HARRAN OVASI NDA PAMUK TARIMI VE TARIMSAL YAYIM 1

Transkript

1 HARRAN OVASI NDA PAMUK TARIMI VE TARIMSAL YAYIM 1 Fatma ÖCAL KARA 2 Tamer IŞGIN 3 Hatice SUBAŞI 4 Özet Türkiye ve GAP Bölgesi için büyük öneme sahip olan pamuk bitkisi, yoğun işgücü gerektirdiğinden üretim maliyetlerini yükseltmekte ve stratejik önemi nedeniyle devlet desteği ile üretimi teşvik edilmektedir. GAP ile birlikte Harran Ovası nın sulanmasıyla yıllardır ovada pamuk tarımı devam etmektedir. Buna karşın üreticiler de bir takım sorunlar yaşamaktadır. En önemli sorun da toprakların tuzlanması olmuştur. Bunun dışında üretim maliyetinin yüksek olması, tarımsal yayım çalışmalarının yetersiz olması, üreticilerin kayıt tutma alışkanlıklarının olmaması da sayılabilir. Bu bağlamda, araştırmada pamuk tarımında yaşanan sorunları tarımsal yayım açısından ortaya koymak amaçlanmıştır ve Harran Ovası nda 51 köyden örnekleme ile seçilen pamuk üreticilerinin bir pamuk üretimi sezonu boyunca günlük tutması istenmiştir. Günlük tutan gönüllü 126 üretici ile anket çalışması yapılmış, elde edilen bulgular incelenmiş, soruna yönelik öneriler geliştirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, deneklerin bilgi alma kaynaklarını genellikle ilaç bayileri ve bayilerin hastalık zararlı kontrolü yapan mühendisleri oluşturmaktadır. Denekler ilaç bayilerinin mühendislerine daha çok güvenmektedir. Bu konuda ne yazık ki kamu yayımı yetersiz kalmaktadır. İlaç bayileri kar amaçlı kuruluşlar olduğundan, üreticilere gereğinden fazla ilaç önerebilmekte, böylece üreticinin ekonomik açıdan maliyetini yükseltmektedir. Fazla kimyasal ilaç kullanımının çevreye olan olumsuz etkisi de diğer önemli bir konudur. Anahtar Kelimeler: Harran Ovası, Tarımsal Yayım, Pamuk Tarımı Abstract Cotton, being very important for the South Eastern Anatolia region, better known as the GAP in Turkish acronym, is a labor intensive agricultural commodity and thus requires high costs to produce. The strategic importance of cotton necessitates government support for its sustainable production. With the help of GAP irrigation projects cotton production have been prolonged in the region. However, cotton producers are not free from problems. Inappropriate water management practices (over irrigation) commonly performed in the GAP region is considered to be the major cause of elevated soil salinity, arising from shallow groundwater table. Other problems include high costs, insufficient extension practices, lacking the habit of keeping farm records among local farmers. In this context, this study aims at identifying these problems encountered in cotton production in terms of agricultural extension. Thus a monetary inducement system was adopted in this work to provide the participant farmers with an incentive to fill out farmer diaries on a daily or at least weekly basis so as to accomplish the keeping of financial and production records with minimum information loss. In pursuit of the technical goals raised above, 126 participatory cotton farmers, selected using a stratified random sampling process, were supplied diaries to fill out beginning the 2012 production season. Results are worked on to develop some problem oriented suggestions. Results have pointed out that information sources for the subjects are input supply stores and their qualified