İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...15

Transkript

1 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ BÖLÜM DİNLER TARİHİNE GİRİŞ Baki Adam I. Dinler Tarihi nin Tanımı, Konusu ve Metodu...19 A. Dinler Tarihi nin Tanımı...19 B. Dinler Tarihinin Konusu...20 C. Dinler Tarihi nin Metodu...20 II. Dinler Tarihi nin Din Bilimleri Arasındaki Yeri...21 III. Diğer Dinleri Öğrenmenin Önemi...22 IV. Türkiye de Dinler Tarihi nin Tarihçesi...24 A. Cumhuriyet Öncesi Dinler Tarihi...25 B. Cumhuriyet Dönemi Dinler Tarihi Annemarie Schimmel ve Dinler Tarihi Hikmet Tanyu ve Dinler Tarihi Hikmet Tanyu Sonrasında Dinler Tarihi...30 C. Genel Dinler Tarihi Kitapları BÖLÜM DİN HAKKINDA GENEL BİLGİLER Baki Adam Giriş...35 I. Din ile İlgili Terimler ve Anlamları...36 II. Dinin Tanımı...41 III. Dinin Kaynağı Hakkındaki Görüşler...43 A. Evrimci Görüş...44 B. Vahiy Temelli Görüş...50

2 4 3. BÖLÜM YAHUDİLİK Baki Adam Giriş...56 I. Yahudiliğin Temel Özellikleri: Seçilmişlik, Ahit, Kutsal Toprak ve Mabet...58 II. Yahudiliğin Doğuşu ve Gelişmesi...62 A. Atalar Dönemi...62 B. Hz. Musa Dönemi...64 C. I. Mabet Dönemi...67 D. II. Mabet Dönemi...68 E. Helenizm Dönemi...69 F. Milattan Sonra Yahudilik...70 G. Hıristiyan Avrupada Yahudilik...73 H. Haskala Hareketi...73 III. Yahudiliğin Kutsal Metinleri...74 A. Tanah Tevrat (Tora) Kur an a Göre Tevrat Tevrat ın Tahrifiyle İlgili Tartışmalar Peygamberler (Neviim) Kitaplar (Ketuvim)...81 B. Mişna ve Gemara: Talmud...82 IV. Yahudiliğin İnanç Esasları...84 A. Tanrı...85 B. Peygamberlik...88 C. Kitap...89 D. Mesih İnancı...89 E. Ahiret İnancı...91 V. Yahudilikte Mabet ve İbadet...92 A. Mabet: Sinagog (Havra)...92 B. Din Görevlileri...95 C. Dua ve İbadet Günlük İbadetler Haftalık İbadet Günü Şabat Yıllık İbadet Günleri: Kutsal Günler ve Bayramlar...98 D. Hac, Kurban, Oruç ve Sadaka...101

3 VI. Yahudi Yaşamında Önemli Bir Kural: Koşer (Kaşer) VII. Yahudi Örf ve Adetleri VIII. Yahudi Mistisizmi Kabala ve Hasidizm A. Kabala Öğrenimi ve Teknikleri B. Kabala ve Tevrat C. Kabala ve Hasidizm IX. Yahudi Mezhepleri A. İlk Dönem Yahudi Mezhepleri Samirîler Sadukiler Ferisiler Esseniler B. Ortaçağ Yahudi Mezhebi Karailik C. Modern Dönem Yahudi Mezhepleri Reformist Yahudilik Muhafazakâr Yahudilik Ortodoks Yahudilik Ultra Ortodoksluk Yenidenyapılanmacı Yahudilik X. Yahudilik ve Siyonizm XI. Yahudilik Açısından Yahudi Olmayanların Durumu BÖLÜM HIRİSTİYANLIK Ahmet Hikmet Eroğlu Giriş I. Hırıstiyanlığın Tarihçesi A. İsa B. Pavlus C. Pavlus tan Sonra Hıristiyanlık D. Konsiller E. Doğu-Batı (Katolik-Ortodoks) Ayrışması F. Reform Hareketi ve Protestanlığın Doğuşu II. Kutsal Metinler III. Tanrı İnancı IV. Kilise ve İbadet V. Sakramentler (Gizemler/Ayinler)...158

