KAY 361 Türk İdare Tarihi. Ders 2: 9 Ekim 2006 Konular: Bizans/ Doğu Roma Yönetim Sistemi

Transkript

1 KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 2: 9 Ekim 2006 Konular: Bizans/ Doğu Roma Yönetim Sistemi

2 Ortaçağ Batı Avrupa neden Ortaçağ incelemelerinin modeli? Batı Avrupa nın 15. ve 16. Asırlara başlayan yükselişi sonucu Harita merkezi İncelediğimiz dönemde tarihin ağırlığı Doğuda Batı ve Kuzey Avrupa halkları geri kalmış ve önemsiz sayılıyor Önemli güçler: Bizans ve Sasani İran ı İslam İmparatorluğu Venedik Cumhuriyeti

3 Roma İmparatorluğu Batı ve Doğu (Roma) Eyaletleri Resmi bölünme M.S. 395 Batı eyaletlerinin çöküşü Kültürel farklılık Kuzeybatı ve Kuzey Avrupa da Romalılık Roma Hukuku Romanize edilmiş Hristiyanlık Latince kullanımı ile yaşayacak Doğu da ise Roma nın kurumları yaşayacak Romalıların gelişinden önce Hellenize olmuş bir alan Roma dili ve kültürü burada karşısında yerleşik kültürler ve dinler bulmuş

4 Bizans Terimi Konstantinopolis şehrinin 4. Asır öncesi adı Bizans, sonradan Batı Avrupa lı tarihçilerin kullandığı bir terim Halk kendine Romalı derdi Türkler de bu halka Rum,,lkeye de İklim-i Rum demişledir Mevlana Celaleddin Rumi

5 Bizans da Konuşulan Diller Çok dillilik Roma mirası Latince Mezopotamya da Süryaniler Aramca Güneyde Arapça Mısır da Kobtça Anlaşma dili (Lingua franca) Yunanca Seçkinler, kendi dilleri yanında Yunanca yı da iyi biliyordu

6 Bizans da Din Çok dinli bir ülke Maniheizm, Mazdek dini, İslamiyeti Yahudilik Ana eksen Ortodoks Hristiyanlık Ortodoks Kilisesi nin etki alanı Hellenler Balkanlarda Bulgarlar, Makedonlar, Romenler, Kısmen Arnavutlar, Sırplar ve Karadağlılar Kuzeyde Rusya, Ukrayna ve Belorusya Doğuda Suriye ve Filistin de Ortodoks Hristiyan Araplar

7 Bizans/ Doğu Roma 11 Asırlık bir tarih Kurumlarda ve kültürde sürekli değişim İran, İslam İmparatorluğu ve İtalyan devletleri ile etkileşim 10. Asra kadar tüm Avrupa yı etkilemiştir Hukuk ve yönetim sistemi Mimari, protokol, giyim tarzı

8 Farklılıklar Roma Doğu Roma/ Bizans Diarchie (İmparator- Senato) Ruhani/ Dünyevi otorite ayrımı Papalar imparatora taç giydirir (imparatorun tescili) Eyalet idaresinde askeri ve mülki amir ayrı Kölelik var Monarşi (Senato törensel, simgesel bir kurum) İmparator kilisenin başı Cesaro-papizm Patrik, imparatora taş giydirir (patriğin tescili) Sürekli savaşlar nedeniyle askeri ve mülki amir aynı 5. Asır dan sonra kölelik terkediliyor

9 Roma Mirası Bölünme ve yıkılma sonrası Roma İmparatorluğu nun merkezi doğuya kaymıştır Yunanistan, İran, Mezopotamya ve Suriye Mirasa sahip çıkanlar Roma yı 4. ve 5. Asır da yıkan aynı kavimlerdir 10. ve 11. Asır sonrasında ortaya çıkan Rönesans ile bu mirasa sahip çıkmışlardır Asırlarda Rusya Çarlığı kendini mirasçı saymıştır 18. Asır da aydınlanma filozofları Bizans ı despotizm ve entrika ile özdeşleştirmişlerdir

10 Etkileşim Coğrafi ve teknolojik şartlar ile kültürel etkileşim idari sistemlerde benzeşmeye neden olmuştur Mısır dan ölçüm teknikleri ve zırai vergilendirme sistemi Karşılaştırmalı araştırma ve değerlendirme Tarihsel devamlılık Eski Hellen, Roma dünyasının felsefe, tıp, coğrafya gibi bilgileri işlenip geleceğe aktarılmıştır Önce Arami (Süryani) daha sonra da Arapça konuşan kavimler ve Yahudiler tarafından Roma hukukunun prensip ve yorumları 11. ve 12. Asır dan itibaren hazırlanmıştır

11 Mali ve İdari Yapılanma Roma nın aksine tartışılmaz bir monarşi Gelir yerinde toplanır ve orada harcanır, Maliye idaresi gelir ve gider tahmini yapamadığı için merkezi bir hazine ve maliyeden sözedilemez

12 İmparator Dünyevi ve ilahi otoritenin tek kişide birleşimi Cesaro-papizm Baş kanun koyucu, en yüksek yargıç, idari, mali ve askeri otorite Tayin ve aziller onun elinde Yetkisini sınırlayanlar Kanunlar Kilise Toprak sahipleri

13 Bizans lı Kimdir? Bizans lı sayılmanın şartları İyi bir Hristiyan İmparatora itaat Roma hukuk sisteminin kural ve uygulamalarına tabii olan kimse Etnik köken önemsiz Kilise içi çatışmalar yüzünden tek dil, tek din, tek devlet ilkesi uygulanamamıştır

