YOZGAT İLİ GELENEKSEL GİYİM - KUŞAMI

Transkript

1 YOZGAT İLİ GELENEKSEL GİYİM - KUŞAMI Lale ÖZDER 1 Özet Yozgat ilinin kültürel zenginliği geleneksel baş süslemeleri ve giyim kuşam üzerinde de etkisini göstermektedir. Birçok kültürün yaşam biçimi, inançları, gelenek, göreneklerinin birikimi ve karışımı ile günümüzde bile güzelliğini koruyan destansı sanat eserleri niteliğinde baş süslemeleri ve bu süslemeleri tamamlayan geleneksel giysiler canlı olarak halen yaşatılmaktadır. Yozgat İli Geleneksel Giyim - Kuşam Atlasını oluşturan giyim -kuşam örnekleri ve baş süslemeleri maddi kültür değerlerimizin önemli parçalarıdır. Bu etnografik eserler nesilden nesile ulaştırılması gereken evrensel değere sahip, paha biçilemez kültür hazineleridir. Giysiler kullanıldığı grubun hayat tarzlarını da yansıtmaktadır. G.Ü.BAP Müdürlüğünce desteklenen 08/ nolu İç Anadolu Bölgesi Yozgat İli El Sanatları ve Geleneksel Giyim Kuşam Atlası proje araştırmaları kapsamında yılları arasında Yozgat İlinde tespit edilen giyim -kuşam örnekleri ve baş süslemeleri raporlaştırılmıştır. Çalışmada Yozgat İli Aydıncık, Çayözü Çekerek,,Sarılar,Sorgun, Kazankaya ve Yavuhasan da belgelenen giysilerde şalvar, gömlek, döşlük, üç etek, entari, önlük, kuşak, boncuklu arkalık kullanıldığı tespit edilmiştir. Baş süslemelerinde ve giyim-kuşamda özellikle boncuk süslemelerinin yoğun kullanıldığı görülmüştür. Bildiride, proje kapsamında tespit edilen giyim-kuşam ve baş süslemeleri örneklerle sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Yozgat El sanatları, Geleneksel giyim-kuşam, baş süslemeleri, giysiler. Abstract Tradıtıonal Clothıng In The Cıty Of Yozgat The cultural richness of the city of Yozgat shows its impact on traditional head decorations and clothing as well. With the life styles of a great many cultures, their beliefs, the mixtures and accumulation of their traditions and customs, head decorations in the quality of epic art masterpieces saving their beauty in the current time and the traditional clothes completing these decorations has still been survived vividly. The clothing samples and head decorations comprising the Traditional Clothing Atlas of the city of Yozgat are the significant parts of our intangible cultural values. These ethnographic works of arts are invaluable cultural treasures having a universal value that needs to be carried from one generation to another. Clothes reflect the life styles of the group where they are used. Within the content of the project researches of Central Anatolian Region, the City of Yozgat, the Atlas of Handicraft Arts and Traditional Clothes with a no of 08/ supported by G. U. Scientific Researches Unit, the clothing samples and head decorations determined in the city of Yozgat between the years were reported. 1 Yrd. Doç. Dr., G.Ü.Sanat ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi, laleozder@gmail.com 479

