Studıes On The Physıologıcal Responses Related To Seasonal Varıatıon In Çukurova Saanen And Balcalı Goats Under Sub-Tropıcal Clımate Condıtıons

Transkript

1 SUBTROPİK İKLİM KOŞULLARINDA YETİŞTİRİLEN ÇUKUROVA SAANENİ VE BALCALI ÇEPİÇLERİNDE MEVSİMSEL VARİYASYONA BAĞLI OLARAK ORTAYA ÇIKAN FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Studıes On The Physıologıcal Responses Related To Seasonal Varıatıon In Çukurova Saanen And Balcalı Goats Under Sub-Tropıcal Clımate Condıtıons Duygu KAYABAŞI Zootekni Anabilim Dalı Okan Güney Zootekni Anabilim Dalı ÖZ Bu çalışma, Çukurova bölgesi subtropik iklim koşullarında yetiştirilen Çukurova Saaneni (ÇS) ve Balcalı (BLC) dişi çepiçlerde sıcaklık stresini ve buna bağlı olarak değişen fizyolojik adaptasyon parametrelerini saptamak amacıyla yürütülmüştür. Çalışma kapsamında deneme materyali çepiçlerden Şubat, Nisan ve Haziran aylarında 1 hafta boyunca günde 3 kez olmak üzere ( , , saatlerinde) nabız sayısı (adet/dak), solunum hızı (adet/dak) ve rektal sıcaklık (ºC) değerleri ölçülmüştür. Çalışma kapsamında çepiçlerin aylık olarak canlı ağırlık değişimleri bireysel tartımlarla ve ayda bir kez olarak kaydedilmiştir. Araştırma sonucunda sırası ile Şubat (soğuk çevre), Nisan (optimal çevre), Haziran (sıcak çevre) aylarında rektal sıcaklık değerleri; Çukurova Saaneni keçilerde 39.52ºC, 39.72ºC, 40.02ºC, Balcalı keçilerinde ise ºC, ºC ve ºC olarak ölçülmüştür. Nabız hızı bakımından aynı koşullarda Çukurova Saanenin de 69.84, 72.64, adet /dk. Balcalı keçilerinde 69.10, 72.54, adet/dk., Solunum hızı bakımından da Çukurova Saanenin de 42.76, 49.82, adet/dk., Balcalı da ise 40.54, 52.88, adet/dk. olarak bulunmuştur. Nabız sayısı ele alındığında Balcalı çepiçlerinin sıcak koşullarda daha avantajlı bir reaksiyon gösterdiği anlaşılmaktadır. Ağustos ayında kızgınlık döneminde ise her iki gruptan benzer veriler elde edilmiştir. Sonuç olarak her 2 genotip için elde edilen verilerden fizyolojik adaptasyon parametreleri yönünden Balcalı grubunun daha avantajlı bir konumda olduğu ve sıcak, nemli koşullardaki sıcak rezistansının Saanen genotipine oranla daha yüksek olduğu varsayımını güçlendirmektedir. Anahtar Kelimeler: Keçi, sıcaklık stresi, subtropik iklim koşulları, Çukurova Saaneni, Balcalı. ABSTRACT This research was conducted in order to determine the physiological adaptation parameters related to the heat stress response of Çukurova Saanen Yüksek Lisans Tezi-MSc. Thesis - 1 -

2 (Saanen x Hair goat ) and Balcalı (German Fawn x Hair goat) goats under Çukurova Sub-tropical climate conditions. Regarding to the research three times a day ( , , ) during one week in February, April and June rectal temperature (ºC), Respiration rate (beat/min), Heart Rate (beat/min) were measured on the goats. Live weight changes of the animals are also determined through the experimental period. According to the results rectal temperature in February, April and June in Cukurova Saanen goats were 39.52ºC, 39.72ºC, 40.02ºC and in Balcali 39.6 ºC, 40.0 ºC ve 40.0 ºC, respectively Heart rate in February, April and June in Cukurova Saanen goats were 69.84, 72.64, beat/min and in Balcali goats 69.10, 72.54, 79.32beat/min and respiration rate in Cukurova Saanen 42.76, 49.82, beat/min and Balcali 40.54, 52.88, 51.77, respectively. Balcalı group responded with more advantage via the findings of heart rate under heat conditions. Again Balcalı group were advantageous with lower respiration rate overall. As a result, Balcali genotype