AİLE İLİŞKİLERİNDE DUYGULAR

Transkript

1 AİLE İLİŞKİLERİNDE DUYGULAR 4. ANKARA AILE HEKIMLIGI KONGRESI, 8-9 EKIM 2016, DOÇ. DR. CEBRAIL KISA Psikiyatr & Psikoterapist Kısa, 2016

2 -Peki, elde ettin mi, bu hayattan istediklerini yine de? -Ettim. -Peki ne istemiştin? -Sevilen biri oldum diyebilmek, sevildiğimi hissedebilmek yeryüzünde. -Raymond Carver

3 Aşk Sevgi ve de aşk müzakere edilmez. İçten gelir. Duygusal bir yanıt, duygusal bir bağdır.

4 Bağlanma Teorisi Aile/çift terapisi seanslarında güçlü duygular ortaya çıkar. Çiftler terapide hayatları için savaşırlar. Bağlanmanın kaybı beyinlerinde temel panik yanıtı yaratır.

5 Sorun Yaşayan Çiftler Aslında Şunları Söyler Sana ihtiyacım olduğunda, seni çağırdığımda, gelir, yanımda olur musun? (Güvenli bağlanmak) Beni olduğum gibi kabul edip, bana değer verir misin? (Kabul/Değer Görmek/Onaylanmak) İlgiye ihtiyacım var, Beni seviyor musun? (Çekim/Sevmek/Sevilmek)

6 Bağlanma Teorisi Aşk var olan en iyi hayatta kalma mekanizmasıdır. Bir eşten duygusal olarak ayrılmak, kopmuş hissetmek, dehşet vericidir. İhtiyaçlarımızı karşılamak, eşimizi yanıt vermeye uygun hale getirecek bir yöntemle konuşmak için yeniden bağlanmamız gerekir. En yakınımıza yönelik bağlanma arzusu, duygusal bir önceliktir. Yemek yemek veya cinsellik için olan güdüleri bile gölgeler.

7 Varoluşsal Anksiyete İnsan, bütün yaşamı süresince anksiyete ve korku duygularının düzenlenmesine, Bunun için de yakın ilişkilere, nesneler ve kişilerle etkileşimsel konumlara ihtiyaç duyar. Yakın ilişkileri ve yakın ilişkilerdeki bu etkileşimsel konumları belirlemede; yani ilişkileri başlatmada, yürütmede ve de bitirmede daha doğrusu yönetmede temel faktör duygular dır.

8 Evlilik ve Çift İlişkisi Evlilik ve çift ilişkisi ne karşılıklı bir güçlendirme anlaşması, ne bilinç dışı bir danışıklı dövüş, ne de saf bir bağlanmadır. Yakın ilişkiler; evlilik/çift ilişkisi çok boyutlu bir duygusal bağlanmadır.

9 Yakın İlişkiler; evlilik ve çift ilişkisi Yakın ilişkilerin niteliği güvenirlik çekirdeğine yani gerçekçi bir iletişime bağlıdır. Buber, bu ilişki kurma biçimini, Ben-Sen diyaloğunun kazanılması olarak tanımlamıştır. Evliliğin yeni bir yaşam kazanması ancak iki insanın Sen i bir diğerine göstermesiyle olur. Yakın ilişkiler; evlilik ve çift ilişkisi, duyguların düzenlenmesi ihtiyacından doğar.

10 Duygular İnsanlar duygulara sahip olmanın yanı sıra sürekli bir şekilde duygularını anlamlandırma sürecini de yaşarlar. Duygular, kendiliğin ve ötekinin yapılandırılmasında yani organizasyonunda başlıca belirleyicidir. Duygular yakın ilişkideki kişilerin, çiftlerin birbirini anlama yolunda kullanılan temel enstrümanlardır.

11 Evlilik ve Çift İlişkisinde Duygular Duygular önceliklidir. İnsanların çevresine uyumu için harekete hazır olmasını ve genel iyilik halinin olmasına yönlendirir. Eşler arasındaki iletişimi duygular belirler. Duygular iletişimin temel anlaşılabilir yönüdür. İlişkilerde duygular saklıdır. Öncelikle bilişler söze dökülür. Çatışma bunun üzerinden yürür.

12 Evlilik ve Çift İlişkisinde Duygular Yakın ilişkilerde yaşanan sorunlar ya da sorun olarak bildirilen durumlar duygusal dalgalanmalar dır. Duygular kişilerarası ilişkide yakınlık/uzaklık, hakimiyet/teslimiyet gibi ilişkisel/etkileşimsel konumları belirler.

