AFRIKA GIDA KRIZI KURAKLIK VE NISAN 2016 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 1

Transkript

1 AFRIKA KURAKLIK VE GIDA KRIZI NISAN 2016 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 1

2 İÇİNDEKİLER GİRİŞ ÖZET ETIYOPYA GENELINDE KURAKLIK KRIZIN BOYUTU KRIZIN YOL AÇTIĞI SORUNLAR AFAR EYALETINDE GENEL DURUM SOMALI EYALETINDE GENEL DURUM OROMIYA EYALETINDE GENEL DURUM DEĞERLENDIRME VE ÖNERILER İHH NIN ETIYOPYA FAALIYETLERI Nisan 2016 Hazırlayan: Serhat Orakçı Yayına hazırlayan: İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi Fotoğraflar: Melih Cevdet Tekşen İHH İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı Büyük Karaman Cad. Taylasan Sok. No: 3 Pk Fatih/İstanbul Telefon: Faks: info@ihh.org.tr 2 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 1

3 GİRİŞ Geçmişten günümüze kuraklık, savaş ve doğal afetler gibi çeşitli sebeplerden dolayı yeryüzünün değişik bölgelerinde gıda yetersizliğine bağlı açlık krizleri yaşanmaktadır. Bu tür krizlerde zamanında tedbir alınmadığında veya insani yardım için geç kalındığında maalesef kitlesel hayvan ölümleri sonrasında insan ölümleri gerçekleşmektedir. Somali de 2011 de yaşanan benzeri bir kıtlık neticesinde 250 bin insanın açlıktan can verdiği gerçeği hâlâ hafızalarımızda çok canlı. Birkaç yıl önce yaşanan bu elim hadise, can kayıplarının yanında Kenya ve Etiyopya gibi çevre ülkelere büyük sayılarda insan göçüne de yol açmıştı. Bu dönemde Türkiye nin Somali ye yaptığı insani yardım, pek çok kişinin hayatının kurtulmasına ve Somali nin makûs talihini yenmesine yardımcı oldu. Yakın geçmişteki bu hadise dolayısıyla bugün Afrika nın değişik ülkelerinde aynı anda yaşanan kuraklık ve gıda krizlerinde Türkiye nin aktif olarak konuya eğilmesinin beklenmesi şaşırtıcı olmasa gerek. Bu bağlamda bu raporun hazırlanması ve Türkiye kamuoyuna duyurulması bir ilk adım olarak değerlendirilmelidir. Bu rapor 21 Şubat-3 Mart 2016 tarihleri arasında Etiyopya nın Addis Ababa, Oromiya, Somali, Harar, Dire Dawa ve Afar bölgelerine gerçekleştirilen saha ziyaretinde federal ve bölgesel düzeyde devlet yetkilileri, STK temsilcileri ve halkla yapılan görüşmelerde edinilen bilgi ve bölgelerde yapılan gözlemler ışığında hazırlanmıştır. Rapor için veri toplama sürecinde başta Addis Ababa olmak üzere Doddotaa, Dire Kilto, Jigjiga, Harar, Babile, Dire Dawa, Shinile, Zuway Dugda, Semera, Alelo ve Asayita yerleşkelerine ziyaretler gerçekleştirilmiştir. İNSAMER (İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi) Afrika Çalışmaları Masası adına bendeniz Serhat Orakçı, İHH Doğu Afrika Masası Koordinatörü Ahmet Güven ve fotoğrafçı Melih Cevdet Tekşen in katıldığı bu ziyaret, Etiyopya da yaşanan kuraklık ve gıda krizine dikkat çekmek ve elde edilen verileri kamuoyu ile paylaşmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Raporun hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ederken özellikle seyahat süresince desteğini esirgemeyen CDA ve OWDA kurumlarına, yerel ve federal düzeyde veri paylaşımında bulunan Etiyopya hükümet yetkililerine ve diğer çalışanlara teşekkür ederiz. Raporun hak ettiği ilgiyi görmesini ve tarihî kaynaklarda Habeşistan olarak bilinen bu bölgelere gerekli yardımın zamanında ulaştırılmasına katkı sağlamasını ümit ederiz. 2 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 3

4 Kaynak: OCHA Özet GIDA GÜVENLİK DURUMU 1 Yok veya çok az 2 Gerilimli bölge 3 Kriz bölgesi 4 Tehlike bölgesi 5 Afet düzeyinde kıtlık Bilgi yok Aralık 2015 itibariyle açlık tehdidi altındaki tahmini kişi sayısı Ağustos 2015 itibariyle sel sebepli açlık tehdidi altındaki tahmini kişi sayısı Küresel ısınma nedeniyle el-nino etkisinin oluşturduğu iklimsel değişim, Afrika nın doğu ve güney kesimlerinde kuraklığa yol açarken bu durumdan en fazla etkilenen ülkelerin başında Güney Sudan, Sudan, Yemen, Somali, Etiyopya ve Kenya gelmektedir. Küresel ısınmanın yol açtığı el-el Nino etkisi Kenya nın batı kesimleri, Tanzanya, Uganda, Somali nin orta ve güney kesimleri ile Etiyopya nın güney kesimlerinde aşırı yağışlara ve buna bağlı olarak da sellere yol açarken Güney Sudan, Somali nin kuzeyi, Sudan, Eritre, Cibuti, Yemen, Kenya nın kuzeyi ve Etiyopya nın kuzeydoğu kesimlerinde ise tam tersi bir etkiyle yağışların azalmasına