T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN YÖNETİMİ PİL AKÜ

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN YÖNETİMİ PİL AKÜ

2 T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN YÖNETİMİ 1

3 Bu kılavuz, pil ve akümülatörler ile atık pil ve atık akümülatörlerin yönetimine dahil olan taraflara teknik destek sağlamak amacıyla,, Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanmıştır. KASIM 2009 T.C. Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Söğütözü Cad. 14/E Ankara Telefon Faks

4 İÇİNDEKİLER: ŞEKİLLER DİZİNİ..6 TABLOLAR DİZİNİ 6 1-GİRİŞ.7 2- FAYDALI BİLGİLER Pil Nedir? Akümülatör Nedir? Şarj edilebilir Pil Nedir? Şarj edilemez Pil Nedir? Batarya Nedir? Elektrolit Nedir? PİL ve AKÜMÜLATÖR SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Çeşitleri Çinko Karbon Alkali Mangan Çinko Gümüş Oksit Lityum Saat Pilleri Nikel Kadmiyum Nikel Metal Hidrit Lityum İyon Lityum Polimer Lityum İyon Polimer..18 3

5 Şarj edilebilir Alkali Mangan Akümülatör ve Akümülatör Çeşitleri Akümülatör Yapısı Akümülatör Plakaları Seperatörler Elektrolit Akümülatör Kutusu Akümülatör Değerleri Akümülatörlerin Sınıflandırılması Malzeme Sınıfına Göre Sınıflandırılması Akümülatör Çeşitleri Ni-Cd Akümülatörler Kurşun Asit Akümülatörler Piyasadaki Kullanım Alanları Pil Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Cep Telefonları Kullanım Koşulları Muhafaza Koşulları Akümülatör Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar PİL VE AKÜMÜLATÖRLERDE BULUNAN TOKSİK METALLERİN ÇEVREYE VE İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ Cıva (Hg) Kadmiyum (Cd) Nikel (Ni) Kurşun (Pb) Elektrolit (Asit, Baz,vb).46 4

6 4.6- Pillerin Çevreye Etkileri Nelerdir? ETİKETLEME VE İŞARETLEME İşaretleme ve Etiketleme Örnekleri ATIK PİL VE ATIK AKÜLERİN ATIK KATALOĞUNA GÖRE KODLARI AVRUPADA PİL KULLANIM VE TOPLANAN ATIK PİL MİKTARI Dünyadaki Pil Pazarına Genel Bakış.55 8-ATIK PİL VE ATIK AKÜLER NE OLACAK? Toplama Taşıma Atık Piller İçin Ayrıştırma Yeniden Değerlendirme, Geri Kazanım, Bertaraf Atık Pillerin Ayrı Depolanması BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ? KAYNAKÇA.73 EKLER: EK-A Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği.74 Ek-B Pil ve Akümülatörlerin Bileşimi.106 EK-C: Yetkilendirilmiş Kuruluşlar

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil-1: Pil ve Akümülatör Çeşitleri 11 Şekil-2: Akümülatör plaka yapısı...19 Şekil-3:Akü elemanları ve çalışma prensibi.20 Şekil-4: Kurşun Asit Akümülatör Kullanım Kılavuzu..33 Şekil-5: Üzerine çarpı çekilmiş tekerlekli bidonun EC sembolü Şekil-6: ISO geri dönüşüm sembolü 39 TABLOLAR DİZİNİ Tablo-1: Pil ve akümülatör çeşitlerinin bazı kullanım yerleri.23 Tablo-2: Pil kullanım alanları..24 Tablo-3: Kurşun, Kadmiyum ve Cıvanın kimyasal karakteristikleri.34 Tablo-4: Atık Pil ve Atık Akü Kodları...44 Tablo-5: Bazı pil ve akülerin geri kazanım prosesleri ve elde edilen ürünler 58 6

8 1-GİRİŞ: Pil ve akümülatörler elektrik akım şebekesine bağlı olmadan kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren ve depolayan sistemlerdir. Bu sistemler temelde şarj edilemeyen (primer) ve şarj edilebilir (sekonder) olarak iki gruba ayrılırlar. Son yıllarda teknolojide yaşanan gelişmeler ev, büro ve kişisel kullanımlara mahsus çok çeşitli taşınabilir cihazların günlük yaşantımıza girmesine yol açmıştır. El fenerleri, işitme ve uzaktan kumanda cihazları, taşınabilir CD-çalarlar, diz üstü bilgisayarlar ve en bilinen cep telefonları, piller ve akümülatörler olmadan düşünülemez. Diğer yandan günlük hayatımızda bize eşlik eden pil ve akümülatörleri kullanım ömrünü tamamladıktan sonra ne yapmalıyız? Elbette çöpe atmayıp, insan ve çevre sağlığına zarar vermeyecek şekilde toplanması, geri kazanılması ve nihai bertarafı konusunda gerekli önlemleri almalıyız. Bu broşür pil ve akümülatör kullanan tüketicilerin bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi amacıyla hazırlanmış bir referans kitapçığıdır. Bu kitapçık, kullanım ömrünü tamamlamış pil ve akümülatörlerin bertarafına ilişkin yasal esaslara açıklık getirerek, atıklarından kaynaklanan çevre kirliliği hakkında bilgi verecektir. 7

9 2- FAYDALI BİLGİLER: 2-1:Pil Nedir? Kimyasal reaksiyonlar sonucunda elektrik enerjisini depolayabilen + ve - uçları cihaza bağlandığında gerekli elektrik akımını sağlayan, genelde kapalı bir kap içerisine alınmış çeşitli tip ve boyutlardaki araçlardır. Çinko karbon piller, alkali mangan piller, nikel kadmiyum piller örnek olarak gösterilebilir. 2-2:Akümülatör Nedir? Doğru akım elektrik enerjisini kimyasal enerjiye çevirip depo eden ve devrelerine alıcılar bağlandığında bu enerjiyi tekrar elektrik enerjisine dönüştürerek alıcıları çalıştıran, elektro kimyasal statik bir elemandır. Yada basit tanımıyla; birbirlerinden separatörlerle ayrılan, peş peşe dizilmiş pozitif ve negatif plakaların elektrolit ile reaksiyona girerek elektrik enerjisinin oluşturulduğu ve depolandığı sistemdir. 2-3: Şarj Edilebilir (Sekonder) Pil Nedir? Kimyasal enerjinin pil bünyesinde elektrik enerjisine dönüştükten sonra, ikinci bir işlemle tekrar kimyasal enerji yaratabilen geri dönüşlü sistemlerdir. Deşarj Kimyasal Enerji Elektrik Enerjisi Şarj 8

10 Şarjedilebilir (sekonder) pillere örnek olarak Nikel Kadmiyum piller, Lityum İyon Piller ve Nikel metalhidrit Piller gösterilebilir. 2-4: Şarj Edilemez (Primer) Pil Nedir? Genel olarak tek kullanımlık pil olarak bilinen primer piller şarj edilemeyen sistemlerdir. Bu tip pillere yaygın kullanımı olan çinko karbon piller, alkali mangan piller ve lityum piller örnek olarak gösterilebilir. 2-5: Batarya Nedir? Bazı cihazların ihtiyaç duydukları işletim gerilimini veya akım değerini sağlamak üzere birden fazla pilin seri veya paralel bağlanmasıyla oluşturulmuş pil sistemlerine batarya denir. Seri veya paralel bağlanacak pil sayısı dış etkenlere, özellikle sıcaklığa bağlı olarak sınırlıdır. Özellikle sekonder pillerden oluşturulacak bataryalar için, sekonder pillerin paralel bağlanmaları tavsiye edilmez. Bataryalara örnek olarak; üç adet çinko karbon pilin seri bağlanmasıyla 4,5 voltluk gerilime sahip batarya elde edilebilir. 2-6: Elektrolit Nedir? Elektrot tabir edilen artı ve eksi uçları arasında elektrik yüklü parçacıkların geçişine izin veren ve bu sayede iletkenlik sağlayan sıvı eriyiklere veya katı kimyasal maddelerin yarattığı ortama denir. Primer 9

11 pillerde sıvı halindeki amonyum klorür, çinko klorür, gümüş oksit vb. maddeler ile sekonder pillerde bazik esaslı potasyum hidroksit çözeltisi elektrolit olarak kullanılır. 10

12 3- PİL ve AKÜMÜLATÖR SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ 3 1- Pil Çeşitleri: Piller ve aküler, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren, kompleks elektro kimyasal cihazlardır. Tiplerine göre kimyasal bileşimleri farklılık gösteren pil ve akümülatörler primer ve sekonder olmak üzere ikiye ayrılırlar. Primer piller şarj edilemeyen, bir kullanımlık piller, sekonder piller ise, tekrar şarj edilmek suretiyle daha uzun süreli kullanımı mümkün olan pil ve akümülatörlerdir. Ayrıca pil sistemlerini 1 taşınabilir pil ve bataryalar, otomotiv akümülatörleri ve endüstriyel batarya ve aküler olmak üzere üç sınıfta da inceleyebiliriz. 1 Taşınabilir pil ifadelerinden elde bir yerden bir yere rahatlıkla götürülebilen, ağırlıkça ve hacimce büyük olmayan ve sızdırmaz yapıdaki piller kastedilir. Sızdırmaz pil dışarıdan ve içerden hava, su veya başka türde bir sıvı geçirgenliği olmayan pillerdir. 11

13 Şekil-1: Pil ve akümülatör çeşitleri Piller&Akümülatörler Şarj Edilemez (Primer ) Çinko-Karbon Alkali-Mangan Çinko Hava Gümüş Oksit Lityum Mangandioksit Şarj Edilebilir (Sekonder) Nikel- Kadmiyum Nikel-Metal Hidrid Lityum İyon ve Lityum Polimer 3-1.1: Çinko Karbon: Bu tür pillerde eksi kutbu teşkil eden dış gövde çinkodan yapılmıştır. Artı kutup ise, karbon esaslı gözenekli kömür çubuk ve mangandioksitten oluşmuştur. Uzun yıllar elektrolit olarak amonyum klorür/çinko oksit karışımı kullanılmış, daha sonra çinko klorür teknolojisine geçilmiştir. Çinko karbon pillerin ucuz, üretim teknolojilerinin nispeten kolay olması ve çevreye daha dost olmaları kullanım alanını genişletmektedir. Çinko karbon pillerin nominal gerilimleri 1,5 volt ve ortalama deşarj gerilimleri 1,2 volttur. Kendiliğinden deşarj oranları düşüktür ve bu nedenle zayıf akım üreten uygulamalarda tercih edilirler. -10 º C sıcaklığın altında 12

14 ve +45ºC sıcaklığın üzerinde çalışma verimleri düşer. Uygun koşullarda 5 yıla kadar depolanabilirler : Alkali Mangan: Dış kabı çelik ve bu suretle ağız kısmında tam sızdırmazlık sağlanan alkali mangan pillerde elektrolit olarak bazik esaslı potasyum hidroksit çözeltisi kullanılmaktadır. Artı uç olarak ters çivi şeklinde çelik bir çubuk kullanılır. Çinko ve mangandioksit artı ve eksi uçları teşkil eder. Alkali pillerin nominal ve ortalama gerilimleri çinko karbon piller ile aynıdır. Ancak enerji yoğunluklarının yüksek olması nedeniyle daha uzun süreli daha yüksek enerji sağlarlar. Prizmatik, yassı ve silindirik biçimleri vardır. Alkali piller çinko pillere nazaran düşük sıcaklıklarda daha dayanıklıdırlar. Teknolojik gelişmeler sayesinde cıva miktarı son derece azaltılmış (veya hiç cıva içermeyen türleri üretilmiştir) alkali pillerin oda sıcaklığında 10 yıla kadar depolanabilme özellikleri çok önemlidir : Çinko Gümüş Oksit Nominal gerilimleri 1,55 volt ve ortalama deşarj gerilimleri 1,2 volttur. Yalnız düğme pil biçiminde üretilirler. -10ºC ile +60 º C sıcaklık aralığında görev yapabilirler. 13

15 3-1.4: Lityum Nominal gerilimleri 1,7 ile 3,6 volt arasında değişebilen lityum pillerin 50 den fazla çeşidi bulunmaktadır. Lityum pillerin en büyük avantajı 3,0 voltu aşan yüksek bir gerilime sahip olmalarıdır. Enerji yoğunlukları çok yüksektir. -50ºC ile +100ºC sıcaklık aralığında görev yapabilirler. Bu nedenle uzay araştırmaları ve askeri amaçlı uygulamalarda tercih edilirler. 10 yıla varan sürelerle depolanabilirler ve yıllık şarj kayıpları %3 den daha azdır. İç dirençleri oldukça yüksektir. Lityum maddesinin 180 º C gibi düşük sıcaklıkta erimesi nedeniyle, ısı altında yanma, alevlenme ve hatta patlama riskleri yüksektir. Lityum pillerin dışında kalan, çinko hava (asidik) ve çinko hava (bazik) sistemler de primer piller içinde sayılabilir. Zayıf akım gerektiren uygulamalarda ve özellikle kol saatlerinde tercih edilen çinko cıva oksit piller, cıvanın zehirli özelliğinden dolayı 2000 yılından itibaren tüm dünyada üretimden kaldırılmıştır : Saat Pilleri Kol saatlerinde kullanılacak piller için aranan önemli özellikler; pilin boyutları (özellikle hacmi), kullanım sırasında deşarj geriliminin değişmemesi, uzun bir depolama ömrü, tam sızdırmazlık ve rutubet/sıcaklık değişikliklerinden dolayı pil özelliklerinin farklılık göstermemesidir. 14

16 Bu nedenlerle kendinden şarj kaybı yüksek olan, pahalı sekonder tip pillerin saatlerde ve özellikle kol saatlerinde kullanılması pratik gözükmemektedir. Dolayısıyla özellikle kol saatlerinde kalınlıkları 2 mm yi geçmeyen primer türdeki düğme pillerin kullanımı daha doğrudur. Kol saatlerinde çinko gümüşoksit, alkali mangan veya lityum tipi piller kullanılarak 1,5-3 yıllık sürekli bir çalışma ömrü sağlanır. Masa saatleri için alkali mangan türü kalem pil tercih edilirken, duvar saatleri için orta boy alkali mangan piller kullanılabilir. Kol saatlerinde sık karşılaşılan bir durum ani sıcaklık değişimleridir. Bu yüzden saatin içindeki pilin düşük ve yüksek sıcaklıklara dayanıklı olması çok önemlidir. Diğer önemli bir hususta pilin hizmet ömrü içerisinde sızmaması ve çevresini kirletmemesidir : Nikel Kadmiyum Nikel kadmiyum piller bilinen en eski sekonder pillerdir. Ni-Cd pilin dış kabı çeliktir. Silindirik biçimde olanları içerisinde bir bobin şeklinde sarılmış artı ve eksi yüklü çelik bantlar elektrot görevini yaparlar. Bu bantların üstü çok deliklidir ve pozitif elektrot üzerine nikel tozu ve negatif elektroda kadmiyum hidroksit maddesi tatbik edilerek, çok gözenekli ve geniş aktif yüzeyler elde edilir. Pozitif ve negatif elektrotlar arasında kısa devreyi önleyen, ancak iyon geçişine her iki yönde müsaade eden elyaf esaslı separatörler (ayırıcılar) bulunur. Elektrolit malzemesi olarak genellikle potasyum 15

17 hidroksit çözeltisi kullanılır. Pil bünyesinde kullanılan her türlü çelik bağlantı malzemeleri nikel kaplıdır ve bu suretle hem korozyon (aşınma) önlenir hem de iletkenlik arttırılır. Ni-Cd pillerin en büyük avantajı; enerji yoğunluklarının düşük ve başlangıç maliyetlerinin yüksek olmasına rağmen, yüzlerce kez şarj edilebildiklerinden uzun vadede çok ekonomik olmalarıdır. Uzun ömürlü ve özellikle güvenilir olmaları nedeniyle askeri amaçlı kullanımlarda her zaman tercih edilirler. Ni-Cd pillerin dezavantajı ise, zehirli kadmiyum maddesini içermeleridir. Bu nedenle 1990 yılından itibaren kadmiyum maddesi yerine hidrojenin bir alaşımı kullanılarak nikel metalhidrit piller geliştirilmiştir. Ni-Cd pillerin bünyesindeki kadmiyumdan dolayı üretim tesislerinde maliyeti çok arttırıcı hava ve su arıtma sistemlerinin kullanılması ve atıkların sürekli kontrol altında tutulması zorunlu olmuştur. Çevre kirlenmesine verilen önem Ni-Cd pillerin üretim ve kullanımını büyük ölçüde azaltmıştır : Nikel Metalhidrit Ni-Cd pillere nazaran daha yüksek enerji yoğunluklarına ulaşarak performans verimlerini 2-3 kat arttırmaları ve daha çevre dostu olmaları kullanım alanlarını genişletmiştir. 16

18 Silindirik Ni-Mh piller, yapı olarak Ni-Cd piller ile hemen hemen aynıdır. Negatif elektrot olarak kadmiyum yerine hidrit alaşımından elektrot kullanılmıştır. Silindirik ve düğme tiplerine ilaveten cep telefonları, bilgisayarlar ve taşınabilir ses ve görüntü cihazları için yassı biçimleri de bulunmaktadır. En büyük dezavantajları diğer pillere nazaran daha pahalı olmaları ve düşük sıcaklıklarda verimlerinin azalmasıdır. Aynı durum aşırı şarj ve deşarj akımlarının uygulanmasında da görülür. Örneğin Ni-Mh pillerin nominal kapasitelerine eşit bir akımla uzun süreli şarj edilmeleri akıntı ve deformasyona sebep olur. Ni- Cd pillerin kullanımı yani deşarjı esnasında piller sürekli olarak tam boşaltılmazlarsa, ve diğer bir deyişle nihai gerilimlerine ulaşılmadan tekrar şarja alınırlarsa hafıza etkeni denen bir olay ortaya çıkar. Ni- Mh piller ise bu hafıza etkeni olayından çok daha az etkilendikleri için önemli bir avantaja sahiptirler : Lityum İyon Lityum metali en hafif metal olma özelliğine karşın, çok yüksek bir elektrokimyasal potansiyeline sahip olmasından dolayı tek başına sekonder pil sistemlerinde kullanılamaz. Sekonder pillerde lityum metali yerine lityumun iyon durumunda yer aldığı kimyasallar kullanılmaktadır. 17

19 Lityum İyon pillerde önceleri negatif elektrot olarak karbon esaslı kok kullanılmış, daha sonraları grafit kullanılarak enerji miktarı arttırılmıştır. Pozitif elektrot olarak ise kobalt veya daha çevreci manganez kullanılmaktadır. Ni-Cd ve Ni-Mh pillere nazaran daha çevreci olan Liİ pillerin üretim maliyetleri daha yüksektir. Liİ pillerde, gerilim ve sıcaklık artışları, ısı sensörleri ve devre kesicileri şeklindeki harici koruma düzenekleri vasıtasıyla sürekli kontrol altında tutulur. Bu da pilin maliyetini arttıran en önemli faktörlerden biridir. Liİ piller yüksek akım çekişi gerektiren matkap, kalp şok aleti, sivil amaçlı telsizler ve pil sisteminin zaman zaman devreye alındığı cihazlarda kullanılmaz : Lityum Polimer LiP tasarımının diğer pil sistemlerinden farkı katı halde elektrolit kullanılmasıdır. Plastik film şeklindeki bir polimer elektrot çift taraflı iyon transferine müsaade eder, ancak iletkenliği yoktur. Bu tür pillerde sıvı veya jel halinde elektrolitin kullanılmaması alevlenme ve yanma riskini ortadan kaldırdığından, sistem çok daha güvenlidir. LiP pillerin ince olması, hafifliği, elektrolit sızıntının olmaması ve aşırı şarja karşı sağlanan mukavemeti bu pillerin avantajlarıdır. LiP pillerin en önemli dezavantajı ise zayıf iletkenliğe sahip olmasıdır. İletkenlik ancak 60ºC 18

