YOZGAT İLİ ÖRGÜ ATLASI : OYA KATALOĞU

Transkript

1 YOZGAT İLİ ÖRGÜ ATLASI : OYA KATALOĞU N.Tomris YALÇINKAYA 1 Özet Türk el sanatlarının somut olmayan önemli kültür öğelerinden olan oya ve dantel kültürümüz kadın toplumumuzda bir çeşit iletişim aracıdır. Geleneksel özelliklerini koruyarak yapılan ve Türk danteli olarak bilinen Oya ve danteller halen Türkiye de birçok bölgede yapılmaktadır. Oya ve Dantel örgülerin kuşaktan kuşağa kültürel mirasımız olarak aktarılmasında bilimsel araştırmalar önem taşımaktadır. G.Ü.BAP Müdürlüğünce desteklenen 08/ nolu İç Anadolu Bölgesi Yozgat İli El Sanatları ve Geleneksel Giyim Kuşam Atlası proje araştırmaları kapsamında yılları arasında Yozgat İlinde tespit edilen Etnografik eserler içinde Oyalar ve Danteller incelenmiş ve Yozgat İli Örgü Atlası olarak raporlaştırılmıştır. Yozgat İli Örgü Atlasında ; Oyalar ve Danteller olarak iki grupta incelenmiştir.tığ oyaları, iğne oyaları, mekik oyaları, boncuk oyaları ve firkete oyaları;dantel örneklerde ise kenar ve ara danteller, tek parça danteller ve çok motifli tek parça dantel örnekleri tespit edilmiştir. Atlas oluşturulmasında ; 21 adet çarşaf kenarı danteli, 4 adet ara danteli, 3 adet yastık başı, 5 adet havlu kenarı,1 adet tek parça kare yastık yüzü, 10 adet tek parça daire örtü, 3 adet tek parça dörtgen örtü, çok motifli tek parça dantellerde ise 4 adet kare örtü, 2 adet dikdörtgen örtü olmak üzere toplam 54 adet dantel örneği ve 352 adet oya çeşidi incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Bildiride Oyalar ayrı bir grup olarak tığ oyaları, iğne oyaları, mekik oyaları, boncuk oyaları ve firkete oyaları olarak incelenmiştir. Atlas için 97 adet oya (boncuk,tığ,iğne,mekik,firkete) örneği değerlendirilmiş ve örneklem olarak seçilen oyalar sunulmuştur. Anahtar Kelimeler : Yozgat El sanatları, Geleneksel giyim-kuşam, Oyacılık, Dantel, Örücülük. Abstract Knitting Atlas Of The City Of Yozgat : Oya Lace Catalog Our culture of embroidery and laces that are one of the intangible significant cultural elements of Turkish handicraft arts are a kind of communication means in the woman community. The embroidery and laces that are known Turkish embroidery and produced by saving their traditional features have still been produced in many regions in Turkey. Scientific researches are of great importance in the transmission of embroidery knitting as our cultural heritage. Within the content of the project researches of Central Anatolian Region, the City of Yozgat, the Atlas of Handicraft Arts and Traditional Clothes with a no of 08/ supported by G. U. Scientific Researches Unit, Embroidery and Laces determined among ethnographic works in the city of Yozgat between the years were investigated and reported as Knitting Atlas of the City of Yozgat. In the Knitting Atlas of the City of Yozgat, embroidery and laces were investigated in two categories. Crochet needle laces, needle laces, shuttle laces, bead laces and hairpin laces; as for embroidery samples, 1 Yrd.Doç.Dr., G.Ü.Sanat ve Tasarım Fakültesi, tomrisyalcinkaya@gmail.com 507