has been found more resistant to the heat stress in terms of physiological adaptation parameters than Cukurova Saanen goats. Key Words: Cukurova Saanen, Balcalı, sub-tropic, heat stres, rectal temperature. GİRİŞ Keçi yetiştiriciliği çoğunlukla gerek dünyada gerekse ülkemizde ormanlık ve dağlık bölgeler ile marjinal tarım alanlarda yoğunlaşmış ekstansif bir üretim dalı konumundadır. Bu bölgelerde keçi yetiştiriciliğinin tercih edilmesinin nedenleri, döl verimlerinin diğer hayvan türlerine göre daha yüksek olması, türe özgü gıda dönüşümündeki randımanlarının yüksek olması, alabilecekleri yem çeşitlerinin fazla olması ve hastalıklara karşı dayanıklılıklarının yüksek olması şeklinde özetlenebilir (Darcan, 2000). Bu faktörler ve buna bağlı sosyo-ekonomik nedenler ülkemizde keçi yetiştiriciliğine geleneksel bir yapı kazandırmıştır (Güney, 1981). Dünyadaki keçi populasyonu 780 milyon/baştır. Bu popülasyonun 496 milyon başı Asya da bulunmaktadır. Akdeniz ülkelerindeki keçi popülasyonu ise yaklaşık 34 milyon/baş olup bu ülkeler içindeki en yüksek payı sırası ile Türkiye, Fas ve Yunanistan almaktadır (FAO, 2009). Damızlıkçı ve üretim işletmelerinde kullanılan hayvan materyalinin çevreye uyumu hayvan yetiştiriciliğinin temel kavramları çerçevesinde tartışılması gereken öncelikli bir konudur. Aksi halde ekonomik amaçlı bir yetiştiricilikten söz edilemez. Gerçekte hayvan ıslahında çevreye uygun genotip tanımlaması ile yukarıda ileri sürülen görüş birbirini tanımlamayan iki temel kavramdır. Entansif hayvancılık veya entansif süt keçiciliği konusunda subtropikal bölgelerde yapılacak girişimlerde işletmeyi dar boğaza sürükleyen en önemli konulardan birisi söz konusu koşullara iyi adapte olabilen genetiksel yapı eksikliğidir. Bu saptamanın bilimsel dayanağı ise fizyolojik tepkiyi oluşturan parametrelerin objektif yöntemlerle belirlenmesi ve - 2 -

3 üretimde performans (verim) hakkındaki değerlendirmelerin bu görüşe temel edilmesidir. Üzerinde çalışılan genotipdeki verim artışı, bakım-besleme koşullarının iyileştirilmesiyle ancak bu genotipin biyolojik tavanına ulaşıncaya kadar artış gösterir. Bu noktadan sonra eğer hala verim istenilen düzeyde değilse, bu durumda genetik ıslah yapılması kaçınılmazdır. Genetik ıslah çalışmaları oldukça uzun zaman ister ve bölgeye doğru ırkın getirilememesi durumunda başarısızlıkla sonuçlanabilir. Genetik ıslah çalışmalarında kullanılacak olan ırkın seçimi ve bu ırkın adaptasyon yeteneği, yapılan çalışmanın başarısı açısından oldukça önemlidir. Bu nedenle konu üzerinde çalışan bilim adamları son yıllarda kısa zamanda, güvenilir sonuçlara ulaşılmasını sağlayan bazı parametreler üzerinde durmaktadır. Bu parametreler Adaptasyon Mekanizmaları olarak adlandırılmakta ve günümüzde yaygın bir kullanım alanı bulmaktadır. Geçmişte adaptasyon kavramı döl verimi, yaşama gücü sonuçta ekonomik verimlerin yeterli olup olmaması ile açıklanırken son yıllarda fizyolojik, morfolojik, anatomik davranışla ilgili kavramlar bu olguyu tamamlamıştır(darcan, 2000). MATERYAL VE METOD MATERYAL Çevre Çalışmanın gerçekleştirildiği Adana iline ait yıllık iklim verileri Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Araştırmanın gerçekleştirildiği adana ilinde aylara göre yıllık iklim verileri (Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, 2009). Aylar Ort. Max. Min