SAKARYA İLİ KARADENİZ SAHİLİ LARİDAE TÜRLERİN BİYOEKOLOJİSİ

Transkript

1 SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Ç. ÇELİK, A. UZUN SAKARYA İLİ KARADENİZ SAHİLİ LARİDAE TÜRLERİN BİYOEKOLOJİSİ Çetin ÇELİK 1, Ali UZUN 2 1 Karasu Yalı Ortaokulu, 54500, Karasu/Sakarya 2 Sakarya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 54140, Esentepe Kampusü, Serdivan/Sakarya, 1 celikcetin@hotmail.com, 2 aliuzun@sakarya.edu.tr ÖZET Batı Karadeniz Bölgesi sınırlarında yer alan Sakarya ili sulak alanlar ve çok uzun kumul sahiller içermektedir. Bu nedenle başta Laridae familyası olmak üzere pek çok kuş türü barındırır. Çalışmada Laridae familyasına ait 8 takson tespit edilmiştir. 19 Ağustos Temmuz 2008 tarihleri arasında Denizköy (Acarlar), Yenimahalle, Karasu Plajı, Küçükboğaz, Kocaali Plajı ve Melenağzı nda gerçekleştirilen çalışmada türlerin sayısal dağılımı; Larus cachinnans michahellis 2697, Larus ridibundus 3087, Larus canus 167, Larus fuscus 35, Larus atricapillus 1, Larus minutus 17, Larus genei 10, Larus philedelphia 8, Sterna hirundo 101 olarak belirlenmiştir. Kaydedilen bu türlerin; biri yerli, biri yaz göçmeni, ikisi kış göçmeni ve beşi transit göçerdir. Türlerin tamamı, koruma statüleri açısından "Nesli Tehlike Altında Olmayan (Least Concern) grubuna girer. Baskın tür Larus ridibundus iken, Larus atricapilla baskınlığı en düşük tür olarak tespit edilmiştir. Laridae familyasına ait türlerin toplam birey sayıları; Melenağzı nda 2353, Kocaali Plajı nda 565, Küçükboğaz da 250, Karasu Plajı nda ve Yenimahalle de 2873 olarak tespit edilmiştir. Denizköy (Acarlar) istasyonunda hiçbir Laridae türü tespit edilememiştir. İstatistiksel açıdan Denizköy (Acarlar) hariç bütün istasyonlarını benzer olduğunu görülmüştür. Ayrıca Küçükboğaz Kocaali istasyonlarının birbirine en fazla benzeyen istasyon olduğu ve Acarlar ın hiçbir istasyonla benzer olmadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Sakarya, Laridae, Biyoekoloji, Batı Karadeniz Bölgesi 1

2 Ç. ÇELİK, A. UZUN SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) THE BIO-ECOLOGY OF LARIDAE FAMILY IN SAKARYA PROVINCE WEST OF BLACK-SEA COAST ABSTRACT The city of Sakarya located in the West of Black Sea Region contains wetlands and very long sandy beaches. Thus, this area includes a lot of bird species especially from Laridae family. 8 taxa belonging to Laridae were determined at the study area. In this study performed between August 19, 2007 and July 22, 2008 in Denizköy (Acarlar), Yenimahalle, Karasu Beach, Küçükboğaz, Kocaali Beach and Melenağzı, the numerical distribution of the observed taxa at these areas were defined as Larus cachinnans michahellis 2697, Larus ridibundus 3087, Larus canus 167, Larus fuscus 35, Larus atricapilla 1, Larus minutus 17, Larus genei 10 and Sterna hirundo 101. We observed 1 resident, 1 summer migrant, 2 winter migrants and 5 transit migrant species in the study area. These species were categorized as Least Concern. While the dominant species was Larus ridibundus, the less common species was Larus atricapilla. The numbers of indivuduals were counted as 2353 at Melenağzı, 565 at Kocaali, 250 at Küçükboğaz, 82 at Karasu Beach and 2873 at Yenimahalle. We did not observe any Laridae species at Denizköy (Acarlar). According to statistics, we defined that all the stations were identical except for Denizköy (Acarlar). In addition, Küçükboğaz and Kocaali Beach were the most identical and Denizköy (Acarlar) had no similarities with the other stations. Key words: Sakarya, Laridae, Bioecology, Region of West Black Sea. 1. GİRİŞ Literatürde martılar üzerine pek çok çalışma mevcut iken, Türkiye de bu tür çalışmalar oldukça sınırlıdır. Martılarla ilgili ilk çalışmalar Dwight (1926) a aittir[1]. Faunistik içerikli bu çalışmalara ek olarak, tür etiyolojisi [2], üreme [3], diğer türlerle ilişkileri [4] gibi spesifik konularda çalışmalar yapılmıştır. Laridae familyası konusunda çalışmalar belirli bölgelerle sınırlı kalmıştır. Ayvaz, 1988 de Hazar gölünde [5]; Gök, 1991 de Doğu Karadeniz Bölümü nde [6]; Ay, 1996 da Hazar Gölü nde [7]; Öğün, 1988 de Van 2