2 border and interval embroidery, single part embroidery and single part multi-motive embroidery samples were determined. In the formation of the Atlas 21 bed sheet borders, 4 interval embroidery, 3 pillow heads, 5 towel borders, 1 single square pillow surface, 10 single part circular clothes, 3 single part square clothes, and as multi-motive single part embroidery, 4 square clothes, 2 rectangular clothes, 54 in total and 352 piece lace types were investigated and analysed. In the Knitting Atlas of the City of Yozgat, Oya laces were investigated in different categories. Crochet needle laces, needle laces, shuttle laces, bead laces and hairpin laces; In the formation of the Atlas Oya Laces; in total 97 piece lace types were investigated and analysed. Keywords: Yozgat Handicraft Arts, Traditional Clothing, Lace Making, Embroidery, Knitting. 1. Giriş Anadolu da El sanatlarının gelişim sürecini incelediğimizde, geçmiş medeniyetlerin kültür birikimlerinin bir araya geldiği kültürler arası etkileşimi görmek mümkündür. İnsanoğlunun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla deneyimlediği birçok ilkel sanat içinde örgü sanatları nın tüm sanatların temeli olan ilk el becerisi olduğu düşünülebilir. Antik kültürlere bakıldığında örgü ve örücülük çeşitliliği, kullanım alanları sadece sanatsal değil aynı zamanda folklorik izler de taşımaktadır. Anadolu da geleneksel yapısı doğrultusunda özgün eserler sunan örgü ve örücülük sanatlarına kadın sanatları da denilebilir.anadolu da yapılan örgü sanatları içinde oyalar, özgün ve naif çeşitlilikleri ile yüzlerce örnek sunmaktadır.türk danteli olarak da bilinen oyaların etnoğrafik eser olarak belgelenmesi, korunması ve yaşatılması için yapılacak çalışmalar büyük önem taşımaktadır. Türk el sanatlarımızın önemli bir parçası olan oyalar, Türk kadının duygu ve düşünceleri aktararak aynı zamanda yaşam içinde verdiği mesajlarla bir iletişim aracı olarak da kullanılmıştır (Yalçınkaya, Erkaplan, 2008:s.485).Kimi zaman sevincini, kimi zaman hüznünü kimi zaman da beğenisini oyalara aktaran Türk kadını için oyaların yapımında en büyük esin kaynağı doğa olmuştur. Türk kadınının geleneksel olarak yazma, tülbent ve mendil kenarında kullandığı oyalar kullanım alanlarına göre farklılıklar göstermektedir.yatak, masa sehpa takımlarında örtü, kese, takı ve giysilerde kullanılmaktadır. Erkek oyalarında Ege Bölgesi geleneksel baş süslemelerinde kullanılan efe ve zeybek oyaları güzelliği ile ünlüdür. Kadın oyalarında ise Hotoz ve Gül dalı iğne oyası çiçek ve yapraklar taç şeklinde kullanılır. Ayrıca, geleneksel giysi kenarlarında kullanılan oya örneklerine etnografya müzelerinde sıkça rastlanmaktadır. Günümüzde Anadolu nun bir çok bölgesinde yapılmasına devam edilen sayısız oya örneğine elektronik ortamlardan ulaşmak mümkün.son yıllarda Türk oyaları, ülkemize araştırma ve Yüksek Lisans yapmak üzere gelen yabancı öğrencilerin tercih ettiği bir alan olmuştur. Türkiye de özellikle iğne oyalarını inceleyen Japon uzmanların yayınları ve japonya da kurdukları Oya Sevenler Derneği ; elektronik ortamda açtıkları aktif satış portalleri; oya sanatını öğrenmek üzere düzenledikleri Japonya- Türkiye Müşküle Oya Kursu turları; Türk iğne oyalarının dünyada tanınırlığı için önemli bir adım olmuştur. Bu bağlamda Türk oyalarının kültürel kimliğinin korunmasında ve yaşayan sanatların belgelenmesinde çalışacak araştırmacıların desteklenmesi sağlanmalıdır. 508

3 Anadolu da Oyaları ile tanınan merkezlere baktığımızda Namrun, Mudurnu, Müşküle, Nallıhan, Ödemiş ve Gönen oya sanatlarını icra etmesiyle ünlü merkezlerdir. Yapılan kaynak taramalarına göre ise Adana, Afyon, Ankara, Aydın, Balıkesir, Bolu, Bursa, Elazığ, Hatay, İzmir, Malatya, Manisa, Mersin, Muğla, Rize İlleri oyalarıyla tanınmaktadır. : 1-2. Yozgat İğne Oyaları. Yapraklı Yozgat El Sanatları ve Giyim Kuşam Atlası Oya Atlası. ( G.Ü.BAP Projesi.2008,Ankara) 2. Yozgat Oyacılığı Bildiriye konu olan Yozgat Oyaları; G.Ü.Bap Projesinin bir bölümüdür.yozgat ili maddi kültürünün belgelenmesi, korunması ve tanıtılması amacıyla yürütülmüş olan araştırma kapsamında Oyalar örgü sanatları içinde Yozgat İli Örgü Atlası; Oya kataloğu olarak ayrı bir bölümdür. Yozgat ilinde oyaların zengin birikime sahip olduğu ve ayrı değerlendirilmesinin kültürümüze katkı sağlayacağı gözlenmiştir. Yozgat İli Örgü Atlası ; Oya ve Dantel Örnekleri nin alan araştırması Yozgat İli Merkez ilçe,akdağmadeni, Aydıncık, Boğazlıyan, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri, Saraykent,Sarıkaya,Sorgun,Şefaatli,Yenifakıllı,Yerköy İlçeleri ve bazı köylerinde yürütülmüştür tarihleri arasında yapılan alan araştırmaları Haziran 2007 de Yozgat Nizamoğlu Konağı Etnoğrafya müzesi ile tamamlanmıştır. Araştırma yılları arasında Atlas olarak raporlaştırılmıştır. Bu süreçte alan araştırması yapılan oyaların bir bölümü 2008 yılında I.El Sanatları Sempozyumunda Yozgat İli Tığ Oyalarından Örnekler olarak Tomris YALÇINKAYA ve Emel ERKAPLAN tarafından bildiri olarak sunulmuş ve tam metin olarak basılmıştır. Yozgat Örgü Atlası çalışmalarında belgelenen örnekler her ilçede kullanılan ve halen yapılmakta olan oyalardır. 167 adet tığ danteli, 352 adet oya çeşidi (boncuk,tığ,iğne,mekik,firkete) toplam 519 adet örgü örneği tespit edilmiştir. Oya atlasında (Bkz.Tablo.1) 97 adet tığ, İğne, mekik, boncuk ve firkete oyası malzeme, kompozisyon ve yaygın olarak kullanımları dikkate alınarak seçilmiştir. teknik,renk ve Yozgat ta yapılan araştırma sonuçlarına göre atlasta yer alan oyalar şu şekilde sınıflandırılmıştır: 1. Tığ Oyaları 2. İğne oyaları 3. Mekik Oyaları 4. Boncuk Oyaları 5. Firkete Oyalarıdır. 509