13 Duygusal Bağ Çatışma, eşler arasındaki duygusal bağda sorun yaşanıyordur. Duygusal bağ; 1)Bağlanma özlemleri, ihtiyaçları ve ilgi, bunun eksikliği ayrılık anksiyetesi & üzüntü gibi duygularda kendini gösterir 2)Kimliğe geçerlilik kazandırma ve doğrulama ve empati, bunun eksikliği utanç & geçerli olmama korkusu gibi duygularda kendini gösterir. 3)Kişilerin hoşlanma, çekim, sevgi, şefkat ve anlayış istemeleri

14 Yakın İlişkilerde Çatışma Çözümü Yakın ilişkilerde çatışma çözümünü kolaylaştırmada dikkat edilmesi gereken üç ana motivasyon; 1.Bağlanma ihtiyacı 2.Öteki tarafından onaylanan bir kimliğe sahip olma ihtiyacı 3.Ötekinin ilgisini çekme ihtiyacı Bu güdüler, çift ilişkilerini duygu düzenlemenin kilit bir aracı haline getirerek, oluşturdukları duygular tarafından yönetilirler.

15 Duygusal Bağ Çatışma çözümü, eşler arasındaki duygusal bağdaki sorunlar üzerine yoğunlaşır. İlişkisel durumlara verilen bu duygusal tepkiler negatif etkileşim örüntülerine neden olur. İkincil duygular Her bir eşin bağlanma, kimlik, çekim ve hoşlanmayla ilgili altta yatan savunmasız duygusal tepkilerini açığa çıkarmaya odaklanır. Birincil duygular

16 Duygusal Bağ Negatif etkileşim örüntüleri genellikle eşlerin birincil (ve kırılgan) duygularını ve ihtiyaçlarını perdeleyen ikincil duyguların (genellikle öfkenin) ifadesinden kaynaklanır. Aile/çift kötü kadın bul, kötü adamı bul ve kötülük dialoglarına yakalanırlar. İlişkisel iyileşme, bağlanma,kimlikle, hoşlanma ve çekimle ilişkili birincil duyguların ifadesi yoluyla gerçekleşir. Amaç; etkileşimleri yeniden yapılandırmak üzere duyguyu kullanarak yeni, sağlıklı etkileşim örüntüleri oluşturmaktır.

17 Duygulanım Düzenlenmesi Modern toplumda yakın ilişkilerin ve evliliğin önemli bir rolü duygulanım düzenlenmesidir. Bizi seven eşlerimiz kendimizi sakin, güvende, değerli ve coşkulu hissetmemize yardımcı olur. Sorunlu bir ilişki ise kaygılı, güvensiz, onaylanmamış ve can sıkıntılı hissettirir. Başkalarıyla ilgilenmek başkalarının hislerini bilmek kişinin kendi hislerini de düzenler. Sevmek ve sevilmek kişinin canlılığını ve amaç hissini yükseltir.

18 Duygulanımın Düzenlenmesi Yakın ilişkilerde belli duyguları arar, belli bazı duygulardan kaçarız. Aradığımız duyguların bizde yarattığı hisler hayatta kalmamıza yardım eder. Yalnızca haz arayıp acıdan kaçmayız. Bir duygunun içinde gömülü olan ihtiyacı gidermeyi veya amaca ulaşmayı da isteriz. Bu yüzden ilişkileri, yakın ilişkileri ararız. Duygulanım düzenlenmesi; yaşamak için başlıca motivasyondur.

19 Motivasyon Duyguya Dayalıdır Kaygı olmadan bağlanma, bağlanma olmadan sakinlik olmaz. Korku olmadan zarar görmekten kaçınma olmaz. İlgi olmadan katılım olmaz. Öfke olmadan iddia, Gurur ve utanç olmadan kimlik, Neşe olmadan bağlantı hazzı olmaz. Duygular olmasa ötekini aramazdık, bağ kurmaz, desteklendiğimizi hissetmez, çabalamaz ve başarı elde etmezdik.

20 Duygulanım Düzenlenmesi Duygulanım düzenlenmesi aşağıdaki duygular yoluyla gerçekleşir. 1.Bağlanma içinde yer alan Korku/Kaygı/Üzüntü ve Yatıştırma (yakınlık, güvenlik) 2. Kimlik içinde yer alan Öfke/Utanç ve Gurur/Empati (eylemlilik, iddia, tahmin/kontrol, geçerli kılma) 3.Duygusal çekim/yakınlık içinde yer alan Nefret/Öfke ve İlgi, Neşe/Coşku/Sevgi/ (hoşlanma, sevgi alış verişi).