agricultural engineers who are experts in pest control. Sampled farmers employ bigger trust in these agricultural engineers working for their input supply stores. Unfortunately, public extension practices are inadequate in this respect. Input suppliers are profit oriented and thus they may prescribe chemicals in excess to drag more out of the deal, resulting in higher production costs for their client farmers. Other issue to be considered is the external (negative) impacts of chemicals applied in excess on the environment. Key words: Harran Plain, Agricultural Extension, Cotton Production 1. GİRİŞ Araştırma Harran Ovası nda pamuk üreticileriyle yapılan anket sonuçlarına dayandığından bu bölümde ilk olarak pamuğun önemine değinilmiş, sonra araştırma hakkında kısa bilgi verilmiştir Dünyada, Türkiye de ve Harran Ovası nda Pamuk Pamuk ve tekstil sektörü, Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Pamuk, dünyada Türkiye nin içinde yer aldığı 85 ülkede yetiştirilmektedir. Türkiye, 2010 ABD Tarım Bakanlığı 1 110K374 Tubitak 1001 araştırma projesinden alınmıştır. 2 Arş.Gör. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Osmanbey Kampüsü- Şanlıurfa focal@harran.edu.tr 3 Yrd. Doç.Dr. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Osmanbey Kampüsü- Şanlıurfa tisgin@yahoo.com 4 Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Ens. Tarım Ekonomisi Anabilim dalı Yüksek Lisans Öğrencisi 98

2 (USDA) verilerine göre, ekim alanı yönünden dünyada dokuzuncu, birim alandan elde edilen lif pamuk verimi yönünden üçüncü, miktar olarak yedinci, tüketimi yönünden dördüncü, ithalatı yönünden ikinci sıradadır (Başbağ ve ark, 2011). Türkiye de pamuk üretimi, başta Güneydoğu Anadolu olmak üzere, Ege, Çukurova ve Antalya yöresinde yapılmaktadır. Üretimin yaklaşık % 60 ı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nden karşılanmaktadır. Bölgede, ilk sırada Şanlıurfa, ikinci sırada Diyarbakır yer almaktadır. Şanlıurfa, aynı zamanda ülkemizin en fazla pamuk üreten ili konumundadır. Ancak Türkiye de pamuk üretimi, tüketimi karşılamamakta; ABD, Yunanistan, Türkmenistan, Hindistan gibi ülkelerden ithalat yapılmaktadır (DTM, 2011). Şanlıurfa Tarım İl Müdürlüğü 2010 yılı istatistiklerine göre Şanlıurfa İli, bin hektar ekim alanı ile Türkiye nin pamuk üretim alanının % 44.5 ini oluşturmaktadır. Şanlıurfa İli nde çırçır prese işletmelerinin, tekstil sektörünün % 78.8 ini oluşturduğu görülmektedir.özellikle iplik ve dokuma işletmelerinin yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. Pamuk üretim girdileri oldukça yüksek ve fazla olan ürün olmasından dolayı diğer ürünlere oranla üretim maliyetleri yüksektir. Üretim maliyetinin yüksekliği, üretim için büyük riskler oluşturmaktadır. Pamuk üretiminin ana faktörleri grubunda yer alan gübre, ilaç, akaryakıt vb. gibi girdiler, ülkemizde ithalat yoluyla tedarik edilmektedir. Gerek iç, gerekse dış piyasada girdi fiyatlarında oluşan artış ya da TL nin döviz karşısında değer kaybetmesi pamuk üretim maliyetini, dolayısıyla üretimini etkileyebilmektedir. Ayrıca, pamuk tarımı, emek-yoğun tarımsal üretim faaliyetidir. Emek-yoğun bir ürün olması, bölgede birçok kişiye istihdam yaratmaktadır. Ülkeler sahip oldukları sınırlı üretim faktörlerini değişik üretim dalları arasında dağıtarak ekonomik faaliyetlerini sürdürürler. Genel anlamda faktör kullanımında etkinliğin sağlanması ve bu çerçevede sınırlı kaynakları kullanarak fayda maksimizasyonu, ekonominin önde gelen amaçlarındandır. Benzer şekilde, tarım sektörünün ülke ekonomisine katkısının artırılabilmesi ve sektörde çalışanların refah düzeyinin yükseltilebilmesi, tarım işletmelerinin, sahip oldukları doğal kaynaklar, emek ve sermaye gibi üretim faktörlerini etkin bir şekilde (rasyonel olarak) kullanmalarına bağlıdır. Başka bir deyişle, kullanılabilir arazi kaynakları sınırlı olduğundan, kırsal kesimin hayat standardını yükseltmek ve daha iyi bir yaşam düzeyini sağlamak, tarımda sınırlı üretim kaynaklarından en iyi şekilde yararlanmakla mümkündür. Arazilerin sınırlı olması nedeniyle, tarımsal üretim artışının daha çok birim alandan elde edilecek ürün artışlarıyla gerçekleşmesi mümkün görülmektedir. Bunun için mevcut üretim yapısının bilinmesi zorunludur. Dolayısıyla, her üretim faaliyetinde kaynak verimliliği ile faktör kullanım durumunu ortaya koymak ve mevcut kaynakların ekonomik şartlara uygun olarak kullanılmalarını sağlamak önem arzetmektedir. Harran Ovası pamuk işletmelerinde yukarda ifade ettiğimiz amaçların gerçekleştirilemediği görülmekte ve sonuç olarak yörede faaliyet gösteren pamuk çiftçilerinin, özellikle bazı faktörlerin kullanımı açısından etkin olamadıkları bildirilmektedir (Binici ve Ark. 2006). Dahası, ovada yaygın olarak icra edilen aşırı sulama, artan taban suyu sorunuyla beraber (Çullu ve ark., 2002) çoraklaşmaya neden olmakta ve bunun sonucunda da ciddi ürün kayıpları meydana gelebilmektedir (Çullu ve ark., 2000). Bu ve benzeri nitelikteki etmenler ise, tarımsal ürün fiyatları ve dolayısıyla tarımsal gelir üzerinde olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Ayrıca, mevcut pazarlama sistemi çiftçilerin, ürünlerini tatminkâr bir fiyat düzeyinde pazara sunmalarını sağlamaya yeterli değildir. Ovada bu kadar öneme sahip olan pamuk tarımı için ne yazık ki kamu tarımsal yayım çalışmaları yetersiz kalmakta, kısmen özel sektör tarafından yürütülmektedir. Bu nedenle de girdi kullanımı bilinçsizce yapılmakta, insan sağlığı ve çevre koruma göz ardı edilmektedir. 1.2.Araştırma Hakkında Genel Bilgi Bu çalışmanın verilerini Çiftçi Kayıt Usulü Bilgi Sistemine ve Ankete Teşvik Prim Uygulamasına Dayalı Veri Toplama Tekniğini Kullanarak Harran Ovası Sulu Şartlarında Faaliyet 99

3 Gösteren Pamuk Tarım İşletmelerinde Etkinlik Analizi 5 başlıklı Tubitak Projesi yürütülürken seçilen 126 (teşvik pirimi alan) denekle yapılan anket sonuçlarından elde edilen veriler oluşturmuştur. Günlük verileri çok kapsamlı ve detaylı olduğundan bu çalışmada yer verilmemiştir. Çalışmada Harran Ovası üreticilerinin bilgi kaynaklarını araştırmak ve tarımsal yayım çalışmalarından yararlanma durumlarını ortaya koymak amaçlanmıştır. 2.MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma üretim yılında yürütülmüştür. Araştırmanın ana materyalini 51 köyden örneğe çıkan 126 kişiyle yüz yüze anket çalışmasından elde edilen veriler oluşturmuştur. Ayrıca istatistiklerden ve ikincil kaynaklardan da yararlanılmıştır. Çizelge 1. Popülasyon ve Çekilecek Örneğe Ait Bilgiler; Tabakalı Tesadüfi Örnekleme Sonuçları İşletme Genişliği (Dekar) Popülasyondaki çiftçi sayısı Varyasyon Katsayısı (%) Örneğe alınması gereken çiftçi sayısı 1 Örneğe alınması gereken çiftçi sayısı oranı (%) Neyman Paylaştırması Orantılı Paylaştırma Neyman Paylaştırması Orantılı Paylaştırma , ,57 42, , ,70 34, , ,01 16, , ,72 7,32 Toplam , ,00 100,00 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Bu bölümde araştırma bulguları, Üreticilerin Genel Özellikleri, Üreticilerin İşletmesine Ait Bulgular, Üreticilerin Bilgi Alma Kaynakları ve Tarımsal Yayım, Destekler ve Örgütlenme başlıkları altında incelenmiştir. 3.1.Üreticilerin Genel Özellikleri Deneklerin % i Merkez İlçe de, % 26,98 i Harran da ve % i ise Akçakale de bulunmaktadır. Deneklerin çoğunluğunu yaş arasındaki genç nüfusun oluşturduğu görülmektedir (% 62). Araştırmaya daha çok genç ve orta yaşlı nüfusun ilgi duymuştur. Çünkü araştırmada, günlük işletme kayıtlarını tutabilecek üreticiler arandığından yaşlılar fazla ilgi gösterememiştir. Diğer bir sonuç ise, genç olmalarına karşın, çiftçilik tecrübelerinin fazla olmasıdır. Deneyimi fazla olan çiftçiler kendilerine daha fazla güvendiklerinden araştırmaya daha fazla ilgi duymuşlardır. Çizelge 2 den de görüldüğü gibi deneklerin % 67 si 10 yıldan daha fazla deneyime sahiptir. 5 Yürütülen projede bir pamuk üretimi sezonu boyunca projeye katılmak isteyen gönüllü üreticilerden günlük tutulması istenmiştir. Diğer taraftan, bölge çiftçilerinin öğrenim düzeyinin düşüklüğü, iş yoğunluğu ve mali kayıt tutma gibi alışkanlıklarının olmaması proje kapsamında bazı sorunlar yaratmıştır. Günlük tutmada gönüllülük esas alındığından sadece ilgili üreticiler saptanmaya çalışılmış ve üreticilere katılım için hiçbir şekilde zorlama yapılmamıştır. Denekler projeye katılmayı içtenlikle istemiştir. Günlükler dağıtılırken, nasıl doldurulacağı her üreticiye bir kez daha ayrı ayrı anlatılmıştır. *Bu günlükler, 12 fasikülden oluşmakta olup, her fasikül 32 sayfa uzunluğundadır. Böylece bir günlükte toplam 384 sayfa bulunmaktadır. *Saha çalışmaları 2011 in Temmuz ayında başlamıştır. İlk aşamada 60 köyden yaklaşık 150 kadar üreticiyle görüşülmüş ve projenin tanıtılması aşamasına geçilmiştir. Bu sırada çiftçilerimizin irtibat bilgileri alınarak onlara günlüklerimiz tanıtılmış ve her üreticiye ayrı ayrı günlüğün nasıl doldurulacağı izah edilmiştir. Her üretici için bir günlük numarası verilerek bir kayıt formu oluşturulmuştur. Bu formda üreticinin köyü, ilçesi, yaşı, eğitim durumu, tecrübesi ve hane nüfusu gibi demografik bilgileriyle, arazi büyüklüğü, mülkiyet durumu, parsel sayısı, sulama durumu, arazinin değeri ve telefon numarası gibi bilgilere yer verilmiştir. *Üreticiler, pamuğu Eylül ve Ekim aylarında hasat etmektedir. Bu nedenle, işleri bu dönemde yoğunlaşmaktadır. Özellikle hasat dönemlerinde tüm çiftçilere aynı haftada ulaşabilmek olanaklı olmadığından, kimi zaman telefon yoluyla da onların, günlükleri doldurmakta olup olmadıkları sorgulanmıştır. Üreticiler, kurulan samimi ilişkiye güvenmişler ve bu nedenle tüm sorunlarını ekibimize aktarabilmişlerdir. Oluşturulan bu güven ortamı sayesinde günlüklerin doğru bir şekilde doldurulduğuna kanaat getirmekteyiz. Bu nedenle işletme verilerini anketle değil, günlükle toplama yolu seçilmiştir. *Üreticilere teşvik pirimi dağıtılmıştır. 100

4 Çizelge 2. Üreticilerin Genel Özellikleri Bulunduğu İlçe İlçeler Merkez Harran Akçakale Yaş Yaş aralıkları ve yıl Tecrübe yılı Tecrübe aralıkları 6-10 yıl yıl 21 yıl ve üzeri Öğrenim durumu Yanıtlar İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul ve üniversite İşletme dışı gelir Yanıtlar Yok Var Sayı % ,21 26,98 23,81 26,19 35,71 19,84 14,29 3,97 12,70 19,84 43,65 23,81 50,00 12,70 23,81 13, , ,16 Toplam Deneklerin öğrenim durumu incelendiğinde ise, % 62,70 i ilk ve ortaokul mezunudur. Üretim faaliyetlerini günlüğe işlemek meşakkatli olduğundan okuma-yazma bilen ve hesaplama yeteneği yüksek olan denekler seçilmeye çalışılmıştır. 6 Deneklerin yaklaşık % 70 inin işletme dışı geliri yoktur. Diğerleri ise, şoförlük, inşaat, esnaflık gibi işlerle uğraşmaktadır Üreticilerin işletmesine ait bulgular Bu bölümde üreticilerin işlediği arazini büyüklüğüne, parça sayısına, arazi tasarruf durumuna ve sulama şekline yer verilmiştir. Çizelge 3. Üreticilerin işletmesine ait bulgular Yanıtlar Sayı % Arazi Büyüklüğü Dekar 0-50 da arası da arası da arası da arası da arası 501 ve üzeri ,89 29,37 16,67 9,52 3,97 1,59 Arazi Parça Sayısı Parça Sayısı Tek parça 2-3 parça 4-5 parça 6 parça ve üzeri Arazi tasarruf durumu Tasarruf şekli Mülk Kira Mülk ve Kira Ortak Hiç tarımsal üretimle ilgili kayıt tuttunuz mu? ,83 42,86 7,94 2,38 82,54 11,90 4,76 0,79 Tuttu ama detaylı değil Detaylı tuttu Hiç tutmadı ,92 2,38 62,70 Toplam Günlük doldurmayı zahmetli bulan denekler de olmuştur ve az da olsa bir kaçı projeden çıkmak istemiştir. Bu durumda yerlerine yeni gönüllü denekler bulunarak projeye devam edilmiştir. Dönem içerisinde sık sık projeye katılan çiftçiler ziyaret edildiğinden, zorlandıkları durumlarda deneklere yardım edilmiştir. Böylelikle günlüklerin güvenilirliğinin artması da sağlanmıştır.

5 Deneklerin arazi durumu incelendiğinde, % 39 unun 0-50 da, % 29 unun da, % 17 sinin da arasında olduğu görülmektedir. Araştırmada tabakalı örnekleme kullanılmıştır. Bu nedenle görüşülen çiftçiler bu örneklemeye göre seçilmiştir. Çok büyük miktarda arazisi olanlar günlük doldurma faaliyeti olukça fazla zaman alabileceğinden dolayı ilgi göstermemişler, ayrıca teşvik primini çok düşük bulmuşlardır. Tarımsal üretimde arazilerin çok parçalı olması istenilen bir durum değildir. Çizelgede de görüldüğü gibi arazilerin % 90 ı genellikle 1-3 parçadan oluşmaktadır. Harran Ovası nda arazi toplulaştırma faaliyetleri başlamıştır. Ancak, henüz ovanın tamamında bitmemiştir. Arazilerin mülkiyet durumu incelendiğinde, deneklerin % 82,54 ü mülk araziye sahiptir. % 12 si kira, % 5 i ise, mülk ve kira olarak arazisini işletmektedir. Hasat edilen ürünün yüzde otuzunu ortakçı, geriye kalan yüzde yetmişini toprak sahibi alır. 7 Deneklere araştırma öncesi tarımsal üretimle ilgili çiftlik kayıtlarını tutma durumu sorulmuştur ve çiftlik kayıtlarını hiç tutmadığı saptanmıştır. Harran Ovası çiftçilerinin ne yazık ki kayıt tutma alışkanlıkları yoktur. Çiftçilere bu ve benzer konularda tarımsal yayım çalışması götürülmemektedir. Bu nedenle üretici çok basit hesaplarla kayıt tutmaktadır. Araştırma amaçlarından birisi de deneklere kayıt tutma alışkanlığını kazandırmak ve kâr-zarar durumunu görebilmelerini sağlamaktır. Örneğin denekler maliyet hesabı tutsa da kendi emeklerini hiçbir zaman maliyet olarak görmemektedir. Yalnızca üretim masraflarını tutmaktadır Üreticilerin Bilgi Alma Kaynakları ve Tarımsal Yayım Bilindiği gibi Türkiye de tarımsal yayım çalışması, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve özel sektör tarafından yürütülmektedir. Üretici örgütleri de kısmen de olsa yayım hizmeti vermektedir. Kamu yayımı, tarım politikaları çerçevesinde tarımda verimliliği arttırarak çiftçinin toplumsal, ekonomik refahını sağlamak amacıyla program, proje yapar ve uygular. Bu yolla tarımsal sorunların çözümünü gerçekleştirmeyi öngörür. Üreticilere sunulan ücretsiz bir hizmettir. Ancak yayım çalışması daha çok çiftçi eğitimi olarak görülür (Öcal Kara ve ark., 2011). Aktaş (2010) a göre, bu bakış açısı üretici insanı eğitilecek bir nesne olarak görmektir. Oysa, insan bir nesne yerine, düşünen, sorgulayan, usunu kullanan, etkileşim özelliği olan ve birlikte çalışabilecek bir özne olarak görülmelidir. Çünkü tarımsal yayım çalışması, üretici insan için değil, tam tersine üretici insanla birlikte gerçekleştirilen bilinçli bir eylemdir. Aktaş (2007), Türkiye de bilinen Tarımsal Yayım anlayışından farklı bir görüş ortaya koymakta ve bunu şöyle dillendirmektedir: Tarımsal Yayım anlayışının ve eyleminin odağında insan vardır. Ancak insan öğesi bir yanda üreticinin kendisini, diğer yanda yaymanı kapsamaktadır. Bu iki insan kümesi, tarımsal yayım sürecinin odağını oluşturmaktadır. Tarımsal yayım örgütü ve yayman, kendini ve çalışmalarını buna göre düzenlemelidir. Yayman, üreticinin davranışını değiştirmek için onu güdüleyerek bir girişimci gibi etkinleşmesine ortam sağlayarak onun gerekli iş, işlem ve davranışları hayata geçirmesini kolaylaştırmalıdır. Bu anlamda, tarımsal yayım çalışması ile üreticinin toplum ve ekonomik yaşamla bütünleşmesine katkı sağlayabilecektir. Tarımsal Yayım, üretici için bu kadar önemli iken, üreticilerin bilgi alma kaynaklarını genellikle ilaç bayileri ve bayilerin hastalık zararlı kontrolü yapan mühendisleri oluşturmaktadır (%63,49). Görüldüğü gibi, denekler ilaç bayilerinin mühendislerine daha çok güvenmektedir. Bu konuda ne yazık ki kamu yayımı yetersiz kalmaktadır. İlaç bayileri kar amaçlı kuruluşlar 7 Araştırma alanında ortakçılara bu paylaşım oranından dolayı yüzde otuzcu denmektedir. Çoğunlukla pamuk tarımında uygulanmaktadır. Özellikle 2003 yılından beri uygulanan pamuk fiyat politikasının sonucu olarak yüzde otuzculuğu büyük oranda azalmıştır. Pamuk satış fiyatları, diğer ürünlerde olduğu gibi ya hiç değişmemekte ya da önemsiz oranda arttırılmaktadır. Yüzde otuzculuğun neredeyse ortadan silinmesine neden olan bu durum, yüksek mal oluşla ilgilidir. Üretim maliyeti, pamuk satış fiyatından yüksektir. Girdi fiyatlarının da enflasyon bazını aşan miktarda arttığı düşünülürse, ortakçı için gelecek yılı ürün ve para olarak güvence altına almak olanaksızlaşmaktadır. Ayrıca, araziler genellikle sulu olup, çok düşük bir oran yer altı sulaması yapmaktadır. Projede cazibe sulama yapan çiftçiler daha çok dikkate alınmıştır. 8 Oysa ki, bu projede çiftçinin çalıştığı her saatin maliyeti hesaplanmıştır. Deneklerin % 90 ı proje bittikten sonra da kayıt tutma faaliyetine devam edeceklerini belirtmişlerdir. Bu projenin bir amacı da, ova çiftçisine kayıt tutma konusunda alışkanlıklar kazandırmaktır. İşçilik faaliyetlerinin gün ve saat olarak çok detaylı tutulması üreticiye ek bir zahmet çıkarmaktadır. Ancak sürekli yapılan işletme ziyaretleri ile samimi bir ortam yaratılmış, üreticiler motive edilerek bu sıkıntı giderilmeye çalışılmıştır.

6 olduğundan, çiftlere gereğinden fazla ilaç önerebilmekte, böylece çiftçinin ekonomik açıdan maliyetini yükseltmektedir. Fazla kimyasal ilaç kullanımının çevreye olan olumsuz etkisi de diğer önemli bir konudur. Ayrıca Öcal Kara ve ark. (2014) tarafından yapılan bir araştırmada da, bayilerin ziraat mühendisi çalıştırmasına karşın çoğu zaman bayilerde bulunmadığına, ilaç satışının hiç tarım eğitimi almamış kişilerce yapıldığına değinilmiştir. Ülkemizdeki ilaç bayilerinden çoğu, meslek dışı kişilerden oluşmaktadır. Bilimsel yeterlik taşımayan kimselerin insan sağlığı ve çevre için son derece tehlikeli kimyasallar satmaları büyük sakıncalar yaratmaktadır. Çalışmada üreticilere, köyünüze GTHB İl/İlçe müdürlüğünden ziraat mühendisi geliyor mu sorusu yöneltildiğinde, deneklerin % 67 gibi büyük bir oranı hayır yanıtını vermiştir. Üreticiler bu durumda çok şikayetçi olmakla birlikte, mühendislerin genellikle İl/İlçe müdürlüklerinde çalıştıklarını dile getirmişlerdir. Çizelge 4. Deneklerin Bilgi Alma Kaynakları Yanıtlar Sayı % Tarımsal konulardan Kendi deneyimi, komşu 23 18,25 kimden bilgi alıyorsunuz? İlaç bayisi İl/İlçe tarım mühendisi Kendi deneyimi ve ilaç Özel mühendis ,49 2,38 3,97 11,90 İl/İlçe tarımdan hiç ziraat mühendisi geliyor mu? Evet Hayır ,54 67,46 Hangi sıklıkla geliyor Pamuğa genel olarak ortalama kaç kez su verirsiniz? Hiç Yılda bir kez Yılda 2-3 kez ve üzeri ,46 15,87 16,67 15,08 67,46 15,87 1,59 Toplam Son yıllarda ziraat mühendisleri için kamuda yeterli oranda istihdam yaratılmasına karşın, mühendislerin çoğuna il/ilçe müdürlüklerinde Çiftçi Kayıt Sistemi işlemlerinde görevler verilmiştir. Bu nedenle mühendisler, üretici/tarla ziyareti yapma fırsatını pek fazla bulamamışlardır. Sonuç olarak da çiftçiye ulaşması gereken yayım hizmeti yetersiz kalmaktadır. Diğer bir soru da, deneklerin sulama davranışını ölçmek amacıyla sorulan pamuğa genel olarak ortalama kaç kez su verildiğidir. Deneklerin % 67,46 sı 6-8 kez verirken, % 15,87 si 9-11 arasında sulama yapmaktadır. Sulamanın ilk başladığı yıllarda su bir üretim sezonunda kez verilirken, şimdi 5-8 arası verilmektedir. Bunun en büyük nedeni, sulama sayısı konusunda bilinç düzeyi artmıştır. Ancak miktar olarak aynı durumdan söz etmek mümkün değildir. Aktaş ve ark. tarafından (2010) yapılan bir araştırmada ovanın sulamaya açılması ile ilgili şöyle bir açıklama yapılmıştır yılında kamunun sulama tesislerinin üreticilerin hizmetine onların ne ekonomik, ne de toplumsal katılımı olmadan karşılıksız olarak sunulması ile çok boyutlu olarak