4 Tablo.1 Yozgat Oya Atlası (Yozgat El Sanatları ve Giyim Kuşam Atlası. G.Ü.BAP Projesi.2008,Ankara) Yozgat Tığ Oyaları: Araştırmada tığ oyalarının tüm ilçelerde ve merkezde yoğun olarak yapıldığı tespit edilmiştir.oya Atlası na alınan örnekler yazma kenarında kullanılan oyalardır.ana malzemesi koton veya sentetik iplik olan oyaların büyük bir çoğunluğu örgü işleminden sonra tülbent veya yazma kenarına dikilmiştir. Bazı oyalar ise yazma kenarına tığ ile doğrudan örülmüştür. Oyanın, tülbent veya yazma kenarına tığ ile tutturulduğu örnekler de vardır. Oya Boyutu: Tespit edilen oyaların uzunlukları ortalama 3.20 cm. ile 4 mt. arasında; oya eni ise 1-3 cm arasında değişiklik göstermektedir. Bazı oyalar da ise 3 boyutlu ana motifler bu ölçünün dışındadır ve ana 510

5 motif eni 4 cm. olan oyalara da rastlanmıştır. Renk Kullanımı: Tığ oyalarda kullanılan iplik renkleri yazmanın içersindeki renklere uygun veya isteğe bağlı olarak kullanılmıştır. Oyaların büyük çoğunluğunda kumaş renklerine uygun monokrom ve polikrom renkler kullanılmıştır. Oyalarda sıklıkla kullanılan renkler kırmızı, pembe, sarı, açık ve koyu yeşil, bordo, mavi, krem, eflatun, siyah, kahverengi, beyaz ve mordur. Az sayıda ebruli ipliklerle örülen oyalar da mevcuttur. Tığ- boncuk oyalarında ise boncuğun rengine göre iplik seçilmiştir.beyaz tülbentlerde renkli boncuk, beyaz ipliğin yoğun olarak kullanıldığı görülmüştür. Malzeme Kullanımı: Tığ oyalarında temel malzeme olarak; sentetik ve pamuk ipliği kullanılmıştır. Atlasa alınan örneklerin büyük çoğunluğu sentetik iplikle örülmüştür. Oyalarda süsleme malzemesi olarak boncuk çeşitlerinden kesme ve yuvarlak cam boncuklar ve pullar da kullanılmıştır. Bazı oya örneklerinde ana motif örgülerinin alt yapısında plastik halkalar ve kesilmiş serum hortumu parçalarının kullanıldığı örneklere de rastlanmıştır. Motif Ve Özellikleri: Motifleri iki veya üç boyutlu üretilen tığ oyalarını kompozisyon bakımından incelediğimizde; ana ve ara motiflerden meydana geldiği ya da ana motiflerin tekrarından oluştuğu görülmüştür. larda ; çiçek, yaprak ve meyve gibi bitkisel motiflerin kullanımı yoğundur.ayrıca,geometrik, figürlü ve özgün bağımsız motiflerin de kullanıldığı oyalar vardır.oyaların yöresel isimlerine örnek olarak Üzüm Ecevit in bıyığı, domates oyası, kiraz oya, dut oya, kelebek oya, papatya oya,v.b gibi verilebilir Tığ Oya Örnekleri : 3 : 1 : Yozgat-Merkez (Türkmen köyü) : Tülbent : Tığ Oyası :86 x 86 cm. : Bitkisel ana motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif: 2,3 x 1,8 cm.) : Satı Zafer : : 4 : 2 : Yozgat-Merkez ( Karalar Köyü) : Tülbent : Tığ oya :Elma Çiçeği : 86x 90cm. : Kenar bordür üzerine bitkisel ana motiflerin tekrarlarından meydana gelmiştir (Ana motif: 2,5 x 1,5cm.). : Zemzem Duran 511

