Yıl: 2, Sayı: 3, Haziran 2015, s. 1-5

Transkript

1 Recep DİKİCİ 1 ESKİ HARFLİ İKİ ESERDE ÇANAKKALE SAVAŞININ ASIL BAŞARI SEBEBİ VE EHEMMİYETİ Özet Çanakkale Boğazının, akdenizden karadenize biricik tabiî bir boğaz olması itibariyle, Akdeniz boğazıyla birlikte daima cihanın en ehemmiyetli geçidi mesabesindedir. Akdeniz ve Karadeniz boğazları, Güney Rusya nın ithalat ve ihracat yoludur. Bu geçit damarının Türkler tarafından kapatılması, Rus iktisadını büsbütün felce uğratıyordu. Boğazlara hâkim olan Rusya, balkan milletleri üzerinde de tam nüfuz sağlamış ve Akdeniz deki İngiliz hayat damarına da dokunmuş olurdu. Daha çok Çanakkale savaşının kapasite ve stratejileri işlenmiştir. Bu makalede ise, Eski harfli Büyük Harpte Çanakkale Seferi ve Çanakkale Muharebesi adlı iki eserden yararlanarak, Çanakkale savaşının asıl başarı sebebi ve ehemmiyeti kaleme alınmıştır. Bu iki önemli husus ana hatlarıyla işlenerek, Çanakkale savaşıyla ilgili olarak kurtuluş savaşına katkıda bulunulmuş olacaktır. Çanakkale savaşı, basit bir savaş değildir. Başta Osmanlı İmparatorluğu, Rusya, Avrupa ve Balkan ülkeleri olmak üzere, bütün dünya ülkelerini ilgilendiren bir savaştır. Çünkü Asya ile Avrupa arasında bir geçit olması sebebiyle Çanakkale boğazı, siyasî, askerî ve iktisadî bakımdan büyük önem arz etmektedir. Anahtar kelimeler: Çanakkale, boğaz, savaş, başarı sebebi, ehemmiyeti. 1 Prof. Dr., Selçuk Üniversitesi, Arap Dili ve Edebiyatı, rdikici@selcuk.edu.tr

2 Recep Dikici REASON AND SIGNIFICANCE OF THE MAIN ACHIEVEMENTS OF GALLIPOLI CAMPAIGN IN TWO OLD LETTERS WORKS Abtract Hellespont with mediterranean strait is the world's most important gateway due to a native strait from the Black Sea to the Mediterranean. Mediterranean and Black Sea straits are import and export pathway that belongs to South Russia. Closed by the Turks of this passage vessel was paralyzing Russian economy. Russia which dominates the Straits has supply full influence over Balkan nations and has touched the British life vessels in the Mediterranean. Çanakkale war s capacity and strategies were handled in Current related works. Contrarily in this article; reason and significance of the main achievements, gallipoli campaign were penned advantage of the two old letter works that called gallipoli campaign in great war" and " gallipoli campaign ". By treatment with these outlined two important points regarding the gallipoli campaign will have contributed to the liberation war. Gallipoli campaign isn t ordinary war. War that concerns all countries of the world, at first the Ottoman Empire, including in Russia, Europe and the Balkan countries. Because of it is a strait from the Asia to Europe; Hellespont is the most important on account of political, military and economic reasons. Keywords: Gallipoli, strait, war, reason for success, importance GİRİŞ 1914 senesi Ağustos unda Teşrini evveli sonunda bu hükümetlerle birlikte harbe giriyordu. Türk silahının mucize eseri, bilhassa Çanakkale de, yılmak bilmeyen büyük bir azim ve irade ile Süveyş e karşı ve bilahere iki defa Gazze de ve İngiliz in esaretiyle neticelenen Kutu l-ammare de tecelli etmiş ve bu başarılar, yalnız Avrupa kamuoyunda değil, askerî mahfillerde çok büyük takdir ve hayrete sebep olmuştu 2. Bir hükümet ki, uzun senelerden beri Yemen de, Güney Arabistan da savaşmakta ve ordusunun kanı dökülmekteydi de civardaki düşmanlarının ilk saldırısı ile sarsılmış görünen bu hükümet, siyasî ve iktisadî teşkilâtının bozukluğuna rağmen, büyük harpte öyle kahramanlıklar göstermişti ki, o ana kadar geçen kahramanlık tarihi vakaları, bunların yanında sönük kalırdı. Türkiye, bu mevcudiyetini gösterirken, Almanya nın ve mahdut bir surette de Avusturya-Macaristan ın yardımlarına dayanıyordu. Şüphesiz Türkiye nin bu kadar bir kabiliyet ve mukavemet göstermesi, Alman yardımı olmasaydı, o derecede ehemmiyetini haiz olamazdı. Fakat bu yardımların derecesini aşırı kabul etmek uygun değildir. Almanya daha fazlasını nasıl temin edebilirdi! Alman zabit ve efradı Türklerin hizmetine tahsis edilmiş ve iki Alman Harp gemisi Türk filosuna katılmıştı. Yaklaşık vagon harp malzemesi harp seneleri içinde Almanya dan İstanbul a gönderilmişti. Malî yardımlar ise, 3 milyar altın mark karşılığı idi. Bu miktarlar, her iki tarafın can ve mal itibariyle birbirine bağlandığını ispat eder. Fakat kahramanlıklarla türlü muharebelerini ortaya koyan ve başlatan, doğrudan doğruya Türkler, 2 2 Geniş bilgi için bk. Saim, Yahya, Hilalin Gölgesinde: Çanakkale-Kutü l-emare Zafer Destanı, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1991.

