2010 Yılı Hazine İşlemleri Raporu

Transkript

1 T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI 2010 Yılı Hazine İşlemleri Raporu Eylül 2011

2 2010 Yılı Hazine İşlemleri Raporu, Sayıştay Genel Kurulunun tarih ve 5319/1 sayılı kararı ile kabul edilmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulması uygun bulunmuştur. Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. T.C. Anayasası 160. Madde 1. Fıkra T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI, ANKARA, Eylül

3 SUNUŞ Sayıştaylar, kamu idarelerinin tüm mali iş ve işlemlerinde mali saydamlığın ve hesap verme sorumluluğunun gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla, objektif ve güvenilir bulgular ve öneriler içeren raporlarıyla kamu mali yönetiminin gelişimine katkıda bulunmaktadırlar. Demokratik ülkelerde parlamento, kamu idarelerine gelir toplama ve harcama yapma yetkisi vermekte; kamu idarelerinin kendilerine verilen gelir toplama ve harcama yapma yetkilerinin mevzuata uygun olarak uygulayıp uygulamadıklarını Sayıştaylar aracılığıyla denetlemektedir. Sayıştaylar denetim sonuçlarını raporları ile parlamentoya ve kamuoyuna açıklayarak, vatandaşın menfaatini korumaya matuf görev ifa etmektedirler. Türkiye Cumhuriyeti Sayıştay ı, 1995 yılından bu yana, bütçe açıklarının finansmanı amacıyla sürdürülen kamu borç yönetimi işlemleri ve çeşitli kanunlarla Hazine Müsteşarlığı na tevdi edilen mali işlemlere ait denetim bulguları ve önerilerini, Hazine İşlemleri Raporları ile her yıl düzenli olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi nin ve kamuoyunun bilgisine sunmaktadır. Bu çerçevede hazırlanan 2010 yılı Hazine İşlemleri Raporunda, hazine işlemleri hakkında kapsamlı bulgular ve öneriler ile Türkiye Büyük Millet Meclisi nin bilgisine sunulmasında fayda görülen konular yer almaktadır yılı Hazine İşlemleri Raporunun hazırlanmasında emeği geçen mensuplarımıza teşekkür eder; raporun, kamu mali sistemimizin geliştirilmesinde uygulayıcılara yol gösterici olmasını temenni ederim. Dr. Recai AKYEL Sayıştay Başkanı 3

4 4

5 İÇİNDEKİLER SUNUŞ... 3 TABLOLAR... 7 GRAFİKLER... 8 ÖNERİLER DENETİM ALANI İLE İLGİLİ GENEL TESPİT VE DEĞERLENDİRMELER Hazine Müsteşarlığının Organizasyon Yapısı ve Denetimin Kapsamı Denetimi Etkileyen Faktörler Mali Raporlama Sorunu Muhasebeleştirme İlke ve Kurallarına Aykırı Uygulamalar Muhasebe İşlemlerine Dönük Eleştiriler BÜTÇE LİMİTLERİ Borçlanma Limiti İkraz Limiti Garantili İmkan ve Dış Borcun İkrazı Limiti BORÇLANMA İŞLEMLERİ Yılı Dış Borçlanma İşlemleri Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme-Stok Yılı Dış Borçlanma İşlemlerine İlişkin Açıklamalar Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler Yılı İç Borçlanma İşlemleri Yılı Devlet Tahvili İşlemleri Yılı Hazine Bonosu İşlemleri İç Borçlarla İlgili Diğer Açıklamalar İç Borçlanma ve Stok Bilgilerine İlişkin İstatistikler Borçlanma Faizleri Risk Hesabı ve Risk Hesabı Alacakları İşlemleri Risk Hesabı Risk Hesabı Alacakları HAZİNE ALACAKLARI Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Takipteki Kurum Alacakları Hesabı Diğer Kurum Alacakları Hesabı DÖNEN VARLIKLAR Banka Proje Özel Hesabı Döviz Hesabı Kişilerden Alacaklar Hesabı Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar Hesabı DURAN VARLIKLAR Menkul Varlıklar Hesabı Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı Döner Sermayeli Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı

6 6.5 Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR Emanetler Hesabı ÖZKAYNAKLAR Nakit Hareketleri Değer Hareketleri Sonuç Hesabı NAZIM HESAPLAR Verilen Garantiler Verilen Taahhüt Belgeleri Hesabı Genel Bütçe Dışı İdareler Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları BÜTÇE GİDERLERİ Görev Zararı ve Gelir Kaybı Ödemeleri BÜTÇE GELİRLERİ İşsizlik Sigortası Fonu Nema Geliri Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı DİĞER KONULAR TTA ya Yapılan Ödemeler (Tütün, Tütün Mamülleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Anonim Şirketi Tarafından Hazine Adına Tütün Alımı) Garantisiz Ticari Borçların Tasfiyesi Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Genel Bütçeye Aktarması Gereken Tutarlar YILI HAZİNE İŞLEMLERİ RAPORUNDA YER VERİLEN HUSUSLARLA İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunca İzlenmesi ve Raporlanması Kararlaştırılan Hususlar Geliştirme ve Destekleme Fonu Tarafından Kullandırılan ve Toplu Konut Fonu Tarafından Takibi Gereken Kredilerden Doğan Hazine Alacakları Geliştirme ve Destekleme Fonu Kaynağından Eximbank Tarafından Kullandırılan Kredilerden Doğan Alacaklar Yılı Hazine İşlemleri Raporunda Yer Verilen Hususlarla İlgili Gelişmeler Diğer Hazır Değerler Hesabı Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Görev Zararı ve Gelir Kaybı Ödemeleri Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) Sokak ve Caddelerin Aydınlatılması Giderleri Döner Sermayeli Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Kullanılacak Dış Krediler Hesabı ve Kredi Anlaşmaları Hesabı EK TABLOLAR

