ÇOCUK HAKLARI EVRENSELDİR TÜRKİYE DE ÇOCUKLARIN TERÖRLE MÜCADELE YASALARI ALTINDA ADİL OLMAYAN YARGILAMALARINA SON VERİN

Transkript

1 ÇOCUK HAKLARI EVRENSELDİR TÜRKİYE DE ÇOCUKLARIN TERÖRLE MÜCADELE YASALARI ALTINDA ADİL OLMAYAN YARGILAMALARINA SON VERİN

2 Uluslararası Af Örgütü dünya çapında 150 den fazla ülke ve bölgede 2.8 milyon üyesi, destekçisi ve aktivisti ile insan hakları ihlallerine karşı kampanya yürüten küresel bir harekettir. Vizyonumuz, her kişinin, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve diğer uluslararası insan hakları standartlarında belirtilen bütün insan haklarından yararlandığı bir dünyadır. Uluslararası Af Örgütü, hükümetlerden, siyasi ideolojilerden, ekonomik çıkarlardan ve dinlerden bağımsız olup, gelirlerini üyelik aidatlarından ve bağışlardan sağlamaktadır. Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International) Yayınları İlk baskı 2010 Amnesty International Publications International Secretariat Peter Benenson House 1 Easton Street London WC1X 0DW United Kingdom Uluslararası Af Örgütü Yayınları 2010 Indeks: EUR 44/011/2010 Orijinal Dil: İngilizce Baskı: Uluslararası Af Örgütü Uluslararası Sekreterya, Birleşik Krallık Tüm hakları saklıdır. Bu yayının telif hakları saklıdır, ancak, hak savunuculuğu, kampanya ve eğitim amacıyla telif ödenmeksizin herhangi bir yöntemle çoğaltılabilir ancak yeniden satılamaz. Telif hakları sahipleri yayının etkisini değerlendirmek amacıyla, her tür kullanımın kendilerine bildirilmesini istemektedirler. Bu durumların dışındaki her tür kopyalama, tercüme ve uyarlama için yayıncılardan yazılı izin alınması gerekmektedir. Bu durumlarda yayıncılara bir ücret ödenmesi gerekebilir.

3 Ç NDEK LER Özet...4 Giri...5 Gösteriler s ras nda a r güç kullan m ve yakalama s ras nda kötü muamele...9 Kolluk kuvvetleri taraf ndan kötü muamelede bulunuldu u iddia edilen vakalar n ard ndan ya anan cezas zl k...11 Gözalt, ifade al nmas ve kötü muamele...12 Çocuklar n terörle mücadele yasalar alt nda yarg lanmalar...15 Terörle mücadele yasalar n n adil olmayan bir ekilde uygulanmas...15 Adil olmayan yarg lanmalar...16 Yeti kin mahkemelerinde yarg lanan çocuklar...16 Hükümetin de i iklik önerisinin etkisi olmayacak...17 Temelsiz terör suçlamalar...17 Çocuk haklar n koruma tedbirlerinin mahkemeler taraf ndan uygulanmamas...19 Sosyal inceleme raporlar...19 Mahkumiyet...19 Tutukluluk...21 Tutuklu yarg lanma rutin bir uygulama...21 kence ve di er kötü muamele...22 Yeti kinlerle birlikte tutulan çocuklar...23 Tutukluluk ko ullar...23 Sa l k...24 E itim ve sosyal faaliyetler...24 Tavsiyeler...25 Dipnotlar...29

4 4 Çocuk Haklar Evrenseldir ÖZET Türkiye de, 2006 y l ndan bu yana, baz lar 12 ya nda olmak üzere, binlerce çocuk, yaln zca, Türkiye de ya ayan Kürtlerin sorunlar ile ilgili konulara odaklanan gösterilere kat ld klar na dair iddialar do rultusunda terörle mücadele yasalar alt nda yarg lanmaktad rlar. Uluslararas Af Örgütü, Türkiye yetkililerinin, kimi zaman iddet olaylar na sahne olan gösterilerde mülke zarar verilmesini engellemek ve düzeni sa lamakla yükümlü oldu unu kabul etmekle birlikte, bu çocuklar n yakalanma, gözalt ve dava sürecinde haklar n n sistematik bir ekilde ihlal edilmesinden kayg duymaktad r. 1 Uluslararas Af Örgütü, gözalt lar ve kovu turmalar devam ederken, Terörle Mücadele Kanunu nda 2 yap lmas planlanan de i ikliklerin de gösterilere kat lan çocuklar n durumunu iyile tirmeyece inden ve ihlallerin devam edece inden kayg duymaktad r. Taraf Devletler, hakk nda ceza yasas n ihlâl etti i iddia edilen ve bu nedenle itham edilen ya da ihlâl etti i kabul edilen her çocu un; çocu un ya ve yeniden topluma kazand r lmas n n ve toplumda yap c rol üstlenmesinin arzu edilir oldu u hususlar göz önünde bulundurularak, ta d sayg nl k ve de er duygusunu geli tirecek ve ba kalar n n da insan haklar na ve temel özgürlüklerine sayg duymas n peki tirecek nitelikte muamele görme hakk n kabul ederler. Çocuk Haklar na Dair Sözle me Madde 40.1 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010

5 Çocuk Haklar Evrenseldir 5 G R Türkiye yetkilileri, 2008 y l Mart ay nda, geleneksel Newroz/Nevruz (Yeni Y l) bayram n n Türkiye nin güneydo usunda kutlanmas na izin vermediler. Yetkililerin, genellikle Kürtler taraf ndan kutlanan bu bayram n kutlanmas n yasaklamas n n ard ndan, kutlamalar n izinsiz bir ekilde yap lmas ve insanlar n yasa protesto amac yla soka a ç kmalar yla birlikte, polis ile göstericiler aras nda çat malar ç kt. Göstericileri da tmak isteyen polis, üç göstericinin ölümüne yol açan gerçek mermilerin kullan m da dahil a r güç kulland. Münferit bir vaka olman n ötesinde, bu tür iddet olaylar, nüfusun ço unlu u Kürt olan Türkiye nin güneydo usunda polis ile göstericiler aras nda ç kan çat malar n yaln zca bir örne idir y l Mart ay nda, Diyarbak r ve çevresindeki kent ve kasabalarda, göstericiler ve gösterileri izleyenler aras ndan 4 ü çocuk 10 ki inin hayat n kaybetti i iddetli gösteriler ya anm t. Olaylar n ard ndan yetkililer, ço unlu unu çocuklar n olu turdu u göstericileri terörle mücadele yasalar alt nda cezaland rma yoluna gitti. Davalar n ço u, göstericilerin ço unlu unu güneydo udaki köylerinden zorla göç ettirilen insanlar n çocuklar n n olu turdu u Adana ve Diyarbak r da düzenlenen gösteriler sonucunda aç lm t r. Newroz/Nevruz protestolar na ek olarak, Kürdistan çi Partisi nin (PKK) cezaevindeki lideri Abdullah Öcalan a kötü muamele iddialar üzerine ve Ba bakan Recep Tayyip Erdo an n bölgeyi ziyareti s ras nda da protesto gösterileri düzenlenmi tir y l Nisan ay itibariyle, bölgede çocuklar n tutuklanmas ve yarg lanmas ile sonuçlanan gösteriler devam etmektedir. Bu gösterilerin ortak yanlar : resmi olmamalar ve yetkililer taraf ndan izin verilmemi gösteriler olmalar ; birçok durumda, kolluk kuvvetleri ile göstericiler aras nda çat malar ç kmas ; polisin göstericileri da t rken a r güç kullanmas ; göstericilerin sloganlar atmalar d nda baz durumlarda ta ve Molotof kokteylleri de atmalar d r. Yetkililer, gösterilerin yasakl PKK örgütü taraf ndan düzenlendi ini ve at lan sloganlar n PKK yanl s oldu unu belirtmekte ve bu gerekçeyle çocuklar dahil gösterilere kat ld iddia edilen ki ileri terör örgütüne üyelik, terör örgütünün propagandas n yapmak ve ek olarak Toplant ve Gösteri Yürüyü leri Kanunu nun 3 ihlali suçlar ndan yarg lamaktad r (bkz sf 15). Uluslararas Af Örgütü nün görü tü ü tüm çocuklar, ya gösteriler s ras nda ya da polisin gösterilere kat ld klar ndan üphelenmesi üzerine yakaland klar s rada kötü muameleye u rad klar n söylemi lerdir. Çocuklardan baz lar, gözalt merkezine götürüldükleri s rada ya da gözalt ndayken de kötü muameleye maruz kald klar n ifade etmi lerdir. Uluslararas Af Örgütü nün görü tü ü tüm çocuklar ilk önce Emniyet Müdürlü ü Çocuklar ubesi yerine yeti kinler için olan Terörle Mücadele Birimi nde gözalt na al nd klar n söylemi lerdir. Baz çocuklar n gözalt süreleri, toplu i lenen suçlarda, gözalt süresinin uzat lmas na izin veren yasalar uyar nca uzat lm t r. 4 Çocuklar n avukatlar da, Uluslararas Af Örgütü ne yapt klar aç klamalarda, çocuklar n terörle mücadele kanunu kapsam ndaki suçlar i ledi inden üphelenilen ki ilere uygulanabilen kurallar uyar nca, gözalt na al nd klar ilk 24 saat boyunca tecrit alt nda tutulduklar n söylemi lerdir. 5 Birçok vakada, gözalt nda tutulan çocuklar için uygulanan koruyucu yasalar uygulanmam t r. Çocuklar n ndeks: EUR 44/011/2010 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010