ve ciddi bir kuraklığa sebep olmaktadır. Yetersiz yağışlardan kaynaklanan kuraklık sorunu bu bölgelerde yaklaşık üç yıldır görülmekte olup 2015 in ilk ayları ve 2016 itibarıyla ciddi riskler barındırır hale gelmiştir. Günümüzde bölgede yaşanan iklimsel etkinin yanı sıra özellikle Güney Sudan, Somali, Sudan ve Yemen de yaşanan silahlı çatışmalar da buralardaki insani durumu son derece olumsuz etkilemektedir. Üç yıldır yağışların mevsim normallerinin altında seyretmesi, geneli hayvancılık ve tarımla geçinen yöre halkı için su kaynaklarının kuruması, mera ve otlakların yeşermemesi, hayvanların yeterli beslenememesi, tarımsal üretimde düşüş anlamına gelmektedir. Bu durum ekolojik çevrimin normal akışını sekteye uğratarak kurak bölgelerde yaşayan yöre halkını yetersiz beslenme sorunu ile karşı karşıya bırakmaktadır. Özellikle 2015 yılında şubat-mayıs arasında belg bahar yağışları ve haziran-ekim arasında kiremt yaz yağışlarının düşmemesi, son bir yıllık periyotta kuraklığı arttırırken gıda krizinin de ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu olgu saha gezimiz esnasında gözlemlenmiş olup kurak yörelerdeki halkın ve hayvan stoklarının dayanıklılığının giderek azaldığına şahit olunmuştur. İçinde bulunduğumuz aylarda (şubat-mayıs) beklenen bahar yağışlarının düşmemesi halinde krizden etkilenen insan sayısında artış yaşanması ve krizin niceliksel boyutunun genişleme olasılığı bulunmaktadır. Haziran-eylül dönemini kapsayan 2016 beklentileri, krizden etkilenen alanın daha da genişleyeceğini göstermekte olup bu durumun etkilerinin 2017 ye kadar süreceği tahmin edilmektedir. Sudan ın Güney Kurdufan ve Darfur eyaletleri; Güney Sudan ın Unity, Jonglei ve Yukarı Nil eyaletleri; Etiyopya nın Somali, Afar, Oromia, Amhara ve Tigray eyaletleri ile Yemen in batı ve güney sahil kesimleri dördüncü seviyeden 1 kriz bölgesi haline gelmiştir. Ayrıca Sudan, Somali, Güney Sudan, Eritre, Cibuti ve Yemen in birçok bölgesinde üçüncü seviye gıda krizi yaşanmaktadır. Etiyopya, Cibuti ve Eritre haricindeki ülkelerde krizin genişlemesinin diğer bir nedeni de çatışma ve iç savaş halidir. Tüm bu ülkelerdeki ortak sorun ise üretim yetersizliği sebebiyle temel gıda maddelerinin piyasa fiyatının ortalama %25 ler seviyesinde artış göstermesidir. Fiyat artışları özellikle alım gücü düşük yoksul kesimleri olumsuz etkilemektedir. Gıda krizinin en yoğun yaşandığı ülkelerin başında 2013 yılından bu yana iç savaş yaşayan Güney Sudan gelmektedir. 2,8 milyon insanın insani yardıma ihtiyaç duyduğu ülkede, bazı yerleşkelerde artık beşinci seviye gıda krizi görülmeye 1 Birleşmiş Milletlere bağlı uluslararası kuruluşlarca kullanılan standart seviyelendirmeye göre: Üçüncü seviye: Hane halkı gıda yetersizliği Dördüncü seviye: Hane halkı aşırı gıda yetersizliği ve hayvan ölümleri Beşinci seviye: Açlığa bağlı ölümlerin gerçekleştiği seviyelerdir. 2,8 milyon insanın insani yardıma ihtiyaç duyduğu ülkede, bazı yerleşkelerde artık beşinci seviye gıda krizi görülmeye başladı. 4 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 5

5 Afrika nın güneyinde gıda krizi görülen ülkeler ve kasım-ocak dönemindeki yağış miktarları Kaynak: Famine Early Warning System FEWS.NET Doğu Afrika da mart-eylül dönemi yağış miktarları Kaynak: Famine Early Warning System FEWS.NET başlandığı bilgileri gelmektedir. Ancak buralarda yaşanan yoğun çatışmalar nedeniyle güvenli verilere tam olarak ulaşılamamaktadır. Son verilere göre ülkenin Sudan sınırında yer alan Unity eyaletinde yaklaşık 40 bin kişi beşinci seviye yani ölümcül düzeyde gıda kriziyle karşı karşıyadır. İç savaş ve gıda krizinden etkilenen aileler Etiyopya nın Gambella eyaletine sığınmaktadır ten bu yana Gambella ya sığınan insan sayısı UNHCR verilerine göre e ulaşmış bulunmaktadır. Sudan da ise Güney Kurdufan ve Orta Darfur da yaşanan çatışmalar sebebiyle yeni kurulan göçmen kamplarında gıda krizleri baş göstermiştir. Krizin kapsadığı alanın 2016 da daha da genişleyeceği tahmin edilmektedir. Bunun yanında Sudan ın diğer bazı eyaletlerinde de yağış yetersizliği nedeniyle kısmi kuraklık ve gıda krizleri görülmektedir. Somali nin Somaliland ve Putland bölgelerinde 1,7 milyon insan gıda yardımına ihtiyaç duymaktadır. 