Genel Kamu Hukuku Dersinin Arka Planı

Transkript

1 Genel Kamu Hukuku I PROF. DR. İLYAS DOĞAN, DOÇ. DR. YAŞAR SALİHPAŞAOĞLU, 12 ARŞ. KÜRESEL İLETİŞİM VE ETKİLEŞİM OLANAKLARININ EKİN KULLANILDIĞI KÜRSÜ

2 Genel Kamu Hukuku Dersinin Arka Planı Platon un Akademia sı İslam Dünyasındaki medreseler Ortaçağ da devlet Modern çağda devlet Genel kamu hukuku dersi ne zaman ortaya çıktı? Endülüs ve Bağdat, 10.yy İslam dünyasında üniversite Bologna 11.yy, İtalya da üniversite 18.yy.genel kamu hukukunun ders olarak okutulması

3 Fransa da Kamu hukukunun gelişimi Jean Bodin Kamu Hukuku Okulları arasında haklı bir üne sahip olan Toulouse Hukuk Fakültesi mezunu (16.yy.) Rönesans öncesi kitapların sadece %10 u hukuk alanında 1530, Fransız Kraliyet Koleji 1560 ların Fransa sı, Paris, 186 kütüphaneden 109 u hukukçu ve devlet önde gelenlerine ait Paris te HUKUKÇULAR BİRLİĞİ üyesi yaklaşık on bin noter, avukat, dava vekili 1621 Strazburg, Yüksek Eğitim Merkezi, ders içerikleriyle kral bizzat ilgileniyordu

4 Genel kamu hukuku krallar açısından ne anlama geliyordu? 1670 te XIV. Louis ye Paris te 4 yarıyıl eğitim vermek üzere Kamu Hukuku Kürsüsü kurulması projesi teklifi, Strazburg a atfen RED 1679 kraliyet kararnamesi, Paris Hukuk Fakültesi, kamu hukuku dersinin okutulması emirnamesi (XIV.Louis) Taşrada parlament leri ile yaşadığı yetki sürtüşmeleri Günümüzde yüksek mahkemeler ve kamu hukukçularısiyasetçi, iktidar ilişkisi farklı mı?

5 «Kamu»nun köklü dönüşümü 17.yüzyılın sonları ve 18.yüzyılın başları, kamu teriminin köklü değişimi (SİYASAL KÜLTÜRÜN DEĞİŞMESİ) Önceden kamu: KRALİYET Sonra kamu: HALK, (kamusal alan-özel alan ayrımının somutlaşması) Fransa da Kamu Hukuku Okulları (19.yy. aslında daha önce 1621) Almanya (19.yy. kamu hukuku yüksek lisans bilim alanı, Heidelberg) Bordeux, Toulouse ve Strazburg daki üniversitelerde devlet kuramı alanında ciddi araştırmalar, (Starzburg da 14.Louis den önce kurulu Yüksek Eğitim Kurumu, Osmanlı Enderun Mektebi

6 18.Yüzyılda genel kamu hukuku disiplini Heidelberg Hukuk Fakültesi (Allgemeines Staatsrecht:Evrensel Kamu Hukuku) Fransa gibi bir ulus devleti kuramamış olmak Alman aydınlarınca devlet kurumuna ilişkin hukuki alt yapının zayıflığı olarak nitelendi ve devlet kuramı oluşturmak özellikle önemsendi Alm. Öğretisinde DEVLET BİR TÜZEL KİŞİ

7 GENEL KAMU HUKUKUNUN TANIMI, SINIRLARI Genel kamu hukuku: Devleti ve toplum ilişkilerinde kamu yetkisinin kullanılmasının sınırlarını ve kamu yetkilerinin bireysel ve grup özgürlükleri karşısında sınırlanmasını konu alan, devletin dayanması gereken temel ilkeleri irdeleyen bir disiplindir. Johan Caspar Bluntschli (ö.1881), Genel Kamu Hukuku, Carré de Malberg (.1935) 1901, George Jellinek, GENEL KAMU HUKUKU, devletin siyasi, sosyolojik ve tarihi bakımdan irdelenmesi, Kelsen, Hermann Heller GKH (1920 ler)

