TÜRK DİLİ I DERSİ UZAKTAN EĞİTİM DERS SUNULARI. 6.Hafta

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TÜRK DİLİ I DERSİ UZAKTAN EĞİTİM DERS SUNULARI. 6.Hafta"

Iskender Kılıçlı
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 TÜRK DİLİ I DERSİ UZAKTAN EĞİTİM DERS SUNULARI 6.Hafta

2 SES BİLGİSİ Bir dilin seslerini, boğumlanma noktalarını, boğumlanma özellikleri inceleyen dil bilimi kolu ses bilgisidir. Harf, sesin yazıdaki işaretidir. Bir dile ait seslerin yazıdaki işaretleri olan harflerinin belli bir sıraya konmuş bütününe alfabe denir. Alfabe terim olarak, α (alfa), β (beta) harfleriyle başlayan Yunan alfabesinin ilk iki harfinden ortaya çıkmıştır. Ayrıca; Arap alfabesinin ilk harfi (elif), ikinci harfi (ba) olduğu için eski yazıda elifba terimi tercih edilmiştir. Bugün dilciler tarafından, aynı mantıktan yola çıkarak alfabe yerine abece terimini de kullanmaktadırlar.

TÜRKÇEDE SESLER VE SINIFLANDIRILMASI Türkiye Türkçesindeki seslerin, 1 Kasım 1928 de kabul edilen resmî alfabede 29 harfle gösterilmesine karar verilmiştir.

3 TÜRKÇEDE SESLER VE SINIFLANDIRILMASI Türkiye Türkçesindeki seslerin, 1 Kasım 1928 de kabul edilen resmî alfabede 29 harfle gösterilmesine karar verilmiştir. Bu harfler şunlardır: a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, i, ı, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z. Sesler, ses geçidinin açık veya kapalı olmasına göre ünlü ve ünsüz olmak üzere iki kısımdır. ÜNLÜLER Bu tabloya göre ünlüler, şöyle özetlenebilir: a : Art, düz, geniştir. o : Art, yuvarlak, geniştir. ı : Art, düz, dardır. ö : Ön, yuvarlak, geniştir. e : Ön, düz, geniştir. u : Art, yuvarlak, dardır. i : Ön, düz, dardır. ü : Ön, yuvarlak, dardır.

4 ÜNSÜZLER Türkiye Türkçesinin alfabesinde gösterilen 29 sesten 21 i ünsüzdür: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z. Ünsüzler, takıntılı sesler olduğu için tek başlarına söylenemezler ve bu yüzden önüne veya arkasına bir ünlü getirilerek telaffuz edilirler: et, ek, is, üt, co, da, fü, gi gibi. Dilimizdeki ünsüzler Türkçenin ses özelliklerine göre seslendirilmelidir. N harfini en, m harfini em, h harfini aş veya eyç, s yi es, r yi ar şeklinde okumak doğru değildir. Ünsüzler, tonlu - tonsuz oluşlarına göre, temas derecelerine göre şöyle sınıflandırılır:

5 TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ 1) Kalınlık-İncelik Uyumu ( Büyük Ünlü Uyumu ) Türkçede bir kelimedeki ünlülerin, kalınlık ve incelik açısından gösterdiği uyumdur. Türkçe kelimelerde art (kalın) ünlü (a, ı, o, u) taşıyan heceleri, art ünlülü; ön (ince) ünlü (e, i, ö, ü) taşıyan heceleri de ön ünlülü heceler takip eder: okulunuzdan, oğlumuzla, gömleğinizi, gerinize gibi. Türkçedeki bazı ekler istisna olarak ekleri kalınlık incelik uyumlarına aykırılık sergiler. Bu ekler -daş, -ken, -ki, -layın /-leyin, -mtırak, -yor dur: dindaş, çokken, güzelken, buradaki, sabahleyin, yeşilimtırak, gülüyor gibi.

6 2) Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu ( Küçük Ünlü Uyumu ) Düzlük yuvarlaklık uyumuna göre bir kelime düz ünlü (a, e, ı, i) ile başlıyorsa sonraki ünlüler düz; yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) ile başlıyorsa sonraki ünlüler ya dar yuvarlak (u, ü) ya da düz geniş (a, e) olmalıdır. Örnek olarak merdiven, serilmek, ıslık, ılık, ırak, gözlem, önem, uğrak, uygar, okul, kuru, uygun, olumlu, bozulmuş, çocuk, oğul, okul, ölümlü, öküz gibi. Türkçede, düzlük yuvarlaklık uyumuna uymayan bazı yabancı kökenli kelimeler vardır: alkol, daktilo, mönü, akordeon, rötar, radyo, tiyatro, otobüs, televizyon, horoz, kamyon, siroz gibi.

7 3) Ünsüz Uyumu Türkçe kelimelerde tonlu ünsüzler (b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z), tonlu ünsüzlerle; tonsuz ünsüzler (ç, f, h, k, p, s, ş, t) tonsuz ünsüzlerle yan yana gelebilir. Bu uyuma ünsüz uyumu veya ünsüz benzeşmesi denir. Örnek: sınıfta, çiçekçi, aşçı, simitçi gibi. 4) Ünlü-Ünsüz Uyumu Bu uyum; Türkçe kelimelerde art damak ünsüzlerinin kalın a, ı, o, u ünlüleriyle; ön damak ünsüzlerinin ince e, i, ö, ü ünlüleriyle aynı hecede bulunmasından ortaya çıkan bir uyumdur. Kısaca a, ı, o, u ünlüleri g, k, l ünsüzleriyle; e, i, ö, ü ünlüleri ġ, k, l ünsüzleriyle aynı hecede kullanılamaz. Örnek olarak kızgın, karı, katip, alkol,olmak, galip, görüşmek, gezinti, güneş gibi kelimelerinin söylenişindeki g, ğ, k, l sesleri birbirinden farklıdır.

8 Düzlük yuvarlaklık uyumuna uymayan Türkçe kelimeler de vardır: avuç, avurt, kavurmak, kavuşmak, savurmak, kavun, karpuz, yağmur, çamur, tavuk, kabuk... -yor ve -ki ekleri de bazen düzlük yuvarlaklık uyumuna aykırı düşer: geliyor, onunki... NOT: Birleşik kelimelerde, ünlü uyumları aranmaz: delikanlı, gecekondu, Bakırköy, demirbaş, hanımeli, yelkovan.

Benzer belgeler

Türkçede heceler şöyle meydana gelmiştir.

Türkçede heceler şöyle meydana gelmiştir. TÜRKÇE DİL BİLGİSİ KURALLARI-Hece- harf bilgisihece: Ağzımızın bir hareketiyle çıkan seslere HECE denir. Kelimeler hecelerden, heceler harflerden meydana gelir. A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü derken ağzımızı bir