4,6 milyon nüfusa sahip bu iki bölgede gıda ihtiyacı içindeki kesim nüfusun %37 sine tekabül etmektedir. Üçüncü seviye gıda krizine maruz kalan bu bölgelerde hayvan ölümleri görülmeye başlanmıştır. Öte yandan Somali de 1991 yılından bu yana yaşanan siyasi istikrarsızlık sebebiyle bu tür krizler, erken evrelerinde dahi çok çabuk büyük trajedilere dönüşebilmektedir. Etiyopya nın görece daha sıcak bölgelerine tekabül eden kuzeydoğu ve doğu kesimlerinde yetersiz yağışlar nedeniyle su kaynakları kurumuş durumdadır. Bu kurumanın temel sebebi ise yoğun buharlaşma ve beklenen yağışların yeterli düzeyde inmemesidir. Hayvanların ve yöre halklarının ihtiyaçlarını karşıladığı göletler, akarsular ve kuyuların kuruması şimdilik en fazla hayvanları etkilemektedir. Hayvan stoklarının azalmasına yol açan bu kuraklık, besicilikle geçinen aileleri zor durumda bırakmaktadır. Hayvanlarını kaybeden bazı aileler devletin oluşturmuş olduğu kamp alanlarına sığınmaktadır. Somali bölgesinde her biri ortalama aileden oluşan 27 kamp alanı gerek Etiyopya devletinin gerekse de dış kurumların sağladığı yardımlarla desteklenmektedir yıllarında ülkede yaşanan kıtlık nedeniyle tecrübe sahibi olan Etiyopya hükümetinin yerinde müdahaleleri, insan ölümlerini engelleyerek krizin şimdilik sadece hayvan ölümleri ile sınırlı kalmasında etkili olmuştur. Her ne kadar daha uzak yörelerde baraj ve nehir gibi su kaynakları olsa da teknik altyapının yetersiz olması sebebiyle bu kaynakların kilometrelerce aktarımını sağlayacak boru hatları maalesef bulunmamaktadır. Hatta çoğu köyde, yakınlardaki su kaynakları dahi altyapı yetersizliği nedeniyle kullanılamamaktadır. Bu durum Etiyopya halkının bir bölümünü ciddi bir insani krizle karşı karşıya bırakmaktadır. Krizden en fazla etkilenen kesim ise kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve kriz bölgelerinde otlak ve su bulamayan hayvan sürüleridir. Kuraklığın önümüzdeki aylarda da devam etmesi, bölgede gıda krizi seviyesinin beşinci seviyeye yani kıtlık seviyesine yükselmesine yol açabilir. Bu raporun hazırlanması ve kamuoyu ile paylaşılmasının en önemli gerekçesi de bu minvalde hissedilen insani kaygılardır. El-Nino etkisinin kuraklığa yol açtığı diğer Güney Afrika ülkelerinde ise üçüncü seviye gıda krizleri görülmektedir. Madagaskar, Lesotho, Malavi, Zambiya, Angola, Botsvana, Namibya, Güney Afrika Cumhuriyeti, Mozambik ve Zimbab- 6 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 7

6 4,6 milyon nüfusu olan Somaliland ve Putland bölgelerinde 1,7 milyon insan gıda yardımına ihtiyaç duymaktadır. ve nin bulunduğu geniş bir kesimde kuraklığın etkileri hissedilmektedir. Tarımsal üretimde düşüşlerin ve gecikmelerin yaşandığı bu ülkelerde de benzer şekilde gıda fiyatları artmakta, yoksul kesimlerin gıda alım gücü azalmaktadır. Malavi de 2,8 milyon, Zimbabve de 1,5 milyon olmak üzere bu bölgedeki 11 ülkede toplamda 13,4 milyon insan gıda krizinden etkilenmektedir. Bu rakam geçen yılın verilerine göre %13 lük bir artışa tekabül etmektedir. Kıtanın Tanzanya, Somali, Kenya, Uganda, Ruanda, Burundi ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti nin bulunduğu orta ve sahil kesimlerinde ise el-nino etkisi ikinci derece rol oynamakta olup bu ülkelerde yoğun yağışlar nedeniyle zaman zaman sel baskınları yaşanmaktadır. Bu durum da tarımsal faaliyetleri olumsuz yönde etkilemektedir. Çad Gölü bölgesinde, Nijerya nın kuzeydoğu kesimleri ile Çad ın orta ve güney kesimlerinde ise ikinci ve üçüncü seviye gıda krizi yaşanmaktadır. Ancak buralarda yaşanan kriz, mevsimsel etkilerden çok Boko Haram kaynaklı istikrarsızlıktan kaynaklanmaktadır. Sudan, Güney Sudan, Nijerya ve Yemen de durumun iyileşmesi büyük oranda bu ülkelerde yaşanan silahlı çatışmaların seyrine bağlıdır. Buralara kalıcı barışın gelmemesi halinde kronikleşen gıda krizlerinin devam edeceği tahmin edilmektedir. Etiyopya, Kenya, Cibuti, Eritre ve Güney Afrika ülkelerinde ise krizin seyri mevsimsel yağışların düzenliliğine bağlıdır nın ilk aylarında elde edilen veriler, kriz alanın daha da genişleyeceğini ve etkilerinin 2017 ye kadar devam edeceğini öngörmektedir. Etiyopya Genelinde Kuraklık Krizin Boyutu Yeryüzündeki pek çok ülke gibi Etiyopya tarihinde de zaman zaman yaşanmış ciddi gıda krizleri bulunmaktadır. İslam tarihi kaynaklarında Habeşistan diğer kaynaklarda