20 sıcaklıkta olmaktadır. Ancak taşınabilir cihazların bu sıcaklıklarda kullanılması imkânsızdır : Lityum İyon Polimer Lityum polimer ve Lityum İyon pillerin birleştirilerek ve katı haldeki elektrolit maddesine bir miktar jel elektrolit ilave edilerek iletkenliği arttırılan ikiz sistemlerdir. Liİ pillere nazaran çok daha düşük yoğunluğa sahip olması ve çevrim ömrünün kısalığı önemli dezavantajlarıdır. Maliyetleri yüksektir. Metal bir dış kapları bulunması nedeniyle harici basınçlara, darbeye ve kıvrılmalara da çok hassastırlar : Şarjedilebilir Alkali Mangan (RAM) Kontrollü bir şarj işleminin yapıldığı pahalı şarj cihazları gereksinimi ve yüksek kapasitelerde verim düşüklüğü nedeniyle ülkemizde bu tür pillerin yaygın kullanım alanı yoktur Akümülatör ve Akümülatör Çeşitleri: 3.2.1: Akümülatör Yapısı: Akümülatörler genel olarak kimyasal tepkimeyi elektrik enerjisine çeviren sistemlerdir. Akümülatör bileşenlerini pozitif plaka, negatif plaka, seperatör, elektrolit ve akü kutusu olarak sınıflandırmak mümkündür. 19

21 : Akümülatör Plakaları: Şekil-2: Akümülatör plaka yapısı Akümülatör plakaları ızgara ve aktif maddeden oluşmaktadır. Izgara, aktif maddeyi tutan iskelet yapıdır ve elektrik enerjisini aktaran iletken görevi üstlenir. Izgara yapımında genel olarak kurşun, nikel ve bakır kullanılmaktadır. Aktif madde elektrolitle tepkimeye girerek elektrik enerjisi yaratan yapıdır. Izgarayla uyum sağlayacak şekilde birçok bileşenden oluşabilir : Separatörler: Elektriksel olarak yalıtkan olan seperatörler, mikron düzeyinde gözenekli yapıya sahiptirler. Genellikle polietilen, polipropilen, PVC ve cam lifi kullanılarak yapılan seperatörler gözenekli yapıları sayesinde, elektrolit içindeki iyon akışına izin vermektedirler : Elektrolit: Aktif madde ile tepkimeye girerek elektrik enerjisi yaratırlar. Akümülatör tip ve teknolojisine bağlı 20

22 olarak asit veya baz nitelikli olabildiği gibi, sıvı veya jöle (jel) yapıda da olabilmektedir : Akümülatör Kutusu: - Elektriksel olarak yalıtkandır, - İçindeki elektrolitle tepkimeye girmez, - Elektrolitin aşındırıcı etkilerine dirençlidir, - Akümülatörü bir bütün halinde tutabilecek ve dış etkenlere dayanımlı bir yapıdadır. Yukarıda belirtilen özellikleri sağlayan her malzemeden akümülatör kutusu yapılabilmektedir. Geçmişte ahşap ve ebonit kullanılırken, günümüzde daha çok plastik kökenli malzemeler kullanılmaktadır : Akümülatör Değerleri: Bir akümülatör Voltaj (V) ve Kapasite (Ah- Amper-saat) ile ifade edilmektedir. Voltaj ( V); pozitif ve negatif plakalar arasındaki potansiyel farktır. Plaka malzemesinin niteliği Voltajı belirler; kurşun plakalar 2V, Nikel - Kadmiyum plakalar ile Nikel-Metalhidrid plakalar ise 1.2V potansiyel yaratırlar. Kapasite (Ah-Amper-saat); akümülatörün verebileceği enerji miktarıdır. Akümülatörün aktif madde kütlesiyle doğrudan ilişkili olan kapasite, aktif madde iki katına çıkarıldığında, iki katına çıkmaktadır. Kapasite C5, C10, C20 gibi belirli standartlarla ifade edilmektedir. 21

23 Örneğin 100Ah(C5) kapasitedeki bir akümülatör; toplam 5 saatte 100 Amper enerji verir.100ah(c10) kapasitedeki bir akümülatör ise; toplam 10 saatte 100 Amper enerji verir. Bir başka ifade ile; 100Ah(C5) kapasitedeki bir akümülatör, 100Ah(C10) kapasitedeki bir akümülatörün yaklaşık iki katı ağırlığındadır : Akümülatörlerin Sınıflandırılması: Akümülatörler farklı kıstaslara göre sınıflandırılmaktadır; Malzeme sınıfına göre; Kullanım amacına göre; Elektrolit tipine göre; Uygulama alanlarına göre; : Malzeme Sınıfına Göre Sınıflandırma: Sodyum-sülfür; Kurşun-asit reaksiyonu kadar yetkin olup özgül enerjisi (çalışma süresi/ağırlık) daha fazladır. Japonlar tarafından 30 yıl kadar önce geliştirilmiş olup ticari uygulaması yapılamamıştır. Nikel-Çinko; Enerji yoğunluğu, çalışma sıcaklık aralığı ve uzun süre stoklandıktan sonra bile performansı iyidir. Fiyatının yüksekliği ve ömür süresinin kısalığı nedeniyle pazarda yer alamamıştır. Alüminyum-hava; Mekanik olarak şarj edilebilir. Bir şarj ile elde ettiği kapasite, kurşun- 22

24 asit akümülatörün şarj toplamına eşit kapasitededir. Ancak, çok sık olarak; akümülatör bileşenlerinin yenilenmesi, su eklenmesi ve oluşan cürufun uzaklaştırılması gerekir. Bunlara ek olarak alüminyum geri dönüşüm maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle ticari olarak başarı kazanamamıştır. Lityum-iyon; Yüksek Özgül enerjiye sahiptir. Küçük boylarda lityum-iyon aküler taşınabilir cihazlarda (cep telefonu, dizüstü bilgisayar vb)geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Kurşundan çok daha pahalıdır. Küçük akülerde bu maliyet farkı göze batmamaktadır, ancak otomotiv akümülatörü büyüklüklerinde önemli maliyet farkları oluşmaktadır. Bunun yanı sıra henüz verimli geri dönüşüm teknolojileri geliştirilememiştir. Nikel-metal hidrid; Sorunsuz ve hafif bir akümülatördür. Hibrid araçlarda denenmektedir. 150,000 kilometre ömür beklentisi belirtilmesine rağmen henüz bu boyutlarda denemeleri tamamlanmamıştır. Akümülatörde kullanılan metal maliyetlerinin kurşunun 25 katı olması, nikelin kanserojen olarak tanımlanması, yeterli miktar ve yetkinlikte geri dönüşüm tesisi bulunmaması ticari başarısını engellemektedir. Nikel-Kadmiyum; Sorunsuz ve kötü kullanmaya dayanımlıdır. Ayrıca geniş çalışma sıcaklık aralığına ve uzun süre stoklandıktan sonra bile iyi 23

25 bir performansa sahiptir. Kurşun-asit akümülatörlerden 3-5 kez daha pahalıdır. Kadmiyumun çevresel etkileri nedeniyle üretimlerine kısıtlamalar getirilmektedir. Kurşun-asit; Teknoloji, yaklaşık 150 yıldan beri kullanılmakta ve geliştirilmektedir. Çok geniş bir boyut ve kapasite aralığında, çok farklı teknolojilerle üretim yapılmaktadır. Kurşun-asit akümülatörler, diğer akümülatörlerle karşılaştırıldıklarında; birim maliyet başına en yüksek kapasiteye ve en uzun ömür süresine sahiptir. Diğer akümülatörlerle karşılaştırıldığında, en yüksek geri dönüşüm oranına sahip akümülatörün %97-%99 oranı ile kurşun-asit akümülatörler olduğu görülmektedir. Toplama, taşıma ve geri dönüşüm organizasyonları dünya çapında başarılı olarak faaliyet göstermektedir. Temel malzemelerinden kurşun ağır bir metal olup zehir etkisi yapabilmektedir. Sülfürik asitte kontrolsüz ve işlem görmeden doğaya verildiğinde yaşamı olumsuz şekilde etkilemektedir : Akümülatörler Çeşitleri: : Ni-Cd Akümülatörler: Çelik veya plastik akümülatör kutularında kullanıma sunulur. Pozitif plakada; nikel hidroksit, negatif plakada ise kadmiyum kullanılır. Elektroliti asit 24

26 değildir. Bir baz olan potasyum hidroksit çözeltisi kullanılır. Nikel- Kadmiyum akümülatörler, kurşun-asit sınıflandırmalarında belirtilen tiplere benzer şekilde üretilebilir ve kurşun-asit akümülatörlerin kullanıldıkları her yerde kullanılabilir. Daha yüksek ortam sıcaklıklarında kullanılabilir. Uzun süre deşarj olmuş durumda bekletilse bile kalıcı bir zarar görmeden çalışmaya devam edebilir. Kullanım sırasında sorun çıkarmaz ve son derece güvenilir akümülatörlerdir. Genellikle demiryolu, metro, gemi, uçak vb toplu taşıma araçlarında, telekom ağları altyapısında, hastanelerde tıbbi cihazlarda, acil durum aydınlatma cihazları dahil olmak üzere, acil durum ve alarm sistemlerinde ve kablosuz elektrikli aletlerde kullanılmaktadır : Kurşun Asit Akümülatörleri: En basit haliyle bir kurşun asit akümülatör; bir kutu ve kapağı, kurşun ızgara üzerine ana maddesi kurşun oksit olan aktif malzeme sıvanmış bir pozitif ve bir negatif plaka, iki plaka arasına yerleştirilmiş bir seperatör, plakaların üzerine çıkacak şekilde doldurulmuş sülfirik asit çözeltisinden oluşur. Doğru akım elektrik enerjisini kimyasal enerjiye çevirip depo eden ve devrelerine alıcılar bağlandığında bu enerjiyi tekrar elektrik enerjisine dönüştürerek alıcıları çalıştıran, elektro kimyasal statik bir elemandır. 25

27 Birbirlerinden separatörlerle ayrılan, peş peşe dizilmiş pozitif ve negatif plakaların elektrolit ile reaksiyona girerek elektrik enerjisinin oluşturulduğu ve depolandığı sistemler, plaka, perde, seperatör ve griftten oluşmuştur. AKÜ ELEMANLARI 1 : PLAKA 2 : PERDE 3 : SEPERATÖR 4 : GRİFT Şekil-3: Kurşun Akü elemanları ve çalışma prensibi Araç akülerinde öncelikle kullanım amacı, aracın ihtiyaç duyduğu ilk çalıştırma yani marş basma gücünü sağlamaktır. Bununla birlikte araç içindeki diğer tüketim kaynakları için de enerji verme görevini üstlenir. Akünün zaman içerisinde boşalarak beslediği elektrik miktarına kapasite denir ve amper saat ( Ah ) 26

28 olarak belirlenir. Kapasite, plakaların yüzey alanlarına, sayılarına ve kullanılan separatörlerin geçirgenliklerine bağlıdır. Marş motorunu çalıştırırken ani olarak çekilen akım miktarına marş gücü denir. Marş gücü - 18 C de ölçülür ve amper (A) olarak tanımlanır. Akü üzerinde bulunan etiketlerde marş gücüne ait tanımlar genelde DIN, EN, SAE, TS gibi normlarda yapılmaktadır. Aküleri kullanım amacına, elektrolit tipine ve uygulama alanlarına göre sınıflandırmak mümkündür. i) Kullanım Amacına Göre; - Starter Akümülatör (SLI Battery): Ani enerji çekimi için tasarlanan starter akümülatörlere en güzel örnek otomobil aküler verilebilir. Plaka kalınlığı az, ama sayısı fazladır. Kullanım ömrü süresince Şarj-Deşarj döngü sayısı düşüktür. - Derin Deşarj Akümülatör (Deep Cycle Battery) : Anlık enerji verimi düşüktür fakat uzun süreler boyunca akım çekilebilir. Plaka kalınlığı startere göre fazladır. Kullanım ömrü süresince Şarj-Deşarj döngü sayısı yüksektir. - Çok amaçlı Akümülatör (Dual Purpose Battery) : Yukarıdaki her iki amaca da belli ölçüde uyan akümülatördür. ii) Elektrolit Tipine Göre; 27

29 - Islak Hücreli Akümülatör (Wet Cell Flooded): Hücre içinde sıvı halde elektrolit bulunur. İki şekilde üretilir; Normal(Havalandırmalı-Wented); Şarj sırasında akümülatör kapağından gaz çıkışı(h) ve dolayısı ile su eksilmesi olur. Akü kapağını açıp su ve elektrolit ilavesi mümkündür. Bakımsız(Sealed-Maintenance free); Kapak tasarımı ve plaka malzemesi farklıdır. Kapak sistemi belli bir basınç altında gaz çıkışına izin vermez. Su eksilmesi çok düşüktür. Ömrü boyunca su ilavesi gerektirmez. Her iki akümülatör tipi de; Starter, Derin Deşarj veya Çok amaçlı olarak kullanılabilir. Telekom Sabit tesis uygulaması, Forklift Traksiyoner uygulaması, Otomobil Otomotiv uygulaması ve Motosiklet Otomotiv uygulaması örnek olarak gösterilebilir. - Vana Ayarlamalı Akümülatör (VRLA-SLA)(Valve Regulated Lead-Acid Battery, Sealed Lead-Acid Battery); Kapak sistemi belli bir basınç altında gaz çıkışına izin vermez. H ve O gazları hücre içinde tekrar çevrime girerek tekrar su haline gelir. Su eksilmesi yok kabul edilebilir. H gazı çıkışının olmaması ve serbest halde elektrolit bulunmaması nedeniyle her iki akümülatörde en 28

30 güvenli akümülatörler olarak kabul edilir. Elektrolit sızması olmadığı için akümülatörler kullanım yerine her pozisyonda (dik, yatık) yerleştirilebilir. Islak Hücreli Akümülatörlere (Wet Cell Flooded) göre daha fazla enerji saklar, daha geç sülfatlaşır, ömürleri ve şarj-deşarj sayıları daha fazladır, sıcak ortamlarda çalışabilirler, derin deşarj kullanımına uygundurlar. - Jel akümülatör (GEL Cell Battery); Elektrolite silis bileşikleri eklenerek, koyu kıvamlı jöle haline gelmesi sağlanır. Akümülatör kırılsa bile elektrolit akışısızması olmaz. Şarj sırasında daha düşük Voltaj gerektirir. Aşırı şarja karşı hassastır. Çok derin deşarj edilmeye uygundur. Sıcak ortamlarda çalışmaya uygundur. - Kuru akümülatör (AGM Battery): Teknik anlamda ıslak hücreli akümülatör olarak kabul edilse bile, seperatör yapısından dolayı tamamen farklı bir akümülatördür. Seperatörler, cam elyafı yapısındadır. Akümülatör hücrelerine doldurulan sıvı elektrolit, plakalarla sıkı temasta olan bu seperatörler tarafından tamamen emilir. 29

31 Akümülatör kırılsa bile elektrolit akışısızması olmaz. Şarj ve deşarj verimliliği yüksektir. Derin deşarj edilmeye uygundur. iii) Uygulama Alanlarına Göre; - Starter uygulamaları (SLI Battery): Genellikle Sıvı elektrolit içerir. Kara ve deniz taşıt araçlarında, traktörlerde, jeneratörlerde kullanılır. Voltaj değerleri; 6V, 12V, 24V ve 48V olabilir. 6V genellikle motosikletlerde, 12V taşıt araçlarında, 24V bazı özel araç ve uçaklarda kullanılır. - Cer-Traksiyoner uygulamaları (Traction battery): Traksiyoner akümülatörler; ıslak hücreli(wet Cell), Jel (Gel Cell) ve AGM tipinde olabilir. Ömür süreleri 5+ yıldır. Beklenen şarj deşarj döngü sayıları; ıslak hücrelilerde 1500, VRLA(Jel ve AGM) tiplerinde 300+ dır. Bu akümülatörü kullanan araçların başka bir enerji kaynağı yoktur. Tüm enerjisini akümülatörden alır. Akümülatör deşarj olduğunda, ya başka bir şarjlı akümülatörle değiştirilir, yada araç şarj süresi sonuna kadar çalışmasını durdurur. Kullanım yerleri; fork liftler, istifleyiciler, temizlik makineleri, golf car, hava alanı araçları, yer altı maden lokomotifleri vb.dir. Yakıt emisyonunun, 30

32 gürültünün istenmediği, yangın ve patlama risklerinin bulunduğu ve kısa mesafelere ulaşım yapılan ortamlarda çalışmaya uygundurlar. Traksiyoner akümülatörlerin küçük bir kısmı 6V,12V ve 24V luk plastik akü kutusu içinde üretilir.%90 a varan kısmı ise aside dayanıklı kaplama yapılmış üstü açık çelik kasa (kazan) içine 2V luk hücrelerin yerleştirilmesi ve hücre kutuplarının birbirine kurşun köprü yada kablo ile bağlanması sonucu oluşturulur. Tek bir akümülatör ağırlığı 10,000 Kg ı bulabilir. Genellikle 12V-96V ve 150Ah-1500 Ah aralığında üretilirler. - Stasyoner-Sabit tesis uygulamaları (Stationary- Stand-by Battery): Stasyoner akümülatörler; Islak hücreli(wet Cell), Jel (Gel Cell) ve AGM tipinde olabilir. Ömür süreleri; ıslak hücrelilerde 10+yıl, diğerlerinde 5-10 yıldır. Beklenen şarj deşarj döngü sayıları; ıslak hücrelilerde 1500, VRLA(Jel ve AGM) tiplerinde 300+ dır. Günlük yaşamın her alanında kullanılır. Girmediği sektör yoktur denebilir.başlıca kullanım alanları; ana elektrik kaynağının kesilmesi durumunda yedek enerji olarak; haberleşme sistemleri, uçuş kontrol ve hava alanı yer sistemleri, hastaneler, ulaşım sinyalizasyon sistemleri, yangın güvenlik ve alarm sistemleri, bilgisayar sistemleri- KGK, elektrik şebekesinin bulunmadığı yerlerde ana enerji kaynağı olarak; Güneş enerjisi sistemleri (Fotovoltaik uygulamalar)(sinyalizasyon, röle 31

33 istasyonları, deniz fenerleri-şamandraları, sismik istasyonlar, tekneler vb), rüzgar enerjisi sistemleri, jeneratör destekli sistemleri, madenci lambaları, enerji dağıtım güç dengeleme uygulamaları, enerji santrallerinde arz-talep dengesini sağlamak amaçlıdır. - Askeri uygulamalar: Akümülatörler bir çok askeri uygulamada yer almaktadır. Denizaltı akümülatörlerinden, el telsizlerine kadar her alanda kullanılmaktadır. - Ev içi uygulamalar: Genellikle AGM tipi ve küçük boyutlu akümülatörler kullanılmaktadır. Kullanım alanları; Elektrikli el aletleri, ışıldaklar, oyuncaklar, skuter ve bisikletlerdir. 32