8 Bluntschli ye göre genel kamu hukukunun ana konuları Kamu hukukunun doğrudan doğruya devletin yürürlükteki hukuk düzenine ilişkindir kamu hukuku devletten soyut incelenemez. her devletin kamu hukuku o devletin sınırları içinde geçerlidir. Kamu hukuku ilahi hukuktan bağımsızdır Kitabının bölümleri: devlet başkanının seçimi, hak ve yetkileri, yasama, hükümet biçimleri, kamu harcamaları, özgürlükler hukuku

9 GKH Kapsamı ve İzlenecek Yöntem somut bir devletle bağlantı kurmaksızın devleti inceler Devlet kurumları (siyasal kurumlar) Egemenlik Yöneticilerin hesap verme zorunluluğu (demokrasi ve şeffaf devlet idaresi) İNSAN HAKLARI HUKUK DEVLETİ DEMOKRASİ Felsefi, tarihi ve akli yöntemler uygulayarak! YÖNTEM!!!!!!

10 Diğer Disiplinlerle İlişkisi HUKUK FELSEFESİ olması gereken hukuk anayasal sistemden bağımsız araştırılır salt sistematik felsefedeki kabullere dayanılabilir. Bir cezai hukuk kuralı hukuk dışı ilan edilebilir. GKH mevcut hukuk sistemini sadece adalet açısından değil toplum ve devlet ilişkilerinin sağlıklı yürümesi ve bir siyasal sistemin dayandığı ideolojik ilkeler açısından ele alır. GKH de sadece siyasal sistemi betimlemez, ideal arayışı...

11 Anayasa Teorisi ve Anayasa Hukuku ile ilişkisi Anaysa teorisi henüz bağımsız bir disiplin özelliği kazanabilmiş değildir. Genel devlet öğretisinin bir alt koludur. İdeal anayasa örnekleri, anayasal şartlar ve beklentiler, anayasaların karşılaştırılması, anayasa politikasının belirlenmesi, anayasal kurumlar gibi konuları inceler ANAYASA HUKUKU bir ülkenin iç hukuk sistemine bağımlıdır. Oysa devlet kuramının böyle bir zorunluluğu yoktur. Anayasa hukuku mevcut anayasayı görmezden gelemez, devlet kuramı mevcut anayasayı gayrı meşru addedebilir.

12 GKH-Siyaset Bilimi İlişkisi Siyaset kuramları ağırlıklı olarak siyasi davranışları ele alır. Bu noktada siyaset bilimi ile genel kamu hukuku arasında bir kesişim alanı söz konusudur. Ancak genel kamu hukuku sadece egemenlik işlemlerini veya egemenin davranışlarını incelemekle yetinmez, daha geniş bir ilgi alanına sahiptir. Bu bağlamda egemenin yönetilenlerin temel hakları karşısında hangi konumda olması gerektiği uzun yüzyıllar içinde devlet kuramının en can alıcı sorun alanı olarak varlığını hissettirmiştir. UNESCO, II. Dünya Savaşı sonrası ABD nin yükselişi

13 GKH karakteristik özellikleri? Anayasa hukuku sadece somut bir devletin esas teşkilatını esas alarak tahlillerde bulunur, sadece belli bir ülkenin anayasasında yer alan temel hakları inceleme konusu yapar. GKH ise devlete ilişkin genel geçer ilkeleri kendi alanı olarak görür. GKH de gerek gördüğünde somut ülkelerin anayasal sistemiyle bağlantılı görüşler serdedebilir. siyasal sistemin nasıl olması gerektiğini, temel ilkeleri, bireyin temel hakları, bireyin uluslararası belgelerden kaynaklanan hak ve yükümlülüklerini inceler

14 GKH nin farklı özelliği? GKH bütün kamu hukuku branşları ile kesişen yönleri var Örn. Kişi güvenliği ilkesi aynı zamanda ceza hukukunda ve anayasa hukukunda birer kurumdur Ancak GKH bir kurum veya konu salt pozitif kural olarak ele almaz, aynı zamanda bir sorgulama da yapılır. Bu sorgulamanın hangi yönde olacağı çağ ve toplumsal koşullara göre farklılık arz edebilir.