21 Duygunun İfadesi (Boşanmayı Öngören Göstergeler, Gottman J) Duygunun yüzdeki ifadesi; Kadının yüzündeki nefret/tiksinme Adamın korkusu ve mutsuz (yalancı) gülümsemesi Kadının mutsuz gülümsemesi Etkileşim; İkisinin de savunmacı olması (mazur görülen, inkar edilen sorumluluk) Kadın şikayet etti ve eleştirdi, adam daha da önünü tıkadı ve fikirlerine katılmadı.

22 Duygunun İfadesi (Boşanmayı Öngören Göstergeler, Gottman J) Adam kadının etkisini reddeder. Kadın tarafından negatif başlangıç. Kadının düşük yoğunluklu negatif duygulanımın adam tarafından hafifletilmemesi Adamın yüksek yoğunluklu negatif duygulanımın kadın tarafından hafifletilmemesi Erkeğin fizyolojik olarak yatışmaması, (Levenson: Kalp atışlarının aşağıya çekilerek düzenlenmesi)

23 Duygular Etkileşimi Etkiler Duygular ilişkide birincil anlam sistemlerinden biridir. Sosyal bağlarımızın durumuyla ilgili bilgi verir. Bir yerde bir sorun olduğunu veya ihtiyaçlarımızın karşılanmadığını duygularımız bize söyler. Duygular kendiliği değiştirerek ilişkiyi değiştirir. Kendiliği ve ötekini düzenler. Savunmasızlık silahsızlandırır, öfke uzaklık yaratır.

24 İlişkisel İhtiyaçlar İlişkiler temel insan ihtiyaçlarının tatmini için doğal bir alandır. Bağlantıda olmak (bağlanma)-yakın olmak Geçerli kılınmak (kimlik)-bilinmek,tanınmak, doğrulanmak Çekim/Sevgi (yakınlık) zevk alma, Bunlar, çift sistemlerinde işleyen evrensel unsurlardır. Çatışma genellikle yetişkinlerin karşılanmamış ihtiyaçlarından doğar.

25 1.Bağlanma ve Güvenlik İnsanlar evrimsel olarak şunları hissetmeye hazırdır. a) Bakıcılara yakınken hoş duygular-neşe b) İstemeden ayrıldığında hoşa gitmeyen duygular-kaygılı/güvensiz Sağlıklı yetişkin bağlanması duygusal elverişliliği, yanıt verebilmeyi ve güvenliği içerir.

26 Bağlanma İlişkilerinde Yetişkin Tepkileri Yetişkinler sevdikleri kişiler herhangi bir süre zarfında giderler veya müsait olmazlarsa sıkıntılanırlar. Dokunma ve temas/ rahatlatma, fizyolojilerini düzenler. Kayıp ve terk edilme sonucunda itiraz, kaygı ve geri çekilme, depresyon ortaya çıkar. Bebeklerden farklı olarak, yetişkinler (her zaman olmasa da) ilgi ihtiyaçlarını ifade edebilirler.

27 Temel Bağlanma Cümleleri İhtiyacım olduğunda neredesin? Bana ihtiyacım olanı verebilir misin? Ne hissettiğimi ve neye ihtiyaç duyduğumu anlıyor musun? Sana erişebiliyor muyum?

28 Bağlanma İhtiyaçları Karşılanmadığında Eş A, üzgün ve terk edilmiş hisseder ve genellikle eleştiri ve suçlama biçiminde daha fazla temas peşine düşer. Eş B, yetersiz veya korkmuş hisseder, geri çekilir veya duvar kesilir.

29 2.Kimlik ve Utanç /Öz saygı İnsanlar evrimsel olarak şunları da hissetmeye hazırdır. a) Bakıcılar tarafından görüldüğünde/değer verildiğinde hoş hisler-gurur b) Yok sayıldığında veya kontrol edildiğinde hoş olmayan duygular-utanç/değersizlik/korku Sağlıklı kimlik öz saygıyı, eylemliliği ve kendiliğin güçlendirilmesinin içerir. Kimliğe yönelik tehditler zorla hakimiyete yol açıyorsa ihtiyaç sağlıksızdır.

30 Kimlik & Özsaygı İnsanlar konumu, sosyal mevkileri ni umursarlar. Konum, kabul görme statüsü ve özsaygı için yarışırlar. Bu duygular özellikle başkalarının bizi nasıl gördüğüne ve başkalarının bize ne yapabileceğine (veya yaptığına) (örn. eleştiri/kontrol) duyarlıdır. Kişinin değerlilik hissi, öz saygısı veya konumu şüpheye düşerse, kimlik tehlikeye girer. Statümüz veya özsaygımız tehlikeye girdiğinde korku ve utanç duyguları etkinleşir.