34 3-3 PİYASADAKİ KULLANIM ALANLARI Geniş ürün yelpazesi içerisinden doğru olan pil türünü belirlemek kolay gibi görünse de kullanım için hangi pilin uygun olduğunun belirlenmesi güç olabilir. Sekonder pil (şarjlı pil), primer pil ya da şarj edilebilir alkali-mangan pil mi? Şarjlı piller sıkça kullanılan cihazlar için uygundur, örneğin taşınabilir CD-çalar ve oyuncaklar. Nadiren kullanılan cihazlar (örneğin el fenerleri) için primer piller uygundur. Şarjlı Ni- Cd piller özel kullanım yerleri dışında mümkün olduğunca satın alınmamalıdır. Bu piller zehirli kadmiyumu maddesini ortalama %18 oranında içermektedirler ve çevre dostu olan Ni-Mh pillere göre daha sınırlı bir enerji kapasitesine sahiptirler. Aşağıdaki tablolardan pil ve akülerin genel kullanım alanları hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. 33

35 TEKNOLOJİ BAZI KULLANIM YERLERİ TÜRÜ EVSEL & OTOMOTİV ENDÜSTRİY EL Şarj Edilemez Şarj Edilebilir Alkalin ve Çinko Karbon Radyolar, Oyuncaklar, lambalar Evsel Fotoğraf uygulamaları, uzaktan kumanda Lityum kameralar Evsel Düğme Piller ( Çinko Hava, Gümüş Taşınabilir Kuru Oksit, Manganez Dioksit, Lityum) Saatler, işitme cihazları, hesap makineleri Piller (<1 kg) Evsel Taşınabilir Nikel Kadmiyum Telsiz Telefon, Acil Aydınlatma Lambaları Evsel Taşınabilir Nikel Metalhidrit Telsiz ve taşınabilir telefonlar Evsel Lityum İyon Cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, Evsel Kurşun Asit Akümülatörleri Otomotiv sektörü Evsel Bakım gerektirmeyen Kurşun Asit akümülatörleri Alarm sistemleri, Acil Aydınlatma Cihazları,Işıldak Otomotiv Aküleri Evsel Endüstriyel Endüstriyel Nikel Kadmiyum Haberleşme, demiryolu Endüstriyel Endüstriyel Endüstriyel Endüstriyel Nikel Metalhidrit Elektrikli /Hibrit Araçlar Evsel Endüstriyel Tablo-1: Pil ve akümülatör çeşitlerinin bazı kullanım yerleri 34

36 Tablo-2: Pil kullanım alanları Cihaz Cihaz Örnekleri Sıkça Kullanılan Pil Grubu Türleri Fotoğraf Dijital Video Şarjlı Piller Makinesi Kamera (Lityum-İyon) ve Video Flaş Primer Piller, Şarjlı Piller (Ni-Mh) Dijital Kamera Şarjlı Piller (Ni-Mh-, Lityum İyon) Ev Ve Şarjlı Pil İle Şarjlı Piller Tamir Çalışan Tornavida, (Ni-Mh, Ni-Cd) Aletleri Matkap Saat / Çalar Saat Primer Piller (AgO, Düğme Piller) Şarjlı Piller (Li-İyon) Kullanım Yerine Kullanılabilen Sıklığı Şarjlı Piller (Li-Polimer) Nadiren Şarjlı Piller Düzenli (Li-İyon) Güç Kaynağı Sürekli Solar Ya Da Otomatik Saatler 35

37 Bilgi İşlem Tıraş Makinesi Şarjlı Piller (Ni-Mh, Li-İyon) Düzenli Şebeke Elektriği, Köpüklü Tıraş Işıklar, Lambalar Primer Hücreler Nadiren Şebeke Elektriği, LED- Aydınlatmaları, RAM El Fenerleri Primer Hücreleri Nadiren, Düzenli LED Aydınlatmaları LED Aydınlatmaları-, RAM* Bisiklet Lambaları Primer Hücreler, Düzenli Dinamo, Şarjlı Piller (Ni-Mh) Şarjlı Pil İle Şarjlı Piller Nadiren Mekanik Cihazlar, Çalışan Çim/çit (Ni-Mh, Ni-Cd) Şebeke Elektriği, Li-İyon Kesme Makinaları Piller Cep Telefonları Şarjlı Piller (Ni-Mh, Li-İyon) Düzenli, Devamlı Şarjlı Piller (Li-Polimer) Diz Üstü Şarjlı Piller Düzenli Şarjlı Piller (Li-Polimer) Bilgisayarları (Ni-Mh, Li-İyon) 36

38 Hesap Makineleri Primer Piller Düzenli Solar Pilleri (Güneş Gümüş Oksit ve, Lityum Enerjisi) Düğme Pilleri Eğlence CD-Çalar, MP3- Primer Piller Nadiren, Düzenli RAM*, Amaçlı Çalar (Alkalin) Li-Polimer Elektronik Elektrikli Oyunlar Şarjlı Piller Nadiren düzenli Cihazları (Ni-Mh, Li-İyon) Uzaktan Şarjlı Piller Sık Kullanım Şarjlı Piller (Li-Polimer) Kumandalı Kurşun Asit Aküleri, Ni- Oyuncaklar Cd, Ni-Mh Diğer Oyuncaklar Primer Piller Sık Kullanım RAM* (AlMn) 37

39 Tıbbi ve İşitme Cihazları, Sekonder Piller Sürekli Lityum Düğme Pilleri, İşitme (Cihazlar Zn-Hava Düğme Pilleri Ni-Mh Cihazlar eklenecek) - Primer Piller Tek Tebrik Kartları Primer Piller Tek Kullanımlık Kullanımlık Ürünlerle Promosyon Ürünleri Promosyon Ürünleri Güvenlik Acil Aydınlatma Şarjlı Piller Nadiren Ni-Cd-, Kurşun Asit Aküleri Alarm Cihazı Şarjlı Piller Düzenli * RAM: Şarjedilebilir Alkali Mangan RAM, Şarjlı Piller Ni-Mh 38

40 3-4 PİL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Primer ve sekonder pil sistemlerinin kullanımında şarj ve depolama süreçleri esnasında bazı kurallara uyulması gerekmektedir. Uyulacak kurallar sayesinde sistemin ömrü uzatılabilir, insan ve çevre sağlığı açısından zararları en aza indirilebilir. Peki, pil kullanırken nelere dikkat etmeliyiz? ί) Türkiye de pil üretimi yapılmamaktadır. Piyasaya sürülen pillerin tamamının ithal olduğu düşünüldüğünde, menşei belli olmayan pillerin satın alınmaması gerekmekte, dünyaca tanınmış pil markalarının kullanımına özen gösterilmelidir. ίί) Farklı gerilim ve tiplerdeki piller ve şarjlı/şarjsız piller aynı cihaz içinde kullanılmamalıdır. Bu gibi durumlarda piller arasında en düşük gerilime sahip olanı öncelikle deşarj olup ömrünü tüketecek ve bilahare bu pil şişecek, delinecek ve akacaktır. Ayrıca bozulan pil iyi konumda olan diğer pilleri de bozacaktır. Cihazlardaki piller değiştirilirken, tamamının yenileriyle değiştirilmesine dikkat edilmelidir. ίίί) Piller hiçbir şekilde ısıtılmamalı ve ateşe atılmamalıdır. Piller devamlı güneş ışığı alan yerlerde tutulmamalı, soba veya radyatör gibi ısı kaynaklarından uzakta muhafaza edilmeli ve özellikle yazın arabaların torpido gözlerinde bırakılmamalıdır. 39

41 ίυ) Pillerin artı ve eksi uçları birbirlerine iletken bir madde ile birleştirildiğinde kısa devre oluşur ve açığa çıkan yüksek seviyedeki akım nedeniyle pilde elektrolit sızması, gaz çıkışı, yanma ve hatta patlama meydana gelebilir. υ) Piller ve bataryalar sökülmemeli, içleri açılmamalı, delinmemeli ve ezilmemelidir. Aksi takdirde pilin elektrolitinin dışarıya sızması ve ciltle hatta gözle teması söz konusu olabilir. Bu gibi durumlarda yapılacak ilk şey temas noktalarının bol suyla yıkanmasıdır. υί) Düğme pillerin çocuklar tarafından kolayca yutulabilme riskine karşı, piller ortalıkta bırakılmamalıdır. υίί) Gaz çıkışı, ısınma, şişme, akma, yanma, alevlenme ve patlama riskine karşılık özellikle primer piller ve primer lityum piller kesinlikle şarj edilmemelidir. υίίί) Sekonder piller kendilerine mahsus cihazlarda 15-25ºC sıcaklık aralığında vebelirlenen şarj sürelerine uyularak şarj edilmelidir. ίx) Lityum İyon piller çok yüksek enerji kapasitelerine sahip olduklarından, bu pillerin kullanımında çok dikkatli olunmalı ve üretici tarafından belirlenen şarj koşullarına uyulmalıdır. x) Uzun süre kullanılmayan cihazlardaki piller çıkartılmalı, kutupları kuru bir bezle silinmeli ve artı kutup bir bantla kapatılarak, naylon bir torbada muhafaza 40

42 edilmelidir. Ayrıca yeni satın alınmış piller kullanılıncaya kadar orijinal ambalajından çıkartılmamalıdır. xί) Piller su, deniz suyu veya diğer oksitleyici maddelerle temas ettirilmemelidir. Bu tür maddeler başlık ve diğer metalik kısımlarda paslanmaya yol açacaktır. xίί) Piller yüksek sıcaklık yaratacağından direk lehimleme işlemlerine tabi tutulmamalıdır. 41

43 3-5 CEP TELEFONLARI: Kullanım Koşulları: İlk jenerasyon cep telefonlarında Ni-Cd piller kullanılırken, daha sonra Ni-Mh pilleri kullanılmaya başlanmıştır. Ancak günümüzde Lityum İyon piller hemen hemen bütün uygulamalarda tercih edilmeye başlanmıştır. Liİ pillerinin ince olması, enerji kapasiteleri ve gerilim değerlerinin yüksek olması ve çevrim ömürlerinin daha uzun olması en önemli avantajlarıdır. Liİ pillerin en önemli dezavantajları ise, aşırı şarj ve tampon şarjı kabul etmemeleri ve kalıcı enerji kayıplarına yol açılmaması için daha sık şarj edilmeleridir. Piyasada maalesef kalite yönünden standartların oldukça altında kalan cep telefonu pillerini bulmak mümkündür. Ancak bu tür pillerin kullanımı kesinlikle güvenli değildir. Ucuzluk sağlamak için bazı Liİ pillere koruyucu devreler konulmamıştır ve bu tür piller tam şarjlı duruma gelince, şarj akımı kesilmediğinden sistem ısınmaya başlar, ısının daha da artması telefonun plastik kısımlarının erimesine ve devrelerin tahrip olmasına yol açar. Bundan dolayı batarya değişimlerinde yalnız üretici tarafından tavsiye edilen markada pillerin satın alınması gereklidir. Bazen piyasada ucuz ve sahte şarj cihazlarına da rastlanmaktadır. Bu tür şarj cihazlarında koruma devreleri bulunmaz ve şarj sonunda şarjın kesilmemesi 42

44 durumunda Liİ pillerin alev alarak yanmasına ve patlamasına sebep olabilir. Bundan dolayı yalnız üretici tarafından tavsiye edilen markada şarj cihazlarının satın alınması gereklidir Muhafaza Koşulları: Gündüz sıcağında cep telefonları araç torpido gözünde bırakılmamalıdır. Çünkü aşırı sıcaklıkta pilin bünyesindeki aktif madde bozulmakta, pilde şişme ve deformasyon gözlemlenmektedir. Bundan dolayı cep telefonu sıcaklığının 45ºC yi aşmamasına özen gösterilmelidir. Cep telefonlarına ait şarj cihazları kendi bünyelerinde koruma devrelerine sahiptir. Bu nedenle pille birlikte verilen orijinal şarj cihazları kullanılmalıdır. Aksi takdirde yanma ve patlama riskleri ile karşı karşıya gelinebilir. Cep telefonu bataryalarının aşırı sıcaklık artışı olmadan veya bu sıcaklık artışını yaratacak bir kısa devre oluşmadan, durduğu yerde yanması ve patlaması söz konusu değildir. 43

45 3-6 AKÜMÜLATÖR KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Ürün üzerinde verilen güvenlik bilgileri kontrol edilmelidir. Özellikle araç üzerindeyken akü yanında sigara içilmemelidir. (Aküden şarj esnasında Hidrojen gazı çıkışı vardır ve hidrojen gazı yanıcı bir gazdır). Kullanılan aletleri kutup başlarına yakın konulmamalıdır. (Kısa devre ile kıvılcım ve patlamaya sebebiyet verilebilir) Akü üzerindeki etiketlerde yer alan güvenlik sembolleri mutlaka incelenmelidir. Akü eğilmemeli ve buşonlar kapalı olmalıdır. Kutup başları vazelinli olmalıdır. Kuru ve soğuk (10 25ºC) ortamda stoklanmalıdır İlk giren ilk çıkar uygulanmalıdır. Her ay voltaj kontrolü yapılıp, gerekli ise şarja alınmalıdır. Uzun süre stokta düşük voltaj seviyesinde bekleyen akülerde mikro kısa devreler oluşur. Akülerin şarjında 1/20 akım değeri kullanılmalıdır. Şarj bitimi yoğunluk 1.28 gr/cm3 (25ºC) e gelince durmalıdır. Asla elektrolit ilavesi yapılmamalıdır. Elektrolit seviyesi separatör seviyesinin altına düşmüş ise sadece saf su (demineralize) ilave edilmelidir. (separatör üzerine + 15 mm). 44

46 Şekil-4: Kurşun Asit Akümülatör Kullanım Kılavuzu 45

47 4- PİL VE AKÜMÜLATÖRLERDE BULUNAN TOKSİK METALLERİN ÇEVREYE VE İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ Kurşun Kadmiyum Cıva Atomik Hacim Hacim 11,35 8,6 g/cm 3 13,6 g/cm 3 g/cm 3 Erime 327 ºC 320,9 ºC -38 ºC Noktası Kaynama 1740 ºC 765 ºC 357 ºC Noktası Kimyasal Pb Cd Hg Sembolü Mineral Formu Galena (Zinc refining) Çinko rafinerisinden (Cinnabar ore) Sinabar Cevherinden Tablo-3: Kurşun, Kadmiyum ve Cıvanın kimyasal karakteristikleri 4.1. Cıva (Hg): Piller çöpe atıldığı zaman katı atık depolama sahasında zamanla bozunarak bazı tehlikeli ve zararlı maddeler serbest hale geçebilir. Bunlardan en tehlikelisi cıvadır. Cıva doğada bozunmaz. Cıva ve cıva bileşikleri halk ve çevre sağlığı bakımından çok tehlikeli ve toksiktir. Akan pildeki cıva hızla deri veya solunum yolu ile vücuda girebilir. Bu maddenin eser miktarda bulunması dahi ciddi tehlike oluşturur. İçme suyu veya gıda zinciri yolu ile insan vücuduna giren cıva; 46

48 - Merkezi sinir sisteminin tahribine ve kansere, - Böbrek, karaciğer, beyin dokularının tahribine, - Sakat doğumlara neden olmaktadır. Ancak son yıllarda gerçekleştirilen teknolojik gelişmeler sonucunda ZnC ve AlMn pillerindeki civa oranı insan sağlığına zarar vermeyecek seviyelere indirilmiş ve hatta sıfır cıva içeren piller üretilmeye başlanılmıştır Kadmiyum (Cd): Ağır metaller içerisindeki tehlikeli ve toksik maddelerden biri de kadmiyumdur. Kadmiyumlu piller çöpe atıldığı zaman depo sahasında Kadmiyum ve bileşikleri serbest hale geçerek suya karışır. Kadmiyumlu sızıntı suyu, içme suyunu ve toprağı kirleterek gıda zinciri ve içme suyu yolu ile insan vücuduna girer. Kadmiyum; - Akciğer hastalıklarına, - Prostat kanserine, - Kansızlığa, doku tahribine, - Böbrek üstü bezlerin tahribine neden olur. Kadmiyumun vücuttaki yarılanma ömrü yıl arasında değişir. Dolayısıyla havada, gıdada ve içme suyunda kadmiyum biriktikçe vücuttaki birikmesi giderek atar. 47

49 Vücut kadmiyumu kalsiyum gibi algılar ve kadmiyum vücutta birikmeye başlar. Vücutta kalsiyum eksilmesinden dolayı kemikler yavaş yavaş zayıflamaya başlar. Ayakta durmak hatta öksürmek bile kemiklerin kırılmasına hatta iskeletin ufalanarak neticede hastanın ölmesine neden olur Nikel (Ni): Nikel ve bileşikleri ağız yoluyla alındığında zehir etkisi yaratmaktadır. En fazla akciğer ve beyinde yüksek konsantrasyonlar tespit edilmiştir. Deriyi tahriş etmesinin yanısıra kalp damar sistemine çok zararlı ve kanserojen bir metaldir. Nikel içerikli atıkların kontrolsüz atılması durumunda toprağa bulaşmak suretiyle bitkilere zehir etkisi yapmaktadır Kurşun (Pb): Kurşun vücuda solunum, içme suyu ve gıda zinciri yolu ile girer. Vücuda alındığında organlar kurşunu kalsiyum gibi algılar ve vücutta birikmeye başlar. İşitme bozukluğuna, sinir iletim sisteminde bozukluğa ve hemoglobin bileşiminde düşmeye, kansızlığa, mide ağrısına, böbrek ve beyin iltihaplanmasına, kısırlığa, kansere ve toksik etkisinden dolayı ölüme neden olmaktadır Elektrolit (Asit, Baz vb.): Ağır metallerin yanında akümülatörlerin içeriğinde bulunan elektrolit görevi yapan sıvılar örneğin 48

50 sülfürik asidin ticari değeri olmamasından dolayı kontrolsüz bir şekilde çevreye bırakılması toprak, hava ve su kirliliğine sebep olmaktadır. Bahsedilen zararlı etkilerinden dolayı kullanılmış pil ve akümülatörlerde tehlike oluşturmaması için ayrı toplanması, taşınması ve geri kazanılması gerekmektedir. Sülfürik asit, fiziksel temas ile veya buhar buğusunun teneffüs edilmesi halinde vücuda zarar verebilen korozif bir maddedir. Sülfürik asit cilde temas ettiğinde cildi yakar. Tekrarlı veya uzun süredir devam eden buhar ve buğuya karşı korunmasızlık, ciddi akciğer ve bronş hasarlarına sebep olabilecek üst solunum yolu iltihaplarına sebep olur. Tüketilmiş yani atık niteliğine kavuşmuş akülerdeki elektrolit, yeni akünün elektrolitinde bulunan kurşun miktarının 70 katı kadar kurşun içerir. Bu nedenle, atık akülerden asit ortaya çıkması sağlık ve çevre için daha büyük bir tehlike oluşturur Pillerin Çevreye Etkileri Nelerdir? 1990 yılı öncesinde, Çinko-Karbon ve Alkalimangan tipi silindirik ve düğme pillerin bünyesinde %2 oranına kadar performans arttırıcı cıva maddesi ilave edilmekteydi. Bu maddenin zehirli oluşu ve insan sağlığına yönelik zararları göz önünde tutularak, civanın pillerde kullanımı 1991 yılından itibaren kademeli olarak azaltılmaya başlanılmış ve bugün bahis konusu miktar %0,0005 e kadar düşürülmüştür. Diğer taraftan, bünyesinde sıfır cıva içeren pillerin de üretimine 49