15 GKH nin gerekliliği Anayasal devlete yoğunlaşmış devlet kuramı, anayasa teorisi gibi yeni disiplinlere içerik ve yöntem kazandırmaktadır. Devletin olduğu gibi kabul edilerek incelenmesi toplumlar açısından, insanlık açısından faydalı sonuçlar doğurmayabilir. Çünkü idealin bir yana bırakılması bizi giderek otoriteye teslim olur bir konuma sokabilir. Devlet sadece kendine has, toplumsal gereksinimlerin bir ürünü değildir. Aynı zamanda düşünce adamlarının görüşleri, tarihçilerin, sosyologların, felsefecilerin görüşleri ve araştırmalarının da etkisiyle biçimlenmiştir. Devlete ve topluma ilişkin temel bilgilerin doğru bir şekilde alınabilmesinde genel kamu hukukunun inkar edilemez bir yeri vardır.

16 DEVLET GKH nin inceleme konusu devlettir. Fakat belirli bir devleti değil tarihi, siyasi ve hukuki boyutları ile devleti bir olgu olarak her yönüyle göz önüne alır. Devlet öğretisi, hukuk bilimi, tarih, siyaset bilimi, sosyoloji, ekonomi ve felsefe gibi diğer bilim alanlarından genişçe yararlanır. Bu bilim dalları bilim dalları ile zorunlu bir yakın ilişki içindedir

17 Devlet Nedir? Devlete ilişkin tartışmalar belki de insanlık tarihi kadar eskidir. Ancak bu kadar eskiye uzanan tartışmalara rağmen devletten ne anlaşılması gerektiği ve devletin tanımı konusunda şaşırtıcı bir çeşitlilik ve tartışma egemendir. Devletin nasıl doğduğundan hareketle devleti açıklama İbni Haldun, Marx, ya da Locke hemen her bir filozof devletten farklı şeyler anlıyordu Devletten beklenenler nelerdir?

18 Tarihi bir gerçeklik olarak devlet Birçok Avrupa dilinde devlet terimi Latince status modern çağdaki devletle eski çağlarda devlete yüklenen anlam farklıdır GKH dersinde daha çok modern devlet ve ona ilişkin kurumlar anlatılır. GELECEKTE DEVLETTEN NE ANLAŞILACAK? Örneğin sanal demokrasi belki de doğrudan demokrasiyi ilk defa mümkün kılacak Günümüzde devletten anlaşılması gereken bir İKTİDAR ÖRGÜTÜ YUMAĞI

19 Toplumsal koşullara bağımlı devlet Hukuk devletinde yöneticiler için konan uyulması zorunlu kurallar kaynağını anayasada yer alır. Fakat anayasada yöneticiler için öngörülen hesap verme, insan haklarına saygı gibi kuralların sıkı uygulanıp uygulanmaması daha çok TOPLUMSAL YAPI DEĞİŞKENİne bağımlıdır. SİVİL TOPLUMun güçlü, basın vedüşünce özgürlüğünün geniş şekilde hayata geçtiği siyasal yapılarda yöneticiler de tıpkı yönetilenler gibi hukuk kurallarına uygun davranmamaları halinde yaptırımla karşılaşacaklarını öngörürler. Sivil toplumun zayıf olduğu coğrafyalarda anayasalarda kural bulunsa bile bunlar, uygulamada devlet yöneticileri için büyük bir anlam ifade etmez.