Ocak Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Şubat Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Mart Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Nisan Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Mayıs Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Haziran Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Temmuz Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Ağustos Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Eylül Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Ekim Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Kasım Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Aralık Sıcaklık ( o C) Nisbi nem (%) Rüzgar Hızı (km/saat)

4 Bölgede yaz aylarında atmosfer sıcaklığı ve nisbi nem yüksek seyretmekte, kış aylarında ise serin ve yağışlı subtropikal iklim koşulları hüküm sürmektedir. Hakim rüzgarlar kuzey ve güney yönlüdür. Manejman Bu çalışma güney cephesi açık ve yarı açık ağıl sistemine sahip Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliği Süt Keçiciliği Ünitesinde yürütülmüştür. Araştırma boyunca gerek ileri kan dereceli Saanen melezleri ( ÇS ) gerekse Balcalı çepiçleri, etrafı yarı açık gölgelikte bulundurulmuştur. Günlük olarak g kesif yem verilmiştir. Kaba yem olarak ise hayvan başına günlük 1kg. olacak şekilde orta kaliteli kuru yonca otu verilmiştir. Karma yem rasyonlarını, %14-16 HP, Kcal/kg ME içeren sanayi yemi oluşturmaktadır. Mart-Kasım ayları arasında doğal merada meralanma gerçekleşmiştir. Hayvanlar sabah 8.00 den öğlen ye yazın ise öğleden sonra arasında meraya çıkmışlardır. Ölçümlerin yapıldığı günler hayvanlar meraya çıkartılmamıştır. Fotoğraf 1. Çalışmanın yürütüldüğü süt keçiciliği araştırma ve uygulama çiftliği Hayvan Materyali Denemede araştırma projeleri kapsamında geliştirilmiş olan 2008 doğumlu Balcalı ve Çukurova Saanen i dişi çepiçleri kullanılmıştır. Balcalı keçisi 1980 li yıllardan itibaren Çukurova bölgesine adapte edilmeye çalışılan bir prototiptir. Balcalı keçisi, baba hattı Almanya Hohenheim Üniversitesi ile birlikte yürütülen bir bilimsel çalışma kapsamında Adana ya getirilen ve Fransız Alpin inden orijin alan Alman Asil Alaca keçileri ile ana hattı olarak bölgenin yerli ırkı olan Kıl keçilerinin melezlemesi ile meydana getirilmiştir. Anılan prototipte % 75 Alman Alaca % 25 Kıl keçi genotipi bulunmaktadır. Çukurova Saaneni ise 2000 li yıllarda Adana ya getirilen saf Saanen babalar ile işletmede mevcut olan Çukurova ve Toros keçilerinin birleşmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Yaklaşık %90-95 Saanen kanı - 4 -

5 taşıyan Çukurova Saaneni ( ÇS ) elde edildikten sonra sürü kapatalmıştır. Araştırma kapsamında 6 Çukurova Saaneni ve Balcalı genotipli dişi çepiç kullanılmıştır. Fotoğraf 2. Denemede kullanılan Çukurova Saanen ve balcalı dişi çepiç Metod Çalışmada ilk verilerin elde edilmesi soğuk çevre koşullarının söz konusu olduğu Şubat, optimim çevre koşullarının söz konusu olduğu Nisan (optimal çevre) ve sıcak ve nemli koşulların olduğu Haziran aylarında (sıcak çevre) gerçekleşmiştir. Bu dönemde gerek ÇS grubu gerek BLC grubu daha önce belirtilen gölgelikte barındırılmıştır. Kış ayları, hayvanların soğuk çevre koşullarında bulunduğu dönemi, bahar ayları rahatlık zonunda olduğu döneme ve yaz ayları ise sıcaklık zorlanımının maksimum düzeyde olduğu döneme isabet etmektedir. Deneme gruplarında iklim etkilerini belirlemek amacıyla fizyolojik adaptasyon mekanizmalarına (rektal sıcaklık, nabız sayısı ve solunum sayısı) ilişkin veriler toplanmıştır. Veri elde etme üç dönemi kapsayacak şekilde planlanmış ve gerçekleştirilmiştir. Rektal sıcaklık, nabız hızı ve solunum sayısı