ise Abyssinia olarak geçen Etiyopya bugün 100 milyona yaklaşan nüfusu ile Afrika nın ikinci en yoğun nüfuslu ülkesidir. Dinsel, dilsel ve etnik olarak kozmopolit bir yapısı olan ülke, Af- rika siyasetinde merkezî bir öneme sahiptir arası dönemi türbülans içinde geçiren Etiyopya, bu tarih aralığında ağır insani krizlere sahne olmuştur. Sebebi her ne olursa olsun gıda krizleri insan ve diğer canlıların yaşamını doğrudan tehdit ettiği için birincil dereceden önemsenmesi gereken bir konudur. Etiyopya tarihinde de can kayıplarına ve büyük göç hareketlerine sebep olan gıda krizleri yaşanmıştır. Ancak bugüne kadar genelde Etiyopya nın kuzey kesimlerinde ortaya çıkan bu krizlerdeki kilit unsurlar, yağışların yetersiz oluşu ve hayvan ölümleridir. Erişilebilir kaynaklar ışığında 16. yüzyıldan bu yana zaman zaman kuraklık ve gıda krizleri ile karşı karşıya kaldığını öğrendiğimiz Etiyopya da en yakın tarihli açlık krizinde ( ) yaklaşık 400 bin insan hayatını kaybetmiştir. Bugün Etiyopya da görülen kuraklık tüm ülkeyi kapsamazken ülkenin batısında yer alan iki eyalet (Gambela ve Benishangul-Gumaz) ve başkent Addis Ababa dışında diğer tüm eyaletleri üçüncü ve dördüncü seviyede etkilemektedir. Bu kriz Etiyopya da son 50 yıllın en büyük kuraklığı olarak değerlendirilmektedir. Eyaletler düzeyinde bakıldığında Somali, Afar ve Oromiya nın kuzey kesimleri ile Amhara eyaletinin doğu kesimlerini dördüncü seviyeden; Tigray, Harar, güney eyaletleri ve Dire Dawa şehrini üçüncü seviyeden etkisi altına almıştır. Kuraklığın en yoğun yaşandığı bölgeler Afar eyaletinde Gabi, Somali eyaletinde Siti ve Fafan bölgeleriyle Oromiya eyaletinde Doğu Harerge ile Batı Harerge bölgeleridir. Ülke genelinde aciliyet gerektiren 429 sıcak nokta tespit edilmiş olup bunlardan 186 sı önceliklidir. 8 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 9

7 Bu kriz Etiyopya da son 50 yılın en büyük kuraklığı olarak değerlendirilmektedir. Etiyopya da federal düzeyde konuyla ilgilenen Ulusal Afetler Risk Yönetimi Koordinasyon Komitesi (The National Disaster Risk Management Coordination Commission-NDRMCC) verilerine göre 92,3 milyonluk nüfusa sahip Etiyopya genelinde 10,2 milyon insan kuraklıktan etkilenerek gıda yardımına ihtiyaç duymaktadır. Bu kapsamda Oromiya eyaletinde 3,7 milyon, Somali eyaletinde 1,5 milyon, Amhara eyaletinde 2,2 milyon, Tigray eyaletinde 1,2 milyon ve Afar eyaletinde 439 bin insan gıda yardımına ihtiyaç duymaktadır in ilk aylarında 2,9 milyon olan ihtiyaç sahibi sayısı 2015 ortalarında 4,5 milyona, 2016 nın ilk üç ayı itibarıyla da 10,2 milyona yükselmiştir. Bunlardan yaklaşık 400 bini akut beslenme ve 1,7 milyonu orta düzeyli yetersiz beslenme sorunu yaşamaktadır. Gıda yardımına ihtiyaç duyan 10,2 milyon insanın yanında yaklaşık 2 milyon insan besicilik ve tarım desteği, 3,6 milyon insan da acil sağlık yardımına gereksinim duymaktadır. Yine resmî verilere göre 5,8 milyon insan içilebilir su kaynaklarından yoksunken 800 bin civarında insan da yer değiştirmek zorunda kaldığından barınma yardımına ihtiyaç duymaktadır. 1,3 milyon öğrenci eğitim materyalleri desteğine, 2,5 milyon insan da cinsel ve şiddet içerikli saldırılar nedeniyle psikolojik desteğe ihtiyaç duymaktadır. Ülke genelinde kuraklık krizinin etkilerini azaltmak için gerekli miktarın 1,4 milyar dolar olduğu bildirilmektedir ve 2016 yı kapsayan dönemde Etiyopya hükümeti krizle ilgili 297 milyon dolar tahsis etmiştir. Bu yerinde müdahale bugüne kadarki süreçte insan ölümleri yaşanmasının önüne geçmiştir. Ancak krizin etkilerinin ortadan kaldırılabilmesi için hâlâ önemli miktarda fona gereksinim duyulmaktadır. Etiyopya devletinin yanı sıra Birleşmiş Milletler e bağlı kurumların ve uluslararası STK ların sağladığı fonlarla krizin çözümü için toplamda 709 milyon dolar fon temin edilmiştir. Ancak bu miktar ihtiyaç duyulan fonun sadece %48 ine tekabül etmektedir. Bu fonlar acil kriz masasının belirlediği altı proje başlığı altında (gıda yardımı, tarım desteği, koruma, sağlık hizmetleri, beslenme ve su-temizlik) kamusal hizmetlere ayrılmaktadır. Krizin Yol Açtığı Sorunlar Etiyopya da yaşanan kuraklık ve yol açtığı gıda krizinin temel sebebi yetersiz yağışlardır. Kırsal nüfusun şehirleşmiş nüfustan daha yoğun olduğu Etiyopya da halkın temel