3 Eski Harfli İki Eserde Çanakkale Savaşının Asıl Başarı Sebebi ve Ehemmiyeti kendileridir. Bu yardımların oradaki tesiri mahduttur. Bu varlığı temin eden, manevî kuvvetlerdir 3. Bu kuvvetlerin tesirini, Türk olmayanlar da sezer. Fakat bunun asıl cevherini anlayamaz 4. Çanakkale Savaşının Ehemmiyeti Çanakkale tabiriyle ifade etmek istenilen boğazlar mıntıkası, hiç şek ve şüphesiz ezelî ve ebedî en büyük ehemmiyete sahip bir mıntıkadır. Bu ehemmiyeti dün ne ise, bugün de odur. Yarın da, öyle olacaktır. Çanakkale ye (yani boğazlara) hakim olacak bir hükümet Şark ile Garbı birbirinden ayırır. Karadeniz etrafındaki hükümetlerin hayat ve istikbaline hakim kılar. Nasıl ki Çanakkale ye bizim hakim oluşumuz, büyük harpte Rusya Çarlığını veren, Romanya yı perişan eden Bulgaristan ı merkezî devletlere katılmaya mecbur eden harbin, hatır ve hayale gelmez bir şekilde uzayıp gitmesine ve dünya ahvalinin harpten sonra sekiz senedir hala bir türlü düzeltilemez bir karmaşa içinde devam etmesine etkili olan başlıca unsur olmuştur. Bu ehemmiyeti, tarihin hemen her sahifesinde görürüz. Dara (eski Pers hükümdarı) nın orduları Şarktan Garb a, İskender in orduları Garb dan Şark a uzanarak bu boğazlar üzerinden geçtiği gibi, İslamiyet in bu istikamette Avrupa ya aşmasına boğazlar mani olmuş, haçlı ordularının bütün kuvvetleri bu boğazlardan geçerek İslamiyete taarruz etmiş, Roma İmparatorluğu bu havzaya hükmetmesi sayesindedir ki, Asya ve Avrupa daki memleketlerin üzerinde hakimiyetini sürdürmeye muvaffak olmuştur, Bizans İmparatorluğu ancak bu ehemmiyetli mevki sayesindedir ki, çok uzun müddet yaşayabilmiş, Türklerin birkaç asır devam eden Avrupa istilaları hep bu boğazlar üzerinde yapılmış, onun hakimiyetinde başlayan Avrupa karşı taarruzları ise, hep bu istikamete yönelerek bizi Doğu Trakya ya kadar sürmüştür. 3 Velhasıl hiç şüphe etmeyelim ki boğazlar kıtasına sahip bir hükümet, dünyanın talihi üzerine daima katî tesirler etmeye namzet bir müessirdir; bu tarihî bir mecburiyettir 5. Çanakkale, yeryüzünün en mühim bir geçidi olması hususunda haiz bulunduğu ehemmiyet dolayısıyla, öteden beri dünya vakalarının cereyan etmesiyle, bir kere daha cihan siyasetinin mihrak noktasını teşkil etmiştir. Çanakkale Boğazı, ak denizden kara denize biricik tabiî bir boğaz olmak itibariyle, Akdeniz boğazıyla birlikte daima cihanın en ehemmiyetli geçidi mesabesindedir. Akdeniz ve Karadeniz boğazları, yüz milyonluk bir insan kitlesinin iktisat sahası olan Güney Rusya nın ithalat ve ihracat yoludur. Bu geçit damarının Türkler tarafından kapatılması, Rus iktisadına bir balta vuruyor ve bunu büsbütün felce uğratıyordu. Rusya nın Akdeniz ve Karadeniz boğazlarına hakim bulunmak gayesini takip etmekteki iktisadî sebepler anlaşılmaktadır. Boğazlara hâkimiyet temin eden Rusya, balkan milletleri üzerinde de tam nüfuz temin etmiş ve Akdeniz deki İngiliz hayat damarına da dokunmuş olurdu 6. 