3 SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Ç. ÇELİK, A. UZUN gölü ve çevresinde [8] ve Çağlayan (2003) İzmir Karaburun ve İçel Aydıncık ta Laridae familyası konusunda çalışmalar yapmışlardır. Türkiye geneli anlamında Laridae familyası ile ilgili kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Araştırma alanları ve ilgili taksonlarla ile ilgili olarak kapsamlı bir çalışmanın olmadığı tespit edilmiştir. Denizköy (Acarlar), Yenimahalle, Karasu Plajı, Küçükboğaz, Kocaali Plajı ve Melenağzı nda yapılan bu çalışmada bölgedeki Laridae familyasına ait türlerin; göç statüsünün tespiti, bazı ekolojik isteklerinin incelenmesi, bölgelerin biyolojik, avifaunistik ve istatistiksel olarak birbiriyle karşılaştırılması, tehdit eden faktörler, problemlere çözüm önerileri ve koruma çalışmalarının etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. 2. DENEYSEL KISIM 2.1. Materyal ve Metot Araştırma alanında istasyon seçiminde farklı ekolojik özelliklere sahip olmalarına dikkat edilmiştir (Şekil 1). Kıyı şeridi boyunca Acarlar Gölü nün Denizköy de kalan kısmı I. istasyon (Denizköy); Sakarya Nehri nin denize döküldüğü bölge II. Istasyon (Yenimahalle); Karasu Aile Parkı ndan Zenginler Sitesi ne kadar olan bölge III. istasyon (Karasu Plajı); Küçük Karasu köyündeki göl ile denizin kesiştiği bölge IV. istasyon (Küçükboğaz); Kocaali Aile Plajı V. istasyon (Kocaali Plajı) ve Melen Deresi nin Karadeniz e döküldüğü bölge VI. istasyon (Melenağzı) olarak belirlenmiştir. 3

4 Ç. ÇELİK, A. UZUN SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Şekil 1. İstasyonların coğrafik konumu 2.2. Metot Araziye ayda bir, ekim ocak döneminde ise iki kez çıkılmıştır (Şekil 1). Gün ışımasından akşam hava kararıncaya kadar bireyler, gözlem ve direk sayım metoduna göre kaydedilmiştir. Arazi çalışmalarında Nikon marka dürbün (10 X 50), Konus marka teleskop (20 X 60), Nikon marka fotoğraf makinası, Nikon marka farklı 2 objektif (13 X 70 ve mm) kullanılmıştır. Türlerin teşhisinde [10] ten yararlanılmıştır. Araştırma sahasında tespit edilen taksonların sıklık, baskınlık ve çeşitlilik analizleri ile istastasyonların benzerlik oranlarının hesaplanmasında [11] ten yararlanılmıştır. 3. Bulgular Yapılan çalışmada araştırma sahasında Laridae familyasına ait 7 tür (Larus ridibundus, L. canus, L. minutus, L. fuscus, L. atricapilla, L. genei, Sterna hirundo) ve 1 alt tür (L. cachinnans michahellis) tespit edilmiştir. Türlerin 2 si kış göçmeni, 1 i yaz göçmeni ve 5 i transit göçer ve alttür yerlidir (Çizelge 1). En fazla takson Yenimahalle de tespit edilmiştir. 4