31 Temel Kimlik Cümleleri Evlilik/çift ilişkisinde ve hayatın her alanında beni görüyor, fark ediyor ve doğruluyor musun? Beni olduğum gibi kabul edebilir misin? Benim tutkularımı destekliyor musun? Bana ve rolüme saygı duyuyor ve değer veriyor musun?

32 Kimlik ve Statüye Tehditler Kimliğin sorgulanması çiftler arasında önemli bir sorundur. Güç ve kontrol mücadelesine dönüşür. Kimliğin sorgulanmasına tepki: Kendinin/ötekinin gözünde konumunu koruyabilmek için öfke/nefret

33 Kimlik ve Statüye Tehditler Kimlik tehditlerinin altında yatan Savunmasız birincil duygular a) Küçük görülme/doğrulanmama karşısında- Utanç b) Kişinin duruşuna/kontrolüne tehditten- Korkma c) Güçsüzlük/kontrolü kaybetme- Kaygısı Kimlik teslimiyetinin altında yatan ortaya koyulan birincil duygu sınır ihlali karşısında- Öfke

34 Agresif veya Çekici: Korkulan mı sevilen mi? Güç ya da kontrol kullanımı, tehdide karşı verilen agresif yanıt olabilir: kendinin ve ötekinin gözünde konumunu korumak için öfke ve ya nefret göstermek İnsanlar kabul görmek için agresyon barındırmayan birçok biçimde yarışırlar. a)başkalarına çekici görünmeye çalışarak güç kullanımı; arzu edilen eşler olarak görünme yoluyla statü, fark edilme, sosyal konum için yarışma b)başkalarının zihninde (agresyonda olduğu gibi) korku ve /veya teslimiyet değil pozitif duygulanım uyandırmak

35 3. Çekim&aşk: Üçüncü Bileşen Yavruları korumak amacıyla evrilmiş bir sistem, sevgi ve şefkat bağı ve yakınlık kurma işlevi de görür. Sıcaklık, hoşlanma ve ötekini takdir etme bağlanma sisteminin bir başka önemli ve belirgin yönüdür. Yakın ilişkilerdeki pozitif duyguların analizi önemlidir. Başkalarını aramamızın nedeni oldukları kişiye dair coşku, ilgi ve neşe içindir. Yakın ilişkiye olan ihtiyaç duygularımızın düzenlenmesi ne olan ihtiyaçtır.

36 Yetişkinlerin Karşılanmayan İhtiyaçları Sorunun çıktığı yer, nevrotik bebeksi ihtiyaçların ifadesinden ziyade yetişkin bağlanma & kimlik & çekim/sevgi ihtiyaçlarının karşılanmamasıdır. Eşlerin asıl kendiliklerini açığa çıkarmaya ve oldukları gibi kabul edilmeye ihtiyaçları vardır - görülmeye, tanınmaya ve değer verilmeye- Çatışma halindeyse, sorun ihtiyacın kendisi değil, ya bunun ifadesinden korkulması ya da kişinin buradaki hayal kırıklığıyla nasıl baş ettiğidir.

37 Bağlantıda Olmak, Erişebilirlilik ve Yanıt Vericilik Bağlantıda olmak : Bana değer verir ve yakın kalabilir misin? Duygusal olarak bağlantıda olmak, sevdiğimiz kişiye sunduğumuz bir tür dikkati tanımlar. Onlara daha uzun bakarız, daha fazla dokunuruz. Eşler bunu genellikle duygusal olarak burada olmak şeklinde tanımlar. Erişilebilirlik : Sana ulaşabilir miyim? Yanıt vericilik : Bana duygusal olarak yanıt vereceğin konusunda sana güvenebilir miyim?

38 Altı Ana Duygu Duygular Duyguların İşlevleri Öfke Savunmaya geçmek Üzüntü Destek aramak, geri çekilmek Şaşkınlık/Heyecan Katılmak, keşfetmek İğrenme/Utanç Saklamak, defetmek, kaçınmak Korku Kaçmak, donup kalmak, Amaçlarından vazgeçmek Neşe İlişki kurmak, bağlamak

39 Duygu ve İhtiyaçları Belirlemekte Bir Rehber A. Haya Kırıklığı B. İkincil Duygular C.Tepkisel Örüntüler D.Birincil Duygular E. Temel İhtiyaçlar Örüntüleri Korku / Utanç Üzüntü / Öfke Ne zaman Hissediyorum Tepkim Bunun bende Gerçekten istediğim gizledikleri Geç kalsan Öfkeli Eleştirmek Anksiyete ve Senin için önemli olduğumu reddedilme hissetmek, senin beni araman

40 Teşekkür Ederim