14 Merkezi Örgüt İmparatorluk Başkatibi Senato Başkanı Aynı zamanda başkentin yargıcı ve belediye başkanı Zamanla Sasani başveziri gibi bir başbakan ortaya çıkmıştır Anadolu ve Rumeli nin idari ve askeri yönetimi bir görevliye Osmanlı daki beylerbeyine benzer Saray hizmetleri, posta, istihbarat gibi konularda kullanıla tsavisios (çavuş) denen kavaslar İran da da benzer uygulama

15 Eyalet İdaresi Önceleri Oriens (Küçük Asya, Mezopotamya ve Suriye) ve Illyricum (Balkanlar) denilen ikili bölümlenme Eyaletlerin başında sivil bir vali ve bir kumandan vardı Sürekli savaşlar sonucu tek kişide görevler toplandı Maliye, merkezden tayin edilen memurların görevi Bu yüksek düzey memurlar doğrudan imparator ile yazışabilirdi Eyalette güçler ayrıığı

16 Ordu 1. Özellikle sınır eyaletlerinde bulunan şovalyeler Toprağı işlemede, savunma ve savaşa katılma 2. Hassa ordusu 3. Donanma Akdeniz i kontrol edemedi Önce Arap-İslam, sonra da İtalyan Cumhuriyetleri ile rekabet edemedi Ege ve Akdeniz de bazı amirallik eyaletleri vardı Osmanlı da Kaptanpaşa eyaletleri

17 Diplomasi Sürekli saldırı altında bir yaşam Çözüm: Step kabilelerini birbirine kırdırmak, ittifaklar kurup ittifaklar bozmak (Bizans usulü diplomasi) Cömert hediyeler, evlilik, Hristiyanlığı yaymak Sınır anlaşmazlıklarını çözmek ve barbar kavimlerle görüşmek yetkisi sınır valilerine verilmişti Osmanlı da da aynı Çevredeki tüm hükümdar ve devletler protokol bakımından eşit görülmez Osmanlı ve İran gibi Dışişleri Bakanı değil kitabet şefi vardır

18 Haberleşme/ Posta/ Gümrük Özel haberleşme ihtiyacı az Tüccar mektupları ve küçük kargo Ağırlıklı olarak resmi haberleşme ve diplomatik yazışma Aynı zamanda istihbarat kuruluşu Bazı gruplara gümrük muafiyeti Ruslara ticaret yoluyla Hristiyanlığı yayma İç gümrük uygulaması Tali yollarda gümrük noktaları Rekabetin önlenmesi, ticaret imtiyazları

19 Hukuk ve İdare Roma hukuk sitemini geliştirip dünyaya aktarma Roma kanunları toplansa ancak küçük bir kitap olur Aslolan prensip, gelenek ve yorumlar Medeni Hukuk Külliyatı Önce şahıs, borçlar ve eşya hukuku Sonra medeni hukuk ve ceza hukuku Önce Latince, sonra Yunanca Hristiyanlığı kabul eden Slav ve Ruslar için model Osmanlı da ortodoks tebaya uygulanmıştır 12. Asır sonrası Batı Avrupa da kilise hukukuna karşı laik hukuk doktrinini doğurmuştur

20 Toprak Rejimi Toprak sınıflandırması Hükümdar toprağı Miri Arazi- Dirlik Kilise ya da özel mülkiyete ait Toprak aristokrasisi Ezilmek istenmesine rağmen gücünü korumuştur Serbest köylüler ve serfler 5. ve 6. Asırlarda manastırların toprakları da büyüdü Manastır feodalizmi Tepki: İkonoklast, putkırıcılık hareketi Askere dirlik olarak verilen topraklar Zamanla toprak beyleri ve derebeyler; tekfurlar

21 Vergiler Toprak vergisi Önce ayni sonra para olarak Hristiyan olmayan şehirli ve köylülerden kefaletion (cizyeye benzer) Diğer vergiler Tapu, yem, otlak resimleri, vb.

22 Şehirler Esnaf Loncaları Ticaretin kontrolü Pazar yerlerinin seçilmesi ve kurulması Şehrin yöneticileri ve kolluk kuvvetleri Belirli kamu hizmetlerinin sağlanması Savaşta donanma, barışta iaşe Fiyat kontrolü: Narh İhracat ve ithalatta seçici devlet kontrolü İpek, tuzlu balık Zabıta görevi: Agoranomos (Osmanlı da muhtesip) Hipparkos (Hakim ve belediye görevlisi)

23 Ticaret Çin ve Ortadoğu ile ticaret hatları Anadolu ve Trakya dışındaki parçalar imparatorluk ile ticari olarak bütünleşemedi Mısır, Kuzey Afrika ve Suriye Dere ve katır kervanları Yelkenli gemiler- geri bir teknoloji Tüccar grubu gelişemedi Düşük statü Serbest piyasa koşulları yok Sermaye birikimi olamadı Selçuklu ile savaşlar sonrası İtalyan şehirlerine gümrük muafiyetleri- sömürü

24 Kültür Nasihatname edebiyatı İmparatorun görevleri Adalet, dini sapmaları önlemek, vb. Amaç: Toplum düzeninin korunması Rönesans ile yeni bir düzen öngören bir nasihatnamecilik çeşidi Makyavelli, Prens Harem, cariye, hadımağa gibi adetler Çin, Bizans, İtalyan şehirlerinde var