5 SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Ç. ÇELİK, A. UZUN Sayılan kuşların istasyonlara göre dağılımı; 2873 bireyle (% 46,97) Yenimahalle, 2353 bireyle (% 38,43) Melenağzı, 565 bireyle (% 9,23) Kocaali Plajı, 250 bireyle (% 4,08) Küçükboğaz ve 82 bireyle (%1,34) Karasu Plajı şeklindedir. Çeşitlilik indeksinde Yenimahalle en fazla iken, en düşük Acarlardır. Sırasıyla Karasu Plajı 0,68, Melenağzı 0,644, Küçükboğaz 0,543 ve Kocaali Plajı ise 0,473 dür. Yenimahalle de 7 tür ve 1 alt tür tespit edilmiştir ve Melenağzı na % 80, Karasu Plajı, Küçükboğaz ve Kocaali Plajı na % 62, ve Denizköy e (Acarlar Gölü) % 0 oranında benzer (Çizelge 3). Nadir görülen 4, seyrek 2, genellikle görülen 2 tür ve devamlı görülen 1 alttür tespit edilmiştir (Çizelge 2). Larus atricapilla ve Larus genei sadece bu istasyonda gözlenmiştir. Karasu Plajında 3 tür ve 1 alt tür kaydedilmiştir ve Melenağzı na % 80, Kocaali Plajı ve Küçükboğaz a %75, Yenimahalle ye % 62 ve Acarlar a % 0 oranında benzerlik gösterir (Çizelge 3). Bu istasyonda 2 tür nadir, 1 tür seyrek, 1 alttür çoğunlukla görülmüştür (Çizelge 2). Küçükboğaz da 3 tür ve 1 alt tür tespit edilmiştir ve Kocaali Plajı na % 100, Melenağzı na %80, Karasu Plajı na %75, Yenimahalle ye % 62 ve Denizköy e % 0 oranında benzerlik göstermektedir (Çizelge 3). İstasyonda nadir görülen 2, seyrek 1 tür ve çoğunlukla görülen 1 alttür tespit edilmiştir (Çizelge 2). Kocaali Plajı istasyonunda 3 tür ve 1 alt tür tespit edilmiştir ve Küçükboğaz a % 100, Melenağzı na %80, Karasu Plajı na %75, Yenimahalle ye % 62 ve Denizköy e % 0 oranında benzerlik göstermektedir (Çizelge 3). İstasyonda nadir 2 tür, seyrek 1 tür ve çoğunlukla görülen 1 alt tür tespit edilmiştir (Çizelge 2). Küçükboğaz a çeşitlilik indeksine göre benzerdir. 5

6 Ç. ÇELİK, A. UZUN SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Melenağzı Acarlar hariç diğer istasyonlarla %80 oranında benzerlik göstermektedir (Çizelge 3). İstasyonda nadir görülen 2, seyrek 2, genellikle görülen 1 tür ve devamlı görülen 1 alt tür tespit edilmiştir (Çizelge 2). Yenimahalle istasyonunda; Larus ridibundus, L. atricapilla, L. minutus, L. genei ve Sterna hirundo en fazla baskınlığa sahiptir (Çizelge 4). Karasu L. cachinnans michahellis ve L. fuscus en yüksek baskınlık indeksine sahip iken, Melenağzı nda bu değer Larus canus türünde görülmüştür (Çizelge 4). Çizelge 1. Çalışma sahasında tespit edilen Laridae taksonları ve göç statüleri Tür/ İstasyonlar I II III IV V VI L.c. michahellis - Y Y Y Y Y L.ridibundus - KG KG KG KG KG L.canus - KG KG KG KG KG L.minutus - T T L.fuscus - T T - - T L. atricapilla - T L.genei - T Sterna hirundo - YG - YG YG YG Y: Yerli; KG: Kış göçmeni; T: Transit göçer; YG: Yaz göçmeni;. 6