geçim kaynağı hayvancılık ve tarımdır. Her iki aktivitenin de yağışlarla doğrudan ilişkili olduğu dikkate alındığında durumun ciddiyeti anlaşılmaktadır. Ülkede kırsal nüfusun %85 i halen daha yağmura bağlı tarım yapmaktadır. Bu yüzden hem tarım hem de hayvancılık için hayati öneme sahip olan mevsimsel yağışların düşmemesi ekolojik çevrimi sarsmaktadır. Bu durum hayvan ölümleri ve beraberinde insanların yetersiz beslenmeleri sonucunu getirmektedir. Tarımsal ve hayvansal üretimdeki düşüş pek çok ürünün piyasa fiyatını yükseltirken halkın alım gücünü de azaltmaktadır. Kriz başta çocuklar, kadınlar ve yaşlılar olmak üzere büyük halk kitlelerinin yaşamını etkilemektedir. Krizin yaşandığı bölgelerde çocukların okula kaydolma ve devam etme süreleri de giderek kısalmaktadır. Yetersiz beslenme nedeniyle cılız kalan hayvanların piyasa satış fiyatları düşerken bu durum hayvancılıkla geçinen ailelerin geçim seviyelerini olumsuz etkilemektedir. Buna karşın hayvansal ve tarımsal gıdaların piyasa fiyatı ise giderek artmaktadır. Yetersiz beslenme ve içilebilir suya erişimde yaşanan zorluk, çeşitli sağlık sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Öyle ki gıda krizinin iyice derinleştiği yerleşkelerde yetersiz beslenme sorunu nedeniyle hastanelerde özel bakıma alınmış bazı hastalar bulunmaktadır. Kriz başta çocuklar, kadınlar ve yaşlılar olmak üzere büyük halk kitlelerinin yaşamını etkilemektedir. 10 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 11

8 Etiyopya da yetersiz yağışların yol açtığı kuraklık, başta yetersiz gıda ve beslenme bozukluğu olmak üzere halk sağlığı üzerinde ciddi sorunlara yol açmaktadır. Suya ulaşımın zorlaşması ve otlakların kuruması insan ve hayvan hayatını derinden etkilemektedir. Bazı hayvan sürüleri telef olurken dayanabilenler de cılız kalmaktadır. Hayvanların piyasa değerini düşüren bu durum hayvansal ürünlerin piyasa fiyatını ise arttırmaktadır. Ellerinde kalan son hayvanları kaybetmemek için mücadele eden aileler, öğünlerini azaltarak yiyeceklerini hayvanları ile paylaşmak durumunda kalmakta, bu da yetersiz beslenme sorununu ortaya çıkartmaktadır. Piyasadaki bu eğilimler hane halkının gelirini düşürücü bir etki yaptığından toplumda yoksullaşmaya yol açmaktadır. Tarımsal üretimdeki verimsizlik ve düşüşler de benzer şekilde tahıl türü ürünlerin piyasa fiyatını arttırmaktadır. Tüm bunlar özellikle kırsal kesimde yaşayanların alım gücünü her geçen gün daha da azaltmaktadır. Kuraklığın yoğun olduğu yörelerde görülen bir diğer problem de sağlık sorunlarındaki artıştır. İshal ve kızamık gibi hastalıklar yetersiz beslenme ile birleştiğinde ölümcül sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Kırsal yerleşkelerdeki klinik ve hastanelerin fizikî şartlarının yeterli olmaması da beslenme kaynaklı hastalıklara gerektiği gibi müdahale edilememesine yol açmaktadır. Benzer bir sorun da eğitim alanında görülmektedir. Kuraklığın yoğun yaşandığı ve suya erişimin sorun olduğu yörelerdeki okullarda çocukların okula devam etme süreleri azalmaktadır. Çünkü çocuklar ellerinde bidonlarla uzak mesafeler arasında su taşımaktadır. Bu nedenle Birleşmiş Milletler e bağlı UNICEF özellikle Afar bölgesinde okullara günlük su temin etmeye çalışmaktadır. Bulundukları bölgelerdeki su kaynaklarının kuruması nedeniyle kadınlar ve çocuklar su temin etmek için daha uzak yerleşkelere gidip gelmek zorunda kalmaktadır. Seyahatimiz süresince bizler de ellerinde su bidonları ile uzak mesafelere yürüyen kadın ve çocuklarla sık sık karşılaştık. Özellikle emzirme çağında çocuğu olan anneler ve hamile kadınlar için bu durum daha da ciddi bir sorun olmaktadır. Yetersiz beslenme ve temiz içilebilir suyun azlığı, bebeklerin gelişimini de olumsuz etkilemektedir. Etiyopya oldukça engebeli bir topografyaya sahiptir. Afar Eyaletinde Genel Durum Cibuti ve Eritre ile komşu olan Afar eyaleti etnik bakımdan Afar insanlarının yaşadığı Etiyopya nın en kuzeydoğu eyaletidir. Başkenti Semera olan eyalet yaklaşık 1,4 milyon nüfusa sahiptir. Yöre halkının neredeyse tamamına yakını İslam dinine mensuptur. Oldukça kayalık ve yer yer çölümsü bir topoğrafyanın hâkim olduğu bölgede halkın başlıca geçim kaynağı hayvancılıktır. Etiyopya nın geneline göre daha sıcak bir iklimin hâkim olduğu eyalette