ölçümleri sabah 08:00 09:00, öğle 12:00 13:00 ve akşam 16:00 17:00 saatleri arasında yapılmıştır. Nabız hızı ve solunum sayısı stetoskop yardımı ile sol ön bacağın vücutla birleşme noktasından on beş saniye süreyle alınmış bulunan değerler dört ile çarpılarak hesaplanmıştır. Rektal sıcaklık ise rektumdan 4cm içeriye sokulan dijital termometre kullanılarak belirlenmiştir. Ayrıca verilerin alındığı aylarda hayvanların canlı ağırlıkları da belirlenmiştir. Canlı ağırlıklar dijital kantar ile bireysel tartımlarla belirlenmiştir. Denemeye ait veriler her ay 1 kez yapılan ölçümlerle ortaya konulmuştur. Bu süreç içinde canlı ağırlıklar da takip edilmiştir. Ölçümlerin yapıldığı günler tüm hayvanlar işletme içinde tutulmuşlardır. Denemenin ikinci aşamasında ÇS ve BLC grupları mart ayı sonu itibariyle başlayan ve bölgede atmosfer sıcaklığı bakımından kritik eşik olan mayıs ayı ortalarına kadar mera ya gönderilmiştir. Bu süreçte ÇS ve BLC gruplarının atmosfer sıcaklığının 4 er ºC arttığı günlerde anılan parametreler yönünden ölçümler yapılmıştır

6 BULGULAR VE TARTIŞMA Uyum Yeteneğine Etki Eden Faktörler Araştırmanın bu bölümünde adaptasyon parametrelerine ilişkin olarak rektal sıcaklık, nabız hızı, solunum sayısı gibi bazı fizyolojik özellikler ele alınmıştır. Genotip bazında farklı aylarda saptanan fizyolojik adaptasyon parametrelerine ait ortalama değerler ile istatistiki değerlendirmeler de Çizelge 1., 2., 3., 4. ve 5 de verilmiştir. Rektal Sıcaklık Çizelge 1 den de görüldüğü gibi aynı yaşta ancak farklı genotipteki dişi çebiçlerin rektal sıcaklık ortalaması bakımından istatistiksel olarak farklılık olduğu kaydedilmiştir (p<0.05). Tüm grupların termonötral sıcaklık sınırları içerisindeki rektal sıcaklık değeri Williamson ve Payne (1978) in bildirdiği değerlerle uyum içerisindedir. Çizelge 1. Farklı genotipteki çepiçlerde fizyolojik adaptasyon parametrelerinden rektal sıcaklığa ait ortalama değerler Rektal Sıcaklık ( o C) GÖZLEM AYLAR ZAMANI Şubat Nisan Haziran GENOTİPLER X S X S X S X X X Sabah ± 0.51 b ± 0.77 a ± 0.04 a Çukurova Öğle ± 0.85 b ± 0.65 a ± 0.05 a Saaneni Akşam ± 0.05 b ± 0.02 a ± 0.03 a Sabah 39.55±0.04 b 39.96±0.02 a ± 0.02 a Öğle 39.63±0.03 b 40.33±0.05 a 40.50±0.04 a Balcalı Akşam 39.51±0.01 b 39.78±0.02 a 39.83±0.02 a abc Aynı satırda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemlidir (p<0,05) Balcalı çepiçleri ele alındığında optimal (Nisan), sıcak (Haziran) ve soğuk (Şubat) iklim koşullarındaki rektal sıcaklık değerleri arasındaki farklılığın istatistiki olarak önemli olduğu saptanmıştır (p>0,05). Bu grubun Şubat, Nisan, Haziran, aylarında sabah rektal sıcaklık ortalamaları sırasıyla 39,55 o C, 39,96 o C, 39,67 o C, olarak bulunmuştur. Bu bulgular beklenen sonuçları yansıtmaktadır. Bu değerler ortalama sıcaklığın arttığı öğle saatlerinde 39,63 o C, 40,33 o C, 40,50 o C,, olarak tespit edilmiştir. Akşam saatlerinde ise 39,51 o C, 39,78 o C, 39,83 o C,, olarak bulunmuştur. Bu bulgulardan da anlaşılacağı gibi Şubat ayında en düşük seviyede iken rektal sıcaklığın en yüksek olduğu ay Haziran ayı olarak görünmektedir