51 başlanılmıştır. Cıva maddesiyle ilgili tek istisna düğme pillerin bünyesinde hala %2 ye kadar müsaade edilmesidir (ortalama değer % 1 dir.). Diğer pil türleri ve akümülatörler cıva içermezler. Şarj edilebilen türdeki nikel-kadmiyum ( Ni-Cd) pilleri zehirli ve insan sağlığını etkileyebilen kadmiyum maddesini barındırırlar. Pillerdeki kadmiyum oranı kullanılan teknolojiye göre %15-25 dolaylarında değişir. Ni-Cd pillerinde kadmiyum maddesi miktarının teknik olarak düşürülmesi mümkün olmadığından bu piller yerine Ni-Mh pil türü geliştirilmiş ve Ni-Cd pillerinin kullanım yerleri şimdilik kablosuz güç aletleri, tıbbı cihazlar, acil aydınlatma/alarm sistemleri, uzay araçları ve askeri amaçlı cihazlarla sınırlandırılmıştır. Bu sınırlamanın 2012 yılından itibaren daha da daralacağı ve zaman içerisinde bahis konusu pillerin pazar payının çok azalacağı tahmin edilmektedir. Şu anda AB ülkelerinde piller bünyesinde bulunmasına müsaade edilen kadmiyum miktarı azami %0,002 dır. Kurşun maddesi taşınabilir pil ve bataryaların bünyesine girmez. Zehirli nitelikteki bu madde yalnız otomotiv aküleri ile kurşun-asit esaslı endüstriyel akümülatörlerin üretiminde kullanılır. AB Direktifinde %0.004 den fazla kurşun içeren akümülatörler için etiketleme ve işaretleme zorunluluğu getirilmiştir. Atık pil ve akümülatörlerin kontrolü ile ilgili yönetmeliklerde, pillerin çöpe atılmasını önlemek bakımından, pil ve akümülatörlerin üzerinde (veya ambalajında) üstünde çarpı işareti bulunan bir çöp bidonu 50

52 şeklinin bulunması zorunlu kılınmıştır. Pil veya akümülatörler bünyesinde bulunan cıva, kadmiyum veya kurşun maddesi miktarının yukarıda belirtilen oranların üstünde olması durumunda da, çöp bidonunun altına bu maddelerin kimyasal sembollerinin yazılması gerekmektedir. Taşınabilir pil ve bataryalar bünyelerinde herhangi bir radyoaktif madde içermezler. 51

53 5- ETİKETLEME VE İŞARETLEME Şekil 5- Üzerine çarpı çekilmiş tekerlekli bidonun EC sembolü Şekil-6- ISO geri dönüşüm sembolü Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğin 33 üncü maddesi uyarınca pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesinde; a) Atık akümülatörlerin ayrı toplanmasını sağlayacak sembol olarak, APAK Yönetmeliğin 1 no lu ekinde yer alan ve yukarıda Şekil 1 de gösterilen sembolün üretici tarafından kullanılması, b) Sadece nikel-kadmiyum ve kurşun-asit sekonder hücre ve sekonder pil ürünlerinin (şarj edilebilir piller) Türk Standartlarında (TS EN 61429) belirtilen şekilde (yukarıda Şekil 1 ve Şekil 2 de gösterilen işaretlerle) etiketlenmesi ve işaretlenmesi, c) Sadece nikel-kadmiyum ve kurşun-asit sekonder hücreler ve sekonder pillerin elektro kimyasal sistemini gösteren kimyasal sembollerle ilgili işaretlenmesi (Pb veya Ni-Cd), 52

54 d) Düğme piller için; ağırlıkça milyonda beş (% 0,0005) den fazla cıva (Hg) içeren düğme tipi piller ile bu tür düğme pillerden oluşturulan pillerin ambalajlarını yukarıda gösterilen sembol (Şekil- 1) ile işaretlenmesi, e) Atık akümülatörlerin geri kazanımlarının sağlanmasından yükümlü olan üreticilere geri dönmesini sağlamak amacıyla, bu ürünlerin etiketlenmesinde depozitoludur ibaresi ile Bakanlık tarafından firmaya verilen kod numarasının yer alması, f) Kurşun asit akümülatörlerin üzerinde Pb ya da kurşun ve GERİ KAZANILIR ifadesi ya da GERİ KAZANILACAK AKÜ ibaresinin bulunması, ayrıca bu ürünlerin dış ambalajlarında da aynı ibarelerin bulundurulması, gerekmektedir. 5.1 İşaretleme Ve Etiketleme Örnekleri Bunlar örnek olması amacıyla verilmekte olup, aşağıdaki işaretlerin bulunması yeterlidir. a) Ağırlıkça % 0,0005- %2 arası cıva içeren düğme tipi piller için etiketleme örneği: Hg b) Nikel-Kadmiyum pillerin işaretlenmesi: 53

55 veya Ni-Cd NiCd c) Kurşun-Asit pillerin işaretlenmesi: veya Pb Pb d) Kurşun-Asit Akümülatörlerin işaretlenmesi örneği (ürün üzerinde ve dış ambalajında): AKÜ-XX (Firma Kodu) DEPOZİTOLUDUR Pb veya Kurşun GERİ KAZANILIR veya GERİ KAZANILACAK AKÜ 54

56 e) Diğer akümülatörler için işaretleme örneği (ürün üzerinde veya ambalajda): AKÜ-XX (Firma Kodu) DEPOZİTOLUDUR f)tüketiciyi bilgilendirmek amacıyla APAK Yönetmeliği Ek- 4/B de bulunan aşağıdaki ifadeler akümülatörlerde tüketicinin kolaylıkla göreceği ve okuyacağı bir şekilde yer almalıdır: - Atık akümülatörünüzün içindeki asitli sıvıyı toprağa, suya, kanalizasyona dökmeyiniz. - Atık akümülatörünüzün plastik kısımlarını soba ve kazanlarda yakmayınız. - Atık akümülatörleri çocuklardan uzak tutunuz. 55

57 6- ATIK PİL VE ATIK AKÜLERİN ATIK KATALOĞUNA GÖRE KODLARI tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik gereğince atık pil ve akülerin kodları aşağıdaki şekilde kullanılacaktır. ATIK KODLARI ATIK TANIMI Piller ve Aküler * Kurşun piller&akümülatörler - Kurşun piller - Kurşunlu akümülatörler * Nikel kadmiyum piller Nikel kadmiyumlu piller * Cıva içeren piller - Çinko gümüşoksit piller - Çinko hava piller Alkali Mangan düğme piller Alkali piller ( hariç) - Alkali Mangan piller Diğer pil ve akümülatörler - Çinko Karbon piller - Nikel Metalhidrit Piller - Lityum İyon Piller - Lityum Mangandioksit Piller - Lityum Polimer Piller - Lityum Piller - Nikel Demir Piller * Pil ve akümülatörlerden ayrı toplanmış elektrolitler * , veya un altında geçen pil ve akümülatörler ve bu pilleri içeren sınıflandırılmamış karışık pil ve akümülatörler dışındaki pil ve akümülatörler Tablo-4: Atık Pil ve Atık Akü Kodları 56

58 7- AVRUPADA VE DÜNYADA PİL KULLANIM VE TOPLANAN ATIK PİL MİKTARI Ülkemizde kişi başına düşen pil miktarı, ithalat miktarı ton kabul edilirse 140 gr, yani 6 adettir Dünyadaki Pil Pazarına Genel Bakış Pil ve akümülatörlerin dünyadaki toplam satışlarının 2007 yılı itibarıyla 55 milyar USDolar olduğu hesaplanmıştır. Bahis konusu satışların, yıllık bazda % 5 6 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Satışların pil / akümülatör türlerine göre yaklaşık dağılımı ise şu şekildedir : Primer / Düğme piller : % 37 Sekonder piller : % 16 Otomotiv aküleri : % 30 Endüstriyel aküler : % 17 Yapılan araştırmalarda pil/akümülatör pazarının, Amerika Japonya Batı Avrupa ekseninden, Asya Orta Doğu Doğu Avrupa ya kaydığı ve küçük ebatlı şarj edilebilen pil türlerinin büyük ebatlı ve şarj edilemeyen pil türlerine nazaran daha fazla talep gördüğü belirlenmiştir. Avrupa daki pil satışlarına bakıldığında: 57

59 Primer pillerde : Alkali-Mangan : %66 Çinko-karbon : % 25 Düğme : % 8 Diğerleri : % 1 Sekonder pillerde : Nikel-Kadmiyum : %25 Nikel-metalhidrit : % 35 Lityum-iyon ve Lityum-Polimer : % 40 Şeklinde olduğu görülmektedir. Kişi başına pil tüketimi ise, Japonya ve Amerika da yıllık bazda adet, Avrupa ülkelerinde (AB üye ülkelerinde) adet ve Türkiye de 5-6adettir. 58

60 8-ATIK PİL VE ATIK AKÜLER NE OLACAK? Cihazlar içerisinde bulunan pil ve bataryaların hizmet ömrü esnasında veya herhangi bir cihaza takılmadan muhafaza edilmeleri sırasında insan sağlığına hiçbir şekilde negatif etkisi bulunmamaktadır. Hizmet ömrünü tamamlamış veya herhangi bir şekilde hasar görerek kullanımı mümkün olmayan pillere ise atık piller denir. Atık pillerin çöpler vasıtasıyla toprağa karışması, denizlere, akarsulara ve kanalizasyonlara atılması veya yakılmaları durumunda içerdikleri kimyasal maddeler çevrenin kirlenmesine yol açabilmektedir. Ancak bahis konusu kirlenmenin tahmin edildiği gibi kısa sürede gerçekleşmesi mümkün değildir ve yapılan araştırmalarda bu sürecin 5-15 yıl kadar olduğu doğrulanmıştır. Diğer taraftan, tehlikeli atıklar bünyesinde bulunan atık piller oranının yalnızca %0,2 civarında olduğu Avrupa daki birçok katı atık depolama sahasında yapılan testler sonucunda belirlenmiştir. Çinko-karbon ve alkali-mangan pillerinin bünyesindeki zehirli cıva maddesi tedricen azaltılmış ve bugün %0,0005 oranının çok altına indirilmiştir. Bu hesaba gör bir ton atık pil içerisinde azami 5 gram cıva bulunabilecektir ve bahis konusu miktarın çevre kirlenmesine ve insan sağlığına hemen hemen hiçbir negatif etkisi yoktur. Diğer taraftan, tanınmış pil markalarının büyük bir kısmı sıfır cıvalı olarak üretim yapabilmektedirler. Bu nedenlerle pillerdeki civa maddesi özellikle Avrupa daki geri kazanımcılar için artık bir sorun olmaktan çıkmış ve bu yönde yeni 59

61 teknolojilerin geliştirilmesi hemen hemen durdurulmuştur. Buna karşılık düğme piller %2 ye kadar cıva içerebildiklerinden diğer pil atıklarından ayrıştırılması ve ilgili tesislerde geri kazanıma gönderilmesi gerekmektedir. Atık nikel-kadmiyum pilleri bünyesindeki nikel ve kadmiyum maddeleri çok uzun sürelerden beri geri kazanılmaktadır. Nikel değerli bir metaldir ve pillerden geri kazanılan kadmiyum maddesi de tekrar pil üretiminde kullanılır. Bu nedenle ve atık nikel-kadmiyum pilleri artı ekonomi yarattığından, bahis konusu atıklar %90 ve üzerinde bir oranla toplanıp, geri kazanıma yollanılabilmektedir. Dolayısıyla Ni-Cd pillerinden ötürü, kadmiyum maddesinin çevreye negatif etkiler yaratması fenomeni gittikçe etkisini kaybetmektedir. Ayrıca yukarıda da belirtildiği gibi, bu tür pillerin önümüzdeki 5 10 yıl içerisinde üretim ve pazarlanması çok büyük oranlarda kısıtlanacaktır. Dünyada her yıl çeşitli türlerden milyarlarca pil, batarya ve akümülatör tüketilmektedir. Bünyelerinde zehirli zehirsiz çok değişik metalleri ve kimyasal bileşimleri bulunduran pil, batarya ve aküler kullanıldıktan sonra ne olmalıdır? Atık pil, batarya ve aküler kullanım ömrünü tamamladıktan sonra, tüketiciden geri alınmalı, türlerine göre ayrıştırılmalı, çeşitli fiziki ve kimyasal işlemlerle bünyelerindeki bazı değerli maddelerin geri alınmaları sağlanmalı veya bertaraf edilmelidir. 60

62 Pil, batarya ve aküler bünyelerinde çelik, çinko, gümüş, lityum, manganez, cıva, nikel, kadmiyum, kurşun, kobalt gibi metalleri, potasyum ve sodyum hidroksit türü elektrolit eriyiklerini ve bazı metal tuzlarını barındırır. Bilindiği gibi yukarıda sayılan metallerden cıva, kadmiyum ve kurşun zehirlidir. Bu metalleri içeren pil ve aküler çöp depolama alanlarına bırakıldıklarında, zamanla ayrışarak toprağa karışırlar ve yer altı veya yüzeysel sulara geçerek besin zincirinde yer almaya başlarlar. Özellikle balıklar bu tür metalleri taşıyan aracılardır. Pil ya da akülerin yakılarak bertaraf edilmeleri de çözüm değildir. Çünkü yanma sonucunda yukarıda bahsedilen metallerin daha da zehirli olan oksitleri gaz halinde oluşur ve soluduğumuz havaya karışır. Pil, batarya ve akümülatörlerin geri kazanılmasında öncülüğü kurşunlu akümülatörler yapmaktadır. Bunun temel nedeni, otomotiv sektörünün hızlı gelişimi ve bu tür akülere duyulan yoğun gereksinimdir. Ayrıca, kurşun akümülatörlerin geri kazanımı oldukça kolay bir proses gerektirmekte ve geri kazanım sonucu ekonomik değeri yüksek olan kurşun %60 (1 adet atık aküden) oranında elde edilebilmektedir. Cıva oksitli pillerin üretimi 2000 yılından itibaren yasaklanmış ve pillerde kullanılan cıva oranı gittikçe azaltılmıştır. Silindirik yapıdaki çinko karbon ve alkali mangan pillerdeki cıva oranı 5 ppm (örneğin 1 ton pilde 61

63 5 gram) ile sınırlandırılmış ve bu tür pillerin geri kazanımı konusunda daha elverişli koşullar yaratılmıştır. Lityumlu primer pillerde zehirli kimyasal yoktur. Ancak atık haldeki lityum pili çürüme esnasında suyla veya rutubeti bir ortamla karşılaşırsa, basınç altında kalırsa veya ısınırsa lityum maddesi alevlenerek yanabilir. Liİ ve LiP pillerde metalik lityum yer almaz. Ancak, bünyesinde bulundurduğu elektrolit maddesi zehirli ve yancıdır. Çevreye en zararlı pil sistemi içersinde yer alan Ni-Cd piller ortalamada ağırlıklarının %18 i kadar kadmiyum içermektedirler. Kadmiyum kurşuna nazaran 30 kat daha zararlı bir maddedir. Bu tür pillerin yerine lityum iyon veya metalhidritli pillerin kullanımı tavsiye edilmektedir. Ancak bazı sistemlerde kadmiyumlu pillerin kullanımı kaçınılmazdır. 8.1-Toplama: Piller ve aküler bünyelerindeki kurşun, kadmiyum ve cıva gibi zehirli maddelerle birlikte çevreye zararlı çeşitli kimyasallar ihtiva edebilirler. Bu bakımdan kullanılmış pil ve aküler; Çöpe atılmamalı, 62

64 Toprağa gömülmemeli, Akarsu, deniz veya göllere bırakılmamalı, Yakılmamalı, 63

65 Yapılacak tek ve en uygun işlem atık pil ve akülerin çöplerden ayrı toplanmasıdır. Atık aküler kullanım alanları düşünüldüğünde zaten kaynakta ayrı toplanabilen atıklardır. Ancak atık akülerin depolanma koşullarının iyi olması ve asit sızmalarına karşı gerekli önlemlerin alınması şarttır. Bunun yanı sıra pillerin geniş kullanım alanları düşünüldüğünde, atık pillerin toplanması ve ayrıştırılmasında stratejilerin çok iyi belirlenmesi gerekir. Öncelik atık pillerin kaynakta ayrı toplanmasının sağlanması ve evsel çöplere karışmasının engellenmesidir. Sonrasında ise, ayrı toplanan atık pillerin uygun koşullarda taşınması ve ayrıştırılması ve çeşitlerine uygun geri kazanılmasıdır. Toplama işlemlerine tüketicinin eğitilmesi ve toplamaya katılacak kurum ve kuruluşların yükümlülüklerinin iyi belirlenmesi ile başlanması gerekir. Özellikle pil dağıtım ve satışını yapan 64

66 işletmelerin belirli yükümlülükler alması kaçınılmaz olmalıdır. Diğer taraftan, tüketiciye ulaşılması aşamasında etkili olabilecek basın ve yayın organlarının etkin olarak kullanılması toplamaya katkı sağlayacaktır. Okullarda eğitimler düzenlenmesi, yeterli sayıda toplama kaplarının uygun yerlere yerleştirilmesi ve atık pil toplama noktaları konusunda halkın bilgilendirilmesi etkin toplamanın yapılmasına katkı sağlayacak diğer aktiviteler olacaktır. 8.2-Taşıma Atık pil ve akülerin toplandıktan sonra ayrıştırma veya geçici depolama tesislerine, buradan da geri kazanım tesislerine naklinin sızdırmazlık koşulları sağlanmış, uygun araçlarla yapılması gerekmektedir. 8.3-Atık Piller için Ayrıştırma 65

67 Atık pillerin çöplerden ayrı toplanması yeterli değildir. Çöpten ayrı toplanan atık pillerin türlerine göre sınıflandırılması şarttır. Düzgün ayrıştırılmış atık pillerin geri kazanımı verimi de artmaktadır. 8.4 Başlığı altında atık pil ve akümülatörlerin geri kazanımı konusuna açıklık getirilmiştir. Yukarıda bahsedildiği gibi geri kazanımda en önemli etken atık pillerin türlerine göre ayrıştırılmasıdır. Ayrıştırma işlemi genel olarak manuel, yarı elektronik veya tam elektronik sistemlerle yapılabilmektedir. Düşük hızlı hareket eden bantlar üzerindeki pillerin manuel işleme tabi tutulmaları, otomatik işlemlere göre çok daha verimli sonuçlar vermektedir. 66

68 Diğer bir husus, çok uzun sürelerle depolarda beklemiş, akmış, sızmış ve çamur haline gelmiş atık pillerin geri kazanım değeri pek fazla olmamaktadır. Normal şartlarda pillerin atık haline geldikten sonra azami bir yıl içinde geri kazanımının sağlanması gerekmektedir. 8.4-Yeniden Değerlendirme, Geri Kazanım, Bertaraf Taşınabilir piller ve çeşitli türlerdeki akümülatörler çinko, demir, manganez, nikel, kurşun, kadmiyum, kobalt ve nadir toprak elementlerini yüksek oranlarda içerirler. Belirtilmesi gereken önemli bir husus Avrupa Birliğine bağlı ülkelerde metal sanayinin %80 den fazla oranlarda maden filizleri, maden alaşımları veya birincil metallerin ithalatında bağımlı olmasıdır. Yapılan incelemeler piller içerdikleri metaller bakımından maden filizleri ve alaşımlarından sonra en yüksek miktarlarda metal bulunduran kaynaklar olduğunu göstermiştir. Ayrıca metallerin atık pillerden geri kazanılma maliyetlerinin (özellikle enerji tüketimi açısından) bu metallerin maden 67

69 filizleri ve alaşımlarından çıkartılma maliyetlerinden çok daha düşük olduğu belirlenmiştir yılı verilerine göre AB ülkelerinde yaklaşık 160 bin ton kadar taşınabilir pil piyasaya sürülmüştür. Bu miktardaki piller bünyesinde ise çeşitli metallerden toplam bin ton bulunabilmektedir. Bahis konusu metallerin piyasa değeri milyon euro olarak hesaplanmıştır. Yukarıdaki açıklamalardan görüleceği üzere atık piller çöpe atılmayacak kadar değerlidirler ve bu nedenle de son on yıl içerisinde Avrupa da çok sayıda geri kazanım tesisi kurulmuştur. Netice olarak atık piller bünyesindeki zehirli maddelerin artık kontrol altına alındığı hususu da göz önünde tutularak, bugün çalışmalar ağırlıklı olarak bahis konusu pillerin bünyelerindeki çeşitli metallerin geri kazanılmasına yönlendirilmiş durumdadır. 68

70 Pil Türü Alkalimangan ve çinkokarbon Nikelkadmiyum Nikel- Metalhidrit Lityumiyon, Lityum Polimer Kurşun-Asit Düğme Piller Geri Kazanım Prosesi Suyla ve ısıyla ayrıştırma prosesleri sonucunda çinko, çelik, ferromangan ve yol yapımında kullanılan cüruf geri kazanılır. Yeni üretim alkali mangan ve çinko karbon pillerde cıva kullanımı sınırlandırıldığından, geri kazanımı için daha uygun koşullar yaratılmaktadır. Çinko karbon piller düşük sıcaklıkta eriyebilen pillerdir. Geri kazanım esnasında, erime sıcaklığında çinko dışındaki metaller cüruf halde üstte toplanır ve alttaki sıvı çinko kepçelerle alınır. Geri kazanım sonucu elde edilen çinkonun safiyeti %99,5 mertebesindedir. Ancak geri kazanım esnasında çıkan baca gazlarının çevreyi kirletmemesi için gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Yeni Ni-Cd pil atıklarından %99,9 safiyette kadmiyum ısıl işlemlerle geri kazanılır ve bu kadmiyum Ni-Cd pil üretiminde tekrar kullanılır. Bir diğer geri kazanım ürünü ferronikeldir. Nikel, demir ve diğer metallerin geri kazanımı için işlem yapılır. Nikel borsa değeri oldukça yüksek olan bir metaldir. Ni-Mh piller içerisinde potasyum hidroksit eriyiği çok miktarda bulunduğundan geri kazanımı esnasında çevreye vereceği zarardan dolayı çok dikkat edilmelidir. Kobalt, demir ve diğer metallerin geri kazanımı için işleme tabi tutulur. Bu tür pillerin çevreye direk zarar verici etkileri yoktur. Ancak bu sistemlerin bünyesinde zehirli ve yanıcı elektrolit maddesinin bulunduğu unutulmamalıdır. Japonya da geri kazanımı zorunlu olan Liİ ve LiP pillerin geri kazanımından kobalt ve diğer metaller geri kazanılmaktadır. Kurşun geri kazanılır ve yeni akümülatör üretiminde kullanılır. Kol saatlerindeki gümüş oksit türü piller toplanır ve gümüş metalinin elde edilmesi için geri kazanıma yollanır. Diğer tür düğme piller cıva, çinko ve çelik geri kazanımı için işlem görür. Tablo-5: Bazı pil ve akülerin geri kazanım prosesleri ve elde edilen ürünler 69

71 Çok önemli bir husus, yukarıda belirtilen çeşitli metallerin metal filiz veya alaşımlarından ayrıştırılarak çıkartılması maliyetlerin, aynı metallerin bunları içeren atık pillerden geri kazanılması maliyetlerinin çok üstünde olduğudur. Bu bakımdan pillerin içerdikleri metallerden dolayı evsel çöplere atılmayacak kadar değerli oldukları unutulmamalıdır. Avrupa da atık pillerin toplanmasına öncülük eden ve toplama işlemlerine ilk başlayan ülke 1992 yılında Avusturya olmuştur. Bu ülkeyi İsveç, Almanya, Fransa, Hollanda ve Belçika takip etmişlerdir.2007 yılında en yüksek atık pil toplama oranının tonla Almanya ve tonla Fransa olduğu izlenmiştir. Bu iki ülkenin nüfus yoğunluğu göz önünde tutulmalıdır. Buna karşılık oldukça iyi bir toplama organizasyonuna sahip, ancak nüfus yoğunluğu daha düşük olan Hollanda ve Belçika da toplama miktarlarının 2006 yılı itibariyle ton civarında olduğu rapor edilmiştir. Diğer taraftan, İngiltere, İspanya ve İtalya gibi ülkeler atık pil toplama organizasyonlarını daha sonra kurduklarından toplama oranları bugün için oldukça düşüktür. Avrupa Birliği ülkelerinde atık pillerin toplanması, nakliyesi ve depolanması işlemleri bu maksatla kurulmuş şirket, dernek, vakıf veya benzeri kuruluşlarca yürütülmektedir. Bu kuruluşlar bazen toplanan atıkların türlerine göre ayrıştırma işlemini de üstlenebilmektedirler. Atık pillerin geri kazanım işlemleri ise bu maksatlarla kurulmuş, ihtisas sahibi firmalar tarafından yürütülmektedir. Belli başlı geri kazanım tesisleri Almanya, Fransa, Hollanda, İsveç, Belçika ve 70

72 İsviçre de bulunmaktadır. Bu işletmelerde çeşitli geri kazanım teknikleri kullanılmaktadır. Örnek olarak, termal prosesler (elektrikli ark ocakları, yüksek fırınlar ve döner demirdöküm fırınları gib), hidrometalürjik prosesler, vakumlu destilasyon prosesleri ve solventle ayrıştırma prosesleri sayılabilir. Avrupa Birliği ülkelerinde tüketici toplumun yaklaşık % 70 inin atık pillerin toplanması gerektiği bilincinde olduğu söylenebilir ve bu nedenle, son AB direktifinin 2012 yılı için öngördüğü % 25 lik toplama oranına bir çok üye ülke tarafından ulaşılabileceği tahmin edilmektedir. Buna mukabil aynı direktifin 2016 yılı hedefi olan % 45 lik toplama oranı üye ülkelerin çoğunu zorlayacağı ifade edilmektedir. Atık pillerin başarılı bir şekilde toplanabilmesi için, tüketicinin muhakkak toplama noktalarına gelmeleri sağlanmalıdır gerçeği bir çok ülkede kabul görmüştür. Bu da bilinçlendirme çalışmaları, yazılı ve görsel basında çeşitli tanıtım ve reklam programları ve halkla ilişkilerle mümkün olabilmektedir. 8.5-Atık Pillerin Ayrı Depolanması: Atık pillerin, evsel atık düzenli depolama sahalarında atık piller için ayrı inşa edilmiş alanlarda depolanması zorunludur. Atık pil depolama alanlarının aşağıda belirtilen hususları sağlaması gerekmektedir. - Atık pil depolama alanı betonarme bir yapı olmalıdır. 71

73 - Depo tabanın ve duvarlarının kalınlığının, depo kapasitesi dikkate alınarak ve depo yükünün yaratacağı iç gerilimin depo elemanlarını taşıyacak şeklide yapılacak statik hesaplamalar sonucunda belirlenmesi gerekmektedir. - Betonarme yapıda sızdırmazlık koşullarının iyi belirlenmesi ve buna göre her taban ve yan duvarların membran malzeme ile kaplama yapılması gerekmektedir. - Sıhhi bir depolama yapılabilmesi için depoya atılan pillerin yağmur veya çöp suları ile temas etmemesi için gerekli tedbirlerin alınması zorunludur. - Atık pillerin yer altı sularına teması durumunda alınacak önlemlerin kararlaştırılması gerekmektedir. - Depoda birikebilecek suyun tahliye edilmesi amacıyla depo içinde bir drenaj sistemi ve Depo gazı tahliyesi için gaz çıkış bacalarının oluşturulması gerekmektedir. - İlave işgücü gerekmeden depo içinde atıkların dengeli dağılmasının sağlanması amacıyla döküm noktasının buna göre konumlandırılması gerekmektedir. 72

74 9- BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ? - Yıllık yaklaşık ton pilin ve ton akünün Türkiye piyasasına sunulduğunu, - Piyasaya sürülen pillerin yaklaşık %80 inin alkalin ve çinko piller olduğunu, - Şarj edilebilir pil kullanımının Türkiye de çok düşük olduğunu, - Şarj edilebilir pillerin daha ekonomik, daha çevreci olduğunu, - Ni-Mh pillerin Ni-Cd pillere nazaran daha çevreci olduğunu, - Rechargeable ifadesinin şarj edilebilir anlamına geldiğini, - Şarj edilemeyen piller üzerinde Nonrechargeable yazdığını, - Şarj edilemeyen pillerin şarj edilmek istendiğinde şiştiğini, alev aldığını ve hatta patladığını, - Hızlı şarj edilen pillerin ömrünün azaldığını, - Aşırı sıcağın pillerin ömrünü kısalttığını, - Pillerin içinde bulunan cıva ve kadmiyum elementlerinin, insan vücudunda uzun sürelerle birikimleri sonucunda kansere, nörolojik bozukluklara, akciğer hastalıklarına, beyin iltihaplanmasına ve kısırlığa yol açtığını, - Atık pillerin evsel ve diğer atıklardan ayrı toplanması gerektiğini, - Atık pillerin özel atık pil toplama kaplarına atılması gerektiğini, - Atık pil toplama kutularını marketlerde, alışveriş merkezlerinde, mahalle muhtarlıklarında, okullarda ve daha bir çok yerde ulaşabileceğinizi, 73

75 - Pil toplama kutularının bulunamaması durumunda, atık pillerin perakende pil satıcılarına götürülebildiğini, - Atık pil toplama kutularından toplanan atık pillerin ayrıştırma tesislerinde türlerine göre ayrıştırıldığını, - Ayrıştırılan pillerin geri kazanımının yapılabildiğini, - Kurşunlu atık akümülatörlerin geri kazanımı sonucu %60 oranında kurşun elde edilebildiğini, - Akümülatör üretiminde geri kazanılmış kurşun kullanıldığını, - 1 ton kurşunun cevherden elde edilmesi için 345 kwh enerji harcanırken, 1 ton kurşunun atık akümülatörden elde edilmesi için 115 kwh enerji harcandığını, 74

76 KAYNAKÇA: 1) European Portable Battery Association Raporu - QUESTIONS AND ANSWERS ON THE NEW BATTERY DIRECTIVE ) Soru Ve Cevaplarıyla Atık Pillerin Toplanması Ve Geri Kazanımı Savaş ARNA Nisan ) 06 Eylül 2006 Tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2006/66/EC 4) Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayınlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği 5) 13th International Congress for Battery Recycling- Düsseldorf 17 September Hans Blokland Member of European Parliament. 6) Taşınabilir Pil ve Bataryalar- Savaş ARNA ) Batterien und Akkus Das Wollten Sie Wıssen (Almanya Pil Kataloğu) ) tarihli Dış Ticaret Müsteşarlığı Denetmenlerine Yönelik Eğitim Toplantısı- Mustafa AKALP 75

77 EK-A : ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tanımlar ve İlkeler Amaç Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı; pil ve akümülatörlerin üretiminden başlayarak nihai bertarafına kadar; a) Çevresel açıdan belirli kriter, temel koşul ve özelliklere sahip pil ve akümülatörlerin üretiminin sağlanmasına, b) İnsan sağlığına ve çevreye zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama verilmesinin önlenmesine, c) Etiketleme ve işaretleme ile pil ve akümülatör ürünlerinin kalite kontrolünün, ithalatının kontrolünün ve içerdiği zararlı madde miktarının kontrolünün sağlanmasına, d) İthalat, ihracat ve transit geçişlerine ilişkin esasların belirlenmesine, e) Yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların sağlanmasına, f) Zararlı madde içeren pil ve akümülatörlerin üretilmesinin, ihracatının, ithalatının ve satışının önlenmesine, g) Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanım veya nihai bertarafı için toplama sisteminin kurulmasına ve yönetim planının oluşturulmasına, yönelik prensip, politika ve programların belirlenmesi için hukuki ve teknik esasları düzenlemektir. Kapsam Madde 2- Bu Yönetmelik; pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesi ve işaretlenmesi, üretilmesinde zararlı madde miktarının azaltılması, kullanıldıktan sonra atıklarının evsel ve diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertarafı ile ithalat, transit geçiş ve ihracatına ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak sorumlulukları düzenler. Endüstriyel kullanım amacına bağlı olarak kalıcı olarak yerleştirilmiş pillerin bulunduğu aletler, bilimsel ve mesleki alanda kullanılan, hayati önemi haiz tıbbi aygıtlara yerleştirilmiş piller, kalp pilleri, sadece uzman kişiler tarafından uzaklaştırılması gereken, kesintisiz olarak sürekli çalışması gereken aletler içindeki pil veya akümülatörler bu Yönetmelik kapsamı dışındadır. 76

78 Pil veya akümülatör üretim ve bertaraf tesislerinden kaynaklanan üretim atıklarının yönetimi de bu Yönetmelik kapsamı dışındadır. Söz konusu atıklar sahip oldukları özelliklere göre Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği veya Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine tabidir. Hukuki Dayanak Madde 3- Bu Yönetmelik 2872 sayılı Çevre Kanununda öngörülen amaç ve ilkeler doğrultusunda 4856 sayılı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 1 inci ve 2 nci maddeleri ile 9 uncu maddesinin (d), (h), (o), (p), (s) bentlerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar Madde 4- Bu Yönetmelikte geçen; Bakanlık: nı, Yönetmelik: Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğini, Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği: 11/7/1993 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, 20/4/2001 tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Yönetmelik ile değişik Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliğini, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği: 27/8/1995 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğini, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği: 14/3/1991 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğini, Akümülatör: Endüstride ve araçlarda otomatik marş, aydınlatma veya ateşleme gücü için kullanılan, şarj edilebilir sekonder hücrelerde kurşunla sülfürik asit arasındaki kimyasal reaksiyon sonucu kimyasal enerjinin doğrudan dönüşümü ile üretilen elektrik enerjisi kaynağını, Pil: Şarj edilmeyen primer hücrelerde kimyasal reaksiyon sonucu oluşan kimyasal enerjinin doğrudan dönüşümü ile üretilen elektrik enerjisi kaynağını, Şarj Edilebilir Pil: Şarj edilebilen ve birkaç defa kullanılabilen pili, I. Grup Piller: Nikel kadmiyum ve cıva oksit piller hariç olmak üzere diğer pilleri, II. Grup Piller: Nikel kadmiyum ve cıva oksit pilleri, Nikel Kadmiyum Pil: Şarj edilebilir sekonder hücrelerde kadmiyumla nikel hidroksit arasındaki kimyasal reaksiyon sonucu kimyasal enerjinin doğrudan dönüşümü ile üretilen elektrik enerjisi kaynağını, Cıva İçeren Piller: Cıva oksit elektrot içeren alkali-mangan, çinkokarbon ve cıva oksit piller gibi pilleri, 77

79 Düğme Pil: İşitme cihazları, saatler ve benzeri taşınabilir aletlerde kullanılan ve çapı yüksekliğinden fazla olan yuvarlak pilleri, Zararlı Maddeleri İçeren Piller: a) Ağırlıkça % den fazla cıva (Hg) içeren pilleri, b) Alkali-mangan piller hariç, pil başına 25 mg dan fazla cıva (Hg) içeren pilleri, c) Ağırlıkça % den fazla cıva (Hg) içeren alkali-mangan pilleri, d) Ağırlıkça % den fazla kadmiyum (Cd) içeren pilleri, e) Ağırlıkça % 0.4 den fazla kurşun (Pb) içeren pilleri, Üretici: Pil veya akümülatör üreten, imal eden, ürüne adını, ticaret markası veya ayırt edici işaretini koymak suretiyle kendini üretici olarak tanıtan gerçek ve tüzel kişiyi, üreticinin Türkiye dışında olması halinde ithalatçıyı; ayrıca ürünün tedarik zincirinde yer alan, faaliyetleri ürünün güvenliğine ilişkin özelliklerini etkileyen gerçek ve tüzel kişiyi, Pil ve Akümülatör Ürünlerinin Dağıtımını ve Satışını Yapan İşletmeler: Toptancıları, perakendecileri, marketleri, büyük ve küçük ölçekli alışveriş merkezlerini, garajları, tamir-bakım atölyelerini ve inşaat şirketlerini, Atık Pil ve Akümülatör: Yeniden kullanılabilecek durumda olmayan, evsel atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertaraf edilmesi gereken kullanılmış pil ve akümülatörleri, Toplama: Atık pil ve akümülatörlerin kota veya depozito kapsamında özelliklerine göre biriktirilmesini, ayrılmasını veya gruplandırılmasını, Depozito Sistemi: Atık akümülatörlerin toplanması için akümülatör satın alınırken satıcıya akümülatör başına ödenen fazla paranın tüketiciye geri dönmesi sistemini, Depozito Uygulaması Müracaat Formu: Ek-3 de verilen formu, Kota: Yönetmelik kapsamındaki atık pillerin toplanması ve bertaraf edilmesi gereken miktarının (ağırlıkça) piyasaya sürülen pil miktarına (ağırlıkça) oranını, Kota Uygulamasına Tabi İşletmeler: Pil üreten, ithal eden, piyasaya süren ve marka sahibi gerçek ve tüzel kişileri, Kota Uygulaması Müracaat Formu: Ek-2 de verilen formu, Geçici Depolama: Dağıtım ve satış noktalarında, geri kazanım ve depolama tesislerinde, atık pil ve akümülatörlerin geçirimsizliği sağlanmış beton zemin üzerinde bekletildiği alanları, 78

80 Geri Kazanım: Atık pil ve akümülatörleri fiziksel ve/veya kimyasal işleme tabi tutarak hammadde veya ürün elde etme işlemini, Depolama: Geçirimsizlik koşulları sağlanmış, nemden ari ve meteorolojik şartlardan korunmuş ayrı kapalı alanlarda depolamayı, Bertaraf: Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanım, depolama veya ihracat yoluyla muhtemel olumsuz çevresel etkilerinin giderilmesini, Ön Lisans: Bu Yönetmelik kapsamındaki atık pil ve akümülatörlerin geri kazanımı amacıyla tesis kurmak, isteyenlerin, kuracakları tesislerin projelerinin çevre ve insan sağlığına uygunluğunu gösteren belgeyi, Lisans: Bu Yönetmelik gereğince atık akümülatör taşımacılığı yapmak isteyen araç sahibi firmaların Valilikten; atık akümülatör geri kazanım tesisi işletmek isteyenlerin ise Bakanlıktan alacakları ve konu ile ilgili yeterli uzman ve teknolojik imkanlara sahip olunduğunu gösteren belgeyi, HDPE: Yüksek yoğunluklu polietileni, ifade eder. Genel İlkeler Madde-5: Atık pil ve akümülatörlerin yönetimine ilişkin ilkeler şunlardır; a) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,1) Piller ve akümülatörler bu Yönetmelikte belirtilen şekilde etiketlenir ve işaretlenir. b) Uzun ömürlü ve şarj edilebilir pil ve akümülatörlerin üretimi öncelikle tercih edilir. c) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,1) Ağırlıkça yüzde iki (%2) den fazla cıva oksit veya cıva içeren düğme tipi pillerin üretimi ve ithalatı yasaktır. d) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,1) Ağırlıkça yüzde ikiye kadar cıva oksit veya cıva içeren düğme tipi piller ve ağırlıkça yüzde iki(%2)ye kadar cıva içeren düğme tipi pillerden oluşan piller hariç; 1) Ağırlıkça milyonda beş (%0,0005) den fazla cıva içeren (Hg) pillerin, 2) Ağırlıkça onbinde yirmibeş (%0,025) den fazla kadmiyum (Cd) içeren primer pillerin, ithalatı ve üretimi yasaktır. e) Zararlı madde içeren atık piller Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine göre bertaraf edilir. 79

81 f) Atık pil ve akümülatörlerin evsel ve diğer atıklarla birlikte depolanması, alıcı ortama verilmesi ve yakılması yasaktır. g) Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanılması esastır. h) Atık pil ve akümülatörlerin yönetimlerinin her safhasında sorumlu kişiler, çevre ve insan sağlığına zarar vermemek için gerekli tedbirlerin alınmasından sorumludur. ı) Atık pil ve akümülatörlerin yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı pil ve akümülatör üreticilerinin, atık pil ve akümülatör taşıyıcılarının ve bertaraf edicilerin bu faaliyetler sonucu meydana gelen zararlardan ötürü kusurları oranında tazminat sorumluluğu saklıdır. j) Pil ve akümülatör üretenler ile piyasaya sürenler, atık pil ve akümülatörlerin toplanması, taşınması ve bertarafını sağlamak ve bu amaçla yapılacak harcamaları karşılamakla yükümlüdürler. k) Bu Yönetmelik kapsamına giren atık pil ve akümülatörlerin uluslararası ticareti, ithalatı, ihracatı ve transit geçişinde Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uygulanır. l) Atık pil ve akümülatörlerin yönetiminden kaynaklanan her türlü çevresel zararın giderilmesi için yapılan harcamalar kirleten öder prensibine göre atık pillerin ve akümülatörlerin yönetiminden sorumlu olan gerçek ve tüzel kişiler tarafından karşılanır. Pil ve akümülatörlerin üretiminden ve ithalatından sorumlu kişilerin çevresel zararı durdurmak, gidermek ve azaltmak için gerekli önlemleri almaması veya bu önlemlerin yetkili makamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan gerekli harcamalar 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre atıkların yönetiminden sorumlu olanlardan tahsil edilir. Ancak, kirletenlerin ödeme yükümlülüğünden kurtulabilmesi için, kirlenmenin önlenmesi ve sınırlanması için her türlü tedbiri aldıklarını ispat etmeleri gerekir. İKİNCİ BÖLÜM Görev, Yetki ve Yükümlülükler Bakanlığın Görev ve Yetkileri Madde 6- Bakanlık; a) Atık pil ve akümülatörlerin çevreyle uyumlu bir şekilde yönetimini sağlayacak politikaları saptamak, bu yönetmeliğin uygulanmasına yönelik işbirliği ve koordinasyonu sağlamakla, b) Atık pil ve akümülatör geri kazanım tesislerine ön lisans ve lisans vermekle, 80

82 c) Atık pil depolarının projelerine onay vermekle, d) Atık pil ve akümülatörlerin toplanarak geri kazanımları için uygulanacak olan ve bu Yönetmeliğin 25 inci ve 29 uncu maddelerinde yer alan hedeflere ulaşılması için gerekli tedbirleri almak ve uygulanmasını sağlamakla, kota ve depozito başvurularını değerlendirmekle, e) Atık pil ve akümülatörlerin çevreyle uyumlu yönetimine ilişkin en yeni sistem ve teknolojilerin uygulanmasında ulusal ve uluslararası koordinasyonu sağlamakla, f) Atık pillerin ve akümülatörlerin toplanması ve bertarafı için düzenlenecek halkın bilinçlendirilmesi çalışmalarına destek sağlamakla, görevli ve yetkilidir. Mülki Amirlerin Görev ve Yetkileri Madde 7- Mahallin en büyük mülki amiri; a) Atık yönetimi politikaları çerçevesinde ilde gerekli stratejileri geliştirmek ve uygulamakla, b) İl sınırları içinde faaliyette bulunan ve Yönetmelik kapsamına giren geri kazanım ve depolama tesislerini tespit etmek ve Bakanlığa bildirmekle, c) Atık pil ve akümülatörlerin yasal olmayan yollarla değerlendirilmesini önlemekle, denetimler sonucu bu yönetmeliğe aykırı durumun tespit edilmesi halinde atık akümülatörleri en yakın lisanslı geri kazanım tesisine gönderilmesini, atık pillerin ise en yakın depolama alanına gönderilmesini sağlamakla ve bu Yönetmelikte belirtilen cezaları vermekle, d) Ulusal atık taşıma formlarını değerlendirerek Bakanlığa yıllık rapor vermekle, e) İl sınırları içinde atık akümülatör taşınması ile ilgili faaliyet gösteren araç ve firmalara taşıma lisansı vermekle, bu lisansı kontrol etmekle, iptal etmekle ve yenilemekle, f) Pil ve akümülatör üreticileri veya pil ve akümülatör üreticilerinin yetkilendireceği kişi veya kuruluşlar tarafından kurulacak geçici depolama alanlarına izin vermekle, bu alanları denetim altında tutmakla ve izin verilen alanları Bakanlığa bildirmekle, g) İl sınırları içinde atık pil ve akümülatörlerin taşınması sırasında meydana gelebilecek kazalarda her türlü acil önlemi almak ve gerekli koordinasyonu sağlamakla, h)üreticiler, mahalle muhtarlıkları ve belediyeler ile birlikte koordineli olarak yapılacak eğitim çalışmalarına katkı sağlamakla, görevli ve yetkilidir. 81

83 Belediyelerin Görev ve Yetkileri Madde 8- Belediyeler, Büyükşehir statüsündeki yerlerde Büyükşehir Belediyeleri; a) Atık pil ve akümülatörlerin belediye katı atık düzenli depolama alanlarında evsel atıklarla birlikte bertarafına izin vermemekle, b) Kuruluş ve işletme giderleri pil üreticileri tarafından karşılanacak geçirimsizlik koşulları sağlanmış, nemden ari ve meteorolojik şartlardan korunmuş atık pil depolama alanlarının kurulması için katı atık düzenli depolama alanlarında ücretsiz olarak yer tahsis etmekle, c) Üreticilerin şehrin muhtelif yerlerinde yapacakları atık pil ve akümülatör toplama işlemlerine yardımcı olmak ve işbirliği yapmakla, d) Okullar, halk eğitim merkezleri, mahalle muhtarlıkları, eğlence yerleri ve halka açık merkezlerde pilleri ayrı toplama ile ilgili üreticilerin sorumluluğu ve programı dahilinde gerektiğinde üretici ile işbirliği yaparak pilleri ücretsiz olarak ayrı toplamakla, halkı bilgilendirmekle, eğitim programları düzenlemekle, e) Belediye sınırları içinde bulunan atık pil ve akümülatör bertaraf tesislerini ve taşıma firmalarını denetlemekle, görevli ve yetkilidir. Pil Üreticilerinin Yükümlülüğü Madde 9- Pil üreticileri; a) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,2) Sekonder hücereler ve sekonder pil ürünlerini Türk Standartlarında /TS EN 61429) belirtilen şekilde etiketlemek ve işaretlemekle, ağırlıkça milyonda beş (0,0005) den fazla cıva (Hg) içeren düğme tipi piller ile bu tür düğme tipi pillerden oluşturulan pillerin ambalajlarını Ek-1 de gösterilen sembol ile işaretlemekle, b) Bu Yönetmeliğin 2 no lu ekinde yer alan Kota Uygulaması Müracaat Formunu doldurarak her yıl Bakanlığa başvurmakla, c) Atık pilleri bu yönetmelikte belirtilen hükümler ile bu Yönetmeliğin 25 inci maddesinde belirtilen hedefler doğrultusunda toplanmasını ve bertarafını sağlamak veya sağlatmakla, d) Atık pil ihracatında Bakanlıktan onay almakla, e) Zararlı maddeleri içeren pilleri üretmemekle veya ithal etmemekle, ürettikleri veya ithal ettikleri pildeki zararlı madde miktarını en az düzeye indirecek tedbirleri almakla, f) Atık pillerin kota oranlarında toplanması amacıyla tüketiciyi bilgilendirici ve bilinçlendirici eğitim programları düzenlemekle, 82

84 g) Atık pil taşımacılığında bu Yönetmeliğin 15 inci ve 16 ncı maddelerine uymakla, h) Genel bir toplama ve geri dönüşüm sistemi geliştirerek veya belli bir sisteme katılarak atık pillerin toplanmasını ve bertarafını sağlamakla, ı) Toplama noktalarına konulacak kırmızı renkli, üzerinde Atık Pil ve Yalnızca Atık Pil Atınız ibareleri yer alan toplama kutularını veya konteynerlerini ücretsiz olarak temin etmekle, dolan kutuların veya konteynerlerin toplanmasını sağlayarak atık pilleri depolama alanlarına taşımak veya taşıtmakla, j) Belediyelerin katı atık düzenli depolama sahalarında atık pil depolama alanlarını kurmakla, bakım ve onarım giderlerini karşılamakla, k) Atık pil depolama alanlarının projeleri için Bakanlıktan onay almakla, l) Sabit veya mobil atık pil ayırma tesislerini kurmakla, yükümlüdür. Akümülatör Üreticilerinin Yükümlülüğü Madde 10- Akümülatör üreticileri; a) Akümülatör ürünlerini bu Yönetmelikte belirtilen şekilde etiketlemek ve işaretlemekle, b) Bu Yönetmeliğin 3 no lu ekinde yer alan depozito uygulaması müracaat formunu doldurarak her yıl Bakanlığa başvurmakla, c) Atık akümülatörlerin bu Yönetmeliğin 29 uncu maddesinde belirtilen hedefler doğrultusunda toplanmasını, geri kazanımını ve bertarafını sağlamak veya sağlatmakla, d) Atık akümülatör ihracatında Bakanlıktan onay almakla, e) Ürettikleri veya ithal ettikleri akümülatörlerde zararlı madde miktarlarını en aza indirecek tedbirleri almakla, f) Atık akümülatör atıklarının zararları ve toplanmaları konusunda tüketicilerin katılım ve katkılarını sağlamak amacıyla eğitimlerini, bilgilendirilmelerini sağlamakla, g) Atık akümülatör taşımacılığında bu Yönetmeliğin 15 inci, 16 ıncı ve 17 inci maddelerinde belirtilen hükümlere uymakla, h) Genel bir toplama ve geri dönüşüm sistemi geliştirerek veya belli bir sisteme katılarak atık akümülatörlerin toplanmasını, geri kazanımını veya bertarafını sağlamakla, yükümlüdür. Pil Ürünlerinin Dağıtımını ve Satışını Yapan İşletmelerin Yükümlülükleri 83

85 Madde 11- Pil ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmeler; a) Pil üreticilerinin kuracakları sisteme uygun olarak tüketiciler tarafından getirilen atık pilleri ücretsiz olarak almakla, b) Atık pil toplama sistemi olmayan markaların pillerini satmamakla, c) Tüketicilerin getirdiği atık pilleri, üreticinin öngördüğü şekilde üreticiye veya üreticinin yetkilendirdiği bir kuruluşa gönderilmesini sağlamakla, d) İşyerlerinde tüketicilerin kolayca görebilecekleri yerlerde (Ek-4 A) da yer alan uyarı ve bilgiler ile atık pillerin toplanma şekli ve yerleri hakkındaki bilgileri sunmakla, e) Üreticilerin veya yetkilendirdiği kuruluşların temin edecekleri, atık pil konteynerlerini bulundurmakla, yükümlüdür. Akümülatör Ürünlerinin Dağıtımını ve Satışını Yapan İşletmeler ve Araç Bakım-Onarım Yerlerini İşletenlerin Yükümlülükleri Madde 12- Akümülatör ürünlerinin dağıtım ve satışını yapan işletmeler ve araç bakım-onarım yerlerini işletenler; a) Tüketiciler tarafından getirilen atık akümülatörleri almakla, akümülatör üreticilerinin kuracakları sisteme katılmakla ve getirilen atık akümülatörlerin yenisinin alınmaması halinde depozito bedelini tüketiciye ödemekle, Tüketicilerin getirdiği atık akümülatörleri, üreticinin öngördüğü şekilde üreticiye veya üreticinin yetkilendirdiği bir kuruluşa dönmesini sağlamakla, b) İşyerlerinde tüketicilerin kolayca görebilecekleri yerlerde (Ek-4 A) da yer alan uyarı ve bilgiler ile depozito uygulaması, atıkların toplama şekli ve yerleri hakkındaki bilgileri sunmakla, c) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,3) Atık akümülatörler için geçici depolama alanı oluşturmakla, atık akümülatörleri bu alanda doksan günden fazla tutmamakla, depolama zemininin sızdırmazlığı için depolama yerinin zeminini beton veya asfalttan oluşturarak aside karşı dayanıklı olmasını sağlamakla, duvarlarının aside karşı dayanıklı boya ile boyanmasını sağlamakla, sızdırma ve akıntı yapmayan akümülatörlerin beş adedinden fazlasını üst üste koymamakla, sızdıran akümülatörleri, aside dayanıklı sızdırmaz polipropilen kaplarda bulundurmakla, 84

86 d) Toplanan atık akümülatörlerin kayıtlarını tutmak, bu kayıtları üreticiye bildirmek ve geçici depolama veya lisanslı taşıyıcılara veya lisanslı geri kazanım tesislerine belgeli olarak teslim etmekle, yükümlüdür. Tüketicilerin Yükümlülükleri Madde 13- Pil ve akümülatör tüketicileri; a) Atık pilleri evsel atıklardan ayrı toplamakla, pil ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmelerce veya belediyelerce oluşturulacak toplama noktalarına atık pilleri teslim etmekle, b) Aracının akümülatörünü değiştirirken eskisini, akümülatör ürünlerinin dağıtım ve satışını yapan işletmeler ve araç bakım-onarım yerlerini işletenlerin oluşturduğu geçici depolama yerlerine ücretsiz teslim etmekle, eskilerini teslim etmeden yeni akümülatör alınması halinde depozito ödemekle, c) Tüketici olan sanayi kuruluşlarının üretim süreçleri sırasında kullanılan tezgah, tesis, forklift, çekici ve diğer taşıt araçları ile güç kaynakları ve trafolarda kullanılan akümülatörlerin, atık haline geldikten sonra üreticisine teslim edilene kadar fabrika sahası içinde sızdırmaz bir zeminde doksan günden fazla bekletmemekle, yükümlüdür. Geri Kazanım Tesisleri İşletmecilerinin Yükümlülükleri Madde 14- Geri kazanım tesislerini işletenler; a) Bakanlıktan ön lisans ve lisans almakla, b) Atık yönetimi ile ilgili kayıtları tutmak ve bu kayıtları istendiğinde yetkililere ibraz etmek üzere üç yıl süreyle tesiste bulundurmakla, c) İşletme planlarını her yıl Ocak ayı içinde ilgili Valiliğe göndermekle, d) Atığın tesise girişinde geri kazanım işleminden önce atığın ulusal atık taşıma formunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespit etmekle, e) Pil ve akümülatör üreticileri veya bunların yetkilendirecekleri kişi veya kuruluşlar tarafından kurulan geçici depolama tesisleri tarafından onaylanmamış belgelerle getirilen atık pil ve akümülatörleri tesislerine kabul etmemekle, tesisin yıllık çalışma raporunu ilgili Valiliğe göndermekle, tesisin işletilmesi ile ilgili her bölümün işletme planını yaparak uygulamakla, 85

87 f) Tesisin risk taşıyan bölümlerinde çalışan personelin her türlü güvenliğini sağlamakla, altı ayda bir sağlık kontrollerini yaptırmakla ve bu bölümlere izinsiz olarak ve yetkili kişilerin dışında girişleri önlemekle, g) Acil Önlem Planı hazırlamakla, bununla ilgili eğitimli personel bulundurmakla, acil durum söz konusu olduğunda Bakanlık ve Valiliğe bilgi vermekle, h) Tesisin işletilmesi ile ilgili Bakanlığın öngöreceği diğer işleri yapmakla, yükümlüdür. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Taşıma ile İlgili Hükümler Atık Pil ve Akümülatörlerin Taşınması Madde 15- Atık akümülatörlerin toplandıkları yerden geçici depolama veya bertaraf tesislerine karayolu ile taşınması, Valilikten taşıma lisansı almış gerçek ve tüzel kişilerce, atık türüne göre uygun araçla yapılır. Atık pil taşıyacak araç ve firmalar için lisans alma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak, atık pillerin kapalı kasalı kamyonetlere yerleştirilmiş asgari 210 litrelik HDPE fıçılarda taşınması zorunludur. Atık pil ve atık akümülatör taşıyacak araçların renginin kırmızı olması, araçların üzerinde atık pil ve akümülatörlerin toplandığına dair 20 metre uzaktan görülebilecek şekilde bu Yönetmeliğin 1 no lu ekinde yer alan amblem bulunması, ayrıca araç kasalarının her iki yüzüne de atık piller için Atık Pil Taşıma Aracı, atık akümülatörler için ise Atık Akümülatör Taşıma Aracı yazılması zorunludur. Araçlarda Taşıma Formu Bulundurma Zorunluluğu Madde 16- Atık pil ve akümülatörlerin taşınması sırasında araçlarda atık taşıma formu bulundurulması zorunludur. Araçlarda bulundurulacak atık taşıma formlarıyla ilgili olarak Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin ilgili hükümleri uygulanır. Atık Akümülatör Taşıyıcılarının Lisans Alma Zorunluluğu Madde 17- Atık akümülatörleri taşımak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, atık akümülatörleri taşıma lisansı almak zorundadır. Bu amaçla, bu Yönetmeliğin 5 no lu ekinde belirtilen esaslara göre ilgili Valiliğe başvuruda bulunulur. Lisans, başvuruda bulunan aracın veya araçların ait olduğu firmaya ve gerekli teknik donanıma haiz araca veya araçlara verilir. Bu hükümler kara taşımacılığı için uygulanır. Bu lisans devredilemez, üç yıl için geçerlidir. Bu süre sonunda yenilenmesi gerekir. Lisans alan, ancak 86

88 taşımacılıkta öngörülen standartlara uymayan firmaların lisansları Valilikçe iptal edilir. (Ek Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,4) Ancak, perakende akü satışı yapan satıcılarda biriken atık aküleri, en yakın geçici depolara taşıyacak araçlar için lisans alma zorunluluğu yoktur. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Geri Kazanım ve Geçici Depolama Tesisleri İçin Özel Şartlar Atık Akümülatör Geçici Depolama Alanlarının Kurulması Madde 18- Geri kazanım tesisleri ve akümülatör ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmeler ve araç bakım-onarım yerleri dışındaki atık akümülatör geçici depolama alanları, akümülatör üreticileri veya akümülatör üreticilerinin yetkilendireceği kişi veya kuruluşlar tarafından kurulabilir. Bu alanlar için ilgili Valilikten geçici depolama izni alınması zorunludur. Geçici depolama alanlarında atık akümülatörler 90 günden fazla tutulamaz. Bu alanlar Valiliklerin denetimi altında faaliyet gösterirler. Atık Akümülatör Geri Kazanım ve Geçici Depolama Alanlarının Özellikleri Madde 19- Atık akümülatör geri kazanım ve geçici depolama tesisleri için aşağıdaki şartlara uyulur: a) Tesiste giriş bölümü, atık akümülatör kabul ünitesi, atık akümülatör proses sahası ve diğer çalışma bölümleri bulunması, b) Tesisin atık akümülatör nakliye araçlarının giriş çıkışına uygun olması, c) Tesisin çevresinin koruma altına alınması, giriş ve çıkışın denetlendiği bir çit veya duvar olması, alana personelden başkasının izinsiz girmesinin yasaklanması, d) Tesis alanının atık akümülatörle temasta olan kısımlarında zemin geçirimsizliğinin sağlanması, bu amaçla, kalınlığı en az 25 cm olan betonarme veya asfalt zeminin yapılması ve duvarların aside karşı dayanıklı malzeme ile kaplanması, e) Sızdırma ve akıntı yapmayan atık akümülatörlerin en fazla beş adedi üst üste konulması, sızdıran akümülatörler in sızdırmaz polipropilen kaplarda muhafaza edilmesi, f) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,5) Atık akümülatörlerin içinde bulunan asitler için asit nötralizasyon ünitesi ve deşarj izni alınmış arıtma üniteleri bulunması, g) Atık kabul alanı ve işletme alanının yağmura karşı korunması, 87

89 h) Sahada ortaya çıkan yağmur suları, yıkama ve benzeri atık suların ayrı toplanarak, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde yer alan sınır değerlere uygun şekilde arıtılması, i) Tesis içinde meydana gelebilecek döküntü ve sızıntıları önlemek amacıyla gerekli tertibat ve emici malzemelerin bulundurulması ve bu malzemelerin tesis içinde kolay şekilde kullanılabilmesini sağlayacak uygun noktalarda depolanması, j) Çalışma alanlarında oluşan gürültünün, 11/12/1986 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gürültü ve Kontrol Yönetmeliği kriterleri doğrultusunda en son tekniklerle mümkün olduğunca azaltılması, vibrasyona ve çevre kirliliğine neden olacak noktalarda gerekli tedbirlerin alınması, zorunludur. Atık Pil Geçici Depolama Alanlarının Özellikleri Madde 20- Atık pillerin geçici depolanmasında iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı konteynerler kullanılması, bu konteynerlerin kolay taşınabilir ve hacmi asgari 4 m 3 veya daha fazla olması, sızdırmazlık özelliği taşıması gereken konteynerlerin kırmızı renge boyanarak her iki yüzeyine Atık Pil Geçici Deposu ibaresi yazılması zorunludur. Konteynerlerın nakliye kolaylığı olan yerlerde zemini beton ve üstü kapalı alanlarda bulundurulması gerekli olup, bu alanlarda yangına karşı her türlü tedbir alınması zorunludur. BEŞİNCİ BÖLÜM Akümülatör Geri Kazanım Tesislerine Ön Lisans ve Lisans Verilmesi Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesislerine Ön Lisans Verilmesi Madde 21- Geri kazanım tesisi kurmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, kuracakları tesisle ilgili her türlü plan, proje, rapor, teknik veri, açıklamalar ve diğer dokümanlarla birlikte Bakanlığa başvurur. Bu tür tesisler için yapılacak çevresel etki değerlendirmesi çalışmalarında, tesise kabul edilecek atık türleri ve elde edilen ürünler dikkate alınarak, geri kazanım tesisinin teknolojisinin uygunluğu konusunda uzman bir kuruluş ile bir üniversitenin ilgili bölümünden alınacak birer teknik rapor çerçevesinde inceleme ve değerlendirme yapılır. Ön lisans başvurularında Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Belgesi veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Belgesi ile bunlara ilişkin Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporları ve bu Yönetmeliğin 88

90 6 no lu ekinde belirtilen diğer bilgi ve belgelerin bulunması zorunludur. Bu çerçevede Bakanlık projeyi inceler, uygun görmesi halinde projeye ön lisans verir. Geri Kazanım Tesislerine Geçici İzin ve Lisans Verilmesi Madde 22- Geri kazanım tesisi işletmek isteyen gerçek ve tüzel kişiler Bakanlıktan lisans almak zorundadırlar. Geri kazanım tesislerine lisans verilmesi aşamasında bu Yönetmeliğin 7 no lu ekinde verilen bilgi ve belgeler talep edilir. Geri kazanım tesisi işletmecisi Bakanlığa lisans başvurusu yaptığında, işletme esnasında bu Yönetmelik esaslarına uygun olarak çalıştığını belgelemek amacıyla Bakanlıkça belirlenecek bir süre için tesise Geçici Çalışma İzni verilir. Tesis bu izin süresince Bakanlığın denetimi altında faaliyet gösterir. Bu izin 1 (bir) yılı geçmeyecek şekilde uygulanır. Tesisin geçici çalışma izni süresince ön lisansta belirtilen işletme şartlarını sağlayamaması durumunda, durum düzeltilinceye kadar tesisin faaliyeti durdurulur. Ön lisans verilen tesisin, projesi ve şartnamesine uygun olarak yapıldığının; Bakanlık koordinasyonunda bu Yönetmeliğin 21 inci maddesinde belirtilen teknik raporu hazırlayanlar tarafından oluşturulacak komisyonca yerinde tespit edilmesi, işletme planının değerlendirilip uygunluğunun tespit edilmesi ve Geçici Çalışma İzni süresinde tesisin işletme koşullarını sağlayabildiğine karar verilmesi halinde Bakanlıkça tesise işletme lisansı verilir. Bu lisans 3 yıl süre ile geçerlidir, gerekli durumlarda şartlı verilebilir. Lisans devredilecek ise Bakanlığa başvurulur ve lisans yenilenir. Lisansın İptali Madde 23- Bakanlıkça veya ilgili Valilikçe yapılan denetimlerde tesisin verilen lisansa uygun olarak çalıştırılmadığı, mevzuatta istenen şartların yerine getirilmediği, ilgili ölçümlerin düzenli olarak yapılmadığı veya kaydedilmediğinin tespit edilmesi halinde işletmeciye, tespit edilen aksaklıkların düzeltilmesi için aksaklığın önemine ve kaynağına göre bir ay ile bir yıl arasında süre verilir. Bu süre sonunda yapılan kontrollerde aksaklığın devam ettiği tespit edilirse, tespit edilen aksaklığın niteliğine göre 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca faaliyet geçici olarak durdurulur. Faaliyeti geçici süre ile durdurulan işletmenin süre sonunda yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde lisansı iptal edilir. Lisansı iptal edilen işletme için yeniden lisans alınmak üzere bu Yönetmeliğin 22 nci 89

91 maddesine göre yeniden Bakanlığa başvurulabilir. Lisans işlemleri tamamlanana kadar tesis çalışamaz. ALTINCI BÖLÜM Pil İthalatı ve Atık Pillere Kota Uygulaması Pil İthalatında Uygulanacak Esaslar Madde 24- Zararlı madde içeren pillerin kullanılmalarının engellenmesi, uzun ömürlü ve zararsız madde içeren şarj edilebilir pillerin yaygınlaştırılması ve atık pil toplama sistemlerinin üreticiler tarafından oluşturulması ve kesintisiz işletilmesinin sağlanması amacıyla pil ithalatı ilgili mevzuat doğrultusunda kontrol altında tutulur. Atık Pillere Kota Uygulanması ve Sorumluluklar Madde 25- Bakanlık, atık pillerin çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanması ve ekolojik dengenin bozulmasını önlemek için, atık pillerin toplanmasını ve bertarafını sağlamak amacı ile kota uygulamasını zorunlu kılar. Pil üreticileri, bir önceki yıl piyasaya sürdükleri miktarları hesaba katarak atık haline gelen I. grup pilleri yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden ilk yıl % 15, ikinci yıl % 25, üçüncü yıl % 30, dördüncü yıl % 35, beşinci yıl % 40 ve devamı yıllarda ise Bakanlığın belirleyeceği oranlarda toplamak veya toplatmak ve bertaraf etmek, bu işlemleri Bakanlığa belgelemekle yükümlüdür. İşletmeler bu amaçla Bakanlıktan izin almak ve beyanda bulunmak zorundadır. Birinci yıl kota değerine ulaşılamaması durumunda, üreticilerin gerekçeleri Bakanlıkça makul bulunursa, ulaşılan reel toplama oranı bir defaya mahsus olmak üzere kota oranı olarak kabul edilebilir. Atık haline gelen II. grup piller için kota oranları ilk yıl % 25, ikinci yıl % 35, üçüncü yıl % 50, dördüncü yıl % 65, beşinci yıl % 80 ve devamı yıllarda ise Bakanlığın belirleyeceği oranlarda uygulanır. Atık haline gelen I. ve II. grup pillerin karışık olarak toplanması durumunda, genel kota oranı bu Yönetmeliğin 8 no lu ekinde verilen şekilde hesaplanacaktır. Pil üreticileri; bu ürünlerin alıcı ortama olan etkilerini asgariye indirebilmek amacıyla, atık pillerin toplanması, taşınması, geri kazanımı, bertaraf veya ihraç edilmelerine dair yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve bunlara yönelik gerekli harcamaların karşılanması ve eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için, Bakanlığın koordinasyonunda bir araya gelerek kâr amacı taşımayan tüzel kişiliği haiz bir yapı oluşturabilir. Bu yapıya karşı yükümlülüklerini yerine getiren ve harcamalara katılan kuruluşlar atık pil 90

92 yönetimine ilişkin yükümlülüklerini bu kuruluşa devredebilir. Bu yapıya dahil olanlar kotanın tutturulmasından sorumludur. Atık Pillere Kota Uygulaması İzin Başvurusu Madde 26- Pil üreticileri, bu Yönetmeliğin 2 no lu ekinde yer alan Kota Uygulaması Müracaat Formu nu doldurarak her yıl ocak ayının son iş günü bitimine kadar kota uygulaması izni için Bakanlığa müracaat ederler. İşletmeler bu formda üretilen, ithal edilen ve piyasaya sürülen pillerin türü, üretim ve satış miktarları ile atık pillerin yönetimine ilişkin bilgileri ve ilgili belgeleri beyan ve ibraz ederler. Bakanlık gerektiğinde ek bilgi ve belge isteyebilir. Kota İzin Başvurusunun Değerlendirilmesi Madde 27- Bakanlık bu Yönetmeliğin 26 ncı maddesindeki bilgi ve belgeleri yeterli bulması durumunda ilgili pil üreticilerine atık pillere kota uygulaması için izin verir. İzin süresi azami bir takvim yılıdır. İzin başvurusunun süresi dışında yapılması halinde de aynı kota oranı uygulanır. Bu Yönetmelik şartlarına uyulmadığının ve bu Yönetmeliğin 26 ncı maddesinde verilen bilgilerin doğru olmadığının tespit edilmesi halinde, üretici firma hakkında bu Yönetmeliğin 35 inci maddesi hükmü uygulanır. Ayrıca, Bakanlık bu Yönetmeliğin 26 ncı maddesinde belirtilen izin başvurusu beyanlarını yeminli mali müşavirlere kontrol ettirebilir. Bunun için yapılacak harcamalar ilgili firmalar tarafından karşılanır. Kotaya Ulaşılamaması Durumunda Cezai Uygulama Madde 28- Kota uygulamasına tabi üreticilerin, bu Yönetmeliğin 25 inci maddesinde belirtilen hedefleri sağlayamamaları durumunda, takip eden ilk yılda normal toplama hedeflerine ilaveten eksik kalan oranları % 10 fazlasıyla geri toplamaları zorunludur. Bu yılda da öngörülen hedeflere ulaşılamadığı taktirde zorunlu depozito uygulamasına geçilerek, bu Yönetmeliğin 35 inci maddesi hükmü uygulanır. YEDİNCİ BÖLÜM Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması ve Sorumluluklar Madde 29- (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,6) Atık akümülatörlerin geri kazanılmak üzere üreticiye geri dönmesini sağlamak amacıyla, üreticiler akümülatörlerinin satışında depozito uygulamak zorundadır. Tüketiciler tarafından, akümülatör ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmelere getirilen atık akümülatörlerin geri alınması zorunludur. Bu atıkların akümülatör ürünlerinin dağıtım ve satış yerlerini işletenlere ve araç bakım-onarım 91

93 yerlerine verilmesi durumunda, ürün için belirlenen depozito bedeli tüketiciye ödenir. Depozito uygulaması yönetmeliğin yürürlüğe girdiği yıl ve daha sonraki yıllarda satışa sunulan ve satılan akümülatörlere uygulanır. Ancak, bu tarihten önce satışa sunulan ve satılan akümülatörler depozito hesabına sayılır. Depozito bedeli, her yıl Aralık ayında piyasa koşulları dikkate alınarak, akümülatörlerin kapasitelerine (amper saat) göre, her bir akümülatör için ayrı ayrı hesaplanır ve yurt genelinde tek bir fiyat listesi uygulanır. Bu liste Bakanlık ile akü üreticileri ve geri kazanımcılar tarafından birlikte hazırlanır ve takip eden yıl boyunca geçerliliğini korur. Depozito uygulamasına tabi olan atık akümülatörlerin bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden ilk yıl % 70, ikinci yıl % 80, üçüncü yıl % 90 oranından az olmayacak şekilde toplanarak geri kazanılması, bertaraf edilmesi ve bunlara ilişkin belgelerin her yıl depozito müracaatlarıyla birlikte Bakanlığa sunulması zorunludur. Akümülatör üreticileri bu ürünlerin alıcı ortama olan etkilerini asgariye indirebilmek amacıyla, atık akümülatörlerin toplanması, taşınması, geri kazanımı, bertaraf veya ihraç edilmelerine dair yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve bunlara yönelik gerekli harcamaların karşılanması ve eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için, Bakanlığın koordinasyonunda bir araya gelerek kâr amacı taşımayan tüzel kişiliği haiz bir yapı oluşturabilir. Bu yapıya karşı yükümlülüklerini yerine getiren ve harcamalara katılan kuruluşlar atık akümülatörlerin yönetimine ilişkin yükümlülüklerini bu kuruluşa devredebilir. Bu yapıya dahil olanlar depozito hedeflerinin tutturulmasından sorumludur. Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması İzin Başvurusu Madde 30- Akümülatör üreticileri, bu Yönetmeliğin 3 no lu ekinde yer alan Depozito Uygulaması Müracaat Formu nu doldurarak her yıl ocak ayının son iş günü bitimine kadar depozito uygulaması izni için Bakanlığa müracaat eder. İşletmeler bu formda üretilen, ithal edilen ve piyasaya sürülen akümülatörlerin türü, üretim ve satış miktarları ile atık akümülatörlerin yönetimine ilişkin bilgileri ve ilgili belgeleri beyan ve ibraz eder. Bakanlık gerektiğinde ek bilgi ve belge isteyebilir. Depozito İzin Başvurusunun Değerlendirilmesi Madde 31- Bakanlık başvuru için gerekli bilgi ve belgeleri yeterli bulması durumunda, depozito uygulaması için izin verir. İzin süresi azami bir takvim yılıdır. İzin başvurusunun, süresi dışında yapılması halinde de aynı yükümlülükler uygulanır. Bu Yönetmelik şartlarına uyulmadığının ve başvuru için verilen bilgilerin doğru olmadığının tespit edilmesi halinde 92

94 üretici firma hakkında bu Yönetmeliğin 35 inci maddesi hükmü doğrultusunda cezai işlem uygulanır. Ayrıca, Bakanlık, izin başvurusu beyanlarını yeminli mali müşavirlere kontrol ettirebilir. Bunun için yapılacak harcamalar ilgili firmalar tarafından karşılanır. Hedeflere Ulaşılamaması Durumunda Cezai Uygulama Madde 32- Atık akümülatörlerin, toplama yüzdelerinin bu Yönetmeliğin 29 uncu maddesinin 3 üncü fıkrasında belirtilen oranları sağlamaması durumunda akümülatör üreticileri için bu Yönetmeliğin 35 inci maddesi hükmü uygulanır. SEKİZİNCİ BÖLÜM Pil ve Akümülatörlerin Etiketlenmesi, İşaretlenmesi ve Tüketicilerin Bilgilendirilmesi Pil ve Akümülatörlerin Etiketlenmesi ve İşaretlenmesine İlişkin Kurallar Madde 33- Pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesinde; a) Atık akümülatörlerin ayrı toplanmasını sağlayacak sembol olarak, bu Yönetmeliğin 1 no lu ekinde yer alan sembolün üretici tarafından kullanılması, b) Atık akümülatörlerin geri kazanımlarının sağlanmasından yükümlü olan üreticilere geri dönmesini sağlamak amacıyla, bu ürünlerin etiketlenmesinde depozitoludur ibaresi ile Bakanlık tarafından firmaya verilen kod numarasının yer alması, c) Kurşun asit akümülatörlerin üzerinde Pb ya da kurşun ve GERİ KAZANILIR ifadesi ya da GERİ KAZANILACAK AKÜ ibaresinin bulunması, ayrıca bu ürünlerin dış ambalajlarında da aynı ibarelerin bulundurulması, d) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,7) Sekonder hücreler ve sekonder pil ürünlerinin Türk Standartlarında (TS EN 61429) belirtilen şekilde etiketlenmesi ve işaretlenmesi zorunludur. Ağırlıkça % 0,0005 den fazla cıva (Hg) içeren düğme tipi piller ile bu tür düğme pillerden oluşturulan pillerin ambalajlarının Ek-1 de gösterilen sembol ile işaretlenmesi, zorunludur. Tüketicinin Bilgilendirilmesi Madde 34- Pil ve akümülatör üreticileri, ürünlerinin satış yerlerinde, geçici depolama noktalarında ve ilgili diğer yerlerde (Ek-4/A) da yer alan uyarı ve bilgiler ile bu Yönetmeliğin 1 no lu ekinde yer alan sembolü, akümülatör ürünlerin etiketlerinde ise (EK- 4/B) de yer alan uyarı 93

95 ve bilgileri tüketicilerin ve kullanıcıların görebileceği ve okuyabileceği şekilde bulundurmak zorundadır. DOKUZUNCU BÖLÜM Diğer Hükümler Yönetmeliğe Aykırılık Madde 35- Bu Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edenler hakkında 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili maddelerinde belirtilen merciler tarafından gerekli işlemler yapılır ve aynı Kanunun yine ilgili maddelerinde belirtilen cezalar verilir. Düzenleme Yetkisi Madde 36- Aksine hüküm bulunmadığı hallerde Bakanlık, bu Yönetmeliğin uygulanmasını sağlamak üzere her türlü alt düzenlemeyi yapmakla yetkilidir. Geçici Madde 1- Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce inşaatına ve/veya işletilmesine başlanan Bakanlıktan işletme lisansı almamış atık akümülatör geri kazanım tesisleri Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten sonra 6 ay, işletme lisansı almış atık akümülatör geri kazanım tesisleri ise 1 yıl içinde bu yönetmeliğin 21 ve 22 nci maddelerinde belirtilen bilgi ve belgelerle ön lisans ve/veya lisans almak için Bakanlığa başvurmak zorundadır. Yürürlük Madde 37- Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (l) bendi 1/1/ 2007, diğer maddeler ise 1/1/ 2005 tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 38- Bu Yönetmelik hükümlerini Çevre ve Orman Bakanı yürütür. 94

96 EK-1 (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,8) İŞARETLEME SEMBOLÜ Atık pil ve akümülatörlerin ayrı toplanmasını sağlamak amacıyla aşağıdaki tekerlekli konteyner şekli, üründeki metalin kimyasal sembolüyle birlikte kullanılacaktır. 95

97 EK-2 KOTA UYGULAMASI MÜRACAAT FORMU 1- FİRMA İLE İLGİLİ BİLGİLER: Firma Adı : Firma Kodu : Adres : Telefon : Faks : Firmada Çevre Sorumlusunun Adı-Soyadı: 2- ÜRETİM, İTHALAT İLE İLGİLİ BİLGİLER İŞLETMEDE ÜRETİLEN, VEYA İTHAL EDİLEN PİLLERİN TÜRÜ VE MİKTARLARI (Bir önceki yıla ait net satış rakamları dikkate alınacaktır.) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,9) SIRA NO PİL TÜRÜ TON/YIL 96