idari açıdan beş bölge bulunmaktadır. Suya erişimin normal zamanlarda bile güç olduğu bu yöre, kuraklığın en fazla hissedildiği yerlerin başında gelmektedir. Bu eyalette yöre sakinlerinin yanında bir de Eritre üzerinden gelen göçmenler bulunmaktadır. Afar halkının büyük bir kısmı göçebe ya da yarı göçebe bir yaşam sürmektedir. Sahip oldukları sürüleri otlatmak için zaman zaman yer değiştiren göçebeler, su kaynaklarına göre hareket etmektedir. Bu çalışma kapsamında Afar da Semera ve Asayita dışında Alelo ve Teru bölgeleri ziyaret edilmiştir. Köylere ulaşımın oldukça zor olduğu Afar da da Somali eyaletindekine benzer bir durum görülmektedir. Yetersiz yağışlar nedeniyle hem su kaynakları hem de hayvanların otlayacağı meralar azalmıştır. Bu da hayvan ölümlerine yol açmaktadır. Ancak Afar ın eyalet bazında nüfusunun çok yoğun olmaması, burada kuraklık ve gıda krizinin etkilerini azaltan bir unsurdur. Öte yandan bölgedeki yol şartlarının bozuk oluşu çoğu bölgeye ulaşımı zorlaştırmaktadır. Ayrıca haberleşme ağının yetersizliği de haber almada sıkıntılara yol açmaktadır. 12 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 13

9 Afar eyaletinde beş bölge ve onların altında da 32 alt bölge (woreda) bulunmaktadır. Edindiğimiz bilgilere göre yerel idare ve dışardan gelen yardım kuruluşlarının gayreti ile 16 alt bölgeye 38 kamyon ile başka yerlerden su taşınmaktadır. Ancak kamyon sayısının yetersizliği nedeniyle diğer 16 alt bölgeye su taşıma işlemi henüz yapılamamaktadır. Bölgede bulunan kriz masasının verilerine göre, krizin görüldüğü son sekiz aylık periyotta eyalet genelinde büyükbaş, küçükbaş, deve ve eşek telef olmuştur. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan stoklarının telef olması, yöre halkının geçim imkânını daraltırken taşımacılıkta kullanılan deve ve eşeklerin ölümü ise ulaşım imkânlarını zorlaştırmaktadır. Somali Eyaletinde Genel Durum Etiyopya nın Cibuti ve Somali ye komşu olan bu eyaleti, Somali kökenli nüfusun yoğun yaşadığı Etiyopya nın en doğu eyaletidir. Yaklaşık 4,5 milyon nüfusu bulunan eyalet, geniş bir yüz ölçümüne sahiptir. Geneli hayvancılıkla geçinen yöre halkının neredeyse tamamı İslam dinine mensuptur. Tipik Somali özellikleri taşıyan eyaletin idari başkenti Jigjiga dır. Geniş çölümsü arazilerin bulunduğu bölgede hava sıcaklığı Etiyopya ortalamasının üzerindedir. Eyalette kuraklık ve gıda krizinden etkilenen yerlerin başında Siti ve Fafan gelmektedir. Yetersiz yağışlar nedeniyle meraların yeşermediği yörede hayvan sürüleri su ve otlak bulamadıklarından telef olmaktadır. Bu da hayvan stoklarında azalmaya yol açmaktadır. Tek geçim kaynakları olan hayvanlarını yitiren aileler çareyi kamp alanlarına sığınmakta görmektedir. Hayvan stoklarını kaybeden aileler, hükümet tarafından oluşturulmuş 27 kamp alanından birine sığınmış durumdadır. Yerel idarenin izni doğrultusunda bu kamplardan yaklaşık ailenin yaşadığı Shinile ye en yakın konumdaki Fadeto Kampı nı ziyaret ettik. Her gün yeni gelenlerin bulunduğu kampta güvenlik yönünden sorun yaşanmıyor ancak kampta kalanlar dış yardımlara bağlı bir hayat sürmek zorunda. Kampta bulunan kliniğin koşulları ise oldukça kötü ve yetersiz. Yatan hastaların bakıldığı koğuşta yere serilen süngerler dışında hiçbir şey yok. İlaç sıkıntısının da ciddi boyutlarda olduğu klinik, bu imkânsızlıklar içinde geniş bir alandaki köy ve kamplara sağlık hizmeti vermeye çalışıyor. Oromiya Eyaletinde Genel Durum Etiyopya nın en büyük eyaleti durumundaki Oromiya, doğudan batıya uzanan geniş bir alana yayılmaktadır. Sayıca Etiyopya daki en büyük etnik grubu oluşturan Oromiya etnik grubunun yaşadığı eyaletin nüfusu 27 milyondur. Dinsel yönden Afar ve Somali bölgelerine göre daha kozmopolit bir görünüme sahip olan Oromiya da nüfusun %50 ye yakını Müslüman, %30 u da Ortodoks Hristiyan inancına sahiptir. Diğer eyaletlere göre daha yoğun nüfuslu olduğu için kuraklık ve gıda krizinden etkilenen insan sayısı bu eyalette çok daha fazladır. Özellikle Somali eyaletine komşu iki bölge -Doğu Harerge ve Batı Harerge- bu durumdan en fazla etkilenen yerlerdir. Tarım faaliyetlerinin hayvancılıktan daha fazla olduğu bu eyalette yağışların yeterli düzeyde olmaması hasadın düşmesine sebep olmaktadır. Eyalet, Afar ve Somali eyaletlerine göre