6 :5 :3 : Yozgat-Merkez ( Karalar Köyü) : Tığ oya : 93x 95cm. : Bitkisel ana motiflerin tekrarlarından meydana gelmiştir (Ana motif: 2 x 1,5 cm.). : Emine Ertaş :6 : 4 : Yozgat-Merkez ( Karalar Köyü) : Tığ oya : Laleli : 90x 90cm. : Kenar bordürü üzerine bitkisel ana motiflerin tekrarlarından meydana gelmiştir (Ana motif: 2,5 x 2 cm., Ara motif: 1 x 0,7). : Zemzem Duran :7 :5 : Yozgat-Merkez ( Karalar Köyü) : Tığ oya Yöresel adı : Papatyalı : 95x 95cm. : Kenar bordürü üzerine figürlü ana motiflerin tekrarlarında meydana gelmiştir (Ana motif: 3 x 3 cm.). : Zemzem Duran :8 :6 : Yozgat-Merkez ( Musabeyli Köyü) : Tığ oya : Yelpaze : 97x 95cm. : Bitkisel ana ve ara motiflerin tekrarlarından meydana gelmiştir (Ana motif; 3x3,5cm. Ara Motif; 1x1,5). : Hürriyet Alıç 512

7 : 9 : 7 : Yozgat-Merkez ( Sağlık Köyü) : Tığ oya : Tepelikli Gonca : 84x 79cm. : Bitkisel ana motiflerin tekrarlarından meydana gelmiştir (Ana motif; 2,5x3 cm.). : Döndü Karaköse : 10 : 8 : Yozgat-Merkez (Karalar Köyü) : Tığ oya : Üzüm : 92x 90cm. : Bitkisel ana motiflerin tekrarlarından meydana gelmiştir (Ana motif; 3x1cm.). : Zemzem Duran 2.2. Yozgat İğne Oyaları Araştırmada iğne oyalarının yoğun olarak merkez ilçede yapıldığı diğer ilçelerde yapılmadığı tespit edilmiştir.atlasa alınan örnekler başörtü kenarında kullanılan oyalardır. Ana malzemesi ipek, koton ve sentetik ipliktir. Kullanılan araç iğnedir. İncelenen İğne oyalarının büyük bir çoğunluğu tülbent veya yazma kenarına doğrudan yapılmıştır. Örneklerde kumaş kenarı iğne ile zürefa yapılarak bastırılıp temizlenmiştir.az sayıda örnek kurdele kenarına veya zincire yapılmıştır.tüm oya örneklerinde bilinen geleneksel iğne oyası teknikleri zürefa,kaya ve piko kullanılmıştır. Oya Boyutu: Oyalar iki boyutlu ve üç boyutludur. Tespit edilen oyaların uzunlukları ara motif ve ana motif kullanımına gore değişmektedir.yazma boyutuna gore ise ; 3.20 cm. ile 4 mt. uzunlukları vardır. Oya eni ise 2, 2,5 cm. - 3 cm. arasında değişiklik göstermektedir. Ana motifleri 3 boyutlu oyalar bu ölçünün dışındadır ve ana motif eni 4 cm. olan oyalar da mevcuttur. 3 boyutlu bitkisel motifli oyalar çoğunluktadır. Renk ve Malzeme Kullanımı: İğne oyalarında kullanılan renkler yazmanın içindeki renklere uygun veya isteğe bağlı olarak kullanılmıştır. Oyaların büyük çoğunluğunda kumaş renklerine uygun tek renk ve birden çok renkler kullanılmıştır. Renklerde futurist yaklaşım gözlenen oyalarda sıklıkla kullanılan renkler kırmızı, pembe,gül kurusu,turkuvaz, sarı, açık ve koyu yeşil, bordo, mavi, krem, eflatun, kahverengi, beyaz ve mordur. Malzeme Kullanımı: Oyalarda malzeme olarak; İpek ve sentetik iplikler kullanılmıştır. Atlasa alınan örneklerin büyük çoğunluğu ipek iplikle yapılmıştır. 513