4 VI. Bayramlar VII. Hıristiyan Mezhepleri A. İlk Dönem Doğu Kiliseleri Nasturi Kilisesi Monofizit Kiliseler Süryani Kilisesi Ermeni Kilisesi Kıpti Kilisesi Habeş Kilisesi Maruni Kilisesi B. Ortodoks Mezhebi C. Katolik Mezhebi D. Protestan Mezhepleri BÖLÜM İSLAM Talip Ayar Giriş I. İslam Öncesi Arap Toplumu ve İnançları A. Coğrafî Durum: B. Etnik Yapı C. Sosyal, Kültürel ve İktisadî Hayat D. Dinî Hayat II. İslam ın Doğuşu ve Tarihçesi III. Kutsal Metinler A. Kur an B. Hadis IV. Mezhepler A. İtikadî Mezhepler B. Fıkhî Mezhepler V. Tasavvuf ve Tarikatlar VI. İnanç Esasları A. Allah a İman B. Meleklere İman C. Kitaplara İman D. Peygamberlere İman E. Ahirete İman F. Kadere İman...223

5 VII. İbadet Esasları A. İbadetler Temel İbadetler Namaz Oruç Zekât Hac Diğer İbadetler Mabetler VIII. Kutsal Gün ve Geceler, Bayramlar A. Kutsal Gün ve Geceler B. Bayramlar BÖLÜM MECÛSÎLİK Mehmet Alıcı Giriş I. Tarihsel Süreç II. Kutsal Metin Külliyatı A. Avesta Yesna Gatha Yeşt Vendidad Horde Avesta Visperad B. Pehlevi Metinler ya da Zendler III. Mecûsî Teolojisi A. Zerdüşt ve Ahura Mazda B. Zerdüşt Sonrası İlahiyat ve Avesta Edebiyatı C. Sasani Düalizmi D. Kurtarıcı Fikri-Saoşyant E. Ateş Kültü F. Ahiret Düşüncesi IV. Ahlaki-Dini Pratikler A. Ahlak Anlayışı B. Dini Törenler C. İbadetler ve Bayramlar V. Günümüzde Mecûsîler

6 8 7. BÖLÜM MANİHEİZM Mehmet Alıcı Giriş I. Tarihsel Süreç II. Kutsal Metin Külliyatı A. Mani ye Atfedilen Eserler Hayat İncili Hayat Hazinesi Şapuragan Sırlar Kitabı Pragmateia Devler Kitabı Mektuplar İlahiler ve Dualar B. Maniheist Kutsal Metinler Kefalya Köln Mani Kodeksi Vaazlar (Homilies) İlahi Kitabı Xvastvaneft Compendium (Çince Özet) III. Maniheist Gnostik Teoloji A. Düalist Tanrı Anlayışı B. Maniheist Düalizmde Kozmos Dünya ve İnsan C. Maniheizm de Gnostik Kurtuluş Düşüncesi D. Kutsal Bilgi/Gnosis ve Peygamber E. Ölüm ve Ahiret Düşüncesi IV. Ahlaki-Dini Uygulamalar A. Cemaat Yapısı B. İbadetler C. Bayramlar BÖLÜM SÂBİÎLİK Mehmet Alıcı Giriş I. Tarihsel Süreç...292

7 II. Kutsal Metin Külliyatı A. Yazılı Metinler Ginza Draşia d Yahya Qolasta Divan Metinleri Ezoterik ve Astrolojik Metinler B. Sır Metinleri III. Sabiiliğin Gnostik Teolojisi A. Sâbiî Düalizminde Aracı Tanrı/Demiurg Düşüncesi ve Kozmos Dünya İnsan B. Sâbiîlikte Gnostik Kurtuluş Düşüncesi C. Kutsal Bilgi/Gnosis ve Peygamber D. Sâbiî Zaman Tasavvuru ve Kurtarıcı Fikri E. Ahiret Düşüncesi IV. Ahlaki-Dini Uygulamalar A. Vaftiz B. Diğer Dini Uygulamalar V. Günümüzde Sâbiîler BÖLÜM HİNDUİZM Ali İhsan Yitik Giriş I. Hint Dinlerinin Ortak Özellikleri II. Hinduizm in Tarihsel Gelişimi III. Hinduizm in Temel Özellikleri IV. Hindu Kutsal Metinleri A. Sruti (İlhama dayalı olanlar) Veda İlahileri Rig-Veda Okuma Metni: Bilinmeyen Tanrıya (Ka) Yajur-Veda Sama-Veda Atharva-Veda Brahmanalar...334