20 Devlete içten ve dıştan bakış Eğer biz şu devlet (örneğin Federal Almanya) faizleri düşürdü veya belirli bir kanunu yürürlüğe koydu diyorsak devlete İÇTEN BAKIŞı kast etmiş oluruz. Eğer biz çok sayıda devletin Birleşmiş Milletler veya NATO gibi bir uluslararası örgüte üye olduklarını veya belirli devletlerin bir uluslararası konferansa katıldıklarından söz ediyorsak devlete DIŞSAL BAKIŞ söz konusudur. (devletin dış dünyaya dönük davranışları)

21 Devletin amacı olabilir mi? Faşist devlet Sosyalist devlet Liberal devlet Sosyal devlet Anayasal devlet İdeolojisiz devlet

22 En iyi siyasal yönetim arayışı Devleti bir nihai amaca dönüştürenler de devlet kurumunu odak noktası olarak görmüş, kendileri açısından ideal bir siyasal sistemin ne olduğunu kurgulamışlardır. Hangi açıdan bakılırsa bakılsın genel kamu hukuku aynı zamanda siyasal sistem, hükümet etme biçimlerini irdelemek zorundadır. Birçok cumhuriyet aslında BASKICI REJİM iken bir çok monarşik hükümet özgürlüklerin egemen olduğu siyasi ortam sağlar. Devlet kuramı, ya da genel kamu hukuku olarak adlandırdığımız disiplin devletin, var olan normlarını da OLAN VE OLMASI GEREKEN ayrımına tabi tutar.

23 Devlet-toplum gerilimi ideali aramayı zorunlu kılar Tarihin her döneminde yöneticiler ile yönetilenler arasında sürekli bir etkileşim olmuştur. Daha somut ifade etmek gerekirse devlet yöneticileri ile toplum yani yönetilenler arasında, emir verenlerle-emre uymak zorunda olanlar arasında sürekli bir gerilim ilişkisi olmuştur. Aslında bu durum toplum açısından bir dinginliktir. Demokrasilerin ve hukuk devletinin bir karar alma ve yönetim biçimi olarak kabul edilip uygulandığı toplumlarda devlet-toplum gerilimi barışçı bir etkileşim ekseninde ilerler.

24 Barışçıl ya da baskıya dayalı etkileşim Kuzey Kore gibi sürekli tek tipleşmeye zorlanan toplumlarda bile devlet yöneticilerinin her yaptıkları toplum tarafından tümüyle benimsenmez ya da reddedilmez. İnsanlığın doğuşundan beri düşünürler felsefi varsayımlar üzerinde kafa yormuştur. Bu çabalar aynı zamanda toplumsal olguların yorumlanmasıydı. Filozofların bu çabalarıyla toplumsal olgular belirli ideolojik bakış açılarına göre yorumlanmakla idealleştirilen bir toplum yönetimi modeline varılmak istenmiştir.

25 Toplulumn barışçıl ya da isyanla devleti etkilemesi Toplumsal talepler siyasal sistemde makul karşılanmıyorsa bu defa sosyoloji devreye girer. Bu bağlamda yakın tarihte insanlığın kaderini doğrudan etkileyen dünya çapında gelişmeler yaşandı. Burjuva sınıfının doğuşu ve liberal devlet sisteminin kurumsallaşması, işçi sınıfının doğuşu ve sosyalist devlet modelinin hayata geçmesi, milliyetçilik cereyanları, gelişmekte olan ülkelerde belki yüzyıllardan beri çözülemeyen problemler, kapitalist üretim tarzının sıkça buhranlarla sarsılması, düşünen herkesin zihnini meşgul eden bazı olgulardır.

26 Devlet-toplum geriliminin bileşenleri Toplumsal olgular her toplumun gelişmişlik düzeyine, kültürel bileşenlerine göre değişir. Bundan dolayı demokrasinin, cumhuriyetin ya da monarşinin kuramda aynı olsa bile dış dünyaya yansıması toplumdan topluma değişiklik gösterir. Bunun başlıca nedenleri arasında toplumsal algıların değişkenliği yer alır. Toplumsal yapılar farklı olsa da her toplumda EVRENSEL olgularla karşı karşıyayız. Otorite olgusu, aile, GRUPLAR ARASI ÇIKAR ÇEKİŞMELERİ her toplumda farklı görünümde olsa bile gözlemlenmesi kaçınılmaz gerçekliklerdir. Diğer yandan 18.yüzyıldan itibaren daha doğrusu sanayi devriminden itibaren topluma ve siyasete ilişkin bilgiler, kuramlar ve algılar en azından bölgesel düzeyde bir benzeşme ve etkileşim yaşanmaktadır.