7 TABLOLAR Tablo 1 : 2010 Yılı Net İç Borçlanma Tablo 2 : 2010 Yılı Net Dış Borçlanma Tablo 3 : 2010 Yılı Borçlanma Limiti ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu Tablo 4 : 2010 Yılı Dış Borç İşlemleri Tablo 5 : 2010 Yılı Dış Borç Stoku Detayı Tablo 6 : 2010 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit) Tablo 7 : 2010 Yılı Doğrudan Dış Proje Kredisi Kullanımlarının Detayı Tablo 8 : 4749 Sayılı Kan. Geç. 11 ve 12 nci Madde Ger. Tahsis Yapılan Kuruluşlar Tablo 9 : 2010 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu Tablo 10 : 2011 Yılına Devreden İç Borç Stokunun Hesap Bazında Ayrıntısı Tablo 11 : 2010 Yılı Tahvil İşlemleri Tablo 12 : 2010 Yılı Nakit Tahvil Borçlanması (Detay) Tablo 13 : 2010 Yılı Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Nakit) Tablo 14 : 2010 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri Tablo 15 : 2010 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı Tablo 16: 2010 Yılında Gerçekleştirilen En Yüksek Tutarlı TL Cinsi İskontolu (kuponsuz) 10 İhaledeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları Tablo 17 : İç Borç Stokunun Reel Faizi (%) Tablo 18 : 2010 Yılında Ödenen Faiz Giderleri Tablo 19 : Risk Hesabı Tablo 20 : Risk Hesabı Alacak işlemleri Tablo 21 : Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Tablo 22 : Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Tablo 23 : Takipteki Kurum Alacakları Tablo 24 : Diğer Kurum Alacakları Tablo 25 : Banka İşlemleri Tablo 26 : Proje Özel Hesabı İşlemleri Tablo 27 : Döviz İşlemleri Tablo 28 : Kişilerden Alacaklar Hesabı İşlemleri Tablo 29 : Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Tablo 30 : Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredileri Kullanımları Tablo 31 : Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar Tablo 32 : Menkul Varlıklar Tablo 33 : Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Tablo 34 : Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Tablo 35 : Döner Sermayeli Kuruluşlara Yatırılan Sermaye İşlemleri Tablo 36 : Döner Sermayeli Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Tablosu ( ) Tablo 37 : Birikmiş Amortismanlar Hesabı Tablo 38 : Emanetler Hesabı Tablo 39 : Nakit Hareketleri Tablo 40 : Nakit Hareketleri Karşılaştırmalı Veriler Tablo 41 : Değer Hareketleri Sonuç Hesabı Tablo 42: Verilen Garantiler Tablo 43 : 2010 Yılında Verilen Hazine Garantileri Tablo 44 : Kuruluş Bazında 2010 Yılı Üstlenimleri Tablo 45 : Verilen Taahhüt Belgeleri Tablo 46 : Genel Bütçe Dışı İdareler Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanım İşlemleri Tablo 47 : Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredileri Kullanımları Tablo 48 : 2010 Yılı Görev Zararları ve Gelir Kaybı Ödemeleri Tablosu Tablo 49 : 2010 Yılında Genel Bütçeye Aktarılan Tutar

8 GRAFİKLER Grafik 1: Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 4: Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi Grafik 5: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı Grafik 6: 2010 Yılı İç Borç Stok Yapısı Grafik 7: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması Grafik 8: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi Grafik 9: Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderine Oranı Grafik 10: Verilen Hazine Garantileri ( ) Grafik 11: Hazine Garantileri Nedeniyle Yapılan Üstlenimler ( )

9 ÖNERİLER ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ : ÖNERİ :

10 1. DENETİM ALANI İLE İLGİLİ GENEL TESPİT VE DEĞERLENDİRMELER 1.1 Hazine Müsteşarlığının Organizasyon Yapısı ve Denetimin Kapsamı Hazine Müsteşarlığının görevleri 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun 1 ile belirlenmiştir. Söz konusu Kanun a göre Müsteşarlığın görevleri; ekonomi politikalarının tespitine yardımcı olmak, hazine işlemleri ve kamu finansmanına ilişkin faaliyetleri yürütmek, kamu iktisadi teşebbüsleri ve devlet iştiraklerine ilişkin pay sahipliğinin gerektirdiği faaliyetleri yürütmek, ikili ve çok taraflı dış ekonomik ilişkileri düzenlemek, uluslararası ve bölgesel ekonomik ve malî kuruluşlarla ilişkileri yürütmek, yabancı ülke ve kuruluşlardan borç ve hibe alınması ve verilmesine ilişkin işlemleri yürütmek, ülkenin finansman politikaları çerçevesinde sermaye akımlarına ilişkin düzenlemeleri yapmak ve kambiyo rejimine ilişkin faaliyetleri yürütmek, sigortacılık sektörüne ilişkin izleme ve düzenleme faaliyetlerini yürütmek, yatırım ve yatırım teşvikleri ile doğrudan yabancı sermaye yatırım faaliyetlerini 2 düzenlemek, uygulamak, uygulamanın izlenmesi ve geliştirilmesine ilişkin esasları tespit etmek olarak sıralanmıştır. Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü, Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğü, Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü, Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü, Sigortacılık Genel Müdürlüğü, Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü 3, Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü ve Devlet Destekleri Genel Müdürlüğü 4 ile bağlı kuruluş olarak Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, Müsteşarlığın organizasyon yapısında hizmet birimlerini oluşturmaktadır. Hazine Müsteşarlığının muhasebeye yönelik iş ve işlemleri Devlet Borçları Muhasebe Birimi, İç Ödemeler Muhasebe Birimi, Dış Ödemeler Muhasebe Birimi, Darphane ve Damga Matbaası Muhasebe Birimi ve Başbakanlık Merkez Muhasebe Birimi olmak üzere beş muhasebe birimi tarafından yürütülmektedir. Müsteşarlığın taşrada bulunan dört kambiyo müdürlüğünün muhasebe iş ve işlemleri ise, bulundukları illerdeki defterdarlık muhasebe müdürlükleri aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. 1 3/6/2011 tarihli ve 637 sayılı KHK nın 38 inci maddesi ile bu Kanunun adı, Hazine Müsteşarlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun iken Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun şeklinde değiştirilmiştir. 2 3/6/2011 tarihli ve 637 sayılı KHK nın 38 inci maddesi ile bu maddede yer alan, yatırım ve yatırım teşvikleri ile doğrudan yabancı sermaye yatırımları ibaresi madde metninden çıkarılmıştır. 3 3/6/2011 tarihli ve 637 sayılı KHK nın 38 inci maddesi ile bu maddede yer alan, Yabancı Sermaye, Teşvik ve Uygulama ibaresi yürürlükten kaldırılmıştır. 4 Bu genel müdürlük 13/10/2010 tarihli ve 6015 sayılı Kanunun 15 inci maddesi ile kurulmuştur. 10