daha fazla doğal su kaynağına sahiptir ancak burada da teknik altyapı yetersizliği nedeniyle halk bu su kaynaklarını tarımsal faaliyetlerde kullanamamaktadır. Örneğin ziyaret ettiğimiz Zuway Dugda yerleşkesinde bir akarsu bulunmasına rağmen akarsuyun geçtiği güzergâhtaki tarlaların çoğu çorak vaziyetteydi. Ancak maddi imkânı iyi olan birkaç çiftçi su pompaları kullanarak akarsudan suyu tarlalarına yönlendirmiş olduğundan tarlaları ürün verecek durumdaydı. Bu manzara aslında yaşanan kuraklık ve gıda sorunun kısmen teknik altyapı yetersizliğinden kaynaklandığını da ortaya koyması bakımından önem arz etmektedir. Eğer bu yöredeki çiftçilerin tamamı su pompaları ile su aktarımını gerçekleştirebilirse, ürün almakta sorun yaşanmayabilir. Oromiya eyaletinde özellikle sulama imkânlarının geliştirilmesi yoluyla tarımsal üretimin desteklenmesi gerekmektedir. Oromiya eyalet nüfusunun diğer eyaletlere göre daha yoğun olması, bu eyaletteki ihtiyaç sahiplerinin sayıca daha fazla olmasına yol açmaktadır. Eyalet genelinde 3,7 milyon insan gıda krizi nedeniyle yardıma gereksinim duymaktadır. Dinsel yönden Afar ve Somali bölgelerine göre daha kozmopolit bir görünüme sahip olan Oromiya da nüfusun %50 ye yakını Müslüman, %30 u da Ortodoks Hristiyan inancına sahiptir. 14 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 15

10 maktadır. Ayrıca tohum ve fide dağıtımlarının yanında hayvancılığın da desteklenmesi gerekmektedir. Mevcut akarsu ve nehirlerin kullanımını sağlayacak sulama sistemlerinin geliştirilmesi tarımsal üretimin devamlılığı açısından çok önemlidir. Bu saha gezisi esnasında da pek çok köyde su pompası olmaması veya sulama kanallarının bulunmaması nedeniyle tarlaların sulanamadığı ve genelde boş beklediği görülmüştür. Suya erişim zorluğunun doğurduğu diğer bir sıkıntı da eğitim faaliyetlerinin sekteye uğramasıdır. Kuraklığın etkili olduğu eyaletlerde okula devam eden öğrenci sayısında düşüşler yaşanmaktadır. Bu sorunun giderilmesi için okullara su temin edilmesi gerekmektedir. Her ne kadar UNICEF bu konuda bir çalışma yürütse bu çalışma tüm okullara su temin edilmesi için yeterli olamamaktadır. Burada hazırlanacak projelerle okullara su temin edilmesi ve okullarda besleyici öğünlerin dağıtılmasını hedeflemelidir. Aşırı yetersiz beslenme sorunu yaşayan insanlar klinik ve hastanelerde tedavi altına alınmaktadır. Ancak hastanelerin hem ilaç hem de fizikî şartlar yönünden ciddi eksikleri bulunmaktadır. Bu eksikliklerin giderilmesini önceleyen sağlık projelerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ulaşım ve suya erişim için gerekli olan altyapı çalışmalarının desteklenmesi kırsal kalkınma için kilit öneme sahiptir. Bu yönde atılacak adımlar bölge halklarının yaşam koşullarının iyileştirilmesinde önem arz etmektedir. Zira gerek Oromiya eyaletinde özellikle sulama imkânlarının geliştirilmesi yoluyla tarımsal üretimin desteklenmesi gerekmektedir. Tarımsal ve hayvansal aktivitelerin yapılmasında hayati öneme sahip olan su, tüm canlılar için en temel ihtiyaç maddesidir. Değerlendirme ve Öneriler Söz konusu kuraklık ve ona bağlı gıda krizinde öncelikli olarak gıda ihtiyacı içerisinde olan kesimlere ulaşılması gerekmektedir. Beslenme sorunu yaşayan insanların hayatlarını devam ettirebilmeleri için bu husus aciliyet gerektirmektedir. Etiyopya da yaşanan kuraklık krizinin temel sebebi su kaynaklarının yetersizliği ve su kaynaklarına ulaşımdaki zorluklardır. Yetersiz yağışlar su kaynaklarında kurumaya yol açarken suya erişimi de zorlaştırmaktadır. Tarımsal ve hayvansal aktivitelerin yapılmasında hayati öneme sahip olan su, tüm canlılar için en temel ihtiyaç maddesidir. Kısa, orta ve uzun vadede bölgedeki sorunun çözümü için suya ulaşımın kolaylaştırılması ve yağmura bağlılığın azaltılması elzemdir. Bu yüzden gerçekleştirilecek altyapı ve kalkınma projelerinde bu hususun göz önünde bulundurması gerekmektedir. Yüzey su kuyularının kuraklığa karşı dayanıklılığı olmadığından derin su kuyularının açılması öncelikli konuların başında gelmektedir. Tankerlerle su taşıma yöntemi maliyet ve ulaşım zorlukları açısından uygulanabilir değildir. Bu yüzden gölet ve barajlardan su boru hatları döşenerek suya ulaşımın kalıcı hale getirilmesi gerekmektedir. Bu tarz altyapı yatırımları orta ve uzun vadede mutlaka gerçekleştirilmelidir. Engebeli bir arazi topografyasına sahip olan Etiyopya da kırsal kesimde yaşayanlar genellikle hayvancılık ve küçük ölçekli tarımla geçinmektedir. Kırsal kalkınma için uygulanabilir tarım ve hayvancılık projelerinin hayati önemi bulun- 16 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 17