7 SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Ç. ÇELİK, A. UZUN Çizelge 2. Türlerin istasyonlara göre görülme sıklıkları Sıklık I II III IV IV VI % % % % % Çizelge 3. İstasyonların benzerlik oranları İstasyonlar Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Acarlar Melenağzı 1 0,8 0,8 0,8 0,8 0 Kocaali 0, ,75 0,62 0 Küçükboğaz 0, ,75 0,62 0 Karasu 0,8 0,75 0,75 1 0,62 0 Yenimahalle 0,8 0,62 0,62 0, Denizköy

8 Ç. ÇELİK, A. UZUN SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Çizelge 4. Türlerin sıklık ve baskınlık değerleri Tür İstasyon Sıklık % Baskınlık % Larus cachinnans michahellis Larus ridibundus Larus fuscus Larus canus Larus atricapilla Larus minutus Larus genei Sterna hirundo Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle

9 SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Ç. ÇELİK, A. UZUN 4. TARTIŞMA ve SONUÇ Ağustos 2007-Temmuz 2008 dönemini kapsayan periyotta tüm istasyonlarda tespit edilen birey sayısı 6123 dür. Sahada birey sayısı bakımından Larus ridibundus en fazla ve L. atricapilla ise en az baskındır. Tür sayısı; Melenağzı nda 6, Kocaali Plajı nda 4, Küçükboğaz da 4, Karasu Plajı nda 4, Yenimahalle de 8 dir. Acarlar Gölü nde (Denizköy) bu türlere rastlanmamıştır. Uzun (2004) ün Acarlar da Larus cinsine ait argentatus, ridibundus, genei, canus ve melanocephalus türlerini ayrıca Sterna hirundo yu tespit etmiştir. Ancak bu türlere alanda rastlanılmamıştır. Göl yapısının bozulmasından dolayı türlerin bu alanı kullanmadıkları düşünülmektedir. Kasım-ocak periyodunda Larus ridibundus ve L. cachinnans michahellis kıyıdan çok uzakta konaklamışlardır. L. c. michahellis kıyıda gagasıyla sürekli konfor davranışı sergilemiştir. Bu davranışın beslenme ve yüzme aktiviteleri sırasında vücuda yapışan objeleri temizlemek için yapıldığı düşünülmektedir. L. ridibundus beslenme ve çöp eşeleme davranışları göstermiştir. Sterna hirundo suyun üstünde uçarken ani bir dalışla balıkları yakaldığı görülmüştür. Yenimahalle de yer alan kumulun aralık ayında tamamen sularla kaplanmasından dolayı tür sayısında artış gözlenmiştir. Bunun sebebi besin miktarındaki ani artışlardır. Aralık ve ocak ayları bireylerin en aktif dönemi olarak tespit edilmiştir. Baran ve Yılmaz (1984) a göre yurdumuzda sadece Trakya Bölgesi nde yaşayan Larus canus un Acarlar Gölü hariç bütün istasyonlarda kış göçmeni olduğu tespit edilmiştir. 9

10 Ç. ÇELİK, A. UZUN SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Acarlar Gölü nün suyu çekilmeye başlamış ve bataklığa dönüşme eğilimindedir. Bu su kuşları açısından yaşam alanlarının ortadan kalkması anlamına gelmektedir. Gerekli tedbirlerin acilen alınması gereklidir. Küçükboğaz ın bazı yerleri mesire yeri olarak kullanılmaktadır. Karasu Plajı nda imar bozuklukları ve plansız yapılaşma dikkat çekmektedir. Bu ve benzeri antropojenik etkiler habitatların bozulması ve ortadan kalkmasına sebep olmaktadır. Özellikle yerleşkelerin imar açılmadan önce çevre etki değerlendirmesinin yapılması gereklidir. Tabur (2002) kuş türlerini tehdit eden en önemli faktörler arasında; antropolojik etkenler, sulak alan tahribatı, sazlıkların tarım arazisine dönüştürülmesi, habitatların çeşitli amaçlar için yok edilmesi, ormanların tahrip edilmesi, pestisid ve herbisit kullanımını saymaktadır. Yazar bunların yanı sıra yüksek gerilim hatları, yapılaşmanın artması, taşıtlar, aşırı ve zamansız avlanma gibi faaliyetler populasyonlara büyük zarar verdiğini idda etmektedir. Benzer tehditler çalışma alanımızda görülmektedir. Yenimahalle ve Melenağzı nın, Laridae türlerinin biyolojik ihtiyaçlarını karşılaması açısından elverişli olduğu görülmüştür. Melenağzı ile Yenimahalle arasında kalan Kocaali Plajı, Küçükboğaz ve Karasu Plajı nın kuşların geçiş bölgeleri olduğu düşünülmektedir. Biyolojik çeşitlilik bakımından kıtasal bir özelliğe sahip olan ülkemiz, geleceğimizin en önemli güvencesidir. Bu güvenceye sahip çıkmak ve korumak için Avrupa Birliği ne uyum sürecinde gerekli kanun ve yönetmelikleri çıkarmak ve özellikle çevre bilincine sahip nesiller yetiştirmek gerekmektedir. 10