2 In the resaerch, it was determined in the documented clothes in Aydıncık, Çayözü, Çekerek, Sarılar, Sorgun, Kazankaya and Yavuhasan in the city of Yozgat that shalwar (baggy trousers), shirt, döşlük (breast cover), üç etek (three skirts), entari, apron, belt, beady back cloth were used. In the head decorations and clothing, it was found that mostly beady decorations were used, in particular. In the paper, the samples of clothing and head decorations determined within the content of the project will be presented. Keywords: Yozgat Handicraft Arts, Traditional Clothing, Head Decorations, Clothes 1. Giriş Giyim kuşam kültürünü tanımlarsak; giyilen giysi, başı süsleyen unsurlar gibi özel terminoloji kullanılabilir. Ancak konuya sanat yönü ile bakıldığında tarihsel verilerin çeşitliliği ve zenginliği bizi kısa tanımlar yaparak konuyu topluca anlatabilmekten uzaklaştırmaktadır. Kültürel miraslarımızı inceleyebilmek için diğer bilim dalları ile el becerisi (el ile yapılanlar-el sanatlarını) ve beyin ilişkisini, gelişmekte olan teknolojiyi birbirlerinden kesin çizgiler ile ayırmadan değerlendirmeliyiz. Eğitim ve sanat, sanat tarihi ve antropoloji, sosyoloji ve psikoloji, estetik ve sağlık bilimleri, resim ve müzik, sinema tiyatro ve edebiyat gibi dallar keskin çizgiler ile birbirinden kesilerek ayrılmamalıdır. Hızla gelişen teknolojinin sunduğu imkanları tarih ve modern yaşamın temelleri olan geleneksel yaşam desteklemektedir. Ana temeller inkar edilemez kuşkusuz. Giyim kuşamı özelliklede geleneksel giyimi sanat yönüyle incelediğimizde ulaşılabilen tarihi belgeler ve günümüze ulaşan örnekler incelendiğinde keyifli, şaşırtıcı ölçüde uçsuz- bucaksız zenginlik ile karşılaşmaktayız. Tarihi bir örneği güzel bir form- biçim, resim veya heykel gibi izleyebiliriz. Sanat zaman zaman pek çok ritüelden de ayrılmamış iç içe olmuştur. Sanat, törenler, davranışlar ve yapıntılar aracılığıyla simgesel değer üreterek belli bir amaçla toplanmış gruba girebildiğinden ritüel olarak sanat kuramı makul bulunabilir. Pek çok dini ritüelde zengin renkler, desenler ve gösterişli kıyafetler vardır.(freeland,çev.demir,2001:s.19). Sanat kültürlerarasındaki engelleri yıkabilir mi? John Dewey e göre evet; Dewey, 1934 tarihli Art As Experience adlı kitabında, sanatın bir kültüre açılabilecek en iyi pencere olduğunu yazıyor. Sanatın evrensel bir dil olduğunu vurgulayan Dewey, başka bir kültürün içsel deneyimini yaşamaya çağırıyor bizi (Freeland,çev.Demir,2001:s.69). Kültür araştırmaları, disiplinler arası bilimsel bir yaklaşım ile tarihsel ve kültürel araştırmaları yapmak için kuram ve yöntemler geliştirmek, uygulamaya yönelik çalışmaları, araştırmaları üstlenerek destekleyebilmektir. Birçok kültürün, yaşam biçiminin, inanç, gelenek, göreneklerin birikimi olarak günümüzde de estetik ve kültürel değerini koruyan sanat eserleri niteliğindeki giyim kuşam ve baş süslemeleri örneklerini halen görebilmekteyiz. Kültürel çeyizlerimiz olan bu süslenme biçimi ile Anadolu kadını görüntüsü ile evine ocağına sahip çıkmak amacıyla güç ve kuvvet timsali olurken güzellik, kutsallık, sahiplenme, kendini adama gibi mesajları da ileten bir şiir gibidir. Görüntü çok renkli bir çiçek bahçesi iken o hassasiyet içerisinde kocaman bir banka etkisi ile gezen zırhlı bir süvari gibidir sevdiklerini korumak için. Gönlü ise parlaktır, şeffaftır, şefkat doludur, anadır. Görkemli giyimi ve baş süslemesi ile amacı saygı görmek, güçlü ve zengin görünerek güçlüklerle kolay baş edebilmektir. Etrafını saran dünyaya karşı bir çeşit dil oluşturmuştur. 480

3 Kültürel birikimleri ilk çağlardan günümüze taşıyan Türk kadınını tanımak için özellikle mezar kazılarının oluşturduğu kaynaklar, Dede Korkut, Kaşgarlı nın sözlüğü, el yazmaları önemlidir. Yazıtların belirttiği olayların, genel olduğunu ve aynı zamanda toplumun alt tabakalarını da ilgilendirdiğini düşünmekten kaçınmak gerekir. Hanedanların başa geçmesinden söz edildiği zaman, hükümdar ve hatun açık bir anlatımla zikredilmektedir. Hatunlardan çok, hükümdarlar üzerinde duruluyorsa da, birinin ya da ötekinin daha az gerekli görüldüğü söylenemez. Hatun da Hükümdar gibi, her ikisi de Tengri (Gök-Tanrı) tarafından atanmışlar, ötekilerin üzerine yükseltilmişlerdir. Hatunda, kağanın büyük ulusal tanrılarla olan ilişkisinin aynına sahiptir, imparator ve imparatoriçe ilan edilirler. (Erdem,1989:s.205) İlk çağlardaki örnekleri halen Anadolu da görebilmemizin sebeplerine bakacak olursak büyük imparatorlukların kurulduğu bu tarihi zeminin kültür, sanat, yaşam biçimlerini günümüze ulaştıran zengin bir müze görevini üstlenmiş olduğunu görürüz. Anadolu da yurt kuracak Türkler, Türk devletini kuracak Türklerin tarihi macerası bir tek ana çizgide gösterildiğinde bu ana çizgi Asya hunlarından yani Hiongunlardan Göktürklere, Karahanlılara, Selçuklulara ve Osmanlılara kadar uzanır. Bu tarihi süreç Büyük Türk Hakanlığı olarak adlandırılmaktadır (Balta,2014:s.10). Kültür büyümedir. Bir millet kültürünün gerçek damgasını ve tarzını ne kadar iyi temsil eder, gösterirse (kültürün en soylu yaratıları içinde ait olduğu milletin kendisi vardır) burada iktidar sahibi aileler, çevreler kişiliklerdeki yüksek form düzeyi, gelenek, eğitim, görenek, doğuştan gelen üstünlük yaşamı bütünün kaderini gösterir (Alatlı 2010:s.1685). Anadolu nun tarihi birikimi kültürümüzün, kimliğimizin, giyim-kuşam ve süslenme tarzımızın yansımasıdır. Tarihte zor doğa şartlarının ortaya çıkardığı giysi modelleri, pantolon, ceket, çizme, takı-aksesuar, başlık çeşitleri zamanla dünya milletlerince de benimsenmiştir. Sadece evinde ve tarlasında çalışan kadın, zamanla, yaşam biçimlerinin değişmesi ile memuriyet alanında çalışma haklarına sahip olmuştur. Toplumsal etkileşim, yaşam koşulları, moda etkisi giyim kuşam özelliklerini değiştirmiştir. Özelliklerini koruyan giyim kuşam kültürünün belgelenmesi gelecek kültürlere aktarılması açısından büyük önem taşımkatadır. Anadolu da giyim kuşam özellikleri bir çok bölgede benzerlik göstermekle birlikte farklılıklar içermektedir. Bu farklılıkların değerlendirilmesinde bilimsel çalışmalar ve alan araştırmaları önemli adımlardır. 2.Yozgat İli Giyim Kuşam Kültürü Anadolu coğrafyasında çok kültürlü yaşamın izlerini arkeolojik buluntularda ve etnografik eserlerde görmek mümkündür. Yozgat ili yerleşim merkezi olarak geçmiş yüzyıllarda birçok önemli medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Hitit, Galat ve Romalılar dönemlerinde önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Bu bölgedeki tarihsel süreç içinde kültürel birikimlerde güzel sanatlar düzeyinde bir çok arkeolojik ve etnoğrafik eserin üretildiği dikkat çekmektedir. Yozgat İli geleneksel giyim kuşam kültüründe de çok kültürlü yaşamın izlerini görmek mümkündür. Anadolu nun ortasına yerleşmiş olması dolayısı ile toplumsal, kültürel, sosyal yönlerden birçok kültür ile etkileşim halinde derin bir sanat sahası oluşturmuştur. Birçok kültürün yaşam biçimi, inançları, gelenek, göreneklerinin birikimi ve karışımı ile günümüzde bile güzelliğini koruyan destansı sanat eserleri niteliğinde baş süslemeleri ve bu süslemeleri tamamlayan geleneksel giysiler canlı olarak halen burada yaşatılmaktadır. Yozgat; doğudan göç eden Türkmen, Dadaş, Kürt ve Çerkezlerin yanı sıra Balkanlara yerleşip tek- 481

4 rar Anadolu ya dönen Balkan muhacirlerine de ev sahipliği yapmıştır. Örneğin; Bulgaristan ın etnoğrafya müzelerinde sergilenen el dokumalarında, örgülerinde, geleneksel giyim kuşamında biçim, teknik ve motif özelliklerinde Yozgat el sanatı ve giyim kuşam örneklerinin benzer özellikleri vardır. Günümüzde yapılan halk sanatları ile bağlantılı kültürel araştırmalar göstermektedir ki her il çeşitli konularda birçok özelliğe sahip, birçok ürün örneği ile karşımıza çıkmaktadır. Yozgat ili geleneksel giyim-kuşam ve baş süsleme örnekleri ile incelenmeye ve markalaşmaya değer niteliktedir. Bu bildiriye konu olan Yozgat Giyim Kuşam Kültürü G.Ü. BAP Projesi kapsamında çalışılmıştır. Yozgat il merkezi ve ilçelerinde yapılan alan araştırmaları tarihleri arasında yapılmış ve Yozgat Nizamoğlu Konağı Etnoğrafya Müzesi nde yapılan çalışmalarla tamamlanmıştır. Araştırma; merkez ilçe, Akdağmadeni, Aydıncık, Boğazlıyan, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri, Saraykent, Sarıkaya, Sorgun, Şefaatli, Yenifakıllı, Yerköy İlçeleri ve bazı köylerinde yürütülmüştür. Araştırma kapsamında; geleneksel giyim-kuşam alanında 5 adet yöresel giysi örneği belgelenmiştir. Alan araştırmasında Akdağmadeni, Kadışehri, Çekerek ve Sorgun İlçeleri köylerinde tespit edilen geleneksel kadın giyim kuşamı belgelenmiştir (Bkz.Tablo.1). Tablo 1: Yozgat İli Geleneksel Giyim - Kuşam Atlası (Yozgat El Sanatları ve Giyim Kuşam Atlası. G.Ü.BAP Projesi.2008,Ankara). 482

5 2.1. Sorgun (Çayözü ) İlçesi Geleneksel Giyim KuşamI Fotoğraf.1 : Gelin Başı Fotoğraf.2 : Gelin Başı Detay Örnek No: 1 Ürün Cinsi: Gelin başı (baş övme, baş ovma) Süsleme Özellikleri: Bordo fötr fes üzeri koyu pembe kumaş ile kaplanmıştır. Üzerine tüylü gelin başlığı yerleştirilmiştir. Renkli şifon kumaşlarla çekiler yapılmış, ön yüzüne kırmızı( al), baş arkasına üzeri pullarla süslü yeşil ve kırmızı şifon örtü tutturulmuştur. Renkli çekilerin üzeri altın paralar, mavi boncuklar ve her iki yanına takılan gelin teliyle süslenmiş, alın ortasında bir bayrak, yanlara iki ayna yerleştirilmiştir. Kullanım Şekli: Gelin başı Bulunduğu Yer: Sorgun-Çayözü Kaynak Kişi: Döndü Akdemir 483

6 Fotoğraf.3 : Areyçin Fotoğraf.4 : Areyçin in kullanımı Fotoğraf.5Areyçin Detay Örnek No: 2 Ürün Cinsi: Areyçin sepet örgü tepelik Boyut: 17 cm Çap:14,5 cm Özellikleri: Bitkisel saplarla dairesel formda ortası boğumlu konik şeklinde örülmüştür. Boğumlu bölümde arkaya doğru uzanan yeşil bir örtü yerleştirilerek bunun üzerine beyaz oyalı bir yazma sarılmıştır. Kullanım Şekli: Gelin başı süslemesinin önemli bir parçasıdır. Bulunduğu Yer: Sorgun-Çayözü Kaynak Kişi: Döndü Akdemir Örnek No: 3 Ürün Cinsi: Pullu Kıvrak Süsleme Özellikleri: Areyçinin çevresine pullarla süslenmiş kırmızı şifondan yapılan gelin alı, sarılmış ve boğumlu kısma üzerinde altınlar bulunan kırmızı kurdele bağlanmıştır. Kullanım Şekli: Gelin başı Bulunduğu Yer: Sorgun-Çayözü Kaynak Kişi: Döndü Akdemir Fotoğraf.6 : Pullu Kıvrak 484

7 2.2 Çekerek (Sarıköy) İlçesi Geleneksel Giyim KuşamI Fotoğraf.7:Geleneksel Kadın Giyimi (Ön) Fotoğraf.8:Geleneksel Kadın Giyimi (Yan) Örnek No: 4 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi; Giysi; şalvar, göynek, üç etek(saya), döşlük(cıngıl), önlük ve kuşak, başta; başlık(fes), örtü, (cenik örtüsü) parçalardan meydana gelmiştir. Özellikleri: Üç Etek/ Saya; Kadife ya da kutnu kumaştan yapılan üç etek giysilerin yaka kısımları renkli üçgen kumaşlarla, beden kısımları ise geometrik ve bitkisel formda renkli suzeni tekniği ile süslenmiş aralara renkli pullar serpiştirilmiştir. Kullanım Şekli: Tören Kıyafeti (süslemesi daha az olanı ise günlük kıyafettir.) Bulunduğu Yer: Çekerek-Sarıköy Kaynak Kişi: Menevşe Çakan 485

8 Fotoğraf.9 : İç Göynek Fotoğraf.10 : İç Göynek Üzerine Yapılan İşleme Detayı Örnek No: 5 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi / İç giysi, göynek Süsleme Özellikleri: Üst beden kısmı patiskayla yapılan gömleğin, alt parçaları etamin ile yapılmıştır. Gömleğin yakası basit tığ tekniği, etaminden oluşan alt parçalar mavi, kırmızı ipliklerle, çarpı işi kanava yapılarak işlenmiştir. Parçaların birleştirme dikişleri üzerine sarı ince yün ipliklerle püsküller yapılarak süslenmiştir. Kullanım Şekli: İç giysi olarak kullanılmaktadır. Bulunduğu Yer: Çekerek-Sarıköy Kaynak Kişi: Menevşe Çakan 486

9 Örnek No: 6 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi / Döşlük Boyut: 50x28 Süsleme Özellikleri: Genellikle etaminden yapılan döşlük üzeri renkli ince yünlerle çarpı işi (kanava) işlenmiştir. Bu işlemenin üzerine de geometrik şekilde, ucunda pul bulunan beyaz mat boncuk dizileri tutturularak süslenmiştir. Sallanan boncuklar ve ışıltılı pullarla süslenen parçaya yörede çıngıl adı verilmektedir. Kullanım Şekli: Üç eteğin yaka içine, boyna bağlanarak göğüs üzerini örtecek şekilde kullanılır. Bulunduğu Yer: Çekerek-Sarıköy Kaynak Kişi: Menevşe Çakan Fotoğraf.11 : Döşlük Örnek No: 7 Ürün Cinsi: Geleneksel Başlık Keçe Fes Süsleme Özellikleri: Keçe ile yapılan fesin alın kısmında kumaştan yapılan bir bant yer almaktadır. Bu bant üzeri siyah ve kırmızı renkte sutaşı ile süslenmiş ve boncuk dizisiyle çene bağı yapılmıştır. Kullanım Şekli: Baş giysisi. Bulunduğu Yer: Çekerek-Sarıköy Kaynak Kişi: Menevşe Çakan Fotoğraf.12:Keçe Fes 487

10 Fotoğraf.13 : Geleneksel Kadın Giyimi (Ön) Fotoğraf.14 : Geleneksel Kadın Giyimi (Arka) Örnek No: 8 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi / Önlük Boyut: Üç etek;1,35 cm, Önlük; 90 cm. Süsleme Özellikleri: Kadife ya da kutnu kumaşla yapılan önlüğün ve üç eteğin üzeri geometrik, bitkisel formda çok renkli suzeni tekniği ile süslenmiştir. Önlüğü bele bağlayan ince bağcıklar çarpana veya kolan dokuma ile yapılmıştır. Kullanım Şekli: Üç eteğin ön etek parçaları katlanarak bele arkadan tutturulur, üzerine önlük (günlük işler yapılırken ve süslenmek amacı ile) bağlanır. Bulunduğu Yer: Çekerek-Sarıköy Kaynak Kişi: Menevşe Çakan 488

11 Fotoğraf.15 : Üç Etek Fotoğraf.16 : Üç Etek (Arka) Örnek No: 9 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi; Üç etek / Saya, döşlük, önlük, kuşak, şalvar, Boyut: 1.50 cm Süsleme Özellikleri: Üç etek/saya; Renkli kumaş parçalarından yapılan aplike-yama parçalar sırt kısımda simetrik verev, etek ve kollarda yatay şekilde giysi üzerine yerleştirilerek kenarlarından renkli sutaşı ile tutturulmuştur. Sutaşı üzerlerinden, uçlarında pullar bulunan beyaz boncuk dizileri ile süslenmişlerdir. Kullanım Şekli: Boncuksuz olan üçetekler günlük giysi, boncuk süslemeliler ise tören giyimi olarak kullanılmaktadır. Bulunduğu Yer: Çekerek-Sarıköy Kaynak Kişi: Menevşe Çakan 489

12 Örnek No: 10 Ürün Cinsi: Önlük Boyut: 87 cm Süsleme Özellikleri: Etamin kumaşla yapılan önlüğün üzeri tamamen çarpı işi tekniği ile işlenmiştir. İşlemenin üzerine uçlarında pul boncuklar bulunan beyaz boncuk dizileri sutaşıyla birlikte tutturulmuştur. Önlüğün üç kenarı sarı kırmızı renkli püsküllerle süslenmiştir. Kullanım Şekli: Üç eteğin ön etek parçaları katlanarak bele arkadan tutturulur, üzerine önlük (günlük işler yapılırken) bağlanır. Bulunduğu Yer: Çekerek-Sarıköy Fotoğraf.17: Önlük Kaynak Kişi: Menevşe Çakan 2.3. Kadışehri (Yavuhasan) İlçesi Geleneksel Giyim KuşamI Örnek No: 11 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi Süsleme Özellikleri: giysi; şalvar, iç giysi göynek, döşlük( cıngıl), üç etek(saya), önlük başta; başlık(fes), örtü, (cenik örtüsü), gibi parçalardan oluşmaktadır. Kullanım Şekli: Boncuksuz olan üçetekler günlük giysi, boncuk süslemeliler ise tören giyimi olarak kullanılmaktadır. Bulunduğu Yer: Kadışehri-Yavuhasan. Fotoğraf.18: Geleneksel Kadın Giyimi Kaynak Kişi: Güldal Akbaba 490

13 Fotoğraf.19: Geleneksel kadın giyimi (Ön) Fotoğraf.20 : Geleneksel kadın giyimi (Arka) Örnek No: 12 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi Süsleme Özellikleri: Kadife ya da kutnu kumaştan yapılan giysilerin yaka kısımları renkli üçgen kumaşlarla, beden kısımları ise geometrik ve bitkisel formda renkli suzeni tekniği ile süslenmiş aralara renkli pullar serpiştirilmiştir. Kullanım Şekli: Boncuksuz olan üç etekler günlük giysi, boncuk süslemeliler ise tören giyimi olarak kullanılmaktadır. Bulunduğu Yer: Kadışehri-Yavuhasan. Kaynak Kişi: Güldal Akbaba 491

14 Fotoğraf.21:İç Göyneğin Yaka Detay Fotoğraf.22 : İç Göynek Etek Detay Örnek No: 13 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi Süsleme Özellikleri: Patiska veya etamin kumaşla yapılan gömleğin yakası mavi ve kırmızı ipliklerle, çarpı işi kanava yapılarak işlenmiştir. Üzeri, uçlarında pul boncuk bulunan beyaz boncuk şeritlerle süslenmiştir. Alt etek parçaları renkli geometrik formlu Örneklerle süslenmiş, birleştirme dikişleri üzerine renkli ince yün ipliklerle püsküller yapılarak süslenmiştir. Kullanım Şekli: Üç etek içine giyilir Bulunduğu Yer: Kadışehri-Yavuhasan. Kaynak Kişi: Güldal Akbaba 492

15 Örnek No: 14 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi / Şalvar Boyut: 90 cm Süsleme Özellikleri: Belden diz üzerine kadar ve ağ kısmı kumaşla yapılan şalvarın bileğe kadar olan kısmı kutnu kumaştan yapılmıştır. Şalvarın üzeri geometrik formlarda suzeni motifleriyle süslenmiştir. Kullanım Şekli: Giysinin alt parçası. Bulunduğu Yer: Kadışehri-Yavuhasan. Fotoğraf.23 : Şalvar Kaynak Kişi: Güldal Akbaba Fotoğraf.24 : Önlük 1 Fotoğraf.25: Önlük 2 Örnek No: 15 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi / Önlük Süsleme Özellikleri: Etamin kumaşla yapılan önlüğün üzeri renkli ince yün ipliklerle çarpı işi tekniği ile işlenmiştir. İşlemenin üzerine uçlarında pul boncuklar bulunan beyaz boncuk dizileri yatay yönde üst üste sıralanmıştır. Alt zemine yapılan işlemeler boncuk aralarından renkli bir görüntü sergilemektedir. Kullanım Şekli: Günlük giysi Bulunduğu Yer: Kadışehri-Yavuhasan. Kaynak Kişi: Güldal Akbaba 493

16 Fotoğraf.26 : Arkalık Fotoğraf.27 : Arkalık Detay Örnek No: 16 Ürün Cinsi: Geleneksel kadın giyimi / Arkalık Süsleme Özellikleri: Bütün giysiler sırasıyla giyildikten sonra, boncuktan yapılan ve aksesuar olarak kullanılan arkalık bele bağlanır. Boncuklarla yapılan bütün püsküller, enine boncuk dizeleriyle birbirine tutturularak yan yana ve üst üste gelecek şekilde dizilmiştir. Kullanım Şekli: Tören kuşağı. Bulunduğu Yer: Kadışehri-Yavuhasan. Kaynak Kişi: Güldal Akbaba 494

17 3. Sonuç Ve Öneriler 3.1. Sonuç Yozgat İli Aydıncık, Çayözü, Çekerek, Sarılar, Sorgun, Kazankaya ve Yavuhasan da belgelenen baş süslemeleri, şalvar, gömlek, döşlük, üç etek, entari, önlük, kuşak ve önlükler yöreye özgü kültürel kimlik içermektedir. Yozgat İli geleneksel giyim kuşamının önemli bir parçası olan başlıklar Sorgun ve Çekerek ilçeleri köylerinde belgelenmiştir. Gelin baş süslemelerinde; Sorgun-Çayözü nde gelinlere fes üzerine kırmızı başörtü örtülerek boncuklu ve oyalı krep örtülerin yatay sıralar halinde bağlandığı; baş üst kısmının renkli tüylerle, ayna ve bayrak ile süslendiği tespit edilmiştir (Bkz. Fotoğraf: 1.2.). Ayrıca, bir başka gelin başı süslemesinde yörede Areyçin denilen konik sepet örgünün başa yerleştirildiği ve kat kat pullu kırmızı baş örtüleri ile süsleme yapıldığı görülmüştür (Bkz.Fotoğraf: ). Günlük baş giyiminde fes kullanımı yaygındır. Çekerek Sarıköy yöresinde belgelenen kırmızı keçe fes üzerine kadınlar günlük kullanımda iki kat oyalı yazma kullanmaktadır. Fesin iki yanından çene bağı vardır.fesin ön alın kısmı siyah kumaş üzerine su taşı ile süslenmiştir.bazı örneklerde kanaviçe işlemelidir(bkz. Fotoğraf.7) Yozgat İli Kadışehri Yavuhasan da tespit edilen giyim-kuşam örneklerinin özellikle elbise üzerine giyilen önlüklerde boncuk süslemelerinin çok yoğun olduğu, paralel verev çizgilerin oluşturduğu V lerin iç kısmının geometrik formlarda boncuk ve pullardan oluşan saçaklarla süslendiği, ara boşlukların kanaviçe işleme ile doldurulduğu görülmüştür ( Bkz.Fotoğraf.18.,19,.20.,24).Yavuhasan da kadınların giysi üstüne iş yaparken basma kumaşlardan, beli lastikli ve bol kesimli eteklerini giyerek giysilerini korumaktadırlar. Kadınlar basma etek altına kat kat giydikleri boncuklu giysilerini bel kısmına sardıkları dokuma kumaşlarla tamamlamaktadır. Ayrıca, kadınların bel kısımlarında küçük çakı, makas ve anahtar asılıdır. Araştırmanın yapıldığı 2007 tarihinde kaynak kişilerin aktarması ile boncuklu geleneksel kıyafetin her gün kullanıldığı ifade edilmiştir. Yöre kadınlarımız kız iken döşümüze altınlar takardık, başımıza siyah örtüyü örterdik. Gelin olunca fes giyer renkli örtüler bağlardık, altın takardık, kutnu üç etek takımı giyerdik, kuşak kuşanırdık demişlerdir Öneriler Kültürlerin birikimleri olan sanat eserleri görüntülerinin yanı sıra iletişimi sağlayan ürünlerdir, ancak bu iletişimin gerçek anlamları gözden kaçırılabiliyor görselliklerinin yanı sıra halk kültürü açısından ayrıca incelenebilirler. Sanat eski dediğimiz bu yaratıcı kültürel değerlerimiz kültürler arası iletişim objeleri olarak markalaşmalı öncelikle bölgelere kazandırılmalı ve evrensele tanıtılmalıdır. Yaşam koşulları sebepleri ile değişikliğe uğrayan baş süslemeleri ve giyim kuşam zenginliklerimizi geleneksel kültür olarak incelemek, araştırmak, yazılı belgeler haline getirmek, turistik bebekler ve diğer objeler ile simgeleştirerek ulusal değerlerimizi küresele tanıtmak, markalaştırmak bilimsel ve çağdaş görevlerimizden biri olmalıdır. 4. Kaynakça ALATLI, Alev 2010, Batıya Yön Veren Metinler IV Kapadokya. APAK, Sevük Tekin Melek, F.GÜNDÜZ, Onat, F.ERAY, Öztürk 1997, Osmanlı Dönemi Kadın 495

18 Giyimleri, İş Bankası Yayınları, Ankara. BALTA, Nevin 2014, Anadolu Kadın Başlıkları, Ankara. ERDEM 1989 Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, sayı. 13, Ankara. FREELAND Cynthıa 2001, çev: DEMİR, Fisun, Sanat Kuramı, Ankara. KIRZIOĞLU, Neriman Görgünay 1992, Giyim Sanatı Ve Kişisel Görünüm, Ankara. KİMBERLY Hart, GEN Elçin 2011, Modernliği Dokumak, Bir Batı Anadolu Köyünde Hayat Aşk ve Emek, İstanbul. ÖZDER, Lale.1999, İç Anadolu Bölgesi Geleneksel Kadın Başlıkları,Ankara. ÖZDER,Lale,KURT,G.2008, Yozgat İli Geleneksel Kadın Kıyafetlerindeki Boncuk Süslemeleri I.Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri. G.Ü.TESAM Yayınları:1.Ankamat, Ankara. ÖZDER,Lale,YALÇINKAYA,T.N.,BAYKASOĞLU,N.2008, Yozgat İli Nizamoğlu Konağı Etnoğrafya Müzesi El Sanatları ve Giyim Kuşam Kültürü Örneklerinin Elektronik Ortamda Tanıtılması 38.Icanas Kongresi -Maddi Kültür. Cilt III.Atatürk Kültür,Dil ve Tarih Yük.Kur. Korza Yayınevi. Ankara. 496