11 Bu rapor, 2010 mali yılına ilişkin olarak Hazine Müsteşarlığının 4059 sayılı Kanun ve diğer kanunlar çerçevesinde yürütmekte olduğu mali iş ve işlemlerden Devlet Borçları (DB) Muhasebe Birimi ile İç Ödemeler (İÖ) Muhasebe Birimi ne intikal eden hususları kapsamaktadır (Ek Tablo 1). Müsteşarlığın diğer muhasebe birimleri tarafından yürütülen işlemleri raporun konusu dışındadır. Rapora esas teşkil eden denetimlerde, 2010 mali yılı yönetim dönemi hesabı ile yönetim dönemi hesabının eki niteliğinde olan yılı işlemlerine ilişkin ödeme belgeleri, eki dokümanlar ve diğer muhasebe belgeleri; tamlık, tutarlılık ve doğruluk açısından incelenmiştir. Ayrıca gerekli görülen hususlarda yetkililerden bilgi alınmış ve işlem dosyalarının detaylarına ilişkin görüşmeler yapılmıştır. Bu çalışmalar sırasında muhasebe verileri, gerçekleştirme birimi kayıtları ve bilgi sistemi kayıtları ile karşılaştırılmış, tespit edilen hususlar rapora alınmıştır. 1.2 Denetimi Etkileyen Faktörler Mali Raporlama Sorunu Hazine Müsteşarlığı kamu idaresi bazında tüm mali iş ve işlemleri kapsayan bir mali rapor üretememektedir. Bu durum esas itibariyle mevzuatın imkan vermemesine dayanmakla birlikte, Müsteşarlığın muhasebe birimlerinin yapılanmasından kaynaklanan problemler de bulunmaktadır. - Mevzuattan Kaynaklanan Problemler: 5018 sayılı Kanunun 68 inci maddesi gereğince kamu idarelerinin Sayıştayın dış denetimine tabi tutulabilmesi, her kamu idaresinin bir mali yıl itibarıyla mali raporlarını düzenlemesi ve Sayıştaya sunmasıyla mümkündür. Hazine Müsteşarlığı 5018 sayılı Kanunda öngörülen Stratejik Plan, Performans Programı ve Yıllık Faaliyet Raporlarını düzenlemektedir. Ancak bahsedilen bu plan, program ve raporlar mali rapor niteliğinde değildir. Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin maddeleri ile Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin maddelerine göre mali raporlar; a) Mizan Cetveli, b) Bilanço, c) Faaliyet Sonuçları Tablosu, d) Bütçe Uygulama Sonuçları Tablosu, e) Nakit Akım Tablosu, f) Mali Varlık ve Yükümlülükler Değişim Tablosu, g) İç Borç Değişim Tablosu, h) Dış Borç Değişim Tablosu, i) Şarta Bağlı Varlık ve Yükümlülükler Tablosu, j) Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu, 11

12 k) Giderlerin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu, l) Giderlerin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu, m) Giderlerin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu, n)bütçe Gelirlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu, o) Bütçe Giderlerinin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu, p) Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Sınıflandırılması Tablosu, r) Bütçe Giderlerinin Finansal Sınıflandırılması Tablosu, s) Bütçe Giderlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu, t) Bütçe Giderleri ve Ödenekler Tablosu, olmak üzere 19 adet tablo ve cetvelden oluşmaktadır. Bahsedilen bu raporlar yerine Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 510 uncu maddesindeki yönetim dönemi hesabı cetvel ve tabloları düzenlenmektedir. Sunulan yönetim dönemi tablo ve cetvelleri ise her bir muhasebe birimi tarafından kendi kayıtlarına intikal eden işlemlerle sınırlı olarak düzenlenmekte, konsolide edilmemektedir. ÖNERİ : 1 Hazine Müsteşarlığının bir mali yıl içerisinde gerçekleştirdiği mali iş ve işlemlerinin bütün olarak raporlanabilmesi için; 1- Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 113 üncü maddesindeki Kapsama dahil her kurumsal birim bir raporlama birimidir. Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri bu yönetmeliğin uygulanmasında tek bir raporlama birimi sayılır. Ancak bu durum genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin her biri için ayrı raporlar veya il ve muhasebe birimi düzeyinde raporlar hazırlamasına engel değildir şeklindeki genel bütçe kapsamındaki idarelerin tümünü tek bir raporlama birimi kabul eden yaklaşımın terk edilerek, her bir kamu idaresini bir raporlama birimi kabul eden bir yaklaşımın benimsenmesi, 2- Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 114 üncü maddesindeki; Merkezi Yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin mali tabloları Bakanlıkça (Maliye Bakanlığı) üretilir. şeklindeki hükmün değiştirilerek, her bir kamu idaresinin mali tablolarını düzenleyerek hesap verme sorumluluğunun sağlanması, 3- Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 115 inci maddesindeki Kapsama dahil kamu idarelerinin hazırladıkları mali tablolar Bakanlıkça konsolide edilir ve bu yönetmeliğin 136 ncı maddesinde belirtilen süreler içinde kamuoyuna sunulur. şeklindeki, kamu idaresi mali tablolarının Sayıştaya sunulmaması ve dolayısıyla 5018 sayılı Kanunun 68 inci maddesine göre yapılacak olan mali denetiminin zımni olarak devre dışı bırakılmasına neden olacak hükümlerin değişikliğinin sağlanması, uygun olacaktır. 12

13 - Muhasebe Birimlerinin Yapılanmasından Kaynaklanan Problemler: Mali işlemlerin yürütülmesinde muhasebe birimlerinin çokluğu, muhasebe yetkililerinin atanmasındaki farklılıklar ve muhasebeleştirmede kullanılan muhasebe otomasyon sistemlerinin farklılıkları Hazine Müsteşarlığı tarafından kamu idaresi bazında tüm mali iş ve işlemleri kapsayan bir mali rapor üretilememesinin diğer nedenleri olarak sayılabilir. Yukarıda bahsedildiği üzere Hazine Müsteşarlığının mali iş ve işlemlerini yürüten Devlet Borçları Muhasebe Birimi, İç Ödemeler Muhasebe Birimi ve Dış Ödemeler Muhasebe Birimi nin personelleri Hazine Müsteşarlığının kendi personelidir. Merkezdeki diğer muhasebe birimleri ile taşradaki muhasebe birimlerinin işlemleri ise Maliye Bakanlığınca atanan muhasebe yetkilileri tarafından yürütülmektedir. Hazine Müsteşarlığının iş ve işlemlerini yürüten 9 adet muhasebe biriminden 8 adedi Say2000i Otomasyon Sistemi üzerinden muhasebeleştirme işlemlerini gerçekleştirir iken, Devlet Borçları Muhasebe Birimi Say2000i Sisteminin dışında Hazine Müsteşarlığı Bilgi Sistemleri içerisinde İç Borç, Dış Borç ve Alacak Bilgi Sistemleri ile kısmen entegre olarak oluşturulan Muhasebe Bilgi Sistemi ile yürütülmektedir. Bu durum mali işlemlerin bir bütün olarak muhasebeleştirilmesini, kamu idaresine (Hazine Müsteşarlığı) ait mali raporların düzenlenmesini zorlaştırmaktadır. ÖNERİ : sayılı kanunun 60 ıncı maddesi uyarınca Strateji Daire Başkanlıklarınca; bütçe kayıtlarının tutulması, bütçe uygulama sonuçlarına ilişkin verilerin toplanması, değerlendirilmesi ve bütçe kesin hesabı ile malî istatistiklerin hazırlanması suretiyle Hazine Müsteşarlığı na ait mali raporların üretilmesinin sağlanması gerekir Muhasebeleştirme İlke ve Kurallarına Aykırı Uygulamalar 2009 Yılı Kapanış Kayıtları İle 2010 Yılı Açılış Kayıtları Arasındaki Tutarsızlıklar ve Açılış İşlemleri Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin, yevmiye sistemi, muhasebeleştirme belgeleri ve açılış kayıtlarını düzenleyen 5 inci maddesine göre, mali yılın başında, bir önceki hesap dönemi kapanış bilançosu ve dipnotları esas alınarak açılış bilançosu düzenlenmeli ve açılış bilançosuna dayanılarak, açılış yevmiyesinin kayıtlarını sağlamak üzere bilançodaki tutarlar, düzenlenecek 1 yevmiye numaralı muhasebe işlem fişiyle ilgili hesaplara borç ve alacak kaydedilmelidir. Ancak, yapılan incelemelerde 2009 yılı kapanış bilançosu kayıtları ile 2010 yılı açılış bilançosu kayıtları arasında farklılık olduğu görülmüştür. Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nde açıkça ifade edildiği gibi, muhasebenin temel ilkelerinden olan süreklilik kavramı gereği kapanış bilançosu kayıtları ile açılış bilançosu kayıtları birbiriyle aynı olmalıdır. 13