11 SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Ç. ÇELİK, A. UZUN 5. KAYNAKLAR [1] DWIGHT, J.,.The Gulls (Laridae) of The World; Their Plumages, Moults, Variations, Relationships and Distribution, Volume LII, Publications of The American Museum of Natural History, s., American Museum of Natural History, [2] SKORKA, P., WOJCIK, J., Habitat utilisation, feeding tactics and age related feeding efficiency in the Caspian Gull Larus cachinnans, J. Ornithol (2008), 149:31-39, Ağustos [3] ABRAIN, A., ORO, D., IZQUIERDO, J., FERRIS, V., BELENGUER, R., A Comparison o Two Methods to Estimate Breeding Productivity in a Colonial Ground-Nesting Gull Larus cachinnans, Marine Ornitology 31:71-74, [4] CANE, W., Ontogenetic Evidence for relationships within the Laridae, The Auk, Vol. 111, No. 4, pp , [5] AYVAZ, Y., The Breeding Biology of The Herring Gull (Larus argentatus). The Journal of Fırat Univ. 3, 53-60, [6] GÖK, İ., Doğu Karadeniz Bölgesinde İnsan Sağlığını Etkileyen Mikroorganizmalara Portörlük Yönünden Martıların İncelenmesi, Yüksek Lisans, Karadeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 36s, [7] AY, A., Hazar Gölü'nde Yaşayan Martıların (Familya: Laridae) Sistematiği, Ekolojisi, Davranışları, Göçleri ve Üreme Biyolojilerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1-2s, [8] ÖĞÜN, E., Van Gölü Çevresinde Yaşayan Martıların (Larus argentatus pontoppidan) Dışkılarında İzole Edilen Salmonella, Shigella, Escherichia coli ve Citrabakter'lerin Biyokimyasal, Serolojik ve Bazı Patojenite Özellikleri ile Çeşitleri, Doktora, 100. Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Üniversitesi, [9] ÇAĞLAYAN, E., Karaburun (İzmir) ve Aydıncık (İçel) Adalarındaki Ada Martısı (Larus audouinii) Kolonileri Üzerine Popülasyon Çalışmaları, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 6-8 s, [10] HEINZEL, H., FITTER, R., PARSLOW, J., Türkiye ve Avrupa nın Kuşları, Türkiye Doğal Hayatı Kor. Derneği, s , Rotolito Lombarda, İtalya, [11] KOCATAŞ, A., Ekoloji ve Çevre Biyolojisi. Ege Üniv. Basımevi, 564 s., İzmir, [12] UZUN, A., Batı Karadeniz Bölgesi Bazı Göllerinin Avifaunası, 11

12 Ç. ÇELİK, A. UZUN SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2013-II) Doktora, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1-120s, [13] BARAN, İ., YILMAZ, İ., Ornitoloji Ders Notları. Ege Üniv. Fen Fak. Yayınları, No: 87, Ege Üniv. Basımevi, 323 s., İzmir, [14] TABUR, M.A., Göller Bölgesi (Gölhisar Gölü, Burdur Gölü, Eğirdir Gölü, Kovada Gölü, Beyşehir Gölü) Kuşlarının Biyoekolojisi, S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 99 s., Isparta,