7 Balcalı çepiçlerinde rektal sıcaklık bakımından hayvanlar üzerinde soğuğun etkisinin, sıcaklığa göre daha etkin olduğu söylenebilir. Saanen çepiçler ele alındığında diğer gruba benzer şekilde optimal (Nisan), sıcak (Haziran) ve soğuk (Şubat) çevre koşullarındaki rektal sıcaklık değerleri arasındaki farklılığın istatistiki olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0,05). Bu grubun Şubat, Nisan, Haziran, aylarında sabah rektal sıcaklık ortalaması sırası ile 39,56 o C, 39,60 o C, 39,91 o C, olarak bulunmuştur. Bu değerler ortalama sıcaklığın arttığı öğle saatlerinde 39,55 o C, 39,88 o C, 40,61 o C ye yükselmiş akşam saatlerinde ise 39,45 o C, 39,68 o C, 39,55 o C olarak tespit edilmiştir. Alınan değerler ortalaması bakımından Güney ve ark.(1991) nın yaptıkları değişik genotipteki keçiler üzerindeki rektal sıcaklık parametreleri bakımından paralellik göstermektedir. Deneme materyali Çukurova Saaneni çepiçlerde en yüksek rektal sıcaklık değerleri Şubat, Nisan, Haziran ayları öğlen ölçümlerinde saptanmıştır. En düşük ortalama rektal sıcaklık değeri ise Şubat ayının ölçümünde 39,45 o C olarak belirtilmiştir. Bu sonuçlar da teorik beklentiler çerçevesindedir. Elde edilen bu bulgular özellikle sıcak çevre koşulları açısından Darcan (2000), Ocak (2004) ve Özuyanık (2004) ın bildirişleri ile uyum içerisindedir. Genel değerlendirmeler irdelendiğinde sıcaklık artışı ile rektal sıcaklık arasında ters ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Genel bir değerlendirme yapılacak olursak rektal sıcaklık değeri bakımından ÇS çepiçleri daha düşük BLC çepiçleri ise daha yüksek ortalamalar göstermiştir. Balcalı çepiçleri özellikle Nisan ve Haziran aylarında yani comfort zone ve sıcaklık stresinin başladığı aylarda daha yüksek rektal sıcaklık göstermiştir. Bu durumun Çukurova Saaneni ve Balcalı çebiçlerinin sıcağa toleransının yüksek düzeyde olduğu, ancak soğuğa karşı toleransının az olduğu söylenebilir. Bu belkide çalışmanın en çok ilgi çeken bulgularından birisidir. Nabız Sayısı (Hızı) Nabız sayısına ilişkin olarak yapılan ölçümler sonucunda elde edilen değerler Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2 incelendiğinde farklı aylarda nabız hızı değerleri bakımından genotip gruplar arasındaki farklılığın önemli düzeyde olduğu anlaşılacaktır (p<0,05)

8 Çizelge 2. Farklı genotipteki çepiçlerde fizyolojik adaptasyon parametrelerinden nabız sayısına ait ortalamalar ve istatistiksel olarak önem düzeyleri Nabız Hızı (adet/dk) GÖZLEM AYLAR GENOTİPLER ZAMANI Şubat Nisan Haziran X S X S X S X Sabah 68.20±0,68 a X 70.64±0.84 a 76.64±1.06 b X Çukurova Öğle 72.00±0.88 a 76.64±1.83 a 87.32±3.83 b Saaneni Akşam 69.32±1.66 a 70.64±0.68 a 78.64±0.98 b Sabah 68.00±1.26 a 70.00± 0.91 a 74.64±0.68 b Öğle 70.00±2.02 a 75.64± 1.44 a 85.32±1.50 b Balcalı Akşam 69.32±0.91 a 72.00± 0.94 a 78.00±0.69 b abc Aynı satırda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemlidir (p<0,05). Aynı veriler ışığında incelendiğinde ırklar arasında nabız sayıları bakımından farklılık gözlenmemiştir (p>0,05). Burada vurgulanması gereken beklendiği üzere nabız hızının tüm genotiplerde sıcak koşullar altında yüksek bulunduğu ve en yüksek değere de öğlen saatlerinde erişmiş olmasıdır. Sıcaklık stresinin yüksek olduğu Haziran ayında nabız sayısının en yüksek seviyeye çıktığı gözlenmektedir. Optimal koşullarda akşam saatlerinde nabız hızının öğle saatlerine göre düştüğü görülmüştür. Araştırmada adaptasyon kriterlerinden nabız sayısı bakımından yüksek değerin yaz aylarında olduğu ve genotiplerden Çukurova Saanenlerinde saptanan değerin Balcalı çepiçlerinden daha yüksek düzeyde saptandığı ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlardan söz konusu koşullarda ÇS genotipin BLC lere göre daha olumsuz bir performans gösterdiği söylenebilir. Naqui ve ark (2004), sıcaklık stresinin 14 Bharat Merinos koyunu üzerindeki fizyolojik etkilerini