14 Dönem sonu işlemlerini düzenleyen 507 nci maddenin 1 inci ve 2 nci fıkrasında, malî yılın sonunda geçici mizanın çıkarılmasının ardından yapılacak bütçe ve ödenek hesapları ve bunlar dışındaki bilanço hesaplarına ilişkin dönem sonu işlemleri sıralanmakta ve ardından 3 üncü ve 4 üncü fıkralarında ise; (3) Her faaliyet döneminin sonunda, muhasebe yetkilileri dönem sonu işlemlerini yaparak yeni faaliyet döneminin açılış kaydına esas alınacak kesin mizanı çıkarırlar. Hazırlanan kesin mizanda borç ve alacak kalanı veren hesaplar yeni faaliyet döneminin açılış kaydına esas teşkil eder. (4) Kesin mizanın düzenlenmesini takiben, dönem sonunda son yevmiye olarak borç ve alacak bakiyesi veren hesapların kapatılmasını sağlamak için kesin mizanda borç bakiyesi veren hesaplar alacak; alacak bakiyesi veren hesaplar ise borç kaydı yapılarak muhasebe dönemi kapatılır. denilmektedir. Söz konusu Yönetmeliğin dönem başı işlemlerini düzenleyen 508 inci maddesine göre, mali yılın başında muhasebe kayıtlarının açılmasını sağlamak üzere önceki faaliyet döneminin son yevmiyesinde borç kaydedilerek kapatılan hesaplara ilişkin tutarlar alacak kaydı yapılarak, alacak kaydedilerek kapatılan hesaplara ilişkin tutarlar ise borç kaydı yapılarak dönem başlatılmalıdır. Devlet Borçları Muhasebe Birimi açılış ve kapanış bilançoları arasında yukarıda belirtilen Yönetmelik hükümlerine uyulmaması sonucu kapanış ve açılış hesaplarının tutarları arasında birebir tutarlılık sağlanamamaktadır. Kesin mizanda borç/alacak bakiyesi veren hesaplara ilişkin kapanış kayıtları yapılmadığı için, bu hesaplarda yer alan rakamlar olduğu gibi açılış kaydına yansıtılmakta, bazı hesapların hem alacağına hem borcuna kayıt yapılmaktadır. Bunun yanında rakamsal tutarsızlıklar için ise olması gereken rakam/hesap kırılımına göre açılış yapıldığı ya da sehven hatalı işlem yapıldığı belirtilmektedir. Açılış ve kapanış bilançoları arasında fark olması hesapların birbirini takip eden iki mali yıl arasındaki sürekliliği sekteye uğratmaktadır. Halbuki kapanıştaki hesaplarda yer alan tutarlarla ilgili yapılması gereken düzeltmeler ise, 532 nci maddede yer alan, Yevmiye kayıtlarında meydana gelebilecek her türlü yanlışlık ancak muhasebe kaydıyla düzeltilir hükmüne uyularak yapılmalıdır. Devlet Borçları Muhasebe Birimi Devlet Borçları Muhasebe Biriminde aşağıda belirtilen hesapların açılış ve kapanış tutarları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Hesap Adı 2009 kapanış 2010 açılış Fark 104. Proje Özel Hesabı , ,78 0, Döviz Hesabı , , , Dış Borçlar Hesabı , , ,90 Aşağıda belirtilen hesaplarda ise, açılış kaydı 2009 yılı kapanış bakiyesi ile değil, hem borç hem alacak kaydı ile yapılmıştır. Yapılan tüm borç ve alacak kayıtları netleştirildiğinde, rakamın 2009 kapanışıyla tutarlı olduğu görülmektedir. 14

15 Hesap Adı Borç kayıtları Alacak kayıtları Fark 137- Takipteki Kurum Alacakları , , , Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar , , , Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar , , , Emanetler , , , Gider Tahakkukları , , , Verilen Garantiler , , , Verilen Garantiler Karşılığı , , , Verilen Taahhüt Belgeleri , , , Verilen Taahhüt Belgeleri Karşılığı 4.746, , , Risk Hesabı Alacakları , , , Risk Hesabı Alacakları Karşılığı , , , Genel Bütçe Dışı İdareler Teyitsiz Doğrudan Dış Proje Kredileri , , , Genel Bütçe Dışı İdareler Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları , , , Net Değer Hesabında ise yukarıda bahsedilen iki husus birden yer almaktadır. Borç kayıtları Alacak kayıtları Fark , , ,09 Açılış kaydı (net): ,09 Kapanış kaydı (net) : ,74 Fark: ,65 İç Ödemeler Muhasebe Birimi İç Ödemeler Muhasebe Biriminde 500 ve 519 no.lu hesapların 2009 yılı kapanış ve 2010 yılı açılış bakiyeleri tutarlı olmakla birlikte borç ve alacak kayıtları aşağıdaki tabloda yer aldığı üzere farklıdır. Bu durum kapanış ve açılış kayıtlarını otomatik olarak gerçekleştiren say2000i sisteminden kaynaklanmaktadır. Hesap Adı Borç kayıtları Alacak kayıtları 500-Net Değer Hesabı (2009 Kapanış) , , Net Değer Hesabı (2010 Açılış) , , Değer Hareketleri Sonuç Hesabı (2009 Kapanış) , , Değer Hareketleri Sonuç Hesabı (2010 Açılış) , ,52 ÖNERİ : 3 Dönem başı ve dönem sonu işlemlerinin muhasebe ilke ve kurallarına uygun şekilde gerçekleştirilerek açılış ve kapanış kayıtlarının gerçek durumu yansıtmasının sağlanması gerekir. 15