6 6 Çocuk Haklar Evrenseldir yarg lanmas nda uygulanan Terörle Mücadele Kanunu, müphem ve oldukça geni anlamlara sahip ifadelerle dolu olman n ötesinde, uygulamada da hâkim ve savc lar n keyfi tutumlar na izin vermektedir. Birçok vakada çocuklar, kendilerine suçlama yöneltildikten sonra tutuklu yarg lanmakta ve tutukluluk süreleri, birkaç aydan bir y l a an sürelere kadar uzamaktad r. Baz vakalarda, çocuklar gözalt na al nan yeti kinlerle birlikte tutulurken, tüm vakalarda, çocuklar n cezaevi ko ullar yeti kinler için olan cezaevlerinden farkl l k göstermemektedir. Özellikle de çocuklar n, e itimlerine devam etme ihtiyaçlar dikkate al nmamaktad r. Kovu turmalar, genelikle yetersiz delillere dayanmakta ve hukuk sisteminde çocuklar n korunmas na yönelik, örne in sosyal hizmet görevlilerinden çocuklar n psikolojik durumlar na dair raporlar al nmas n öngören mevzuat dikkate al nmamaktad r. Yasa gere i, terörizmle ba lant l suçlardan yarg lanan 15 ya ndan büyük çocuklar yeti kinlerle ayn mahkemelerde yarg lanmaktad r. Fakat Uluslararas Af Örgütü nün ara t rmalar, ulusal yasalara ayk r olarak 12 ya ndaki çocuklar n dahi yeti kinlerle ayn mahkemelerde yarg land klar n göstermi tir. Davalar n ço unda, kovu turmalar mahkûmiyetle sona ermi ve çocuklar aylar ya da y llar boyu hapis cezalar na mahkum edilmi lerdir. Terörle mücadele yasalar alt nda yarg lanan çocuklar n say s na dair kapsaml istatistikler bulunmamakla birlikte, resmi istatistikler y llar nda 513 çocuk hakk nda silahl bir örgütün lideri ya da üyesi olma suçunu düzenleyen Ceza Yasas n n 314. Maddesi uyar nca ve ayn dönem içinde 737 çocu a da Terörle Mücadele Kanunu üzerinden kovu turma ba lat ld n göstermektedir. Milletvekili Sevahir Bay nd r n 2009 y l May s ay nda verdi i soru önergesini 2009 y l Aral k ay nda 6 yaz l olarak yan tlayan Adalet Bakanl y llar aras nda 1,308 çocuk aleyhinde Terörle Mücadele Kanunu ndan ve 719 çocuk aleyhinde de Ceza Kanunu nun 314. Maddesi uyar nca kovu turma ba lat ld n belirtmi tir. Bu rakamlar, kovu turmaya u rayan çocuklar n say s n n her y l artt na ve 2008 y l nda 15 ya ndan küçük çocuklar n kovu turmaya u rama oran nda ciddi bir yükseli oldu una i aret etmektedir. 7 nsan Haklar Derne i ( HD) 2008 y l nda yaln zca Diyarbak r da yarg lanan çocuk say s n n 279 oldu unu ve bu rakama Diyarbak r Çocuk A r Ceza Mahkemesi nde yarg lanan ve ya lar aras nda de i en çocuklar n da dahil oldu unu tespit etmi tir. 8 Çocuklar için Adalet Giri imi, 2008 y l içinde Adana da en az 193 çocu un terörle mücadele yasalar alt nda yeti kinler için düzenlenen A r Ceza Mahkemeleri nde yarg land n belirtmektedir. 9 Gösterilere kat lmakla suçlanan ki ilerin ço unlu u çocuk ya ta ki ilerdir ve bu rapor özellikle çocuklar n, polis taraf ndan yakaland klar, gözalt na al nd klar ve kovu turmaya u rad klar durumlarda u rad klar hak ihlallerine odaklanmakta ve Türkiye nin Uluslararas Çocuk Haklar Sözle mesi alt ndaki yükümlülüklerine göndermeler yapmaktad r. Buna ek olarak, birçok genç yeti kin de gösterilere kat ld klar iddias yla yarg lanmakta ve insan haklar ihlal edilmektedir. Uluslararas Çocuk Haklar Sözle mesi ndeki koruyucu önlemlerin yan s ra, devletin gösterilere müdahalesi, Medeni ve Siyasi Haklar Sözle mesi, Avrupa nsan Haklar Sözle mesi, kence Kar t Sözle me, BM Kolluk Kuvvetlerinin Zor ve Silah Kullanmalar na Dair Temel Prensipler gibi uluslararas standartlar n da ihlal edilmesi anlam na gelmektedir. Uluslararas Af Örgütü nün bu raporda ifade edilen kayg ve tavsiyeleri özel olarak belirtilmedi i sürece, çocuklar da dâhil olmak üzere tüm ki ileri kapsamaktad r. Uluslararas Af Örgütü bu raporu haz rlarken Nisan ve May s 2009 da ve 2010 y l Mart ay nda Adana, Diyarbak r ve stanbul da alan ara t rmas yapm ve terörle mücadele yasalar alt nda yarg lanan çocuklar, aileleri, avukatlar, sivil toplum kurulu lar ve kolluk kuvvetleriyle Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010

7 Çocuk Haklar Evrenseldir 7 görü meler yapm t r. Uluslararas Af Örgütü, 2009 y l Temmuz ay ndaki kovu turmalarla ilgili kayg lar n yetkililere bildirmi se de yetkililerden herhangi bir yan t almam t r. 10 Bu belgede ailelerin iste i üzerine ki ilerin isimleri ba harfleriyle yaz lm t r. Dolay s yla, çocuklar n ve di er genç ya taki ki ilerin isimleri Uluslararas Af Örgütü taraf ndan bilinmekle birlikte bu raporda yer verilmemi tir. Çocuklar n haklar n n ihlaline kar kamuoyu tepkisine, ihlallerin yaz l ve görsel bas nda yer almas na ve Türkiye de sivil toplum örgütlerinin 11 hak ihlallerine kar kampanya, belge ve raporlar na ra men bu raporda dile getirilen hak ihlalleri 2010 y l nda da devam etmi tir. Çocuk Haklar Komitesi (CRC) ihlallerin son bulmas için, çocuklar n, Çocuk Haklar Sözle mesi Seçmeli Protokolü ve Silahl Çat malara dahil olan Çocuklar n Haklar ile ilgili olarak Türkiye Üzerine Nihai Gözlemler raporu yay mlam t r y l Ekim ay nda hükümet, Terörle Mücadele Kanunu nda de i iklik yap lmas yönünde bir kanun tasar s haz rlam ancak önerilen de i iklikler CRC, Uluslararas Af Örgütü ve genel olarak sivil toplum örgütlerinin dile getirdi i kayg lar ancak k smen ele almaktad r y l Nisan ay na dek bu de i iklikler hala Meclis ten geçmemi ve kovu turmalarla ba lant l hak ihlallerini önlemeye yönelik kapsaml ba ka de i iklik önerileri sunulmam t r. ndeks: EUR 44/011/2010 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010

8 8 Çocuk Haklar Evrenseldir H.A., D YARBAKIR H.A. Diyarbak r da kapat lan Demokratik Toplum Partisi 13 (DTP) üyelerinin bas n aç klamas yapt yer yak n nda 2008 y l Temmuz ay nda polis taraf ndan yakaland. Gözalt na al nd s rada 15 ya ndayd. Uluslararas Af Örgütü ne ayn yerde bir protesto gösterisi oldu unu ve gösterinin yap ld yerin, okulun tatil oldu u yaz aylar nda çal t i yerine yak n oldu unu söyledi. H.A. kendisine yap lan muameleyi Af Örgütü ne öyle anlatt : Polisin kendisini bir parkta gösteriye kat ld üphesiyle gözalt na ald n. Olay an n anlat rken, H.A. polis memurlar n n park n ç k n kapatt klar n görünce bir ba ka ç k tan ç kmaya çal t n ancak bu s rada bir polis memuru taraf ndan yakaland n ve polis memurunun kendisini kolundan yakalay p, copla vurdu unu belirtti. Polis memurundan kaçmaya çal t n fakat bu s rada bir ba ka polis memuru taraf ndan dövüldü ünü söyledi. Kendisini copla döven polislerin say s n n toplamda dört ya da be oldu unu ifade etti. Kendisini, ayn s ralarda yakalanan üç ba ka çocukla birlikte bir polis arac na koyduklar n ve polis arac nda oldu u süre boyunca polis memurlar n n kendisini dövmeye devam ettiklerini söyledi. Araçtan polis taraf ndan hastaneye ula t klar s rada ç kar ld n, doktorlar n kendisini muayene etti ini ve bir t bbi raporun haz rland n da belirtti. H.A. muayene s ras nda vücudunda yara izleri oldu unu ancak bu izlerin hastanedeki doktor taraf ndan kayda geçirilmedi ini söyledi. Adli t p muayenesinden sonra H.A. Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubesi ne götürüldü ünü, polis taraf ndan tehdit edildi ini ve kendisini protesto gösterisi hakk nda sorgulayan polislerin kendisine küfretti ini söyledi. H.A. Uluslararas Af Örgütü ne, Terörle Mücadele ubesi nde gözalt nda kald bir buçuk saatlik süre boyunca hiçbir avukat n mevcut olmad n da belirtti. Burada tutuldu u sürenin ard ndan Emniyet Müdürlü ü Çocuklar ube Müdürlü ü ne götürülmü. H.A. Uluslararas Af Örgütü ne bu ubede, üç gece dört gün kald n söyledi. Daha sonra savc taraf ndan ifadesi al nm. fade verdi i s rada, Baro nun atad bir avukat varm fakat sosyal hizmet çal an yokmu. H.A. Toplant ve Gösteri Yürüyü leri Kanunu nu ihlal etmek, terör örgütü üyesi olmak ve terör örgütünün propagandas n yapmakla suçland. Daha sonra haz rlanan iddianamede, H.A. n n gösterinin yap ld yerde bulundu unu gösteren foto raflara yer verildi. Daha sonra tutuklu yarg lanmak üzere Diyarbak r E-Tipi cezaevine gönderildi. Uluslararas Af Örgütü ne, H.A. mahkeme önüne ç kmadan önceki 10 ayl k süre boyunca, kendi k yafetlerini elde y kamak ve kald ko u ile yemek yedi i tabaklar y kamak zorunda b rak ld n da anlatt. Cezaevi ko ullar n n hijyenik olmad n, s çan ve hamam böceklerinin çok oldu unu da belirtti. H.A. ayr ca, ko u un fazla kalabal k oldu unu ve kalan çocuk say s n n yatak say s ndan fazla oldu unu da söyledi. H.A. Uluslararas Af Örgütü ne, siyasi suçlardan yarg lanmayan di er çocuklar n yararlanabildi i sosyal faaliyetlerden yararlanmas na izin verilmedi ini de söyledi. Ailesinden gelen baz mektuplar n kendisine verilmedi inden de ikâyet eden H.A. Uluslararas Af Örgütü ne ifade vermek üzere mahkemeye götürüldü ü durumlarda mahkemede yeti kin tutuklular için ayr lan yerde kelepçeli olarak tutuldu unu ve bütün gün boyunca kendisine yemek verilmedi ini de söyledi. H.A. terörle ba lant l suçlardan yarg lanan yeti kinler için düzenlenen özel yetkili A r Ceza Mahkemesi nde yarg land y l Nisan ay nda, Toplant ve Gösteri Yürüyü leri Kanununu çi nemekten ve terör örgütüne üye olmaktan alt y l 11 ay hapse mahkûm edildi. Avukatlar 2010 y l Nisan ay nda karar temyiz etmek üzere ba vurmu tur. Dava hâlihaz rda Yarg tay da sonuçland r lmay beklemektedir. Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010

9 Çocuk Haklar Evrenseldir 9 GÖSTER LER SIRASINDA A IRI GÜÇ KULLANIMI VE YAKALAMA SIRASINDA KÖTÜ MUAMELE [Hiçbir çocuk, i kence veya di er zalimane, insanl k d veya onur k r c muamele ve cezaya tabi tutulamaz [ ]. Çocuk Haklar Sözle mesi, 37(a) Bir polis memuru, beni kolumdan tuttu ve copla vurmaya ba lad. Kaçmaya çal t m fakat ba ka bir polis memuru beni yakalad ve o da dövmeye ba lad. Sonra da dört-be polis memuru beni yumruklad, tekmeledi ve coplarla dövdü. H.A. (yandaki kutucu a bak n z) Uluslararas Af Örgütü, polis memurlar n n gösteriler s ras ndaki müdahalesi ve ard ndan yakalama s ras nda a r güç kullanmas ve kötü muamele de bulunmas n n rutin ve sistematik bir hale geldi i yolundaki haberlerden kayg duymaktad r. kence ve di er zalimane, insanl k d ve onur k r c muamele veya cezaya ba vurulmas uluslararas hukuk taraf ndan her ko ulda yasaklanm t r. kence, Çocuk Haklar Sözle mesi ne ek olarak, Türkiye nin taraf oldu u kence Kar t Sözle me, Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Sözle mesi (7. madde) ve Avrupa nsan Haklar Sözle mesi (3. madde) taraf ndan da yasaklanm t r. Polis memurlar n n güce ve silaha ba vurma prensipleri uluslararas insan haklar standartlar ile düzenlenmektedir. BM Kolluk Kuvvetleri Davran Kurallar, ne ekilde güç kullan laca n belirlemi tir. Kurallar n 3. maddesi, kolluk kuvvetlerinin ancak kesin bir ekilde gerekli oldu u durumlarda ve görevlerini icra etmek için gerekti i ölçüde 14 güç kullanabileceklerini ifade etmektedir. BM Güç ve Ate li Silah Kullan m lkeleri de, silah ve güç kullan m na dair ilkeleri detayl bir ekilde ortaya koymaktad r Temel lke, kolluk kuvvetlerinin, güç ve ate li silah kullanmadan önce mümkün oldu u kadar iddet içermeyen yöntemlere ba vurmas gerekti ini art ko maktad r. Buna göre kolluk kuvvetleri ancak di er yollar etkisiz kald nda veya istenen amaca ula mada yetersiz kald durumda güç ve silah kullan m na ba vurabilecektirler. 9. lke öyle demektedir: Kolluk kuvvetleri, me ru müdafaa veya ba kalar n ciddi ekilde yaralanmalardan veya ölüm tehdit ve tehlikesinden korumak, ki ilerin can n tehlikeye atacak bir suçun i lenmesini önlemek, bu ekilde bir tehdit olu turan ki ileri yakalamak ve buna direnenleri etkisiz hale getirmek veya kaçmalar na engel olma durumu d nda ate li silah kullanmamal d r. Ate li silah ancak daha hafif güç, araç ve yollar n belirtilen amaçlar yerine getirmekte yetersiz kalmas durumlar nda kullan lmal d r. Her durumda, ölümcül silahlar n isteyerek kullan lmas kesin bir ekilde hayat kurtarmak için zorunlu oldu u durumlarla s n rl olmal. BM Kolluk Kuvvetleri Davran Kurallar ve Temel lkeler kendi ba lar na ba lay c olmamakla ve baz hükümleri yasal yükümlülükten ziyade yol gösterici ilkeler olmakla birlikte, bu metinler Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ve di er bölgesel mahkemeler ile insan haklar kurulu lar taraf ndan ba vuru kayna olarak kabul edilmektedir. Ayr ca, bu metinlerin kuvvet temel hükümleri, devletlerin imza koyduklar uluslararas anla malar gere i uygulamak ndeks: EUR 44/011/2010 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010

10 10 Çocuk Haklar Evrenseldir zorunda oldu u hukuki kurallar n detayl birer incelemesidir. Özellikle, Davran Kurallar n n 3. maddesi ve Temel lkelerin 9. ilkesi uluslararas hukukun ba lay c kurallar n n bir ifadesidir. 16 Yukar da anlat ld ekliyle gösterilerde polisin izledi i tutum, a r güç kullan m ve di er kötü muameleleri yasaklayan uluslararas standartlara tamamen ayk r d r. Birçok büyük çapl gösteride, polisin göstericileri da tmak için orant s z güç kulland ve protestocular coplarlarla dövdü ü video kameralar ile kaydedilmi tir. Baz durumlarda, polis gerçek mermiler kullanm ve bunun sonucunda hayat n kaybedenler olmu tur y l Mart ay sonunda, yetkililerin kutlanmas na izin vermedi i Newroz/Nevruz kutlamalar s ras nda, üç ki i polisin plastik ve gerçek mermiler kullanarak ate açmas sonucu hayat n kaybetmi tir y l Ekim ay nda, PKK lideri Abdullah Öcalan a cezaevinde kötü muamele yap ld na dair haberler üzerine Do ubeyaz t ta düzenlenen protesto gösterilerinde de bir gösterici hayat n kaybetmi tir. Gösterilerde, ço u çocuk olmak üzere çok say da ki i de yaralanm t r. 18 Uluslararas Af Örgütü nün görü tü ü çocuklar, polis taraf ndan gösteriler s ras nda ya da gösterilerin ard ndan gösterilere kat ld klar üphesiyle yakaland klar s rada kötü muameleye u rad klar na dair inand r c ve tutarl ifadeler vermi lerdir. Polis memurlar n n, çocuklar, yakalad klar s rada ve Emniyet Müdürlüklerine götürürken yolda tekme ve yumruklarla dövdükleri ifade edilmi tir. Uluslararas Af Örgütü nün görü tü ü çocuklardan Adana daki O.S. nin durumu (bkz sf 14) tipik bir örnektir. O.S y l Ekim ay nda, okul sonras, evine do ru yürürken, protesto gösterisi düzenlenen bir yer yak nlar nda polis taraf ndan durduruldu unu anlatm t r. O.S. polislerin beline dokunarak terlisin, eylemden geliyorsun dediklerini ve kendisini gözalt na ald klar n ifade etmektedir. Polis memurlar na ö renci kimli ini gösterdi ini söyleyen O.S., memurlar n kimli iyle birlikte, ta d defterleri de y rt p att klar n söyledi. O.S. polislerin kendisini Adana Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubesi ne götürmeden önce de defalarca dövdüklerini de anlatt. Yakaland s rada 18 ya nda olan.ü y l Mart ay nda Cizre deki Newroz/Nevruz gösterileri esnas nda polis taraf ndan yakaland. Savc l ktaki ifadesinde, bir polis memurunun kelepçe takmak için kolunu sert bir ekilde büktü ünü ve bunun sonucunda da omzunun ç kt n ifade etti. Polisler taraf ndan hastaneye götürülen.ü. nün resmi muayene kay tlar da, omzunun ç kt n ve hastaneye polis memurlar taraf ndan getirildi ini do ruluyordu. Daha sonra dört gün gözalt nda tutulan.ü., terör örgütünün propagandas n yapmak ve terör örgütü ad na suç i lemekle suçland ve tutuklu yarg lanmas na karar verildi. Gösteriye kat ld için suçlu bulunup dokuz y l yedi ay hapis cezas na mahkum edildi i 2010 y l ubat ay na kadar tutuklu yarg land. Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010

