 72% Serbest sermaye oranında 25 yılı sonuna kıyasla 12 puan artış görülmektedir Mar.7 Haz.7 Eyl.7 Ara.7 Kaynak: BDDK 22

23 Sonuç; Çok derin bir etki yaşanmamakla anmamakla birlikte mevcut tehditler nedeniyle sektör r risklerini dikkatle izlemeli, iyi yönetmeli... y Sektörde risk kültürü ve risk yönetimi sistemleri gelişmektedir. BDDK düzenlemeleri mevcuttur ve bankalar izlenmektedir. (Örn. İç sistemler yönetmeliği, likidite rasyosu, operasyonel riskin SYR hesabına dahil edilmesi, risk odaklı denetimler) Geçmişte yaşanan krizler öğretici olmuştur. Bankaların likidite ve sermaye yapısı daha güçlüdür. Basel II? Tüm bunlara rağmen 28 yılı 2. yarısı dikkatli olunması gereken bir dönemdir. Global ve iç piyasalar iyi izlenmeli ve risklerin yönetimine önem verilmelidir. 23