16 1.2.3 Muhasebe İşlemlerine Dönük Eleştiriler Yevmiye Sisteminin Sıra Takip Etmemesi Sorunu Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 5 inci maddesi hükmü uyarınca; muhasebe işlemlerinin yevmiye tarihi ve müteselsil sıra numarasına göre maddeler halinde yevmiye defterine işlenmesi, bu sıralamanın, hesap dönemi başında 1 den başlatılması ve hesap döneminin sonuna kadar devam eden her işleme birer numara verilmesi gerekirken, yevmiye sisteminde çeşitli tarihlerde boş numaralar bırakılmaktadır (Ek Tablo 2 ve Ek Tablo 3). Bu sorun, İç Ödemeler Muhasebe Biriminde, Say2000i sisteminde yıl sonunda yapılan kapanış kayıtlarının mahsup döneminde iptalinden kaynaklanmaktadır. Devlet Borçları Muhasebe Birimi nde ise aynı sorun, ay sonlarında kur farkı işlemlerinde kullanılmak üzere boş yevmiye ayrılmasından kaynaklanmaktadır. Yevmiye sisteminin sıra takip etmemesi sorunu, mali işlemlerin zaman zaman gerçekleştikleri anda muhasebeleştirilmediklerini ve geriye dönük kayıt yapılabildiğini göstermektedir. Mahsup Döneminde Yapılan İşlemler Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin Yönetim Dönemi başlıklı 509 uncu maddesine göre; yönetim dönemi, bir mali yılın başından sonuna kadar yapılan bütün işlemler ile mali yıl geçtikten sonra, mahsup dönemi içinde önceki mali yıla ilişkin olarak yapılan mahsup işlemlerini kapsamaktadır. Ancak İç Ödemeler Muhasebe Birimi nde; GSM Şirketlerinin, 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu nun Ek 36 ve Ek 37 nci maddeleri ve İmtiyaz Sözleşmelerinin 8 inci madde hükmü gereğince ödemeleri gereken Hazine payının, gerek Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulu gerekse Hazine Kontrolörleri tarafından eksik ödendiğinin tespit edilmesi ve buna ilişkin tebligatların 2011 yılının Ocak ayında yapılmasına rağmen, alacak kayıtları tarihinde yapılmıştır. Mahsup işlemleri aynı Yönetmeliğin 506 ncı maddesine göre, faaliyet gelir ve giderleri için yapılabilir. Bu nedenle, söz konusu alacak kaydı, mahsup işlemi niteliğini haiz değildir. Yönetim Dönemi Hesabı Verildikten Sonra Değişiklik Yapılan Kayıtlar Çalışanların Tasarrufunu Teşvik Hesabı (ÇTTH) ile ilgili olarak açılan davalar sonucu ödenen avukatlık ücretlerinin takip edildiği 998-Diğer Nazım Hesaplar ile 999- Diğer Nazım Hesaplar Karşılığı hesaplarında, yönetim dönemi hesabı teslim edildikten sonra Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü nün talebi ile değişiklik yapılmıştır. 16

17 2010 yılı yönetim dönemi hesabı verildikten sonra 2009 yılı 257-Birikmiş Amortismanlar Hesabına, Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü nün talebi ile doğrudan kayıt yapılmıştır. ÖNERİ : 4 Önceki yıllar Hazine İşlemleri Raporlarında da özellikle ve vurgulanarak belirtildiği üzere, geriye dönük kayıt yapılması uygulamalarına son verilmeli, Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin gerek yukarıda yer verilen ve gerekse ilgili diğer maddelerine, azami düzeyde riayet edilmelidir. 17

18 2. BÜTÇE LİMİTLERİ 2.1 Borçlanma Limiti sayılı 2010 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine TL ödenek verilmiş, genel bütçenin gelirleri ise TL olarak tahmin edilmiştir. Aynı kanunun "Denge" başlıklı 3 üncü maddesinde; ödenekler toplamı ile tahmin edilen gelirler toplamı arasındaki farkın, net borçlanma hasılatı ile karşılanacağı hüküm altına alınmıştır Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun ilgili hükümleri uyarınca, 2010 yılı net borçlanma limitine esas denge rakamı TL olarak hesaplanmıştır. Diğer taraftan; 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun Borçlanma, İkraz ve Garanti Limiti başlıklı 5 inci maddesinde; Malî yıl içinde 1 inci maddede belirtilen ilkeler ve malî sürdürülebilirlik de dikkate alınarak yılı bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark miktarı kadar net borç kullanımı yapılabilir. Borçlanma limiti değiştirilemez. Ancak borç yönetiminin ihtiyaçları ve gelişimi dikkate alınarak, bu limit yıl içinde en fazla yüzde beş oranında artırılabilir. Bu miktarın da yeterli olmadığı durumlarda, ilave yüzde beş oranında bir tutar, ancak Müsteşarlığın görüşü ve Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile artırılabilir. Bütçenin denk olması durumunda da borçlanma, anapara ödemesinin en fazla yüzde beşine kadar artırılabilir. Vadesinde nakden ödenenler hariç, çeşitli kanunlara dayanılarak ikrazen ihraç olunan özel tertip Devlet iç borçlanma senetleri bu limitin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Malî yıl içerisinde ikrazen ihraç edilecek özel tertip Devlet iç borçlanma senetlerinin limiti her yıl bütçe kanunlarıyla belirlenir. Mali yıl içinde sağlanacak garantili imkân ve dış borcun ikrazı limiti, yılı bütçe kanunuyla belirlenir. hükümlerine yer verilmiştir. Bu hükümler dikkate alındığında; 5944 sayılı 2010 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun ilgili hükümleri uyarınca hesaplanan 2010 yılı net borçlanma limiti yüzde beş oranındaki artırımla TL olmaktadır. 5 Bu bölümde yer alan borçlanma rakamları 2010 yılı Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtları esas alınarak hesaplanmıştır. 18

19 Tablo 1 : 2010 Yılı Net İç Borçlanma TL TAHVİL Tahvil Borçlanma Tutarı (1) ,37 Borçlanma ,76 Kur farkı (-) ,39 İkrazen Verilen Özel Tertip - Senetlerle Borçlanma (-) Tahvil Geri Ödeme Tutarı ,07 (2) Ödeme ,14 Kur Farkı (-) ,07 A) Net Tahvil Borçlanması ,30 ( 1-2) BONO Bono Borçlanma Tutarı (3) ,65 Bono Geri Ödeme Tutarı (4) ,45 B) Net Bono Borçlanması (3-4) ,80 NET İÇ BORÇLANMA (A+B) , yılında ,76 TL tutarında tahvil, ,65 TL tutarında bono olmak üzere toplam ,41 TL tutarında iç borçlanma ve ,14 TL tutarında tahvil ve ,45 TL tutarında bono olmak üzere toplam ,59 TL tutarında iç borca ilişkin anapara geri ödemesi yapılmıştır ,41 TL olan borçlanma tutarından, aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) ,39 TL düşüldüğünde, borçlanma tutarı ,02 TL olmaktadır ,59 TL olan iç borç anapara ödemesi tutarından da, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) ,07 TL düşüldüğünde, ödeme tutarı ,52 TL olarak gerçekleşmektedir ,02 TL lik borçlanma ve ,52 TL lik ödeme sonucunda, net iç borçlanma ,50 TL olmuştur. Tablo 2 : 2010 Yılı Net Dış Borçlanma TL Dış Borçlanma Tutarı ,33 Borçlanma ,81 Kur Farkı (-) ,48 Dış Borç Geri Ödeme Tutarı ,97 Ödeme ,88 Kur farkı (-) ,91 Net Dış Borçlanma , yılında ,81 TL tutarında dış borçlanma ve ,88 TL tutarında dış borca ilişkin anapara ödemesi yapılmıştır ,81 TL olan borçlanma tutarından aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) ,48 TL düşüldüğünde borçlanma tutarı ,33 TL olarak hesaplanmaktadır ,88 TL olan dış borç anapara ödemesi tutarından, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) ,91 TL düşüldüğünde ise geri ödeme tutarı ,97 TL olmaktadır. 19

20 ,33 TL lik borçlanma ve ,97 TL lik geri ödeme sonucunda, kur etkisinden arındırılmış net dış borçlanma ,36 TL olmuştur ,50 TL tutarındaki net iç borçlanma ve ,36 TL tutarındaki net dış borçlanma sonucunda, toplam net borçlanma ,86 TL olup, TL tutarındaki 2010 yılı net borçlanma limiti aşılmamıştır. Tablo 3 : 2010 Yılı Borçlanma Limiti ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu TL Verilen Ödenek Toplamı ,00 Tahmin edilen gelir toplamı ,00 Denge , inci madde uyarınca %5 ilâve , yılı net borçlanma limiti ,50 Net Dış Borçlanma ,36 Net İç Borçlanma ,50 Net Borçlanma ,86 Kaynak:2010 Yılı Bütçe Kanunu ve Devlet Borçları Muhasebe Birimi Yönetim Dönemi Kayıtları 2.2 İkraz Limiti 5944 sayılı 2010 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun Hazine garantili imkân ve dış borcun ikrazı limiti ve borçlanmaya ilişkin işlemler başlıklı 19 uncu maddesinin 3 numaralı bendine göre, bu Kanunun 1 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile belirlenen başlangıç ödeneklerinin yüzde 1 ine kadar ikrazen özel tertip Devlet iç borçlanma senedi ihraç edilebilmektedir yılında, ikrazen Özel Tertip Devlet Tahvili ihraç edilmemiştir. 2.3 Garantili İmkan ve Dış Borcun İkrazı Limiti 5944 sayılı 2010 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun Hazine garantili imkân ve dış borcun ikrazı limiti ve borçlanmaya ilişkin işlemler başlıklı 19 uncu maddesinin 1 ve 2 numaralı bentlerine göre: (1) 2010 yılında, 28/3/2002 tarihli ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanuna göre sağlanacak; a) Garantili imkân ve dış borcun ikrazı limiti 3 milyar ABD Dolarını, b) Hazine Müsteşarlığınca belirlenecek koşullar çerçevesinde ve elde edilecek kaynaklar Hazineye aktarılacak şekilde kamu kurum ve kuruluşlarınca ihraç edilecek sertifika, senet ve benzeri finansman enstrümanlarına sağlanacak garanti tutarı 2 milyar ABD Dolarını, aşamaz. (2) Birinci fıkranın (b) bendinde yer alan tutarı bir katına kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir. 20

21 2010 yılında, Hazinece verilen garantilere ilişkin olarak yapılan incelemeler sonucunda; Bütçe Kanunu nun 19 uncu maddesinin 1/a fıkrası kapsamında, 2010 yılında ,44 ABD Doları tutarında Hazine garantili kredi ve ikraz sağlandığı, dolayısıyla 2010 yılında, Bütçe Kanunu ile belirlenen 3 milyar ABD Dolarlık garanti limitinin aşılmadığı, Bütçe Kanunu nun 19 uncu maddesinin 1/b fıkrası kapsamında, 2010 yılında herhangi bir garanti verilmediği tespit edilmiştir. Dolayısıyla, TBMM nin Bütçe Kanunu ile verdiği garantili imkan ve dış borcun ikrazı limiti aşılmamıştır. 21

22 3. BORÇLANMA İŞLEMLERİ Bu bölümde; dış borçlanma ve iç borçlanma işlemleri nakit ve mahsup ayrımıyla ele alınmakta, dış borç ve iç borç stoku, borçlanma işlemlerine ilişkin istatistikler, borçlanma faizleri ile risk hesabına ait işlemlere yer verilmektedir Yılı Dış Borçlanma İşlemleri Hazine tarafından herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânları ile bunlardan tahsis, ikraz ve devir yoluyla kullandırılan kredilere ilişkin anapara geri ödeme tutarları ile kur farkları, Dış Borçlar Hesabına kaydedilmektedir Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme-Stok Bu bölümde nakden ve mahsuben gerçekleştirilen dış borçlanma ve dış borç geri ödemelerinin detayı verilmektedir. Tablo 4 : 2010 Yılı Dış Borç İşlemleri TL 2009 Yılı Stoku 2010 Yılı Borçlanma 2010 Yılı Geri Ödeme Net Borçlanma Nakit , , ,85 Mahsup , , , 'e Devir Toplam ,96* , , , ,89 * 2009 yılı stoku olan ,86 TL, 2010 yılı başında ,90 TL eksik açılmıştır yılı içinde yapılan dış borçlanma, milyon TL nakit, milyon TL mahsuben olmak üzere toplam milyon TL dir yılında yapılan dış borç ödemeleri, milyon TL nakit, milyon TL mahsup olmak üzere toplam milyon TL olarak gerçekleşmiştir yılı dış borç stoku toplam milyon TL dir. Tablo 4 te gösterildiği üzere 2009 yılı dış borç stoku olan milyon TL, 2010 yılında milyon TL artışla, milyon TL olarak 2011 yılına devretmiştir yılına devreden dış borç stokunun hesaplar itibarıyla dağılımı Tablo 5 te gösterilmektedir. 22

23 Tablo 5 : 2010 Yılı Dış Borç Stoku Detayı 310-Cari Yılda Ödenecek Dış Borçlar Hesabı Program Finansmanı Tahvil , Kredi , Proje Finansmanı Tahsis , İkraz , Karma , Karma Finansman ,24 Toplam , Uzun Vadeli Dış Mali Borçlar Hesabı Program Finansmanı Tahvil , Kredi , Proje Finansmanı Tahsis , İkraz , Karma , Karma Finansman ,22 Toplam ,98 Genel Toplam ,89 TL Yılı Dış Borçlanma İşlemlerine İlişkin Açıklamalar Nakit Borçlanma 2010 yılında ,10 TL tutarında nakit dış borçlanma gerçekleştirilmiştir. Hazinenin döviz hesaplarına giren bu tutarın detayları Tablo 6 da yer almaktadır. Tablo 6 : 2010 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit) Milyon TL Dış Proje Kredisi ( Karayolları Gn.Md. ) Tahvil İhracı Dünya Bankası (IBRD) Kredileri Avrupa Yatırım Bankası (EIB) 922 Toplam yılında dış piyasalarda tahvil ihracından milyon TL, Dünya Bankası ndan milyon TL, Avrupa Yatırım Bankası ndan 922 milyon TL tutarında borçlanma yapılmıştır. Karayolları otoyol projeleri için ise milyon TL karşılığı döviz Hazine hesaplarına girmiştir. Mahsup Borçlanma Mahsup borçlanma; karşılığında Hazine hesaplarına nakit girişi sağlamayan aşağıda detayı yer alan işlemlerden oluşmaktadır. a - Yıl içinde gerçekleştirilen borçlanmanın ,98 TL si genel bütçe kapsamındaki kuruluşların proje özel hesabından yaptığı kullanımlardan oluşmaktadır yılında genel bütçeye dahil kuruluşlar adına T.C. Merkez Bankası nezdindeki Proje Özel Hesabına bu tutar kadar aktarım yapılmış, ayrıca dış proje kredisi kullanıcısı kuruluşlar tarafından Proje Özel Hesabı ve doğrudan dış proje kredisi kullanımlarından toplam ,13 TL tutarında kreditöre iade gerçekleşmiştir. Bu tutar kadar dış borçlarda azalma olmuştur. 23

24 b yılında genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerince, Tablo 7 de görüleceği üzere dış finansman kaynağından ,95 TL tutarında doğrudan (mal ve hizmet karşılığı olarak) dış proje kredisi kullanılmıştır. Doğrudan kullanımlar kapsamında iptal edilen kullanım tutarı ise ,28 TL dir. Bu tutar kadar dış borçlarda azalma olmuştur. Tablo 7 : 2010 Yılı Doğrudan Dış Proje Kredisi Kullanımlarının Detayı Kullanım Miktarı Kullanıcı Kuruluş (milyon TL) Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü 891 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 477 Sahil Güvenlik Komutanlığı 239 Karayolları Genel Müdürlüğü 62 Sağlık Bakanlığı 3 Milli Eğitim Bakanlığı 1 Toplam c - Yıl içinde ,07 TL lik dış borçlanma sonucunda elde edilen kaynak, karşılığında alacak yaratılarak genel bütçe dışındaki kuruluşlara aktarılmıştır ,60 TL ise iade/ iptal işlemi gerçekleştirilmiş, bu tutar dış borç stokundan düşülmüştür. ç - Devlet borçlanma senetlerinin uluslararası piyasalarda iskontolu satılması durumunda, senetlerin brüt tutarları Dış Borçlar Hesabında izlenmekte, karşılığında Hazinece elde edilen net borçlanma hasılatı ise banka veya ilgili hesaplara kaydedilmektedir. Brüt borçlanma tutarı (nominal değer) ile net borçlanma hasılatı arasındaki fark bütçe gideri yapılmaktadır yılında iskontolu satışlardan kaynaklanan bütçe gideri ,00 TL dir. d yılında, borçlanma işlemlerinden dolayı ,00 TL lik gider doğmuştur. Bu gider kaynakta kesilmiş, net tutar banka veya ilgili hesaba, brüt tutar Dış Borçlar Hesabına, aradaki fark ise Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilmiştir. Bu tutar, ödenen bütçe giderine karşılık olarak yapılan dış borçlanmayı göstermektedir. e - Yıl içinde döviz kurlarının yükselmesi nedeniyle dış borçlarda ,48 TL tutarında artış meydana gelmiştir. f - Bütçe Dışı Dış Borç Tahsis İşlemleri: 2010 yılı içerisinde, 4749 sayılı Kanunun geçici 10, geçici 11 ve geçici 12 nci maddeleri hükümleri uyarınca, bütçe finansmanı amacı dışında, karşılığında giderler hesabı çalıştırılarak ,72 TL tutarında dış borçlanma gerçekleştirilmiştir. Sermayeye Mahsup Edilen Dış Borçlar: 4749 sayılı Kanuna 5538 sayılı Kanunla eklenen geçici 10 uncu madde hükmüne göre; TCDD nin sermayesine mahsuben ,69 TL dış borç kullandırılmıştır. Dış finansman kaynağından sağlanan bu imkân, karşılığında, bütçe gideri de yapılmaksızın TCDD yatırım programında yer alan 24

25 projelerin finansmanında kullanılmak üzere, kuruluşun ödenmemiş sermayesine mahsuben tahsis edilmiştir sayılı Kanun un tahsise ilişkin tanımında dış borcun ancak genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine, Yükseköğretim Kuruluna, üniversitelere ve yüksek teknoloji enstitülerine tahsis edilebileceği öngörülmektedir. Ancak, KİT statüsünde olan TCDD ye, geçici 10 uncu madde ile getirilen değişiklikle 2006 yılından bu yana bütçe gelir ve gider kalemleri ile ilişkilendirilmeksizin dış borcun karşılıksız tahsisine devam edilmektedir. Ödenek Şartı Aranmaksızın Tahsis Edilen Dış Borçlar: tarihinde 5568 sayılı Kanun la, 4749 sayılı Kanun a eklenen geçici 11, 12 ve 13 üncü maddelerle; bazı kuruluşlara bütçe giderleri ile ilişkilendirilmeksizin ve ikraz yapılmaksızın dış finansman kaynaklarının kullandırılması mümkün hale getirilmiştir. Geçici 11 inci madde ile Marmara depremi, olası İstanbul depremine hazırlık çalışmaları kapsamında alınan krediler ile bazı kentsel ve sosyal altyapıya ilişkin projelerin finansmanı amacıyla sağlanan kredilerin ilgili kuruluşlara bütçe hesaplarıyla ilişkilendirilmeksizin karşılıksız tahsisine imkân sağlanmıştır sayılı Kanun un 5436 sayılı Kanun la değiştirilen hükümleri gereğince Devlet üniversiteleri II/A sayılı cetvel kapsamına alınmış, özel bütçeli kuruluşlar olarak sınıflandırılmıştır. Devlet üniversitelerinin katma bütçeli kuruluş olma niteliğinin kaldırılarak, özel bütçeli kuruluş olarak sınıflandırılması neticesinde 4749 sayılı Kanun hükümleri uyarınca adı geçen kurumlara dış borcun tahsisi yoluyla kredi kullandırılması imkânı ortadan kalkmıştır sayılı Kanun da yapılan değişiklik, üniversitelerce tarihinden itibaren yapılan kullanımların Hazine Müsteşarlığı tarafından uygulayıcı Devlet üniversitelerine ikraz edilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu itibarla, sadece tarihine kadar imzalanmış anlaşmalarla sınırlı kalmak üzere, Devlet üniversitelerine dış proje kapsamında sağlanmış kredilerden tarihinden itibaren yapılacak dış kredi kullanımlarının dış borcun tahsisi şeklinde düzenlenmesini teminen 4749 sayılı Kanun a geçici 12 nci madde eklenmiştir. Böylece Hazine hesaplarına giren dış borçlar karşılığında giderler hesabı çalıştırılarak söz konusu tutarların üniversitelerce kullanılması sağlanmıştır yılında geçici 11 ve geçici 12 nci maddeler kapsamında ,03 TL dış borç, ödenek şartı aranmaksızın aşağıda ayrıntısı gösterilen kuruluşlara tahsis edilmiştir. 25