8 Motif Ve Özellikleri: Motifleri iki veya üç boyutlu üretilen iğne oyalarında kompozisyonları ; ana ve ara motiflerden ya da ana motiflerin tekrarından oluştuğu görülmüştür. larda ; çiçek, yaprak ve meyve gibi bitkisel motiflerin kullanımı yoğundur. Ayrıca, geometrik yapılı kaya motifleri en sık kullanılan motiflerdir.büyük ve küçük kaya motifleri ana motifin özelliğine gore seçilmiş ve kompozisyonlarda kullanılmıştır. Oyaların yöresel isimlerine örnek olarak Üzüm, Karadut, Karanfil, Vazoda çiçek, Bademli, Menekşe, Yapraklı, Çarkıfelek, Çift yelpaze, Tin Tin oya v.b gibi verilebilir İğne Oya Örnekleri :11 :9 : Yozgat-Merkez ( Sağlık Köyü) : İğne Oyası : Karadut : 77 cm- 80 cm. : Bitkisel ana motif ve geometrik ara kaya motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 2x2.5 cm. Ara motif; 1x7 cm.) : Gülseren Karaköse :12 : 10 : Yozgat-Merkez ( Sağlık Köyü) : İğne Oyası : Vazoda Çiçek : 80 x 76 cm : Bitkisel ana motiflerin ve ara motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 2.5x 3 cm.ara motif; 0.5 cm.). : İkbal Karaköse : 13 : 11 : Yozgat-Merkez : İğne Oyası : Karanfil Oya : 84 cm- 84 cm : Bitkisel ve geometrik ana motiflerin ara motif ile tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif Çiçek; 3x 3 cm, Yaprak 1,5x1,5 cm, ara motif; 0.3x 0.5 mm.). : Burçin Ergen 514

9 : 14 : 12 : Yozgat-Merkez : İğne Oyası : 78x 71cm : Bitkisel ana motiflerin ve geometrik ara motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif: 3 x 4 cm. Ara motif 0,2 x 14 cm.). : Burçin Ergen : 15 : 13 : Yozgat-Merkez : İğne Oyası : 79 x 79cm : Bitkisel ve geometrik ana ve ara motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 2,5 x 2 cm. ara motif; 5,5x2 cm.). : Burçin Ergen 2.3. Yozgat Mekik Oyaları Araştırmada mekik oyalarının merkez ilçe, Şefaatli ve Yerköy de yapıldığı tespit edilmiştir.(bak. tablo.1,s.6 )Atlasa alınan örnekler başörtü kenarında kullanılan oyalardır. Ana malzemesi koton ve sentetik ipliktir. Kullanılan araçlar mekik,iğne ve tığdır. Mekik oyaları teknik olarak tülbent veya yazma kenarına doğrudan yapılamadığı için kenarı iğne ile bastırılıp temizlenen başörtülerine oya yapıldıktan sonra dikilmiştir. Mekik oyalarda düz mekik, çatkılı mekik, kaydırma mekik ve karma teknikler kullanılmıştır. Oya Boyutu: Oyalar iki boyutludur. Tespit edilen oyaların uzunlukları 3.20 cm. ile 4 mt. Uzunlukları arasında değişmektedir.atlasa alınan örneklerde oya eni ise 1cm-2, 2,5 cm. ve 3 cm. arasında değişiklik göstermektedir. Renk ve Malzeme Kullanımı: Mekik oyalarında kullanılan renkler yazmanın içersindeki renklere uygun seçilmiştir. Aynı sıklıkta tek renk ve birden fazla renkler kullanılmıştır.oyalarda kullanılan mekik sayısı örnekteki atlamalara ve renk geçişlerine göre değişmektedir. Her renk kullanımında ayrı mekik kullanılmıştır. Yoğun kullanılan renkler kırmızı, pembe,krem, sarı, açık ve koyu yeşil, bordo,siyah,beyaz, mavi, kahverengi,eflatun ve mordur. Bazı oyalarda kum boncuk ve pul kullanıldığı tespit edilmiştir. Oyalarda malzeme olarak sentetik iplikler kullanılmıştır. Motif Ve Özellikleri: Motifleri 2 boyutlu olan mekik oyalarında kompozisyonlar yoğun olarak ana motiflerin tekrarından oluşmaktadır. larda geometrik formlar görülmektedir. 515

10 Bazı örneklerde çarkıfelek ve çiçek gibi bitkisel motifler de kullanılmıştır. Oyaların yöresel isimlerine örnek olarak Kaş ile Göz, Çarkıfelek, Bıçak Burnu oya v.b gibi verilebilir Mekik Oya Örnekleri :16 :14 : Yozgat-Merkez : Tülbent : Mekik Oyası : 80 x 80cm : Geometrik ana motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 3x3 cm. Ara motif; 1x1,5 cm) : Fatma Başdemir :17 :15 : Yozgat-Merkez : Mekik Oyası : 75 x 75cm : Geometrik ana motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 1x1 cm.) : Fatma Başdemir :18 :16 : Yozgat-Merkez : Demor Örtü : Mekik Oyası : 80 x 80 cm : Bitkisel ana motiflerin tekrarından meydana gelmiştir. (Ana motif; 2x2 cm.) : Fatma Başdemir 2.4. Yozgat Boncuk Oyaları Araştırmada boncuk oyalarının tüm ilçelerde ve merkezde yoğun olarak yapıldığı tespit edilmiştir. Atlasa alınan örnekler başörtü kenarında kullanılan oyalardır.ana malzemesi koton veya sentetik iplik ve boncuktur. Yozgat bölgesinde özellikle iğne boncuk oyaları tanınmıştır.geleneksel olarak beyaz tülbent kenarına yoğun olarak yapılmaktadır.incelenen boncuk oyalarının çoğunluğu tülbent veya başörtü kenarına doğrudan yapılmıştır. Bazı örneklerde ise kumaş kenarının iğne ile bastırılıp oyanın tığ veya iğne ile tutturulduğu tespit edilmiştir.iğne ile yapılan boncuk oyaları özgün motifleriyle diğer oya çeşitlerinden farklılık 516