8 3. Aranyakalar Upanişadlar B. Smriti (Akla veya düşünceye dayananlar) V. Hinduizm de İbadet VI. Dini Gelenekler VII. Başlıca Hindu Mezhepleri VIII. Modern Dünyada Hinduizm BÖLÜM BUDİZM Ali İhsan Yitik Giriş I. Buda nın Hayatı II. Buda nın Reformları III. Budizm in Yayılışı IV. Kutsal Metinler A. Pali Kanon (M.Ö. 350-M.Ö. 90) B. Mahayana Kutsal Literatürü V. Bir Din Olarak Budizm A. Bağımlı Varoluş Yasası (Pratityasamutpada) B. Dört Temel Hakikat C. Sekiz Dilimli Yol D. Karma Öğretisi E. Nirvana VI. Budizm de İbadet A. İbadet Mekânları B. Takdimeler ve Dualar C. Yıllık Bayramlar (Festivaller) D. Evde Günlük İbadetler E. İbadet Malzemeleri F. Meditasyon G. Budizm de Kutsal Mekânları Ziyaret VII. Başlıca Budist Mezhepleri BÖLÜM CAYNİZM Ali İhsan Yitik Giriş I. Tarihsel Gelişimi...385

9 II. Kutsal Metinleri III. Temel Öğretileri IV. Başlıca İbadet ve Uygulamalar BÖLÜM SİHİZM Ali İhsan Yitik Giriş I. Sihizm intarihsel Gelişimi A. Sihizm in Ortaya Çıkışında Etkili Faktörler B. Guruluk, Guru Nanak ve On Guru Guruluk Sihizm in Kurucusu Guru Nanak Guruların Hinduizm ve İslam a Yaklaşımı II. Sih Kutsal Metinleri III. Sihizm de İnanç A. Tanrı Anlayışı B. İnsan Anlayışı C. Karma Yasası D. Maya Öğretisi E. Kurtuluş (Mukti) Öğretisi F. Ajuni G. Khalsa Teşkilatı IV. Sihizm de İbadet, Geçiş Törenleri ve Festivaller A. Mabet B. Meditasyon (Nam Simran) ve Yoga C. Gündelik Yaşam D. Giyim-Kuşam E. İsim Koyma F. Evlilik G. Cenaze Töreni H. Bayramları V. Batı Dünyasında Sihizm BÖLÜM KONFÜÇYANİZM Ahmet Güç Giriş I. Konfüçyüs ve Fikirleri...428

10 II. Konfüçyanizm in Mahiyeti (Din mi Felsefe mi?) III. Kutsal Metinler A. Beş Klasik (Wou King) B. Dört Kitap (Se Chou) IV. İbadet Uygulamaları V. Ahlaki ve Sosyal Yapı VI. Felsefi Sistem VII. Çin Ulusal Kimliği ve Konfüçyanizm VIII. Çin Devrimi Sonrası Konfüçyanizm BÖLÜM TAOİZM Ahmet Güç Giriş I. Lao Tsu ve Fikirleri II. İnanç Esasları III. Kutsal Metinleri IV. İbadet Uygulamaları V. Ahlaki ve Sosyal Yapı BÖLÜM ŞİNTOİZM Durmuş Arık Giriş I. Tanrı İnancı II. Mabet ve İbadetler III. Ölüm Sonrası İnançlar IV. Ahlak V. Kutsal Kitaplar VI. Mezhepler ve Diğer Dinler BÖLÜM GELENEKSEL TÜRK DİNİ Durmuş Arık Giriş I. Tanrı İnancı II. Tabiatla İlgili İnançlar III. Atalar Kültü...486

11 IV. Kozmoloji ve Dünyanın Sonu V. İbadet VI. Şamanizm ve Şamanlar (Kam) VII. Ahlâk BÖLÜM ANADOLU, MISIR VE MEZOPOTAMYA DİNLERİ Bekir Zakir Çoban Giriş I. Eski Anadolu Uygarlıklarında Din A. Hititlerde Din B. Yunan İnançları C. Romalıların Dini II. Eski Mezopotamyada Din III. Eski Mısır da Din YAZAR ÖZGEÇMİŞLERİ