98 3- ATIK PİLLERİN YÖNETİMİ İLE İLGİLİ BİLGİLER A- Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ne göre atık pillerin toplanması, geri kazanılması ve bertarafı veya ihracatı amacıyla yaptığınız/yapacağınız plan, proje ve organizasyonlar nelerdir. B- Atık pillerin toplanması, geri kazanılması ve bertarafı veya ihracatı amacıyla anlaşma yaptığınız işletmeler mevcut ise, isim ve adreslerini belirtiniz. C- Piyasaya sürdüğünüz ürünler ithal ediliyor ise (ithalatçı firma), ihraç eden ülke ve ihracatçı firma isim ve adresi ile bu firmalardan bir önceki yılda ithal edilen pil türlerine göre ağırlık olarak miktarlarını bu forma ekleyiniz. D- (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,9) Bir önceki yılın 31 Aralık itibariyle elinizde bulunan stok pil miktarlarını ve bir önceki yılın 01 Ocak ile 31 Aralık tarihleri arasında gerçekleştirdiğiniz ihracat miktarlarını bu forma ekleyiniz Formda verilen bilgilerin doğruluğunu kabul ederek, bu bilgilerin yanlışlığının tespit edilmesi halinde, 2872 sayılı Çevre Kanunu nun ilgili maddesine göre gerçeğe aykırı belge düzenleyenlere verilecek cezaların bilgim dahilinde olduğunu belirtir; Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili maddeleri uyarınca yapmış olduğumuz kota uygulaması izin başvurumuzun kabul edilmesi hususunda gereğini arz ederim. Firmayı Temsilen Yetkililerin Adı, Soyadı, Unvanı ve İmzası 97

99 EK-3 DEPOZİTO UYGULAMASI MÜRACAAT FORMU 1- FİRMA İLE İLGİLİ BİLGİLER: Firma Adı : Firma Kodu : Adres : Telefon : Faks : Firmada Çevre Sorumlusunun Adı-Soyadı: 2- ÜRETİM, İTHALAT İLE İLGİLİ BİLGİLER İŞLETMEDE ÜRETİLEN, VEYA İTHAL EDİLEN AKÜMÜLATÖRLERİN TÜRÜ VE MİKTARLARI (Bir önceki yıla ait net satış rakamları dikkate alınacaktır.) (Değ. Bent /25744 de yayımlanan Yönetmelik, M,10) SIRA NO AKÜMÜLAT ÖR TÜRÜ ADET/Y IL ASİTSİZ(TON/ YIL) ASİTLİ(TON/YI L) AMPERSAAT/ YIL 98

100 3- ATIK AKÜMÜLATÖRLERİN YÖNETİMİ İLE İLGİLİ BİLGİLER A- Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ne göre atık akümülatörlerin toplanması, geri kazanılması ve bertarafı veya ihracatı amacıyla yaptığınız/yapacağınız plan, proje ve organizasyonlar nelerdir. B- Atık akümülatörlerin toplanması, geri kazanılması ve bertarafı veya ihracatı amacıyla anlaşma yaptığınız işletmeler mevcut ise, isim ve adreslerini belirtiniz. C- Piyasaya sürdüğünüz ürünler ithal ediliyor ise (ithalatçı firma), ihraç eden ülke ve ihracatçı firma isim ve adresi ile bu firmalardan bir önceki yılda ithal edilen pil türlerine göre ağırlık olarak miktarlarını bu forma ekleyiniz. Elinizde bulunan stok akümülatör miktarlarını bu forma ekleyiniz. Formda verilen bilgilerin doğruluğunu kabul ederek, bu bilgilerin yanlışlığının tespit edilmesi halinde, 2872 sayılı Çevre Kanunu nun ilgili maddesine göre gerçeğe aykırı belge düzenleyenlere verilecek cezaların bilgim dahilinde olduğunu belirtir; Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili maddeleri uyarınca yapmış olduğumuz depozito uygulaması izin başvurumuzun kabul edilmesi hususunda gereğini arz ederim. Firmayı Temsilen Yetkililerin Adı, Soyadı, Unvanı ve İmzası 99

101 EK-4 A Almış olduğunuz ürün, kullanım süresi dolup, atık haline geldiğinde insan ve çevre sağlığının korunması amacıyla en yakınınızda bulunan atık pil/akümülatör geçici depolama, geri kazanım veya bertaraf tesisine teslim edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla; 1-Atık pil/akümülatörünüzü sızdırmaz, kaplarla donatılmış ürünlerinizin satıldığı noktalara veya kabul edilen diğer noktalara teslim ediniz. 2- Atık pil/akümülatörünüzü evsel ve/veya diğer atıklarla karıştırmayınız, kesinlikle toprağa, suya, kanalizasyon sistemine, çöp konteynerine v.b. ortama dökmeyiniz, soba ve kazanlarda yakmayınız. 3- Atık pil/akümülatörünüzü gelişigüzel herhangi bir yere bırakmayınız, bunları çocuklardan uzak tutunuz ve atık pilinizi en yakın toplama noktasına teslim ediniz. EK-4 B - Atık akümülatörünüzün içindeki asitli sıvıyı toprağa, suya, kanalizasyona dökmeyiniz. - Atık akümülatörünüzün plastik kısımlarını soba ve kazanlarda yakmayınız. - Atık akümülatörleri çocuklardan uzak tutunuz. 100

102 EK-5 ATIK AKÜMÜLATÖRLERİN TAŞINMASI AMACIYLA VALİLİKLERE YAPILACAK LİSANS BAŞVURULARINDA İSTENECEK BİLGİ VE BELGELER 1- Araç lisansı için Valiliklere yapılacak başvurularda aşağıdaki bilgi ve belgeler bulundurulacaktır. a) Aracın ait olduğu firmanın adı, adresi ve telefon numarası, b) Aracın tipi, c) Plaka numarası ve şasi numarası, d) Araç sahibinin adı, iş adresi ve telefon numarası, e) Aracın taşıyacağı konteyner/kap türü (paletlenmiş varil, tank vs.) f) Taşınacak atıkların herbiri için kaza anında insan ve çevre sağlığına olabilecek olumsuz etkilerin en aza indirilmesi için alınacak tedbirler, g) Olabilecek kazalara karşı ilk müdahale ve ilk yardımda kullanılacak malzemeler, h) Atık akümülatör taşıyacak her bir araç için Türk Standardları Enstitüsü tarafından Tehlikeli Maddelerin Karayollarında Taşınması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde atığın bulunduğu tehlike grubuna göre aracın sahip olması gereken donanımlara ve özelliklerine sahip olduğunu gösterir Uygunluk Belgesi. 2- Aracın bağlı olduğu firmanın lisanslandırılması için Valiliklere yapılacak başvurularda aşağıdaki bilgi ve belgeler bulundurulacaktır. a) Firmanın adı, adresi, telefon numarası, b) Firma sahibinin /sahiplerinin adı, adresi, telefon numarası, c) Atık akümülatör taşımaya uygun donanıma haiz nakliye aracı sayısı, d) Lisans alacak araçların plakaları, e) Yetkilendirilmiş kurum/kuruluşlardan alınan tehlikeli madde taşıyan araç sürücüleri için verilen sürücü eğitim sertifikası, f) Taşınacak atık akümülatörlerin Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınması Hakkında Yönetmeliğe göre tehlikeli grup numarası. g) 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu ve Karayolu Taşıma Yönetmeliği uyarınca Ulaştırma Bakanlığından Yetki Belgesi 101

103 EK-6 ATIK AKÜMÜLATÖR GERİ KAZANIM TESİSLERİNE ÖN LİSANS ALINMASI İÇİN YAPILACAK BAŞVURULARDA BULUNMASI GEREKLİ BİLGİ VE DOKÜMANLAR 1- BAŞVURU DİLEKÇESİ 2- TESİS HAKKINDA GENEL BİLGİLER a) Tesisin - Adı : - Adresi (Mah, Cad, Sok, Numara, İlçe, İl) : - Telefonu : - Faksı : - Elektronik posta adresi : b) Tesis sahibinin/ortaklarının - Adı, Soyadı : - Adresi (Mah, Cad, Sok, Numara, İlçe, İl) : - Telefonu : - Faksı : - Elektronik posta adresi : c) Tesis işletmecisinin - Adı, Soyadı : - Adresi (Mah, Cad, Sok, Numara, İlçe, İl) : - Telefonu : - Faksı : - Elektronik posta adresi : d) Başvuru raporunu hazırlayan kişi/kuruluşun - Adı, Soyadı (veya unvanı) : - Adresi (Mah, Cad, Sok, Numara, İlçe, İl) : - Telefonu : - Faksı : - Elektronik posta adresi : 102

104 e) Diğer Bilgiler - Tesisin işletmeye açılma muhtemel tarihi : - Tesiste çalışacak personelin sayısı ve görevleri : - Tesisin çalışma saatleri (günlük, aylık, yıllık) : - Araç ve Makine Parkı Listesi : - Sosyal tesisler (yemekhane, yatakhane, soyunma odası, tuvalet, lavabo, banyo-duş, revir ve benzeri) 3- SEÇİLEN TESİS YERİ İLE İLGİLİ BİLGİ VE DÖKÜMANLAR a) 1/ ölçekli tesis yerini ve en az 10 km çevresini gösterir topoğrafik harita, b) Tesis bölgesi ve çevresine ait kadastral ve arazi kullanma haritaları, nazım imar planları, c) Bölgeye ait yeraltı ve yerüstü su koruma bölgeleri, muhtemel taşkın ve heyelan sahaları, başvuru ekinde bulunmalıdır. 4- FAALİYETE İLİŞKİN BİLGİLER a) Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğine tabi olmayan tesisler için, tesise kabul edilecek atık türleri ve elde edilen ürünler dikkate alınarak, geri kazanım tesisinin teknolojisinin uygunluğu konusunda uzman bir kuruluş ile bir üniversitenin ilgili bölümünden alınacak birer teknik rapor. b) Tesisin Yüzölçümü - Kapalı alan :... m 2 - Açık alan :... m 2 - Toplam :...m 2 c) Tesisin Kapasitesi - Kurulu Kapasite :... ton/yıl - Fiili Kapasite :...ton/yıl d) Üretim akım şeması ve teknolojisi Atık kabulünden başlayarak, her bir ünitede uygulanacak işlemlerin, geri dönüşüm prosesinin ve arıtma tesislerinin ayrıntılı açıklaması, gerekli şema, formül ve şekiller 103

105 e) Atık pil/akümülatör geri kazamın verimi f) Var ise tesiste atık işlemede kullanılan kimyasal maddelerin isimleri, miktarı (ton/ yıl) ve depolama şekilleri g) Hammadde ve ürün depolama tanklarının kapasiteleri ile depolarda alınacak güvenlik tedbirleri h) Geri kazanım sonucu elde edilecek ürünler, ürünlere ait etiketleme ve ambalajlama bilgileri ı) Geri kazanılamayan atıkların cinsi, bileşimi, miktar ve nasıl bertaraf edilecekleri 5- ÇEVRESEL TEDBİRLER (Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ne tabi olmayan tesisler bu bilgileri temin edecektir.) 1- Su Kirliliği a- Tesiste kullanım suyu ve proses suyunun nereden temin edileceği ve su tüketim miktarı - Kuyu suyu - Şebeke suyu - Diğer b- Proses suyunda bulunabilecek kirleticiler ve alınacak önlemler c- Kullanım suyu ve proses suyunun deşarj yerleri d- Yağmur suyunun toplanmasına ilişkin alınan önlemler 2- Hava Kirliliği a- Tesiste kullanılacak yakıt türleri ve miktarları b- Tesiste hava kirliliğine neden olabilecek ünitelerin isimleri, kapasiteleri ve her bir ünitenin baca sayısı c- Toz kaynakları ve alınacak önlemler 3- Gürültü Kirliliği a- Gürültü kaynakları b-alınacak önlemler 4- Toprak Kirliliği 104

106 - Toprak kirliliğini önlemek amacıyla alınacak tedbirler 5- Koku Kirliliği - Koku kirliliğini önlemek amacıyla alınacak tedbirler 6- Tesiste Alınan Güvenlik Önlemleri a- Yangın b- İşçi Güvenliği c- İlk Yardım d- Diğer e- Güvenlik Bilgi Formu Başvuru Sahibinin/Şirketin Yetkilisi Tarih, İsim, İmza Not: Müracaat dosyasında bulunan tüm evraklar imzalı ve kaşeli olacaktır. 105

107 EK-7 ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖR GERİ KAZANIM TESİSLERİNE LİSANS VERİLMESİNDE İSTENECEK BİLGİ VE BELGELER 1) Ön Lisans Belgesi 2) Tesisin, projesi ve şartnamesine uygun olarak yapıldığını gösterir ve 21 inci maddede belirtilen teknik raporu hazırlayan kuruluşlarca hazırlanması gereken uygunluk belgesi (Madde 22) 3) Tesise kabul edilen atık pil ve akümülatörlerin türleri 4) Geri kazanılan ürünlerin standartları, ticari isimleri, üretim miktarları (ton/ yıl) 5) Geri kazanım ürünlerinin satıldığı yerlerin adresleri, telefon ve faks numaraları ve sorumlu kişiler ile satışlara ilişkin fatura, sevk irsaliyesi ve kantar fişleri 6) Emisyon İzin Belgesi, Deşarj İzin Belgesi 7) Tesise atık getiren ve işlem sonrası ortaya çıkan atıkları nihai bertaraf tesislerine götüren araçların taşıma lisansı belgelerinin örnekleri, bunlara ilişkin ulusal atık taşıma formları, sevk irsaliyeleri ve fatura örnekleri 8) Tesisten kaynaklanan proses atıklarının türleri, nitelikleri (tehlikeli, tehlikesiz, inert), miktarları ve bu atıkların ne şekilde bertaraf edildikleri 9) Atık Pil ve Akümülatör Geri Kazanım Tesislerinden İstenecek Diğer Belgeler: - Vergi Dairesi ve Numarası - İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı - Ticaret Sicil Gazetesi Örneği - İmza Sirküleri - Kapasite Raporu - Sanayi Sicil Belgesi - İşletme Belgesi (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından alınmış) 106

108 EK-8 ATIK PİLLERİN KARIŞIK TOPLANMASI HALİNDE KOTA MİKTARI HESABI T1: Piyasaya Sürülen I. Grup Pil Miktarı (ton/yıl) T2: Piyasaya Sürülen II. Grup Pil Miktarı (ton/yıl) K1: I. Grup Pillerin Kota Oranı K2: II. Grup Pillerin Kota Oranı T1.K1 + T2.K2 Genel Kota Oranı : X 100 T1 + T2 107

109 EK-B: PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN BİLEŞİMİ (% AĞIRLIK) METALLER ELEKTROLİT DİĞER Fe Pb Ni Cd Zn Mn Ag Hg Li H 2 SO 4 KOH NH 4 Cl, ZnCl 2 H 2 O Organ. Elektr. Pb/PbO NiCd MnO ZnC Zn/ AgO Zn/ HgO Plastik, Kagit, Kömür Zn/ O 2 Li/ MnO 2 Kaynak: Türkiye de Çevre Alanında Program Geliştirme 2004 Twinning Projesi 108

110 EK-C YETKİLENDİRİLMİŞ KURULUŞLAR: Taşınabilir Pil Üretici ve İthalatçıları Derneği-TAP Ülkemizde pil toplama konusunda ortak bir sistem oluşturmak üzere pil ithalatçıları tarafından Taşınabilir Pil Üretici ve İthalatçıları Derneği- TAP tarihinde Tüzük Kararı ile kurulmuştur. Ülkemizde pil üretimi yapılmadığından dernek üyelerinin tamamı ithalatçıdır. Derneğin merkezi İstanbul dadır. TAP, sektör birlikteliğini sağlamak amacıyla değil, kanuni bir yükümlülüğü yerine getirmek amacıyla kurulmuştur. Fakat konumu itibariyle sektörün içinde bulunduğu problemlerinin çözülmesi içinde gerekli çalışmaları yapmaktadır. TAP, atık pil toplama hedeflerine ulaşılabilmesi amacıyla yönetmelikte belirlenen yükümlülükler çerçevesinde tarihinde Bakanlığımızca yetkilendirilmiş ve bu kapsamda tarihinde Bakanlığımız ile bir işbirliği protokolü imzalanmıştır. TAP ın hedefi, önümüzdeki 10 yıl içerisinde AB kriterlerine uygun bir atık pil yönetimini oluşturmaktır. Bu hedefi gerçekleştirebilmek amacıyla, atık pillerin toplanması, taşınması ve bertarafı gibi fiziksel faaliyetleri yerine getirmek üzere TAP a bağlı bir İktisadi İşletme de kurulmuştur. Ankara da ve Kocaeli nde Derneğin anlaşmalı pil ayrıştırma tesisleri bulunmaktadır. Söz konusu ayrıştırma tesislerinde Ni-Cd, Li-İon ve Ni-Mh pillerinin ayrıştırılması yapılmaktadır. Karışık toplanan piller içinden ayrılan bu piller geri kazanım amacıyla Belçika ve Fransa ya ihraç edilmektedir. Pillerin bertarafı konusunda, İstanbul Büyükşehir Belediyesine ait Kemerburgaz Katı Atık Depolama sahasında TAP tarafından 220 m 3 lük iki adet ve daha sonra 432 m 3 hacimli iki adet olmak üzere toplam 4 adet depo yaptırılmış ve işletmeye alınmıştır. Ayrıca İzmir Büyükşehir Belediyesinin 109

111 Harmandalı düzenli depolama sahasında 216 m 3 hacimli 1 adet atık pil bertaraf deposu bulunmaktadır. TAP, Avrupa Taşınabilir Pil Derneği (The European Portable Battery Association-EPBA) üyesidir. TAP ATIK PİL TOPLAMA BİDONLARI VE KUTULARI 110

112 ATIK PİL TAŞIMA ARAÇLARI MOBİL AYIRMA TESİSLERİ Mobil ayrıştırma tesisleri olan firmalarla yapılan anlaşmaya göre, ülke genelinde minimum 50 kg. ve üzerinde biriken ve TAP a haber verilen atık piller, söz konusu firmalar tarafından 20 gün içerisinde toplanıp, ayrıştırma tesislerinde hareketli bant sistemiyle ayrılmaktadır. 111

113 BERTARAF DEPOLARI Geri kazanımı mümkün olmayan atık piller, geçirimsizlik koşulları sağlanmış, nemden ari ve meteorolojik şartlardan korunmuş, kapalı, sızdırmaz ve su geçirmez özellikli depolama alanlarına gömülmektedir. AKÜMÜLATÖR VE GERİ KAZANIM SANAYİCİLERİ DERNEĞİ AKÜDER Kurşun Asit Startör Akü üreticileri, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde belirtilen hedeflere ulaşılabilmek amacıyla AKÜDER Akümülatör ve Geri Kazanım Sanayicileri Derneği altında birleşmiştir. Söz konusu yönetmeliğin 10 uncu maddenin (c) bendinde ifade edilen yükümlülükler çerçevesinde tarihinde yetkilendirilen AKÜDER ile Bakanlığımız arasında tarihinde bir protokol imzalanmıştır. 112

114 TÜM AKÜ İTHALATÇILARI VE ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ TÜMAKÜDER Traksiyoner, Stasyoner ve Diğer Kuru Tip Akü ithalatçıları, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde belirtilen hedeflere ulaşılabilmek amacıyla TÜMAKÜDER Tüm Akü İthalatçıları ve Üreticileri Derneği altında toplanmıştır. Söz konusu yönetmeliğin 10 uncu maddenin (c) bendinde ifade edilen yükümlülükler çerçevesinde tarihinde yetkilendirilen TÜMAKÜDER ile Bakanlığımız arasında tarihinde bir protokol imzalanmıştır. 113