incelemişlerdir. Araştırmada 7 koyun ağıl içinde diğer 7 koyun ise açık alanda sıcaklık stresine maruz bırakılmıştır. Çalışmada ağıl içinde tutulan koyunların sabah de nabız sayısı ortalaması 73,7 adet/dk, öğle de nabız sayısı ortalaması 93 adet/dk olarak tespit edilmiştir. Bu değerler sıcaklık stresine maruz bırakılan koyunlarda sabah 72,3 adet/dk, öğle ise 96,8 adet/dk olarak gözlemlenmiştir. Bu değerler artan çevre sıcaklığının bulgularına paralel olarak nabız sayısını artırdığının ortaya koymaktadır. Benzer koşullarda Darcan (2000) tarafından keçiler üzerinde yürütülen çalışma sonucunda Alman Alaca x Kıl melezi, Kıl ve Damaskus melezi keçilerin optimal ve sıcak koşullardaki nabız sayısını sırası ile; 59,4 adet/dk, 51,9 adet/dk, 62,4 adet/dk, 40,1 adet/dk, 56,9 adet/dk, 48,2 adet/dk olarak bildirilmiştir. Anılan değerler Çizelge 2 deki verilerle karşılaştırılınca %50-60 lara varan bir farklılığın olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu farklılığın nedenlerinin irdelenmesinde yarar görülmektedir. Darcan (2000), tarafından kullanılan hayvan materyalinin niteliği muamele etkisinin böyle bir sonucu doğurmasına neden olduğu söylenebilir. Ocak (2004), ve Koylu (2009), tarafından saptanan bulgular bu araştırma sonuçlarını destekler niteliktedir

9 Özellikle Koylu (2009), tarafından Saanen melezi dişi çepiçlerde saptanan değerlerin bu araştırmada materyal olarak kullanılan ÇS ve BLC dişi çepiçlerden elde edilenlerle örtüşmesi bu araştırmadan saptananları desteklemektedir. Solunum Sayısı Araştırmada çiftlik hayvanlarında sıcaklık zorlanımının belirlenmesinde dakikadaki solunum sayısının önemli bir kriter olduğunu ortaya ortaya koymuştur. Çizelge 3. ün incelenmesinden görüleceği üzere tüm mevsimlerde ve genotipler arasında solunum sayısı bakımından saptanan farklılık önemli bulunmuştur (p<0,05). Elde edilen bulgular sıcak iklim koşullarında öğlen saatlerinde saptananen solunum sayısı ortalamasının ÇS genotipinde58.32±1.37, BLC genotipinde ise 55.32±1.54 olduğu saptanmıştır (p<0,05). Genotipler arasında yapılan istatistiki değerlendirmeler %5 güven eşiğinde önemli bulunmuştur.(p<0,05). Daha öncede vurgulandığı gibi ÇS genotipinde solunum sayısının BLC ye göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu değerlendirmeler sıcak koşullar olarak kabul edilen Haziran ayı öğlen saatlerinde elde edilen bulgulara aittir. (Çizelge 3) Genotipler arasında Çukurova Saanen çepiçlerinin genel olarak sıcaklık artışı ile birlikte solunum sayısının da arttığı gözlenmektedir. Bu durum gün içerisindeki solar radyasyona bağlı olarak ortam sıcaklığının yükselmesi ile metabolizmadaki hızın artmasından kaynaklanmaktadır. Çizelge 3. Farklı genotipteki çebiçlerde fizyolojik adaptasyon parametrelerinden solunum sayısına ait ortalamalar ve istatistiksel olarak önem düzeyleri. Solunum Sayısı (adet/dk) GÖZLEM AYLAR ZAMANI Şubat Nisan Haziran GENOTİPLER X S Sabah 41.32±0.80 a X 47.64± 0.50 X b 51.32±1.08 c X Çukurova Öğle 45.64±1.24 a 53.20± 0.80 b 58.32±1.37 c Saaneni Akşam 41.32±0.80 a 48.64± 0.98 b 53.32±0.85 c Sabah 38.32±1.44 a 52.64± 0.98 b 48.00±1.67 c Öğle 42.32±1,85 a 54.00± 1.38 b 55.32±1.54 c Balcalı Akşam 41.00±1.11 a 52.00±0.84 b 52.00±0.59 c abc Aynı satırda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemlidir (p<0,05). Güney ve ark. (1991), Çukurova subtropik iklim koşullarında melez genotipten keçiler üstünde yaptıkları bir çalışmada, bu araştırmada benzer şekilde saptanan ortalama solunum sayısını dakikada 52,6 adet olarak bildirmişlerdir. Aynı çalışmada, çevre sıcaklığının yükselmesi ile vücut sıcaklığındaki ve solunum sayılarındaki artış arasındaki ilişkide araştırılmıştır. Araştırmada ayrıca atmosfer X S X S

10 sıcaklığının düşük olduğu kış aylarında hayvanların rektal sıcaklığının solunum sayısı üzerinde belirgin bir etkisi gözlenmemiştir. Ancak, atmosfer sıcaklığındaki artış ile rektal sıcaklıkta da artışlar gözlenmiş ve bu sonucu solunum hızının artmasına bağlamışlardır. Bu araştırmada genel olarak Güney ve ark. (1991) tarafından sonuçlandırılan çalışma bulguları ile uyum göstermektedir. Diğer taraftan araştırmada solunum sayısına ilişkin elde edilen bulgular Silanikove (2000) ve Ocak (2004) tarafından saptanan değerlerden daha düşük düzeyde bulunmuştur. Saptanan farklılığı cinsiyet ve yaş faktörüne bağlamak mümkündür. Benzer koşullarda Darcan (2000), tarafından keçiler üzerinde yürütülen çalışma sonucunda Alman Alaca melezi, Kıl ve Damascus melezi keçilerin optimal ve sıcak koşullardaki solunum sayısı sırası ile; 16,1 adet/dk, 92,8 adet/dk, 24,3 adet/dk, 85,3 adet/dk, 18,9 adet/dk, 93,2 adet/dk olarak bildirilmiştir. Bu çalışmadaki bulgular ise Darcan (2000) ile kısmen benzerlik göstermektedir. Çalışmalar arasındaki farklılık cinsiyet ve yaş faktöründen kaynaklanabilmektedir. Sıcak ve nemli iklim koşullarının başladığı Haziran aylarında tüm genotiplerin %20 lere varan solunum hızı artışı gösterdiği belirlenmiştir. Bu beklenen bir sonuç olup, daha öncede vurgulandığı gibi çebiçler yüksek çevre sıcaklığının metabolizma üzerine yüklediği ekstra ısıyı atabilmesi için evoporatif serinleme (solunum) ile gerçekleştirmektedirler. Sonuç olarak artan metabolizma hızı ile birlikte nabız sayısına paralel olarak solunum sayısı artış göstermektedir. Burada saptanan kayda değer husus sıcak iklim koşullarında BLC genotipi lehine saptanan değerlerdir.. SONUÇ VE ÖNERİLER Çukurova Saaneni (ÇS) ve Balcalı (BLC) genotipleri Çukurova suptropik iklim koşullarında bırakıldığında anılan koşullardaki fizyolojik adaptasyon parametrelerinin karşılaştırmalı olarak saptanmasına ilişkin gereksinimlerin olduğu ıslah çalışmaları açısından yadsınamaz bir gerçektir. 1. Araştırma sonuçları yorumlandığı zaman, Şubat, Nisan ve Haziran aylarındaki rektal sıcaklık, solunum ve nabız hızları bakımından hem ortalama değer, hem de günlük trend açısından genotipler arasında önemli farklılıkların olduğu ortaya çıkmıştır. 2. Nabız sayısı ele alındığında Balcalı grubunun sıcak koşullarda daha olumlu reaksiyon gösterdiği anlaşılmaktadır. Aynı parametre bakımından ağustos ayında (kızgınlık döneminde) benzer veriler elde edilmiştir (Çizelge 2). 3. Solunum sayısı konusunda yapılan değerlendirmelerden Balcalı grubunun daha düşük rakamsal değerlerle avantajlı bir konumda olduğu anlaşılmıştır. Bu husus ağustos ayı bulguları ile desteklenmiştir (Çizelge 3)

11 4. Sonuç olarak her 2 genotip için elde edilen verilerden fizyolojik adaptasyon parametreleri yönünden Balcalı grubunun daha avantajlı bir konumda olduğu ve sıcak, nemli koşullardaki sıcak rezistansının Saanen genotipine oranla daha yüksek olduğu varsayımını güçlendirmektedir. 5. Elde edilen sonuçlar özellikle Saanen grubunun bölgede atmosfer sıcaklığı ve humiditenin maksimum düzeyde olduğu kritik günlerde sıcaklık zorlanımına girebileceğini göstermektedir. Bu husus dikkate alındığında söz konusu iklim parametrelerinin kritik eşiği aştığı günlerde duş ve vantilasyon gibi çevresel denetimlerin devreye sokulması gereğini ortaya çıkarmaktadır. 