11 İHH nın Etiyopya Faaliyetleri yolların gerekse taşıma araçlarının yetersizliği hayatı bu yörelerde daha da zorlaştırmaktadır. Etiyopya da yaşanan kuraklık ve buna bağlı gelişen gıda krizi hükümet düzeyinde titizlikle ele alınmaktadır. Hem kuraklığın yaşandığı eyaletlerde hem de federal düzeyde, oluşturulan kriz masaları ve komiteler veri toplama, değerlendirme ve yardımların planlanmasında aktif rol oynamaktadır. Bu yüzden her türlü proje ve yardım faaliyetinin bu koordinasyon içinde yürütülmesi gerekmektedir. Bu noktada, ülkedeki çalışmaların oldukça şeffaf ve titizlikle yürütüldüğü vurgulanmalıdır. Hayvanlarını kaybettikleri veya yeterince hasat alamadıkları için yükselen piyasa fiyatları karşısında alım gücü düşen ailelerin maddi yönden desteklenmesi gerekmektedir. Alım gücündeki düşüş aileleri çaresiz bırakırken borç ve kredi sisteminin işlememesi nedeniyle bazı aileler zorunlu olarak kamp alanlarına yönelmektedir. Bu aileler zorlu kamp yaşamında dış yardımlara bağlı şekilde hayatlarını idame ettirmeye çalışmaktadır. Yeni gelen ailelerle gittikçe büyüyen kamp alanlarında temel hizmetlerin karşılanması ise giderek zorlaşmaktadır. Bu noktada ailelere gerekli maddi desteğin sağlanması halinde kamplara akın eden insan sayısı azalacağından kamplar üzerindeki baskının da hafifleyeceği söylenebilir. Kriz ortamından en fazla etkilenen kesimler hamile kadınlar, çocuklar ve yaşlılardır. Bazı koruyucu projelerle öncelikli olarak bu kesimlerin desteklenmesi sağlanmalıdır. Bütün gün su bulmak için ağır su bidonlarını uzak mesafelere taşımak zorunda kalan kadınlar ve çocuklar için kısa vadede taşıma imkânlarını geliştirici çalışmalar yapılması bu insanların hayatlarını büyük oranda rahatlatacaktır li yılların başından bu yana Etiyopya da çeşitli faaliyetler gerçekleştiren İHH İnsani Yardım Vakfı buradaki tüm çalışmalarını federal ve yerel seviyede hizmet sağlayan Etiyopyalı sivil toplum kuruluşları ile birlikte yürütmektedir. Yerel STK ların kırsal kalkınmadaki öncü rolünü tespit eden vakfımız, bu amaçla yerel kurumların kapasite gelişimlerini de desteklemektedir. Etiyopya da yetim yardım çalışmaları başta olmak üzere çok sayıda proje gerçekleştiren İHH nın öncelikli hedefi kırsal kalkınmanın eğitim, ziraat ve besicilik gibi faaliyetlerle desteklenmesidir. Yoksul ailelere fide, tohum, keçi ve süt ineği dağıtımı gibi projelerin yanında Kofale de yetimlerin eğitimine tahsis edilmiş Barboros Yetim Eğitim Merkezi iki yıldır hizmet vermektedir. Etiyopya da yaşanan kuraklık ve gıda krizine kayıtsız kalmayan vakfımız, bu yönde çalışmalarını ivedilikle başlatmıştır. İlk gıda dağıtımları şubat ayı sonunda Oromiya ve Somali eyaletlerinde gerçekleştirilirken bu raporun hazırlanması ve Türkiye deki kamuoyu ile paylaşılması da konunun ciddiyetinin anlaşılmasında büyük önem arz etmektedir. Bu noktada çalışmalarını hız kesmeden sürdürmek isteyen vakfımız, saha değerlendirmesi yoluyla öncelikli ihtiyaçları ve öncelikli yerleşkeleri tespit etmiştir. Aynı zamanda yardımların ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması için gerekli koordinasyon noktaları ve lojistik imkânlar da tesis edilmiştir. Kuraklığın yoğun yaşandığı eyaletlerde proje gerçekleştirme kapasitesine sahip olan İHH, yukarıda sıralanan öneriler doğrultusunda oluşturulan yeni projelerle ihtiyaç sahibi kesimlere destek olmayı hedeflemektedir. Bu hususta bu raporun kamuoyunu harekete geçirici bir rol oynamasını ümit ederiz. Umarız zamanında yapılacak doğru yardımlarla Etiyopya daki krizin etkilerinin en aza indirgenmesi gerçekleşir. Etiyopya da yetim yardım çalışmaları başta olmak üzere çok sayıda proje gerçekleştiren İHH nın öncelikli hedefi kırsal kalkınmanın eğitim, ziraat ve besicilik gibi faaliyetlerle desteklenmesidir. 18 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ 19

12 20 AFRİKA KURAKLIK VE GIDA KRİZİ Büyük Karaman Cd. Taylasan Sk. No.3 Fatih - İstanbul - Türkiye Tel: