SİNİR SİSTEMİ 3(İNSANDA SİNİR SİSTEMİ) SELİN HOCAYLA BİYOLOJİ DERSLERİ

Transkript

1 SİNİR SİSTEMİ 3(İNSANDA SİNİR SİSTEMİ) SELİN HOCAYLA BİYOLOJİ DERSLERİ

2 İNSANDA SİNİR SİSTEMİ İnsanda sinir sistemi merkezi sinir sitemi (MSS) ve çevresel sinir sistemi (ÇSS) olmak üzere ikiye ayrılır. UÇ BEYİN MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ (MSS) BEYİN OMURİLİK ÖN BEYİN ORTA BEYİN ARKA BEYİN ARA BEYİN BEYİNCİK OMURİLİK SOĞANI HİPOTALAMUS TALAMUS ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ (ÇSS) DUYU BÖLÜMÜ MOTOR BÖLÜMÜ SOMATİK SİNİR SİSTEMİ OTONOM SİNİR SİSTEMİ PONS SEMPATİK SİNİR SİSTEMİ PARASEMPATİK SİNİR SİSTEMİ

3 A) MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ Beyin ve omurilikten oluşur. Hem dış hem iç ortamdan gelen uyarıları değerlendirerek uyarılara uygun cevap oluşturur. Merkezi sinir sisteminde ara nöronlar ve motor nöronların hücre gövdeleri bulunur.

4 1)BEYİN İnsan vücudunun en karmaşık organıdır. Yaklaşık olarak 100 milyar nörondan oluşmuştur. Kafatası kemikleri ile korunur. Yetişkin bir insanda g ağırlığındadır. (Hacim ve kütlesinin fazla olmasının zeka yüksekliği ya da geriliği ile alakası yoktur.)

5 Beyin; geçmiş deneyimler (depolanmış bilgi), şimdiki ve gelecek olaylar hakkında bilinçli deneyim oluşturabilen tek organdır. Vücuttan gelen uyarıları alır. Bunları değerlendirerek uyarıya uygun cevap oluşturur. Cevabı tepki organlarına (efektör) iletir.

6 BEYİN ZARLARI Beyin bağ dokudan oluşmuş 3 zarla korunur. Kafatası altında bulunan bu zarlara MENİNGES denir. Sert Zar: Beyinin en dışında bulunan zardır. Beyni mekanik etkilerden, yaralanma ve zedelenmelerden korur. Örümceksi Zar: Sert zar ile ince zar arasında bulunur. İnce Zar: En içteki zardır. Sert zar ile ince zarı birbirine bağlar. Beynin tüm girinti ve çıkıntılarına girmiştir. Yapısında bol miktarda kan damarı vardır. Bu kan damarları beynin beslenmesini sağlar.

7 BOS (BEYİN-OMURİLİK SIVISI) Örümceksi zar ile ince zar arasında bulunur. Kan basıncının etkisi ile kılcal damarlardan çıkmıştır. Görevleri; Beyin ile omuriliği darbe ve sarsıntılara karşı korur. Beyin ve omurilikte metabolizma sonucu oluşmuş atık maddelerin kana geçmesini sağlar. Beyin ve omuriliğin beslenmesi için gerekli maddeleri kandan alarak süzer. Merkezi sinir sisteminin iyon dengesinin sağlanmasında rol oynar.

8 BEYİN 1. ÖN BEYİN 1) UÇ BEYİN 2) ARA BEYİN a. HİPOTALAMUS b. TALAMUS 2. ORTA BEYİN 3. ARKA BEYİN 1) BEYİNCİK 2) OMURİLİK SOĞANI 3) PONS

9 A)ÖN BEYİN İnsanda beynin en büyük kısmı olduğundan büyük beyin de denir Diğer beyin bölümlerini üsten örter. Uç beyin ve ara beyin olmak üzere iki kısımda incelenir.

10 1)UÇ BEYİN Önden arkaya doğru uzanan bir yarıkla sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreye ayrılmıştır. Bu yarım küreler aksonlarla birbirine bağlıdır. üstteki bağ nasırlı cisim Alttaki bağ Beyin yarım kürelerini enine ayıran derin bir yarık bulunur. Bu yarığa rolando yarığı denir. beyin üçgeni

11 Beyin yarım kürelerinden enine kesit alınırsa ; Dışta boz madde İçte ak madde bulunur. Ak madde: Miyelinli sinirlerin aksonlarından meydana gelmiştir. Bu bölgenin beyaz olmasının sebebi lipitçe zengin miyelinlerin bulunmasıdır. Boz madde: Miyelinsiz nöron gövdelerinden oluşmuştur. Bu bölgeye korteks (kabuk) denir. Beynin kabuk kısmı çok sayıda kıvrıma sahiptir. Bu kıvımları boz maddenin yüzey alanını artırır. İnsan beyninin kıvrım sayısı diğer omurgalı canlıların beyinlerinin kıvrım sayısından fazladır. Kıvrım sayısının fazla olması zihinsel yeteneklerin daha gelişmiş olduğunu gösterir. Bu kıvrımların girintilerine sulkus, çıkıntılarına girus denir.

12 Uç beynin görevleri Zeka Hafıza Yazı yazma İstemli hareket etme Duyu organlarından gelen bilgilerin değerlendirilmesi Öğrenme Karar verme Bilinçli davranış Duyusal olarak çevrenin farkında olma Gibi görevleri vardır. Beyin yarım küreleri vücudun zıt tarafını kontrol eder.

13 Beynin her iki yarım küresi birbirinden farklı işlevleri olan dört loba ayrılmıştır. Frontal (Ön) Lob: Alın tarafındadır. İstemli hareketlerin kontrolünü yapar. Ayrıca konuşma ve gelecekteki olayları planlama gibi görevleri vardr. Parietal (Yan) Lob: Yan kafa tarafındaki lobdur. Dokunma ve basıncın algılanmasını kontrol eder. Oksipital (Arka) Lob: Kafanın arka tarafındadır. Görme duyusu ile ilgili merkezler bulunur. Temporal (Şakak) Lob: Şakak tarafındadır. Ses ve koku duyusu ile ilgili merkezler bulunur.

14 Uç beyni çıkarılan bir hayvanda; Tüm hareketlerin bilinçsizleştiği Sadece itilince yürüyebildiği Havaya atınca uçabildiği Acıkmadığı Önüne konan yemeği yemediği ancak yemek ağzına verilirse yiyebildiği Düşmanlardan kaçmadığı Dış etkilere karşı duyarsızlaştığı gözlenmiştir.

15 2)ARA BEYİN Beyin yarım küreleri arasında kalmıştır. Üst kısmına TALAMUS alt kısmına HİPOTALAMUS denir.

16 TALAMUS Duyu organlarından gelen bilgilerin toplanma ve dağılım merkezidir. Koku duyusu dışındaki tüm duyular burada sınıflandırılır. Kabuk bölgesinde bulunan duyu mekezlerine iletir. Ayrıca uyku oluşumunda da görevi vardır.

17 HİPOTALAMUS Beynin çok küçük bir bölgesi olmasına rağmen iç organların ve dokuların ana kontrol merkezidir. Görevleri; Termostat görevi yaparak vücut sıcaklığını düzenler. Susama merkezi içerir. Vücudun su dengesinin düzenlenmesinde görev yapar.(o.b. ayarlama, idrar düzeni) Açlık, tokluk ve iştahın düzenlenmesinde rol oynar. Korku, hiddet ve heyecanın düzenlenmesini sağlar. Üreme ve cinsel davranışları düzenler. Kan basıncını ve kalbin ritim atışını düzenler. Otonom ve somatik sinirlerin duyu ile ilgili aktivitelerini düzenler. Hormonal denge üzerinde etkilidir. Hipofiz bezinin arka lobundan salgılanan hormonlar hipotalamusta üretilir. Ayrıca hipotalamusta üretilen özel hormonlar hipofiz bezinin ön lobundan hormon salgılanmasını kontrol eder. Karbonhidrat ve yağ metabolizmasını ayarlar. Hipotalamusun fonksiyonları homeostasinin sağlanmasında hayati önem taşır.

18 B)ORTA BEYİN Ara beyin ile pons arasında bulunan bölgedir. Beynin bu bölümünden ön beyin ile arka beyin arasında bağlantı kuran sinirler geçer. Görevleri, Görme ve işitme ile ilgili refleksleri düzenler. ÖR: Yan taraftan yaklaşan bir cismin görüntüsünü beyin daha oluşturmadan kafa o yöne döner. Fazla ışıkta göz bebeğinin küçülmesi, az ışıkta büyümesi Ses duyan köpeğin kulaklarının dikilmesi Kas tonusu ve vücut duruşunu düzenleyen merkezler bulunur.

19 C)ARKA BEYİN Beyincik Pons Omurilik Soğanından meydana gelmiştir.

20 1)BEYİNCİK Arka kafa çukurunun içinde omurilik soğanının üstünde bulunur. İki yarım küreden meydana gelmiştir. Beyinciğin dış kısmı (kabuk) boz maddeden, iç kısmı ak maddeden oluşmuştur. Ak madde boz madde içinde dallar oluşturarak uzanır. Bu görünüm bir ağaca benzediği için beyinciğe hayat ağacı da denir. Beyincik hareket ve denge merkezidir. Hem eklemlerin ve kasların durumuyla ilgili hem de iç kulaktaki denge organından başın hareketiyle ilgili bilgileri alır. Ayrıca işitme ve görme merkezinden de bilgileri toplar. Tüm bu bilgileri bir araya getirerek koordinasyon sağlar. Hatalı olanlar varsa düzeltir. İstemli hareketlerin gerçekleştirilmesinde beyin yarım küreleri ile beyincik beraber çalışır.

21 Beyinciği çıkarılmış bir hayvanın uçamadığı yürüyemediği görülmüştür. Beyinciği hasar görmüş bir insanın; Ayakta dururken ya da yürürken sallanma Bir cisme doğru uzanan elin dengesiz hareket etmesi Gözlerin hareket eden bir cismi izleyememesi gibi belirtiler ortaya çıkmıştır. Bebekler ancak beyincik geliştikten sonra oturma, ayakta durma ve yürüme gibi faaliyetler gösterebilir.

22 2)OMURİLİK SOĞANI Beyinciğin altında omurilik ile pons arasında bulunur. Dış kısmı (kabuk) ak maddeden, iç kısmı boz maddeden oluşmuştur. (Bu yapısı ile omuriliğe benzer.) Omurilik soğanı omuriliğin devamı şeklindedir. Orta ve ön beyinden çıkarak vücuda dağılacak olan sinirlerin çoğu omurilik soğanında çapraz yapar. Bunun sonucunda beynin sağ tarafı vücudun sol tarafını; sol tarafı sağ tarafını kontrol eder. Görevleri; Solunum, sindirim, dolaşım gibi yaşamsal olayların düzenlenmesini sağlar. Yutma, kusma, hapşırma, öksürme gibi refleksleri kontrol eder. Hayatsal öneme sahip olayları kontrol ettiğinden hayat düğümü de denir.

23 3)PONS (VAROLİİ KÖPRÜSÜ) Orta beyinle omurilik soğanı arasında bulunur. Enine tabakalaşmış kalın sinir demetlerinden oluşur. Sadece memelilerde bulunur. Görevleri; Beyinciğin yarım kürelerini birbirine bağlar. Omurilik soğanındaki solunum merkezi ile birlikte çalışır. Orta beyin Pons Omurilik soğanının tamamına beyin sapı denir. Beyin kabuğuna doğru uzanan ve betin kabuğundan omuriliğe doğru giden tüm sinirler beyin sapından geçmek zorundadır.

24 2)OMURİLİK Omurga içerisinde beyinden aşağı doğru uzanan yaklaşık 45cm boyunda bir sinir dokusudur. Omuriliğin yapısında beyinde olduğu gibi sert zart örümceksi zar ince zar bulunur. Örümceksi zar ile ince zar arasında beyinomurilik sıvısı (BOS) bulunur.

25 Omurilik enine kesildiğinde beyinden farklı olarak dış kısmı ak maddeden, iç kısmı boz maddeden oluşmuştur. Boz maddeden iki çift sinir çıkar. Bu sinirlerden dorsalde (sırt) olanlar duyu nöronu, ventralde (ön) olanlar motor nöronudur.

26 Görevleri; Dış ortamdan gelen uyarıların oluşturduğu impulsları beyne iletir. Beyinden gelen uyarıları ise çevresel sinir sitemine(çss) ileterek tepki organlarının cevap vermesini sağlar. Refleksleri yönetir ve kontrol eder. Alışkanlık haline gelmiş davranışları kontrol eder. Ör: Bisiklet sürmek, örgü örmek Alışkanlık davranışları ilk kez yapıldığında beynin kontrolündedir. Davranışlar alışkanlık haline geldiğinde omurilik tarafından kontrol edilir. Alışkanlık hareketi devam ederken bir hata olursa beyin devreye girer.

27 OMURİLİK REFLEKSLERİ Özel bir uyarıya karşı verilen otomatik cevaba refleks denir. Bir refleksin oluşumunda impulsun izlediği yola refleks yayı denir. Bir refleks yayı; 1. Reseptör uyarılır. Duyu nöronunda impuls oluşur. 2. Duyu nöronu impulsu omuriliğe taşır. 3. İmpuls omurilik içindeki ara nörona taşınır. 4. İmpuls, ara nörondan motor nörona iletilir. 5. Motor nöron, impulsu cevabı gerçekleştirecek tepki organına iletir. Böylece refleks yayı tamamlanmış olur.

28 Sıcaklık ya da acının hissedilmesi normalde beynin görevidir. Omurilik sadece buna anlık cevap verilmesi gerektiğinde refleksi gerçekleştirir. Bilerek sıcağa yaklaştığımızda kontrol beyindedir. Bu bir refleks değildir. (Omurilik de beynin kontrolündedir.)