27 Anayasa ne demektir? Kelsen anayasayı BİR BAŞKA HUKUK KURALININ ÜRETİLDİĞİ YÖNTEMİ VE AYRICA FARKLI HİYERARŞİDE ÜRETİLECEK KURALIN İÇERİĞİNİN DE BELİRLENDİĞİ USUL Carl Schmitt e göre anayasa SİYASİ BİRLİĞİN ŞEKİL VE YÖNTEMİ HAKKINDA TOPLU KARARLAR dır. Bu tanımı yapa Schmitt anayasada MEŞRULUK konusuna değinmeye gerek görmemiştir. Bunu yaparken de anayasa siyasal yapının özel bir görünüm biçimidir ve kendine özgü bu yapı meşruluğa ihtiyaç duymaz Rudolf Smend ise anayasayı DEVLET BÜNYESİNİN YAŞAM GERÇEKLERİNİ, DEVLET YAŞAMININ ORTAK HUKUK DÜZENİ VE TOPLUMSAL BÜTÜNLEŞME SÜRECİ olarak görür.

28 Devlet adamlarının devlet oluşumunda rolü Tarihte devlet adamından daha çok krallar, devlet başkanları anlaşılır. Napolyon un Hitler in olmadığı bir Avrupa tarihi bir anlam ifade eder mi? (tepki: demokrasiye yöneliş) Türk tarihinden örnek verecek olursak; Kanuni, Fatih, II. Abdülhamit olmadan Osmanlı tarihinin ve siyasal sisteminin anlaşılması mümkün değildir. Ama bu manada sadrazam Sokullu Mehmet Paşa ya da Kara Mustafa Paşa ve Osman Gazi de bir o kadar önemlidir. Devlet adamları tarihte bazen olumlu bazen de olumsuz yönde iz bırakır. Tarihi sadece devlet adamları mı oluşturur? Devlet adamları belli bir dünya görüşü olmadan bir ufuk sahibi olabilirler mi?

29 İDEOLOJİ Unutmayalım ki son 300 yılda dünyanın kaderini etkileyen gelişmeler büyük ölçüde Batı Avrupa ve Kuzey Amerika da kurulan siyasal sistemlerce biçimlendirilmiştir. Söz konusu coğrafyada iki olgu dikkati çeker: Bunlar; burjuva sınıfının etkinlik kazanması ve buna paralel olarak sivil toplumun kendini devlet karşısında ayrı görmesidir. Laik karakteri giderek daha çok hissedilen bu dünya görüşü Batı dünyasının oluşturduğu toplumsal ve siyasal kurumların oluşumunda doğrudan etkili oldu. Böyle bir gerçekle karşı karşıya olmamız siyasal düşünceleri ana inceleme konusu yapmayı daha da önemli kılar

30 ULUSLARARASI GELİŞMELER-SİYASAL SİSTEM ETKİLEŞİMİ Küreselleşen dünyada siyasal sistem tartışmaları sadece iç siyasal mekanizmalarla ya da kamuoyu ile sınırlı kalmamaktadır. Güçlü ülkeler, gelişmekte olan ülkelerdeki siyasal olayları sadece kendi çıkarları açısından değerlendirmekte ve bu ülkelerin iç siyasetini de etkilemeye çalışmaktadır.

31 uluslararası gelişmelerin siyasal sistemi etkilemesi Uluslararası alanda sınır aşan bir DÜNYA SİVİL TOPLUMUndan söz edilir olması siyaset bilimini çözmek zorunda olduğu yeni sorunlarla yüz yüze olduğu anlamına gelmektedir. ÇOK ULUSLU SERMAYE GÜCÜ ya da güçlerinin günümüzde devlete bakış açısı ile burjuvazinin ortaçağ feodal siyasal yapılarına bakış açısı arasında zaman zaman ilginç benzerlikler vardır.