3 Geniş bilgi için bk. Uçar, Abdullah, Haçlı Gururunun Ezildiği Yer Çanakkale, Konya, Mulmann, Brutose, Çanakkale Muharebesi, Mütercim: Miralay Halil Kemal, Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Talîm ve Terbiye Dairesi (Askeri Matbaa), İstanbul, 1927, s Bursalı Muhammed Nihad (Piyade Alay Kumandanı Kaymakam), Büyük Harpte Çanakkale Seferi, İstanbul, İlhami-Fevzi Matbaası, 1926, s. 6. Bu arada Süleyman Nazif, Büyük Harpte Çanakkale adlı bu esere yazdığı mukaddimesinde, Kaymakam Bursalı Muhammed Nihat ın kılıcıyla bizzat savaşa katıldığını ve kalemiyle de bu eseri yazarak hizmetini devam ettirdiğini kaydetmektedir. 6 Geniş bilgi için bk. Tuncoku, Mete, Çanakkale 1915 Buzdağının Altı: The Body Of The Iceberg, Ankara Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002.

4 Recep Dikici Büyük harp, Çanakkale nin bu ehemmiyetini bütün insanlar nazarında isbât etti. Rus iktisadî hayatında bu kadar mühim bir rol ifa eden cihan geçidi, harpte birinci derecede ehemmiyeti haiz bir menzil yolu mahiyetinde idi. Bu boğazlar, düşmanlarımızın Garp ve Şark grupları arasında yegane güvenilir ve en büyük iş kudretini haiz bir irtibat yolu idi. Çünkü Rusların Baltık limanları Alman filosu vasıtasıyla kapatılmıştı; Baltık limanlarıyla irtibatları, yolun uzaklığı ve bulamayanların dönmesi dolayısıyla maksada kafi gelemiyor ve emniyete şayan olamıyordu de Türkiye tarafından Çanakkale boğazının kapatılması, Rus harp idaresi için çok büyük bir darbe tesirine sahipti. Bu darbenin acıları, harbin bütün devamı müddetince duyuldu. Rus sanayinin kazanç ve gelirleri, harbin çok geniş olan ihtiyaçlarını karşılayamazdı. Harp uzayıp gittikçe, gelir ve giderler arasındaki oran, o derece göze çarpmakta idi. Kumandanlığın karar verme kabiliyeti ve kıtanın taarruz şevk ve hevesi bu yüzden azaldı ve kırıldı. Rusların müttefikleri, menfeatleri gereğince, Ruslara yeterli miktarda harp malzemesini teslime hazırdılar ve bunu temin edecek vaziyette idiler. Fakat bu malzemelerin süratle ve talep edilen miktarda Ruslara gönderilmesi imkanı yoktu. Sevkiyât yolunun boğazların kapatılması suretiyle tıkanması ile koca Rusya nın tedricî ve fakat emin bir şekilde yıkılması sebeplerinden en mühimini teşkil eder. Çanakkale boğazının kapatılması, Rusya için öldürücü bir yaralama mahiyetinde iken, bu, Türkiye için de aynı zamanda hayatî bir mesele idi. Boğazlar, Marmara sahilinde geniş bir sahada kurulmuş olan payitahtın bir kapısını teşkil ederler. Bu kapı, her halde kapalı bulunmamalıdır. Çünkü Akdeniz boğazından ve Marmara dan imparatorluğun hayat damarları geçer ve İstanbul memleketin kalbidir. Böyle olmaması durumunda, Türkiye nin uzun bir zaman için harp yapması mümkün olamazdı. Şüphesiz hükümet ve memurları başka bir yere gidebilirlerdi. Fakat ordunun bütün ihtiyaçlarını temin eden hemen bütün müesseseler, İstanbul da idi. Anadolu nun hiçbir şehri yoktu ki, payitahtın deruhte ettiği bu vazifelerin, hatta en ufak bir kısmını, yapabilsin. İstanbul dan sevkiyat icra edilemeseydi, Türk cephelerinde mukavemet kuvveti az zaman içinde kırılmaya mahkum idi. Boğazların elde bulundurulması ile, Türkiye nin mukavemetinin derecesi ve devam müddeti doğrudan doğruya alakadar idi. Bu noktalar dikkat ve ihtimam gözüyle görülünce, Çanakkale muharebesi, Türkler için bir ölüm ve kalım meselesi idi 7. 