12 ÖNSÖZ Şemseddin Sami nin Esatir (1295/1878) isimli kitabından bu zamana kadar Türkiye de Dinler Tarihi alanında pek çok kitap yayınlanmıştır. Bu eserlerin her biri Türkiye de Dinler Tarihi birikiminin oluşmasında ciddi katkı sağlamıştır. Özellikle Prof. Dr. Abdurrahman Küçük ün merhum Prof. Dr. Günay Tümer le birlikte hazırladığı Dinler Tarihi (Ankara: 1988) uzun yıllar İlahiyat fakültelerinde ders kitabı olarak okutulmuş ve halen de okutulmaktadır. İlk akademisyen dinler tarihçilerinden Prof. Dr. Ekrem Sarıkçıoğlu nun Başlangıcından Günümüze Dinler Tarihi (İstanbul: 1983) isimli kitabını da katkısı bakımından burada zikretmek gerekir. Grafiker Yayınları nın el kitabı serisinde yayınlanan elinizdeki bu kitap, Türkiye deki Dinler Tarihi birikiminin bir ürünüdür. Çeşitli üniversitelerden Dinler Tarihi alanında çalışan uzmanlar bu kitabın oluşmasında emek vermiştir. Yahudiliği Prof. Dr. Baki Adam, Hıristiyanlığı Prof. Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu, Hinduizm, Budizm, Caynizm ve Sihizm i Prof. Dr. Ali İhsan Yitik, Mecusilik, Maniheizm ve Sabiiliği Yrd. Doç. Dr. Mehmet Alıcı, Konfüçyanizm ve Taoizm i Prof. Dr. Ahmet Güç, Geleneksel Türk Dini ve Şintoizm i Prof. Dr. Durmuş Arık, Anadolu, Mısır ve Mezopotamya dinlerini Doç. Dr. Bekir Zakir Çoban yazmıştır. İslam kısmını ise İslam Tarihçisi Yrd. Doç. Dr. Talip Ayar hazırlamıştır. Dinlerin anlatımında mümkün olduğunca belli bir formata uyulmaya çalışılmış; tarihsel gelişim, inanç, ibadet, kutsal metinler ve mezhepler ekseninde her bir din genel hatlarıyla ele alınmıştır. Bazı konular görsel malzemelerle desteklenmiştir. Dinler Tarihi biliminin kriterlerine uygun olarak betimleyici yaklaşım benimsenmiş, değerlendirme okuyucuya bırakılmıştır. Her bir tasnif eleştiriye açık olduğundan kitapta dinlerin tasnifi yapılmamıştır. Birinci bölümde Dinler Tarihi bilimi, ikinci bölümde dinin mahiyeti ele alınmış, daha sonra dinler; Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam, Mecusilik, Maniheizm, Sabiilik, Hinduizm, Budizm, Caynizm, Sihizm, Konfüçyanizm, Taoizm, Şintoizm, Geleneksel Türk Dini, Anadolu, Mısır ve Mezopotamya dinleri düzeninde anlatılmıştır. Kimi zaman ilkel dinler kimi zaman geleneksel dinler şeklinde isimlendirilen dinlere müstakil bir bölüm ayrılmamış, ikinci bölümde genel özellikleriyle tanıtılmıştır. Dinle- 15

13 rin bu şekilde sıralanmasında İslam esas alınmış; İslam ın tarihî ve coğrafî açıdan yakın veya uzak ilişki içinde bulunduğu dinlerle ortak ve farklı yönlerinin görülmesi amaçlanmıştır. Elinizdeki bu kitap, İlahiyat fakültelerinin programlarında yer alan Dinler Tarihi dersi için bir el kitabı olarak hazırlanmakla birlikte genel okuyucuya da hitap etmektedir. Türkiye de Dinler Tarihi bilimi Batılı kaynakların tesirinde geliştiği için bu bilim alanıyla ilgili maalesef ortak bir terminoloji geliştirilememiştir. Bundan dolayı Dinler Tarihi kitaplarında isimlerin ve terimlerin yazımında farklılıklar görülebilmektedir. Hatta dinlerin isimlendirilmesinde bile buna rastlanmaktadır. Biz, mümkün olduğunca bu el kitabında ortak bir terminoloji oluşturmaya çalıştık. Bununla birlikte gözden kaçan bazı hatalar olabilir. Okuyucudan gelen öneriler de dikkate alınarak bunlar bir sonraki baskı da düzeltilecektir. Editör Prof. Dr. Baki Adam 16