11 göstermektedir. Oya Boyutu: Tespit edilen oyaların uzunlukları ortalama 3.20 cm. ile 4 mt. Arasında değişmektedir.; Oyaların eni ise 1cm.- 3 cm. arasındadır. Bazı oyalar da ise üç boyutlu ana motifler bu ölçünün dışındadır ve ana motif eni 4 cm. olan boncuk oyaları da mevcuttur. Renk Kullanımı: Boncuk oyalarda kullanılan cam boncuk ve iplik renkleri yazmanın içersindeki renklere uygun veya isteğe bağlı olarak kullanılmış, monokrom ve polikrom renkler kullanılmıştır.oyalarda sıklıkla kullanılan renkler kırmızı, pembe, sarı, açık ve koyu yeşil, bordo, mavi, krem, eflatun, siyah, kahverengi, beyaz ve mordur.tülbent kenarına yapılan boncuk oyalarında ise beyaz renkte ipliğin canlı renklerde boncuklar ile kullanımı yoğundur. Malzeme Kullanımı: Boncuk oyalarında temel malzeme olarak; sentetik ve pamuk ipliği kullanılmıştır. Atlasa alınan örneklerin büyük çoğunluğu sentetik iplikle örülmüştür. Oyalarda süsleme malzemesi olarak boncuk çeşitlerinden kesme ve yuvarlak cam boncuklar, sentetik boncuklar ve pullar da kullanılmıştır. Oyaların dikildiği kumaşlar genellikle beyaz tülbent,renkli ipek krep, krep demor ve yazmalardır. Motif Ve Özellikleri: Motifleri iki veya üç boyutlu olan boncuk oyaları kompozisyon bakımından incelediğimizde; genellikle tülbent kenarlarında ince bordür olarak yapıldığı, krep kumaşlada belgelenen örneklerde ise ana ve ara motiflerin veya ana motiflerin tekrarından oluştuğu görülmüştür. larda; çiçek, yaprak ve meyve gibi bitkisel motiflerin kullanımı yoğundur. Oyaların yöresel isimlerine örnek olarak Dut Oya, El Ele, Mercimekli, Zayıf Asker, Menekşe, Gözlüklü, Çarkıfelek, Papatya, Çilekli, Kirazlı, Tavuk Ayağı oya verilebilir Boncuk Oya Örnekleri : 19 : 17 : Yozgat-Merkez (Sağlık Köyü) : Boncuk Tığ Oya : Dut Oya : 66 x 75 cm : Bitkisel ana motif ve ara motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 1,5 x2 cm.). : Gülseren Karaköse : 20 : 18 : Yozgat-Merkez : Tülbent : İğne Boncuk Oya : Kirazlı : 80x80cm : Bordür üzerine bitkisel ana motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 2x1,5 cm. Bordür; 0,5 cm) : Burçin Ergen 517

12 : 21 : 19 : Yozgat-Merkez : Krep demor : İğne Boncuk Oya : 80 x 80cm : Geometrik ana motif ve figürlü ara motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 1,5x2cm. Ara motif;1x1 cm) Ara Motif adı: Tavuk ayağı : Fatma Başdemir : 22 : 20 : Yozgat-Merkez (Sağlık Köyü) : Boncuk Tığ Oya : Elele : 71 x 79 cm : Figürlü ana motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif: 1,5 x 1,5 cm.). : Gülseren Karaköse : 23 : 21 : Yozgat-Merkez : Tülbent : İğne Boncuk Oya : 75 x 75cm : Bordür üzerine bitkisel ana motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 1x1 cm.) : Fatma Taşdemir 2.5. Yozgat Firkete Oyaları Yozgat ilinde Merkez ilçe ve Kadışehri, Çekerek, Akdağmadeni ilçelerinde yoğun olarak yapılmaktadır (Bak.Tablo.1). Yörede yeni gelinler için banyo tülbenti olarak beyaz kumaşa, beyaz iplik ve metal pul ile yapılması gelenekseldir.loğusa tülbenti olarak kırmızı krep, ipek veya sentetik kumaş kenarına, kırmızı iplikle boncuk veya pul kullanılarak örülmektedir. Zincir üzerine tutturulan oya, kenarı temizlenmiş kumaşa dikilerek kullanılır. Atlasa çok az sayıda firkete örneği alınmıştır. Oya Boyutu: Tespit edilen oyaların uzunlukları ortalama 3.20 cm. ile 4 mt. arasında değişmektedir. Oyaların eni ise 1cm.- 4 cm arasındadır. Ve iki boyutlu oyalardır. 518