4 Çanakkale nin bu ordunun sevki bakımından ehemmiyeti, orada cereyan eden muharebelere bütün dünyayı kapsayan bir kıymet izafe ediyordu. Yalnız Çanakkale etrafında cereyan eden muharebelerde değil, bunun siyasî ve askerî sebepleri de, bu sınırlı hareketler sahasında bütün cihanın nazarlarını çekiyordu. Boğazlardaki askerî durumun her değişimi, siyasî bir tesire sebep oluyordu. Bunun bilhassa tarafsız Balkan hükümetleri üzerinde bıraktığı tesir, en büyük ve katî bir ehemmiyeti haizdir. Burada Çanakkale Seferi nin siyasî bir tarihini yazmak fikrinde değiliz. Eğer boğaz düşüp de İngilizler İstanbul karşısına gelmiş olsalardı, Bulgarlar bizim için kaybedilmiş olurlardı ve ihtimaldir, bütün Balkan hükümetleri 1915 de, 7 Geniş bilgi için bk. Gövsa, İbrahim Alaettin, Çanakkale İzleri, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi, 1989; Kocabaş, Süleyman, 1915 Çanakkale Savaşları ve Türk-Dünya Tarihindeki Yeri, İstanbul, Vatan Yayınları, 2005; Bayrak, M. Orhan, Çanakkale Savaşları, Editör: Kemal Gurulkan, İstanbul, Bir Harf Yayınları, 2005; Büyüktuğrul, Amiral Afif, Çanakkale Olayı: İstiklal Harbinde deniz Cephesi, y.y.: Yeni İstanbul, 1969; Apuhan, Recep Şükrü, Çanakkale Geçilmez: Bir Destanın Öyküsü, İstanbul, Timaş, 2006.

5 Eski Harfli İki Eserde Çanakkale Savaşının Asıl Başarı Sebebi ve Ehemmiyeti Romanya da dahil olduğu halde, Avusturya-Macaristan karşısında mevzi almış olurlardı. Bunu düşünmek kafidir 8. SONUÇ Çanakkale savaşı, tarihte basit ve sıradan bir savaş değildir. Başta Osmanlı İmparatorluğu, Rusya, Avrupa ve Balkan ülkeleri olmak üzere, bütün dünya ülkelerini ilgilendiren bir savaştır. Çünkü Çanakkale boğazı, siyasî, askerî ve iktisadî bakımdan büyük önem arz etmektedir, Bu boğazın Asya ile Avrupa arasında bir geçit olması itibariyle de, Türkiye nin can damarını teşkil etmektedir. KAYNAKLAR APUHAN, Recep Şükrü, Çanakkale Geçilmez: Bir Destanın Öyküsü, İstanbul, Timaş, BAYRAK, M. Orhan, Çanakkale Savaşları, Editör: Kemal Gurulkan, İstanbul, Bir Harf Yayınları, BURSALI Muhammed Nihad (Piyade Alay Kumandanı Kaymakam), Büyük Harpte Çanakkale Seferi, İstanbul, İlhami-Fevzi Matbaası, 1926, s. 6. BÜYÜKTUĞRUL, Amiral Afif, Çanakkale Olayı: İstiklal Harbinde deniz Cephesi, y.y.: Yeni İstanbul, GÖVSA, İbrahim Alaettin, Çanakkale İzleri, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi, 1989; KOCABAŞ, Süleyman, 1915 Çanakkale Savaşları ve Türk-Dünya Tarihindeki Yeri, İstanbul, Vatan Yayınları, 2005; MULMANN, Brutose, Çanakkale Muharebesi, Mütercim: Miralay Halil Kemal, Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Talîm ve Terbiye Dairesi (Askeri Matbaa), İstanbul, 1927, s. 1. SAİM, Yahya, Hilalin Gölgesinde: Çanakkale-Kutü l-emare Zafer Destanı, Ankara, Kültür Bakanlığı, TUNCOKU, Mete, Çanakkale 1915 Buzdağının Altı: The Body Of The Iceberg, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, UÇAR, Abdullah, Haçlı Gururunun Ezildiği Yer Çanakkale, Konya, Mulmann, Brutose, Çanakkale Muharebesi, Mütercim: Miralay Halil Kemal, s