26 Tablo 8 : 4749 Sayılı Kan. Geç. 11 ve 12 nci Madde Ger. Tahsis Yapılan Kuruluşlar Kullanıcı Kuruluş Milyon TL Kocaeli Üniversitesi 2 İller Bankası Genel Müdürlüğü 14 İstanbul İl Özel İdaresi 270 TOPLAM 286 Geçici 13 üncü madde ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu (SYDT) tarafından kullanılacak kredilerin bütçe gider ve gelirleriyle ilişkilendirilmeksizin tahsisine yetki verilmiştir yılında bu kapsamda SYDT Fonuna herhangi bir dış borç tahsisi gerçekleşmemiştir. g - Borç stokunu arttıran yukarıdaki işlemler dışında 2010 yılında net ,51 TL hesaplar arasında düzeltme nitelikli işlem yapılmıştır. Bu tutarlar yapılan envanter çalışması sırasında yanlış alt hesap kodlarında ya da tutarlarda kayıtlı olduğu anlaşılan stok rakamlarının ya da anlaşma döviz cinsi ile kullanım döviz cinsinin farklı olduğu kredilere ilişkin düzeltme işlemlerinden kaynaklanmaktadır. Dış Borç Ödemeleri ve Dış Borcu Azaltan İşlemlere İlişkin Açıklamalar (Nakit-Mahsup) Nakit Ödeme Yılı içerisinde dış borçlar hesabından yapılan nakit geri ödeme tutarı ,25 TL dir. Mahsup Ödemeler Dış borç stokunun azalmasına yol açan diğer işlemler toplamı ise, ,63 TL dir. Bu tutarın ayrıntısı aşağıda açıklamıştır. a- Dış borç stokunun azalmasına yol açan lehte kur farkı tutarı ,91 TL olarak gerçekleşmiştir. b- İade iptal ve diğer işlemlerden dolayı borç stoku azalışı toplamı ise, ,72 TL dir. Dış Borç Hesapları ile İlgili Diğer Hususlar; Uzun Vadeli Dış Mali Borçlar Hesabının 2009 yılı kapanış kaydında yer alan ,90 TL lik tutar 2010 yılı açılış kaydında yer almamaktadır. Kapanış ve açılış kayıtları arasındaki tutarsızlıklar önceki yıl raporlarına konu edilmesine rağmen 2010 yılında da devam etmiştir. Kapanışta hatalı kur ile değerlendiği tespit edilen rakamların açılış kayıtlarında otomatik olarak doğru kur ile açılması iki yıl arasında farklılık olmasına yol açmaktadır. Birbirini takip eden iki yılın kapanış ve açılış kayıtlarının birbiriyle uyumlu olması gerekmektedir. Stok rakamlarında değişiklik yapılması gerekiyor ise bu değişiklik, açılış kaydından sonra muhasebe işlem fişiyle yapılmalıdır. 26

27 ÖNERİ : 5 1- Düzeltme / İptal işlemleri yapılırken yeniden değerlenmiş tutarların dikkate alınarak kayıt yapılması gerekmektedir. 2- Bilgi sisteminin birbirini takip eden yılların açılış ve kapanış tutarları arasında fark yaratmasını önleyecek tedbirler alınmalıdır Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler Bu bölümde 2010 yılı dış borç stokunun, döviz bileşimi ve faiz kompozisyonu ele alınacaktır. Grafik 1 de dış borç stokunun yıllar itibarıyla ABD doları cinsinden seyri gösterilmiştir yılında 56,8 milyar ABD doları olan toplam dış borç stoku, 2004 yılında 68,6 milyar ABD dolarına ulaşmış, 2005 yılındaki düşüşün ardından tekrar artma eğilimine girerek, 2010 yılında 78,1 milyar ABD doları seviyesine yükselmiştir. Grafik 1: Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku Milyar ABD Doları Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi Grafik 2 de, yıllar itibarıyla dış borç stokunun döviz bileşimi ABD Doları, Japon Yeni, EURO, SDR ve diğer para birimleri cinsinden gösterilmiştir. 27

28 Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi milyar ABD Doları USD JPY EUR SDR Diğer Grafik 2 incelendiğinde, dış borç stoku döviz bileşimindeki en büyük payın ABD doları cinsinden olduğu ve bu payın 2002 yılından itibaren düzenli olarak arttığı görülmektedir yılı için ABD doları cinsinden borçların stok içindeki oranı % 54,8 olarak gerçekleşmiştir. EURO cinsinden dış borç stoku ise, 2002 yılından 2004 yılına kadar artmış, 2005 yılındaki azalmadan sonra, tekrar artma eğilimine girerek, 2010 yılında stokun % 30 unu oluşturmuştur. SDR cinsinden ise; stok ise 2009 yılındaki artışın ardından 2010 yılında yeniden azalma eğilimine girmiş, 2010 yılı sonu itibarıyla da stok içindeki payı % 9,1 olarak gerçekleşmiştir. Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 3 te, sabit faizli ve değişken faizli borçların dış borç stokundaki ağırlıkları, ABD Doları cinsinden gösterilmektedir yılında dış borç stokunun % 74 ü sabit, % 26 sı ise değişken faiz yapısına sahiptir. 28

29 Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu 70 Milyar ABD Doları Sabit Değişken Yılı İç Borçlanma İşlemleri Tablo 9 : 2010 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu 2009 Yılı Stoku İç borçlanma işlemleri, 304-Cari Yılda Ödenecek Tahviller Hesabı, 305-Bonolar Hesabı ve 404-Tahviller Hesabında izlenmekte olup, Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihracı yoluyla gerçekleştirilen borçlanma işlemlerinden oluşmaktadır yılı net iç borçlanma tutarları ile 2011 yılına devreden iç borç stoku Tablo 9 da yer almaktadır Yılında Yapılan İç Borçlanma 2010 Yılı İç Borç Geri Ödemeleri 2010 Yılı Net İç Borçlanma 2011 Yılına Devreden İç Borç Stoku Tahvil , , , , Bono , , , , ,74 Toplam , , , , ,74 TL Tablo 9 daki verilere göre, 2009 yılı sonunda milyon TL olan iç borç stoku, 2010 yılında yapılan borçlanma ve ödemeler sonucunda milyon TL artmış ve 2011 yılına milyon TL olarak devretmiştir yılına devreden iç borç stokunun hesap bazında ayrıntısı aşağıda yer almaktadır. Tablo 10 : 2011 Yılına Devreden İç Borç Stokunun Hesap Bazında Ayrıntısı TL 304-Cari Yılda Ödenecek Tahviller Hesabı , Nakit İmkanı Sağlayan Devlet Tahvilleri , Özel Tertip Devlet Tahvilleri , Bonolar Hesabı , Nakit İmkanı Sağlayan H.B , Tahviller Hesabı , Nakit İmkanı Sağlayan Devlet Tahvilleri , Özel Tertip D.T ,00 TOPLAM İÇ BORÇ STOKU ,74 Kaynak: 2010 yılı Yönetim Dönemi Hesabı ayrıntılı mizanı 29