13 Renk Kullanımı: Oyalarda kullanılan iplik renkleri yazmanın içersindeki renklere uygun monokrom veya polikrom renkler kullanılmıştır.oyalarda sıklıkla kullanılan renkler krem, sarı, açık ve koyu yeşil, bordo, açık ve koyu mavi, kırmızı, beyaz,siyah ve mordur. Tülbent kenarına yapılan boncuk oyalarında ise beyaz renkte ipliğin canlı renklerde boncuklar ile kullanımı yoğundur. Malzeme Kullanımı: Oyalarda yoğun olarak sentetik ve az sayıda pamuk ipliği kullanılmıştır. Atlasa alınan örneklerin büyük çoğunluğu sentetik iplikle örülmüştür. Oyalarda süsleme malzemesi olarak boncuk çeşitlerinden kesme ve yuvarlak cam boncuklar ve pullar da kullanılmıştır.oyaların dikildiği kumaşlar genellikle beyaz tülbent,renkli ipek krep, krep demor ve yazmalardır. Motif Ve Özellikleri: Motifleri iki boyutlu olan oyaların tülbent kenarlarında ince bordür olarak yapıldığı, bazı örneklerde ise ana ve ara motiflerin tekrarından oluştuğu görülmüştür. larda; çiçek, yaprak ve meyve gibi bitkisel motiflerin yanısıra geometrik formlar da mevcuttur. Oyaların yöresel isimlerine örnek olarak Yelpaze, zayıf asker oya verilebilir Firkete Oya Örnekleri : 24 : 22 : Yozgat-Merkez : Loğusa Tülbenti : Firkete Oya : Zayıf Asker : 70 x 73 cm : Figürlü ana motif motiflerin tekrarından meydana gelmiştir.(ana motif; 2,3x1,8 cm. Ara motif; 1x7 cm.) : Burçin Ergen : 25 : 23 : Yozgat-Merkez : Yeni gelin banyo tülbenti : Firkete Oya : 92 x 92 cm : Geometrik ana motiflerin tekrarından meydana gelmiştir (Ana motif; 1,5x0,5 cm.). : Burçin Ergen 519

14 3. Sonuç Araştırmaya konu olan Yozgat İli birçok medeniyete ev sahipliği yapmış bir coğrafyada olması nedeniyle zengin bir kültür birikimine sahiptir. Bu araştırma halk kültürü ve bilimsel açıdan değerlendirildiğinde Yozgat İl ve İlçelerinde yapılmakta olan oyaların kültürel miras kapsamında tanıtılmasına önemli bir katkı sağladığı düşünülmektedir. Araştırma kapsamında incelenen 352 adet oya çeşitleri, teknik özellikleri, yöresel adları ile incelenmiştir. Atlasa alınan Oya çeşitleri ilçelerde yapılma sıklığı değerlendirilerek seçilmiştir. Oya atlası 97 adet oya içermektedir. Oya Atlasına alınan 23 adet oya iğne tekniği ile ; 32 adet oya tığ oyası tekniği ile ; 13 adet oya mekik tekniği ile ; 4 adet oya firkete tekniği ile ; 5 adet oya boncuk -iğne, 20 adet oya Boncuk-Tığ tekniği ile Toplam: 25 adet oya boncuk ile yapılmıştır. Bildiride 97 adet oya içinden random yöntemiyle seçilen 23 adet oya örnek olarak verilmiştir. Oyalarda kullanılan teknik araçlar tığ, iğne,mekik ve firketedir.oya yapımında en sık tercih edilen iplik sentetik ipliklerdir.en sık kullanılan renkler;kırmızı, beyaz, açık ve koyu yeşil, açık ve koyu mor,sarı,krem, mavi, siyah,bordo,kahverengidir.oyaların kompozisyonlarında bitkisel ve geometric motifler kullanılmıştır. Oyaların; 43 adeti ana ve ara motifler tekrarlarıyla ; 54 adeti ana motif tekrarlarıyla yapılmıştır.oyalara verilen yöresel isimler de yoğun olarak bitki ve meyve isimleri kullanılmıştır. Az sayıda anlam yüklü ve nesnesel isimlerde vardır. Araştırma kapsamında oyalarda kullanımına sık rastlanılan bitki isimleri papatya, menekşe, karanfil, yapraklıdır.meyve ve sebze isimleri, Kiraz,Karadut, Domates, Mercimekli, Bademli,Üzüm,Dut,Çileklidir.Hayvan isimleri: Kelebek,Tavuk ayağıdır.anlam Yüklü İsimlere Ecevitin Bıyığı, Tintin,Elele,Zayıf asker örnek verilebilir.nesnesel İsimlerde Çarkıfelek,Çift Yelpaze, Gözlüklü,Yelpaze ve Vazoda Çiçek en sık kullanılan isimlerdir. Yozgat İli Oya Atlasına alınan oya grupları içinde yörede yoğun kullanılan iğne-boncuk oyaları naif ve özgün yapısı, teknik özellikleri ile belgelenmeli ve yayın oluşturulması desteklenmelidir. İğne ile yapılan boncuk oyaları Anadolu da az rastlanılan oyalardır. Yazılı kaynaklar doğrultusunda iğne boncuk oyalara doğu Bölgesi illerimizde ve Karadeniz bölgesindeki illerimizde rastlanılmaktadır. İğne boncuk oyalarının özgün ve geleneksel yapısı bozulmadan belgelenmesi Türk oya kültürünün kimliğinin korunması açısından önem taşımaktadır. 4. Tanımlar: Boncuk Oyası: Adını yapımında kullanılan boncuktan almış olan bu oyanın ana malzemesi boncuk ve ipliktir. Boncuk dışında metal ve plastik pul, serum hortumu gibi malzemelerde kullanılmaktadır. Araç olarak tığ, iğne, firkete ve mekik kullanılmaktadır (Şenol, 2003: 8). Firkete Oya: Firkete oyaları; U şeklinde iki ucu açık metal şişten oluşmuş firketenin iki tarafına geçirilen ipliklerin orta kısmından tığ aracılığı ile örülmesi ile oluşan örgülerdir Iğne oyası: İğne oyası, yazma, mendil ve çeşitli eşya üzerine ince ipliklerle yapılan veya yapıldıktan sonra dikilen, iğne ile düğüm atılarak oluşturulan düğüm sanatıdır (Özbağı, T., 1997: s.126). Oya: Oyalar süslemek ve süslenmek ihtiyacıyla yapılan ve tekniği örgü olan bir sanattır (Özbel, 1945:4). Tığ, iğne, mekik, firkete gibi araçlarla örgü teknikleri kullanılarak yapılan, süsleme ve kenar temiz- 520