11 Çocuk Haklar Evrenseldir 11 KOLLUK KUVVETLER TARAFINDAN KÖTÜ MUAMELEDE BULUNULDU U DD A ED LEN VAKALARIN ARDINDAN YA ANAN CEZASIZLIK kence ve di er kötü muamele türlerine getirilen yasaklar n inand r c l, bu suçlardan sorumlu memurlar n yapt klar n n hesab n vermedikleri her durumda biraz daha azalmaktad r. kenceyi Önleme Komitesi (CPT), Genel Rapor, 14, 2004, par. 25 Avukatlar, Uluslararas Af Örgütü ne, polis memurlar n n, yakaland klar s rada yaralanan çocuklar n, polise mukavemet nedeniyle yaraland klar n iddia ettiklerini belirtmi lerdir. Çocuklar n Emniyet Müdürlü ü ne götürülmeden önce doktor taraf ndan muayene edildikleri s rada polis memurlar da muayene odas nda beklemektedir. Uluslararas Af Örgütü ne bildirildi ine göre, çocuklar polis memurlar n n odada olmas nedeniyle yaralar n n düzeyini ve polis taraf ndan kötü muameleye u rad klar n ifade edememektedir. Uluslararas Af Örgütü nün görü tü ü çocuklar, yarg makamlar n n etkili soru turmalar ba lataca na dair (hakl nedenlere dayanan) güvensizlik ve kolluk kuvvetlerinin adalet önüne ç kmayaca na dair inanç nedeniyle, polis memurlar aleyhinde ikâyette bulunmam lard r. Çocuklar n, daha sonras nda, polis taraf ndan kötü muameleye u rad klar na dair savc lara verdikleri ifadelerin ard ndan da soru turma ba lat lmam t r. Diyarbak r da görü ülen aileler de, Uluslararas Af Örgütü ne yapt klar aç klamalarda, dava açmalar durumunda çocuklar ya da aile hakk nda kar davalar aç laca ndan korktuklar için polisler aleyhinde kötü muamele yapt klar na dair suç duyurusunda bulunmaktan çekindiklerini söylemi lerdir (bkz sf 14). Gerçekten de, kolluk kuvvetlerinin a r güç ve di er kötü muamelelerde bulunduklar na dair yayg n iddialara ra men, henüz hiçbir polis memuru bu gösterilerdeki tutumlar nedeniyle adalet önüne ç kar lmam t r. Polis memurlar n n kötü muamelede bulunduklar n n sa lam ve somut bir ekilde belgelendi i durumlarda dahi, polislerin yarg land ve adaletin tecelli etti i vuku bulmam t r. Uluslararas Af Örgütü, 15 ya ndaki C.E. adl çocu un Hakkâri deki Newroz/Nevruz gösterileri s ras nda yakalanmas esnas nda kötü muameleye u rad iddialar üzerine, acil eylem ça r s nda bulunmu tur. Cezas zl k durumuna örnek te kil eden bu vakada, sivil polislerin, yakalad klar ve kontrolleri alt nda olan, gözalt na al nmaya da direnmeyen çocu un kolunu, k rma ya da burkma noktas na gelecek ekilde büktüklerinin televizyon kameralar na yans mas na ra men hiçbir polis memuru, kötü muamele olay ile ilgili olarak suçlanmam t r. Yetkili makamlar n soru turma aç lmas n ba ta kabul etmemeleri üzerine C.E. nin avukat itirazda bulunmu ve soru turma ba lat lm t r. Ancak, 2009 y l Eylül ay nda, davaya bakan savc, polis memurlar hakk nda herhangi bir suçlamada bulunulmamas na karar vermi ve bu memurlar hakk nda dava aç lmam t r. Buna ek olarak C.E. nin ailesine, çocu un tedavisi için yasad bir ekilde mali yard m ald klar gerekçesiyle Yard m Toplama Kanunu nu 19 çi nemekten dava aç lm t r. Sonuçta C.E. terör örgütüne üye olmak ve terör örgütünün propagandas n yapmakla suçlanm t r y l Nisan ay itibariyle çocu un davas yeti kinler için olu turulmu bir Özel Yetkili A r Ceza Mahkemesi nde sonuçlanmay beklemektedir. Kötü muamelede bulunuldu unda dair ilk bak ta delillerin ortada oldu u, bir ba ka çarp c vakada da, kolluk kuvvetleri S.T. adl çocu un kafas na bir tüfek dipçi iyle vururken görüntülenmi ve dövülen çocuk hastaneye kald r lm t r. Türkiye de Çocuk Bayram olarak kutlanan 23 Nisan 2009 tarihinde Hakkâri de meydana gelen bu olay, bas nda geni bir ndeks: EUR 44/011/2010 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010

12 12 Çocuk Haklar Evrenseldir ekilde yer alm ve bunun üzerine Hakkâri Valisi çocu un yaralanmas ndan duydu u üzüntüyü dile getiren bir aç klama yapmak zorunda kalm t r. 20 Kamuoyunun olayla ilgili olarak bilgilendirilmi olmas nedeniyle, dipçikle vurdu u iddia edilen polis memuru hakk nda bir dava aç lm t r. Ancak, güvenlik gerekçesiyle davan n, olay n gerçekle ti i yer d nda görülmesi konusundaki karar nedeniyle, polis memuru hakk ndaki dava Nisan 2010 tarihi itibariyle henüz görülmeye ba lanmam t r. S.T. nin ailesinin avukatlar ndan biri, Uluslararas Af Örgütü ne yapt aç klamada, davan n ailenin ve avukat n mali yük nedeniyle kat lmas n n zor oldu u ba ka bir kente ta nmas nedeniyle, ma dur taraf olarak ailenin avukat n n yarg lamada bulunma ve duru ma s ras nda çapraz sorgulamada bulunma ve delil sunma hakk ndan mahrum olaca ndan kayg land n belirtmi tir. Benzer ekilde, 2006 y l Mart ay nda Diyarbak r da iddet olaylar na sahne olan ve 10 ki inin ölmesinin d nda yüzlerce kötü muamele vakalar n n da bildirildi i 21 protesto gösterileri ard ndan, bugüne kadar polis memurlar hakk nda kötü muamelede bulunduklar iddias yla bir suçlama getirilmi de de ildir. Sadece 2010 y l Ocak ay nda, olaylar n gerçekle mesinden dört sene sonra, gösteriler s ras nda bir çocu u öldürülmesi ile ilgili üç polis memuruna dava aç lm t r. 22 GÖZALTI, FADE ALINMASI VE KÖTÜ MUAMELE Ceza Muhakemesi Kanunu nun 91. maddesinde belirtildi i üzere Türkiye yasalar, bir ki inin gözalt nda tutulabilece i süreyi 24 saat olarak belirlemi tir. Bu madde, 24 saatlik bu sürenin savc l k izniyle azami olarak dört güne kadar ç kar labilmesine de izin vermektedir. Bu uzatma için suçun kolektif olarak i lenmi olmas ve delil toplamak için fazladan zamana ihtiyaç duyulmas gerekçeleri gereklidir. Ceza Muhakemeleri Kanunu nun 95. maddesi bir ki inin gözalt na al nd n n yak nlar na bildirilmesi gerekti ini düzenlemektedir. Yasa, çocuklar söz konusu oldu unda ise, yetkililerin çocu un ailesi ya da velisinin yan s ra Baro nun da haberdar edilmesi gerekti ini ve çocuklara bu süre içinde bir yak n n n refakat etmesinin hedeflenmesi gerekti ini belirtmektedir. 23 Türkiye nin de taraf oldu u Çocuk Haklar Sözle mesi nin 37(b) maddesi, Bir çocu un tutuklanmas, al konulmas veya hapsi yasa gere i olacak ve ancak en son ba vurulacak bir önlem olarak dü ünülüp, uygun olabilecek en k sa süre ile s n rl tutulacakt r. demektedir. Sözle me ayr ca, Özgürlü ünden yoksun b rak lan her çocu un, kendi yüksek yarar aksini gerektirmedikçe, özellikle yeti kinlerden ayr tutulmas n da art ko maktad r. Çocuk Haklar Sözle mesi nin uygulamaya koymak için yürürlü e koyulan 5395 say l Çocuk Koruma Kanunu da, çocuklar hakk nda özgürlü ü k s tlay c tedbirler ile hapis cezas na en son çare olarak ba vurulmas gerekti ini belirtmekte (madde 4.i) ve Kollu un çocuk biriminin bulunmad yerlerde çocuklar, gözalt na al nan yeti kinlerden ayr bir yerde tutulur. (Madde 16.2) demektedir. Yasa ayr ca, suça sürüklenen çocu un ifadesinin Cumhuriyet savc s taraf ndan al nmas gerekti ini belirtmekte ve ifadenin al nmas s ras nda çocu un yan nda, avukat n yan s ra bir sosyal hizmet görevlisinin de bulundurulabilece ini ifade etmektedir. Ayr ca, Cumhuriyet savc s n n, soru turma s ras nda gerekli gördü ünde çocuk hakk nda koruyucu ve destekleyici tedbirlerin uygulanmas n çocuk hâkiminden isteyebilece ini de belirtmektedir (15. madde). Kanunun 18. maddesi de çocuklara zincir, kelepçe ve benzeri aletler tak lamayaca n belirtmektedir. Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010

13 Çocuk Haklar Evrenseldir 13 Uluslararas Af Örgütü, uluslararas ve ulusal yasalarda mevcut olan ve yukar da s ralanan bu temel koruyucu önlemlerin gösterilere kat ld klar iddias yla gözalt na al nan ve/veya kovu turmaya u rayan çocuklar söz konusu oldu unda uygulanmad ndan kayg duymaktad r. Daha önce gözalt na al nan çocuklar, bu çocuklar n aileleri ve avukatlar n tümü, Uluslararas Af Örgütü ne yapt klar aç klamalarda çocuklar n yeti kinler için düzenlenen Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubeleri nin gözalt merkezlerinde, gayr resmi olarak gözalt nda tutulduklar n söylemi lerdir. Bu ifadeler, kimi durumlarda, söz konusu bu gözalt merkezlerinde haz rlanan resmi belgelerce de desteklenmi tir. Çocuklar, Emniyet Müdürlü ü Çocuk ube Müdürlü ü gözalt merkezlerinin uygun oldu u durumlarda dahi yeti kinler için olan bu merkezlerde gözalt nda tutulmaktad rlar. Çocuklar n, Çocuk ubesi ne nakledilmeden önce gözalt nda tutulduklar süre resmi kay tlara geçirilmemekte ve bu ekilde, gözalt sürelerinin yasan n öngördü ü süreyi a mas da mümkün hale gelmektedir. Uluslararas Af Örgütü nün elde etti i bilgilere göre, çocuklar genel olarak Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubeleri nde saatlerce tutulmaktad r. Diyarbak r ve Adana gibi illerde bir günlük resmi olmayan gözalt lar n s k s k ya and bildirilmektedir. Adana Emniyet Müdürlü ü nden yetkililer, çocuklar n Terörle Mücadele ubeleri ne getirildiklerini Uluslararas Af Örgütü ne teyit etmi ancak, çocuklar n ya lar netle tirildikten sonra Çocuk ubesi ne nakledildi ini söylemi lerdir. Ancak, Adana da evlerinden al nan, dolay s yla ya lar ve kimlikleri daha önceden tespit edilmi olan çocuklar da Uluslararas Af Örgütü ne, Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubeleri ne götürüldüklerini anlatm lard r. Diyarbak r daki avukatlar, Uluslararas Af Örgütü ne gözalt için belirlenen 24 saatlik sürenin genel bir uygulama olarak ve makul gerekçeler olmadan uzat ld n söylemi lerdir. Uluslararas Af Örgütü nün inceledi i resmi belgeler dört günlük gözalt sürelerinin ya and n göstermektedir. Avukatlar, çocuklar n baz durumlarda gözalt ndaki ilk 24 saatte avukatlar yla dahi görü türülmeyerek tecrit alt nda tutulduklar n da belirtmi lerdir. 24 Çocuklar n Cumhuriyet savc s taraf ndan ifadelerinin al nmas için mahkemede bir güne kadar bekletilerek, azami gözalt süresi olan dört günlük süreye resmi olmayan bu gibi eklemeler yap ld da bildirilmektedir. Çocuklar n ifadelerinin al nd esnada, avukat n veya bir sosyal hizmet görevlisinin mevcut olmad birçok vakan n ya and da belirtilmi tir. Uluslararas Af Örgütü ne ula an bilgilere göre, Adana da ailelerin çocuklar n n gözalt na al nd konusunda bilgilendirilmedi i durumlar ya anmaktad r. Adana da görü ülen çocuklar da Uluslararas Af Örgütü ne, gözalt s ras nda avukatlar ya da sosyal hizmet görevlileriyle görü emediklerini söylemi lerdir. Uluslararas Af Örgütü, özellikle Adana da (O.S. nin vakas nda oldu u gibi bkz. sf. 14) polis taraf ndan gözalt na al nan çocuklara s k s k kötü muamele uyguland konusunda tutarl bilgiler edinmi tir. Polislerin çocuklar tehdit etti i ve göz korkutmaya yönelik ifadelerde bulunduklar na dair Diyarbak r dan da bilgiler edinilmi ancak çocuklara yönelik iddet uyguland na dair genel olarak bildirimde bulunulmam t r. Uluslararas Af Örgütü, polis memurlar n n, gösterilere kat ld klar iddia edilen çocuklar Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubeleri nde gayr resmi bir ekilde gözalt nda tutulduklar s rada sorgulad klar na dair haberlerden de kayg duymaktad r. Baz durumlarda çocuklar n, sözlü tehditler ve di er göz korkutma yöntemleriyle gösterilere kat ld klar ve ndeks: EUR 44/011/2010 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010

14 14 Çocuk Haklar Evrenseldir gösterilerdeki hareketlerine dair polisin haz rlad belgeleri imzalamaya zorland klar da bildirilmi tir. Uluslararas Af Örgütü, Çocuk Haklar Sözle mesine ayk r bu gibi zorlamalar n ya an yor olmas ndan kayg l d r. 25 Bu ekilde imzalat lan belgeler daha sonra çocuklar aleyhinde yürütülen soru turmada delil olarak da kullan lmaktad r. Çocuklar n gösterilere kat ld yolundaki itiraflar n göz korkutma, zor kullan larak ya da kötü muamele ile elde edildi ine dair iddialar yetkililer taraf ndan ara t r lmamaktad r. O. S., ADANA O.S. Uluslararas Af Örgütü ne 2008 y l Ekim ay nda okul sonras evine do ru yürürken bir protesto gösterisinin düzenlendi i bir yerin yak nlar nda polis taraf ndan yakaland n anlatm t r. O.S. polis taraf ndan yakalanmas ile ilgili olarak unlar anlatm t r: Ben o zaman okuldayd m. Okuldan bir çocukla birlikte geliyordum. Yaya geliyoruz biz. Oradan buraya gelene kadar zaten ter bas yor bizi. Biz terliydik o zaman. Çocu u evine b rakt m. Ufakt çocuk, korkuyordu zaten. Çocu u eve b rakt m. Gelirken direkt okulun oradan geleyim dedim. Yakaland m. Belimi ellediler. Belimde terli. Dediler sen eylemden geldin. Elimde defterler. Defterleri al p y rt p att lar. Okul kimli imi gösterdim, onu da y rt p att lar. Ben zor durumda kald m orada. Ne diyece imi a rd m. Bir ey diyemedim, sesimi de ç karamad m. Abi dedim, benim suçum yok. Vuruyorlard, ac madan vuruyorlard. O.S. Uluslararas Af Örgütü ne, Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubesi ne götürüldü ünü, polis memurlar n n kendisi ile birlikte orada bulunan di er iki çocu a oturmalar n söylediklerini ve sonras nda kendisini arkas ndan tekmelediklerini söyledi. O.S. ayr ca, Emniyet Müdürlü ü Çocuk ubesi ne nakledilmeden önce, Terörle Mücadele ubesi nde bir gün tutuldu unu ve polis memurlar n n, gözalt merkezini kay t için kullan lan kameray kapatt ktan sonra üzerindeki k yafetleri ç kartt r p kendisini dövdüklerini de anlatm t r. O.S. Uluslararas Af Örgütü ne, Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubesi nde ya da Çocuk ubesi nde herhangi bir avukat ya da sosyal hizmet görevlisi ile görü medi ini söylemi tir. O.S. savc taraf ndan ifadesi al nmadan önce Adli T bba götürülerek muayene edildi. Doktorlara polis memurlar ndan ald darbeler nedeniyle i en yaral baca n gösterdi. O.S. Uluslararas Af Örgütü ne, ard ndan ifadesinin al nmas için savc l a ve sonras nda da hâkim kar s na ç kt n ve hakimin terör örgütüne üyelik suçlamas yla tutuklu yarg lanmas na karar verdi ini söylemi tir. O.S. cezaevine nakledilme süreci ile ilgili Uluslararas Af Örgütü ne unlar anlatm t r. te bizi mahkemeden sonra Kürkçülere götürdüler direkt. Oraya vard m zda, bizim dosyalar m z haz rl yorlard. Dosyalar m z haz rlarken bizi d ar ç kard lar. Bo bir tane beyaz kulübe vard. Üstümüzü ç kard lar. Kulübenin yan na geçtik böyle. Arkada mla beraber. Bizi ilk ba ta dövmeye ba lad lar. Dedim, beni fazla dövmeyin aya m sakat dedim. Daha beter darbe vura vura i te aya m k r ld. te belime, her taraf ma vurdular. Dayanamad m yere dü tüm. Bay ld m. O zaman iki tane de nek mi sopa m belime yedim. Onun ac s ndan bittim ben. Gözümü açt mda hastanedeydim. O.S. Uluslararas Af Örgütü ne, hastanede bir gün kald n ard ndan, aya n alç ya ald klar bir ba ka hastaneye götürüldü ünü ve sonra da yeti kinler için olan Kürkçüler cezaevine geri getirildi ini söyledi. O.S. Uluslararas Af Örgütü ne, Pozant Çocuk Cezaevine nakledilmeden önce yeti kinler için olan Kürkçüler cezaevinde bir ay kald n ve Pozant Cezaevi nde de davan n sonucunu beklemek üzere iki ay tutuldu unu anlatt. O.S. nin avukatlar ndan biri Uluslararas Af Örgütü ne, O.S. nin ailesinin, kar davalar aç lmas gibi olas sonuçlar ndan korktuklar için polis ve cezaevinde O.S. ye yap lan muamele ile ilgili suç duyurusunda bulunmad klar n söyledi. Savc taraf ndan haz rlanan iddianamede, polis taraf ndan gösteriler s ras nda tutulan kay tlara da yer Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010

15 Çocuk Haklar Evrenseldir 15 verilmi ve bu kay tlarda, gösteride 40 kadar ki i oldu u, trafi i durdurmak üzere barikat kuruldu u, gösteriye kat lan ki ilerin PKK yanl s sloganlar att klar n ve mahallenin arka sokaklar na kaçmadan önce polise ta att klar belirtilmi tir. ddianame, O.S. nin kenar sokaklardan birinde yakaland n belirtmektedir y l Mart ay nda terörle mücadele davalar na bakan ve yeti kinler için düzenlenen Özel Yetkili A r Ceza Mahkemesi, O.S. yi terör örgütü üyeli inden dört y l iki ay hapse mahkum etmi tir. Karar O.S. nin avukat taraf ndan temyiz edilmi tir y l Nisan ay itibariyle dava hala temyiz a amas ndayd. ÇOCUKLARIN TERÖRLE MÜCADELE YASALARI ALTINDA YARGILANMALARI TERÖRLE MÜCADELE YASALARININ AD L OLMAYAN B R EK LDE UYGULANMASI Uluslararas Af Örgütü çocuklar n yaln zca gösterilere kat ld klar iddias üzerinden terörle mücadele yasalar alt nda yarg lan yor olmalar ndan kayg duymaktad r. Bu durum, Türkiye yasalar nda, terörizmin mu lâk ve oldukça geni bir ekilde tan mlanmas ndan, Türk Ceza Kanunu nda (Terör) Örgüt[ü] ad na suç i leyen ki ilerin örgüt üyesi olmamalar na ra men, örgüt üyesi olmak suçundan yarg lanmas na izin veren maddelerden ve yasalar n hakim ve savc lar taraf ndan keyfi bir ekilde de uygulanmas ndan kaynaklanmaktad r. Uluslararas Af Örgütü, hükümetin Terörle Mücadele Kanunu nda de i iklik yap lmas için 2009 y l Ekim ay nda sundu u ve 2010 Nisan ay itibariyle hala beklemede olan kanun tasar s n n mevcut haliyle çocuklar n yarg land terör suçlar tan m nda bir de i iklik yapmayacak olmas ndan üzüntü duymaktad r. Uluslararas Af Örgütü, uzun bir süredir, Türkiye yasalar ndaki terörizm tan m n n fazlas yla geni, mu lak ve bir ceza yasas nda olmas gereken hukuki netli i ta mad yla ilgili kayg lar n dile getirmektedir. 26 Benzer kayg lar, BM Terörle Mücadele S ras nda nsan Haklar n n Korunmas ve Geli tirilmesi Özel Raportörü taraf ndan da dile getirilmi tir. 27 Terörle Mücadele Kanunu nun 1. maddesi terörü taktikleri üzerinden de il, amaçlar üzerinden tan mlamakta ve Anayasada belirtilen Cumhuriyet in niteliklerini, siyasi, hukuki, sosyal, laik, ekonomik düzeni de i tirmek, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü ünü bozmak, Türk Devleti nin ve Cumhuriyet in varl n tehlikeye dü ürmek, Devlet otoritesini zaafa u ratmak veya y kmak veya ele geçirmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, Devletin iç ve d güvenli ini, kamu düzenini veya genel sa l bozmak amac yla bir örgüte mensup ki i veya ki iler taraf ndan giri ilecek her türlü suç te kil eden eylemi terör kapsam nda de erlendirmektedir. BM Terörle Mücadele S ras nda nsan Haklar n n Korunmas ve Geli tirilmesi Özel Raportörü nün de belirtti i gibi, yasa, bu amaçlar gerçekle tirmek için uygulanan ve ölüme yol açabilecek ya da ki ilerin haklar n n a r bir ekilde ihlalini hedefleyen taktikleri suç kapsam na almakla s n rl tutulmay p, bask, zor, iddet, terör, y ld rma veya tehdit içeren her türlü eyleme uygulanabilmektedir. 28 Terörle Mücadele Kanunu nun 2. maddesi, ki ileri, üye olduklar örgüt kanunun 1. maddesinde belirtilen amaçlar destekliyorsa, ciddi bir suç i lememi olsalar dahi terör örgütü üyesi olarak yarg lanmalar na izin vermektedir. Türkiye yasalar na göre, herhangi bir örgüte üye olmayan ki iler de, örgüt ad na suç i lemi lerse, terör örgütü üyesi olarak yarg lanabilmektedirler. Gösterilere kat ld klar iddia edilen çocuklar s kl kla Terörle Mücadele Kanunu, özellikle de terör örgütünün propagandas n yapmay düzenleyen 7/2 maddesi 29 ve Türk Ceza Kanunu nun terör örgütü üyesi olmamakla birlikte terör örgütü ad na suç i lemek suçunu düzenleyen ndeks: EUR 44/011/2010 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010

16 16 Çocuk Haklar Evrenseldir 220/6 maddesi yollamas yla Ceza Kanunu nun 314. maddesi alt nda yarg lanmaktad rlar. Daha az say da davada ise Ceza Kanunu nun Örgüt içindeki hiyerar ik yap ya dahil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yard m eden ki i, örgüt üyesi olarak cezaland r l r eklinde düzenlenen 220/7 maddesi uygulanmaktad r. Yasan n bu ekilde uygulanmas Yarg tay n (2007/9282 say l davadaki) karar n izlemektedir. Mahkeme, bu karar nda, PKK n n sivil itaatsizlik takti ine ba vurdu unu dikkate alm t r. Yarg tay, bu ba lamda, Türkiye devleti taraf ndan PKK ile ili kili oldu u dü ünülen Roj TV ve F rat Haber Ajans gibi kurumlarda duyurulan gösterilere kat lanlar n terör örgütü ad na hareket ettikleri sonucuna varm t r. 30 Gösterilere kat ld klar iddias yla yarg lanan çocuklar, genellikle ayn eylemden dolay birden fazla suçla yarg lanabilmektedirler. Bu suçlamalar aras nda terör örgütüne üyelik, terör örgütünün propagandas n yapma ve Toplant ve Gösteri Yürüyü leri Kanunu nun ihlali yer alabilmektedir. AD L OLMAYAN YARGILANMALAR YET K N MAHKEMELER NDE YARGILANAN ÇOCUKLAR 18 ya ndan küçük olan herkes için geçerli olan Çocuk Haklar Sözle mesi uyar nca, devletler, özel olarak ceza yasas n ihlal etmekle suçlanan çocuklara uygulanmak üzere yasalar, usuller, makamlar ve kurumlar olu turmak durumundad r. Birle mi Milletler Genel Kurulu taraf ndan 1985 y l Kas m ay nda kabul edilen Çocuklar için Adalet Sistemine dair Birle mi Milletler Asgari Standart Kurallar uyar nca (Pekin Kurallar ), yarg lamalar çocu un ç karlar na en iyi yard mc olacak ekilde ve onun anlayabilece i tarzda ve söylediklerini serbestçe ifade edebilece i ortamda gerçekle tirilmeli ve davan n de erlendirilmesinde yol gösterici ilkenin çocu un refah olmas gerekmektedir. Uluslararas Af Örgütü terörle ba lant l suçlardan dolay ya aras ndaki çocuklar hakk nda aç lan davalar n yasa gere i Özel Yetkili A r Ceza Mahkemeleri nde, yeti kinlerle ayn usullere göre görülüyor olmas ndan kayg duymaktad r. Terörle Mücadele Kanunu nun 9. maddesi, terör suçlar ndan dolay haklar nda dava aç lan 15 ya ve üzerindeki çocuklar n Özel Yetkili A r Ceza Mahkemeleri nde yarg lanmas n öngörmektedir. Uluslararas Af Örgütü, Adana ve Van gibi çok say da çocu un yarg land kentlerde Çocuk Mahkemeleri olmad için, 12 ya kadar küçük çocuklar n, ulusal yasalar ihlal edilerek, A r Ceza Mahkemeleri nde yarg lan yor olmalar ndan da kayg duymaktad r. Bu mahkemelerde, duru malar n kamuoyuna kapal yap l yor olmas d nda mahkemeler yeti kinlere uygulanan usullerin ayn s n uygulamaktad rlar. Çocuk A r Ceza Mahkemeleri üç hâkimin olu turdu u panellerden olu maktad r. Çocuk Koruma Kanunu nun 28. maddesi uyar nca, bu mahkemelerde çal an hem savc lar hem de hâkimlerin çocuk hukuku konusunda uzman olmalar ve çocuk psikolojisi üzerine e itim alm olmalar gereklidir. Avukatlar, Uluslararas Af Örgütü ne yapt klar aç klamada Çocuk Mahkemelerinin, Çocuk Koruma Kanunu ndaki tedbirleri uygulama konusunda daha iyi bir geçmi e sahip olduklar n söylemi lerdir. Mevzuat n gerektirdi i Çocuk Mahkemelerinin kurulmam olmas ve bu mahkemelerin olmad durumlarda, çocuklar n yeti kinler için olan mahkemelerde yarg lanmas n öngören yasalar n varl Türkiye de çocuk haklar konusunda uzun süredir devam eden ihlaller Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010

17 Çocuk Haklar Evrenseldir 17 aras ndad r. Çocuk Haklar Komitesi, 2001 y l nda bu konular hakk ndaki kayg lar n dile getirmi ve Türkiye nin, tüm çocuklar n Çocuk Mahkemelerinde yarg lanmas n garanti alt na almas tavsiyesinde bulunmu tur ya ndayken 2008 y l Mart ay nda bir gösteriye kat ld iddias yla hakk nda dava aç lan Ö.U. nun durumu Adana da Özel Yetkili A r Ceza Mahkemelerinde yarg lanan çocuklar n durumunu özetleyen örneklerden biridir. Ö.U., 2009 y l ubat ay nda, terör örgütünün propagandas n yapmak ve terör örgütü üyesi olmaktan alt ay hapis cezas na mahkum edilmi, hükmün aç klanmas n n geri b rak lmas na ve üç y l denetime tabi tutulmas na karar verilmi tir. Uluslararas Af Örgütü, 15 ya ndan küçük çocuklar n, yeti kinlerle birlikte (ya da 15 ya ndan büyük çocuklarla birlikte) suç i ledikleri iddias yla, Çocuk Koruma Kanunu nun 17. maddesini aç k bir ekilde ihlal ederek yeti kinler için olan mahkemelerde yarg lan yor olmalar ndan kayg duymaktad r. Kanunun bu maddesi, çocu un, yeti kinlerle birlikte i lenen suçlarda da yeti kinlerden ayr yarg lanmas n gerektirmektedir. Bu uygulamaya bir örnek, 2008 y l Newroz/Nevruz gösterilerine kat ld iddia edildi inde 14 ya nda olan E.A. ya aç lan davad r. Diyarbak r da Çocuk Mahkemesi nin bulunmas na ra men, E.A., Özel Yetkili A r Ceza Mahkemesi nde yarg lanmaktad r. Buna gerekçe olarak da, i ledi i iddia edilen suçu 15 ya üzerindeki çocuklarla birlikte i lenmi olmas d r. Resmi mahkeme kay tlar na göre, E.A. n n avukat, müvekkilinin Çocuk Mahkemesi nde yarg lanmas n talep etmi ancak bu iste i hâkim taraf ndan reddedilmi tir y l Nisan ay itibariyle dava devam etmekteydi. E.A., terör örgütünün propagandas n yapmakla suçlan yor. HÜKÜMET N DE KL K ÖNER S N N ETK S OLMAYACAK Terörle Mücadele Kanunu nun 9. maddesi ile ilgili bir de i iklik önerisi, ya aras çocuklar n yeti kin mahkemelerinde yarg lanmamas n garanti alt na almay hedeflemektedir. Ancak, Uluslararas Af Örgütü bu de i iklik önerisinin, Çocuk Koruma Kanunu uyar nca 1995 y l nda kurulan Çocuk Mahkemeleri nin, çocuklar n gösterilere kat ld klar iddias yla yarg land klar kentlerin baz lar nda, özellikle de Diyarbak r n ard ndan çocuklara yönelik kovu turman n en çok ya and iki kent olan Adana ve Van da bulunmamalar nedeniyle etkisiz olaca ndan kayg duymaktad r. Hükümet, daha fazla Çocuk Mahkemesi kurulaca na dair bir duyuru yapm de ildir. TEMELS Z TERÖR SUÇLAMALARI Çocuklar n, gösterilere kat larak, terör örgütü ad na suç i ledikleri iddias n n temelinde, gösterilerin, PKK ile ili kili oldu u iddia edilen Roj TV gibi uydu üzerinden yay n yapan televizyonlar ve internet sitelerinden duyurulmas bulunmaktad r. Bu tür bir ba n terör suçu i lemenin delili olarak yasalarda yer al yor olmas n n da ötesinde yarg lamalarda çocuklar n söz konusu internet siteleri ya da uydu kanallar arac l yla gösterilerden haberdar olduklar na dair yeterli deliller de sunulmamaktad r. Yarg lanan çocuklardan gösterilere kat lm ya da gösterilere ahit olmu olanlar n n Uluslararas Af Örgütü ne, gösterilere dair önceden bir bilgileri olmad na dair tutarl ve güvenilir aç klamalar yapm lard r. Ayr ca, kovu turmalarla sonuçlanan gösterilerin birço u, o dönemde yasal bir parti olan Demokratik Toplum Partisi nin (DTP) bas n aç klamalar n n okunmas n n ard ndan yap lan gösterilerdir. Diyarbak r daki H.A. a aç lan dava (bkz. sf 8), bu tür kovu turmalara bir örnek te kil etmektedir. ndeks: EUR 44/011/2010 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010

18 18 Çocuk Haklar Evrenseldir Çocuklar n, gösterilerde iddet eylemlerinde bulunduklar, birçok davada gösteriler s ras nda yap lan video kay tlar ve foto raflara dayand r lmaktad r. Bu tür görüntüler, nadiren, çocuklar n birey olarak iddet eylemlerine kat ld klar n göstermektedir. Görüntüler daha çok çocuklar n ta atan ve PKK lehine sloganlar atan bir grubun parças oldu ununa dair iddialar için kullan lmaktad r. Batman daki B.S. ye aç lan dava (bkz sf 20) bu tür kovu turmalara bir örnek olarak verilebilir. Birçok davada ise, foto raf veya görüntülere dayal deliller sunulmamakta, çocu un gösterilere kat ld na dair tek delil olarak polislerin tan kl klar ve olaylar n ( aibeli) kay tlar gösterilmektedir. Adana daki O.S. ye aç lan dava (bkz sf 14) bu davalara bir örnektir. Adana daki 13 ya ndaki U.E. vakas nda, savc l k taraf ndan haz rlanan iddianamede, gösterilerle ilgili kay tlar n net olmad ve delil olarak uygun olmad klar aç k bir ekilde ifade edilmektedir. U.E. bu davada alt aydan uzun bir süre tutuklu yarg lanm t r. Buna ra men, ( aibeli) polis tan kl klar, U.E. yi terör örgütünün propagandas n yapmaktan be ay ve terör örgütü üyesi olmaktan üç y l, bir ay 15 gün hapis cezas na mahkûm etmek için yeterli görülmü tür. Çocuk Koruma Kanunu, çocuklar n ifadelerinin polis memurlar yerine savc lar taraf ndan al nmas n gerektirmesine ra men, Uluslararas Af Örgütü nün inceledi i resmi belgelerde, çocuklar n s kl kla, Terörle Mücadele ubesi polisleri taraf ndan, suçlama öncesinde yeti kinler için olan gözalt merkezlerinde bir avukat ya da sosyal hizmet görevlisinin mevcut olmad durumlarda sorguland klar n göstermektedir. Bu adil yarg lanma hakk ile ilgili uluslararas standartlara ayk r d r. Delillerin bu ekilde elde edilmesinin yasaklanm olmas na ra men, bu tür kay tlar s kl kla iddianamelerde içerilmekte ve sonras nda da gerekçeli kararlarda delil olarak referans verilmektedir. Diyarbak r daki V.A. n n vakas nda, resmi belgelere göre, V.A., Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubesi nde kendisine imzalat lan polis kay tlar n n polislerin tehdit ve göz korkutmalar ile elde edildi ini savc lara belirtmi tir. Ancak, bu kay tlar, yine de V.A. ya kar kullan lm ve polis memurlar aleyhinde herhangi bir soru turma ba lat lmam t r. Az say daki baz vakalarda, kovu turmalar, mahkemede çapraz sorguya tabi tutulamayacak gizli tan klar n ifadelerine dayand r lmaktad r. Suç i ledi i iddia edilen tarihte 23 ya nda olan Diyarbak r daki M.Ü. ve di erlerinin davas, san klar n gösterilere kat l m n n yaln zca gizli tan k ifadelerine dayand r ld davalara bir örnektir. M.Ü., terör örgütü üyesi olmak suçundan beraat etmi ancak terör örgütünün propagandas n yapmak suçundan 10 ay hapse mahkûm olmu ve cezas ertelenmi tir. Uluslararas Af Örgütü, çocuklar n, uluslararas adil yarg lanma standartlar na uygun olmayan usullere göre kovu turmaya u ray p mahkum olmalar ndan kayg duymaktad r. Bu usuller aras nda, gayr resmi gözalt s ras nda sorgulama, çocu un derhal hukuki yard mdan yararlanma hakk n engelleme ve ifadelerin bir avukat n ve sosyal hizmet görevlisinin yoklu unda bask ile al nd na dair iddialar n soru turulmamas say labilir. Ayr ca, kovu turmalar n dayand r ld mevzuat ile ilgili de kayg lar bulunmaktad r. Bu mevzuat, hukuki netlikten yoksun ve mahkemeler taraf ndan keyfi bir ekilde uygulanmaktad r. Uluslararas Af Örgütü, mahkemelerin ortaya koydu u destekleyici delillerdeki sorunlar nedeniyle, gösterilere kat lmayan çocuklar n da terörle mücadele yasalar alt nda yarg lan p mahkûm edilmi olma ihtimalleri olmas ndan kayg duymaktad r. Son olarak, çocuklar n Özel Yetkili A r Ceza Mahkemeleri nde yarg lan yor olmalar da Uluslararas Af Örgütü nü kayg land rmaktad r. Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010

19 Çocuk Haklar Evrenseldir 19 ÇOCUK HAKLARINI KORUMA TEDB RLER N N MAHKEMELER TARAFINDAN UYGULANMAMASI SOSYAL NCELEME RAPORLARI Gösterilere kat ld klar iddias yla yarg lanan çocuklar Uluslararas Af Örgütü ne, i ledikleri iddia edilen suçun ne oldu unu ve mahkeme usullerini anlayamad klar n söylemi lerdir (örnek olarak bkz B.S. vakas, sf 20). Uluslararas Af Örgütü, Çocuk Koruma Kanunu nda, yarg lanan çocuklarla ilgili olarak belirtilen tedbirler uyar nca, sosyal hizmet görevlileri taraf ndan haz rlanan ve çocu un yapt eylemlerin suç te kil etti inin bilincinde olup olmad na dair de erlendirme içeren sosyal inceleme raporlar n n genellikle reddedildi i haberlerinden kayg duymaktad r. Avukatlar, Uluslararas Af Örgütü ne mahkemelerin 15 ya ve üzeri çocuklar n davalar nda, bu tür raporlar incelemeyi reddetti ini, 15 ya alt çocuklar n vakalar nda ise bu raporlar n uygun bir ekilde haz rlanmad n ve bulgular n n avukatlar n n iste ine ra men dikkate al nmad n söylemi lerdir. Uluslararas Af Örgütü, etkili sosyal inceleme raporlar n n haz rlanmamas ve sosyal hizmet görevlilerinin duru malara kat lmas na izin verilmemesinin çocu un adil yarg lanma hakk n n ihlali anlam na geldi i kayg s n ta maktad r. Bu ba lamda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi sosyal hizmet görevlisinin bulunmad bir davada Türkiye nin bir çocuk san n davaya aktif kat lma hakk n n ihlal edildi i karar na hükmetmi tir. Mahkeme, aktif kat lma hakk n n, yaln zca duru mada bulunmaktan ibaret olmay p, duru may takip edebilme, duru ma sürecini, duru malar n ve verilen karar n önemini geni bir ekilde kavrayabilme hakk n da içerdi ini belirtmi tir. 32 MAHKUM YET Çocuk Haklar Sözle mesi nin 3. maddesi, çocuk hakk ndaki tüm hükümlerde, en temel dü üncenin çocu un yarar oldu unu belirtmektedir. Pekin Kurallar, küçük ya taki suçlulara kar tüm tepkilerin, suçlunun içinde bulundu u ko ullar ve i lenen suç ile orant l olmas gerekti ini de ifade etmektedir. 33 Terör suçlar ndan mahkûmiyet durumunda verilen hükümler çok çe itlilik göstermekle birlikte, gösterilere kat ld klar iddia edilen çocuklar n davalar nda, bu hükümler, bir y ldan az ila sekiz y l hapis cezalar aras nda de i mektedir. Terörle Mücadele Kanunu nda de i iklik yap lmas na dair kanun tasar s, terörle ba lant l suçlardan hüküm giyen çocuklar n cezalar n n azalt lmas n da öngörmektedir. Mevcut durumdaki Terörle Mücadele Kanunu nun 13. maddesine göre, mahkûmiyet ard ndan verilen hapis cezalar n n para cezas na çevrilmesi ya da 15 ya alt ndaki çocuklar haricinde ceza ertelenmesi mümkün de ildir. Uluslararas Af Örgütü, geçmi teki yasal de i iklikler ard ndan getirilen usuller uyar nca, önerilen bu de i ikliklerin de yürürlü e girdikleri anda, henüz sonuçlanmam davalara ek olarak Yarg tay da temyiz a amas nda olan davalar için de geçerli olaca n anlamaktad r. Ancak, Uluslararas Af Örgütü, hâkimlerin gösterilere kat ld klar iddia edilen çocuklar n davalar nda, çocuklar n korunmas na yönelik mevcut yasalarda bulunan tedbirleri uygulamad klar gerçe ini göz önüne alarak, yap lacak de i ikliklerin pratikte mahkemelerde uygulanmayabilece inden kayg duymaktad r. ndeks: EUR 44/011/2010 Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010

20 20 Çocuk Haklar Evrenseldir B.S., BATMAN 15 ya ndaki k z çocu u B.S., 9 Ekim 2009 günü Batman da Demokratik Toplum Partisi taraf ndan düzenlenen ve PKK lideri Abdullah Öcalan n tutuklanmas n n y l dönümüyle çak an bir gösterinin yap ld bir yerin yak nlar nda tutukland. B.S. nin avukatlar, Uluslararas Af Örgütü ne, B.S. nin kolluk kuvvetleri taraf ndan tehdit edildi ini ve kendisine küfredildi ini belirttiler. Resmi belgeler, B.S. nin gösterilere kat l m yla ilgili, Emniyet Müdürlü ü Terörle Mücadele ubesi nden polis memurlar taraf ndan ifadesinin al nd n göstermektedir. B.S., polis memurlar ndan gördü ü bask nedeniyle, gösteriye kat ld n kabul etti ini söylüyor. B.S., iki gün boyunca gözalt nda tutuldu ve bu süre içinde bir avukat ya da sosyal hizmet görevlisi ile görü emedi. Toplant ve Gösteri Yürüyü leri Kanunu nun ihlalinin yan s ra, terör örgütünün propagandas n yapmak ve terör örgütü üyesi olmakla da suçlanan B.S. nin tutuklu yarg lanmas na karar verildi. 7 ayl k tutukluluk süresi boyunca, ba ka hiçbir tutukluyla temas olmadan sadece bir ba ka k z çocu u ile birlikte tutuldu. Cezaevinde oldu u süre boyunca, herhangi bir sosyal faaliyete kat lamad. B.S. nin avukatlardan biri Uluslararas Af Örgütü ne, tutuklu bulunduruldu u sürede kapal bir yerde zorla tutulmas nedeniyle müvekkilinin baz psikolojik sorunlar ya ad n ve etkili bir psikolojik yard m alamad n söyledi. 29 Aral k 2009 da yap lan son duru mada, B.S. hakk ndaki suçlamalar reddetti ve propaganda n n ne demek oldu unu bilmedi ini söyledi. Mahkemedeki ifadesinin, ilk ifadelerinden neden farkl oldu u soruldu unda ise u ifadeyi verdi: Olay n oldu u gün, teyzemin evine gidiyordum. Bir toplanma oldu unu gördüm, merak ettim ve kalabal a do ru gittim. Daha ben gruba kat lmadan polis gruba sald rd. Benim de grubun içinde oldu umu dü ündüler ve beni de yakalad lar. Ben grubun bir parças de ildim fakat polis memurlar beni yakalad ktan sonra bana hakaret ettiler, dövdüler ve bask kurdular. Ben de bu nedenle söyledikleri her eyi kabul ettim. Benim de grubun bir parças oldu umu, polis arac na ta att m ve Ya as n Apo diye ba rd m ve yüzümü pu i ile kapatt m kabul etmeye zorlad lar. Ben bunlar n hiçbirini yapmad m, suçsuzum. Polisten çok korkmu tum bu yüzden de savc ve hakim kar s nda suçlamalar kabul ettim ama suçsuzum. B.S. ayr ca, güvenlik kameralar nca kaydedilen ki inin kendisi oldu unu kabul etme nedeninin de polisin bask s oldu unu ve foto raflardaki ki inin kendisi olmad n söyledi. B.S. 29 Aral k 2009 da terör örgütü üyeli i, terör örgütünün propagandas n yapmak ve silah ve di er araçlarla gösteriye kat larak da lmay reddetmek suçlar ndan yedi y l alt ay hapis cezas na mahkum edildi. B.S. nin yapt temyiz ba vurusu, 2010 y l Nisan ay itibariyle hala beklemedeydi ve sonuç al n ncaya kadar tutuklu bulundurulmaya devam edilecek. Uluslararas Af Örgütü Haziran 2010 ndeks: EUR 44/011/2010