6. Yaz aylarında özellikle araştırma materyali Saanen sürüsünün mevcut gölgelikte barındırılması ve mera çıkış saatlerinin günlük solar radyasyon geliş açısına göre düzenlenmesi önem taşımaktadır. Çünkü anılan ortamda dahi hayvanların sıcaklık zorlanımı ile karşı karşıya gelebileceği elde edilen bulgulardan anlaşılmaktadır. Söz konusu alanın genişletilmesi de önem taşımaktadır. Çukurova Saanen grubunun progenitörü olan Saanen keçilerinin BLC grubunun progenitörü olan Alman Asil Alaca ırkından adaptasyon yönünden daha duyarlı olduğu konuya ilişkin çok sayıdaki araştırmada vurgulanmıştır. Hatta kimi araştırıcılar Alman Alaca genotipinde çok az düzeyde bulunan Afrika keçi ırkları genotipinin onların sıcağa olan toleranslarının yüksek olmasına neden olduğunu ileri sürmektedirler (Devendra, 1987). Bu araştırmada elde edilen sonuçları yukarıdaki sav ile açıklamanın doğru bir yaklaşım olacağı söylenebilir. Diğer taraftan daha önce saptanmış bulgulara dayanarak, saf Alman Asil Alacalarda morfolojik özellikler arasında önemli bir faktör olan deri yüzeyindeki pigment sayısının yüksek düzeyde olması da onların subtropikteki uyum yeteneklerinin olumlu yönde etkilemektedir. KAYNAKLAR ASHOUR, G. And BENLEMLH, S., Adaptation of mediterranean Breeds to heat stres and water Deprivation. EAAP Publication. Morocco. No: 94, DARCAN, N., Çukurova bölgesi subtropik iklim koşullarında geliştirilen bazı keçi genotiplerinin bu koşullardaki adaptasyon mekanizmaları üzerine karşılaştırmalı araştırmalar.çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, Adana. DEVENDRA, C., Bioclimatology and the adaptation of livestock. (Edited by H.D. Johonson). Elsevier, Amsterdam Oxford Newyork Tokyo. (157:16-77) Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Adana. FAO,

12 GABINA, D., and SERADILLA, J. M., Sheep and Goat Genetic Improvment Strategies. North East Mediterranean. EAAP Publication. Morocco. No: 94, GÜNEY, O., Tropik ve subtropikte keçilerin döl ve süt verim özellikleri. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Ders Notu Yayınları No: 162, Adana. GÜNEY,O., KUMLU, S. and KOLUMAN., Bazı keçi genotiplerinin Çukurova iklim bölgesin koşullarındaki fizyolojik tepkileri. Ç.Ü.Z.F Dergisi, 6,(3): , Adana. KOYLU, M.U., İleri Kan Dereceli Saanen Melezi Keçilerin Mersin Koşullarında Adaptasyonu ve Verimleri Üzerine Bir Araştırma. LU, C. D., Effects of heat stres on goat production. Small Ruminant Research.2: MORAND-FEHR, P and DOREAU M., Intake and digestion under heat stres in ruminants. INRA Prod. Anim., 14, NAQUI, K.M.S., MAURYA, P.V., GULYANI, R., JOSHI, A.and MITTAL, p.j., The Effect of Thermal Stress on Superovulatory respons and Embryo Production in Bharat Merinı Ewes. Small Ruminant Research. Vol:55, 1-3, OCAK, S., Subtropik İklim Koşullarında Yetiştirilen Saf ve Melez Tekelerde Mevsimsel Variyasyona Bağlı Olarak Ortaya Çıkan Fizyolojik Değişiklikler ÖZÜYANIK,O.,2004. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kurak iklim Koşullarında Yetiştirilen Damascus Keçilerinin Adaptasyon Mekanizmaları Üzerine Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Adana. SILANKIVE, N., Effects of heat stres on welfare of extensively managed domestic ruminants. Livestack Prod. Sci. 67,1-18. SLEE, J., Genetic aspects of climate physiology in sheep. International congress of Animal Production, Edinburgh. WILLIAMSON,G. and PAYNE, W.J.A.,1978. An introduction to animal husbandry in the tropics. Tropic Agriculture Series, third edition, Longman, N.Y