15 leme amacıyla üretilen bir çeşit danteldir. Tığ:Çelik,plastik,alüminyum,tahta ve benzeri materyallerden yapılan bir ucu düz,diğer ucu kancalı olan araçtır( Akpınarlı,F.ve Diğerleri.2008:164) Mekik Oyası: Belli uzunlukta bir ipliğe işlenmek istenen motifin şekli verilerek mekikteki ipliklerin halkalanmasıyla oluşturulan örgülerdir (Özbel,1945:5). Mekik: kemik, fildişi, plastik ve gümüş gibi malzemelerden yapılmaktadır.1-2 cm eninde, 6-7 cm uzunluğundadır orta kısmında ise iplik sarılacak bir düzenek bulunmaktadır (Aydın, ve Gürsoy, 2008:15-16). Firkete Oyası: Firkete oyalar, bir firketenin iki tarafına geçirilen ipliklerin orta kısmından tığ aracılığı ile örülmesi sonucu oluşturulan örgülerdir. 5. Kaynakça AKPINARLI,F.,YALÇINKAYA,T.ve Diğerleri.(2008)Çankırı El Sanatları.G.Ü.BAP.Yayını No:1.Ankara. AYDIN,S.,GÜRSOY, H, (2008) Beypazarı mekik oyaları, Gazi Üniversitesi El sanatlarını Araştırma ve Uygulama Merkezi, I Ulusal El Sanatları Sempozyumu, Nisan Ankara. ÖZBEL, Kenan, (1945) Oya ve Oya Çeşitlerinden Örnekler, Eski El İşlemeleri, Ulus Basımevi, Ankara, ŞENOL, Sevgi, (2003) Balıkesir Boncuk Oyaları. Güngör Matbaacılık, İstanbul, ÖZBAĞI, Tevhide, (1997) Geleneksel El Sanatlarımızdan Oyaların Dünü Bugünü Ve Geleceği Sorunları, El Sanatları Dergisi, sayı:1, s , Konya, ÖNGE, Ergül,(1991) Konya İğne Oyaları, Kültür ve Sanat, Mart, s , Ankara, YALÇINKAYA, Tomris, ve ERKAPLAN, Emel, (2008) Yozgat İli Tığ Oyalarından Örnekler, I. Ulusal El Sanatları Sempozyumu, s , Ankara, YALÇINKAYA,T.N ;BAYKASOĞLU,N.;ÖZDER,L.(2014) Çorum Müzesi Etnoğrafik Eserlerinden İğne Oyaları Koleksiyonu. 4.Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu. Çorum valiliği İl Kültür ve Turizm Mdr.yayın No: 13.Dumat Ofset.Çorum. TÜRK OYALARI KATALOĞU, (2001) Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları No:272, cilt:1, Sistem Ofset, Ankara. 521