hızlanmış ve derinleşmiştir. Bu tesislerin yapımında özellikle sulama tesislerinden en fazla yarar sağlayacak olan büyük toprak sahibi aşiret seçkinlerinin hiçbir biçimde finansal katkısı olmamıştır. Hükümetler ve yasa yapıcılar bu etkeni hiç dikkate almamışlardır. Bir anlamda, Harran Ovası ndaki anılan bu güç odakları hazıra konmuşlardır. Bu biçimi ile sulama teknolojisi toplumdaki dinamiklerin gelişme ve emeğinin bir ürünü değildir. Bu nedenle de vahşi (salma) sulama büyük yoğunlukla varlığını sürdürmektedir Destekler ve Örgütlenme Destekleme olmazsa pamuk eker misiniz? sorusuna deneklerin % 93 ü hayır yanıtını vermiştir. Maliyetlerin yüksek oluşu nedeniyle yalnızca desteklemenin kendilerine kaldığını, bu nedenle arttırılabileceğini dile getirmişlerdir. Pamuk fiyatlarının yıldan yıla yüksek miktarlarda

7 değişim göstermesi üreticileri olumlu, hem de olumsuz yönde etkilemektedir.evet yanıtını veren denekler ise, pamuk fiyatları yüksek olursa destekleme olmadan da ekerim yanıtını vermiştir. Çizelge 5. Destekler ve Örgütlenme Yanıtlar Sayı % Destekleme olmazsa pamuk eker misiniz? Evet Hayır ,14 92,86 Herhangi bir kooperatife üye misiniz? Evet Hayır ,05 80,95 Toplam Deneklerin örgütlenme düzeyi incelendiğinde, % 81 inin hiç bir tarımsal örgüte üye olmadığı görülmektedir. Bu durum, ovada örgütlenme düzeyinin düşük oluşunu açıkça göstermektedir. Üye olunanlar ise, Tarım Kredi Kooperatifi, Çukobirlik ve Tarımsal Kalkınma Kooperatifleridir. 3. SONUÇ VE ÖNERİLER Üretim girdilerinin yüksekliği nedeniyle pamuk, ülkemizde şimdiye kadar çeşitli yöntemlerle sübvanse edilmiştir. Pamuğa destekleme ödemesi yapılması, üretimini teşvik etmektedir. Destekleme olmazsa üretim maliyetleri fazla olduğundan çiftçiler bu ürüne olumsuz bakmaktadır. Yapılan anket çalışmasında da bu durum doğrulanmıştır. İlk sıralarda yer alan birinci üretim maliyeti işçilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Üreticiler işletme kaydı tutma konusunda tecrübesizdir. Bu konuda yapılan sınırlı çalışmalar yetersiz kalmaktadır. Gerekli teşvikler yapılarak yönlendirme yapılabilir. Bunun denetimi de GTHB İl/İlçe ziraat mühendisleri tarafından yapılabilir. Ovada üreticilerin bilgi alma kaynaklarını birinci derecede ilaç bayileri oluşturmaktadır. Bayiler, tarımsal savaşım konusunda verdikleri bilgilerle aslında bir Tarımsal Yayım çalışması yapmaktadır. Bu çalışma, bazen üreticinin arazisinde, bazen de ilaç bayisinde olmaktadır. Ancak bayiler, bu süreçte bilgilendirmeden çok, kendi ilacını satma amacını gütmektedir. Üreticinin tarımsal bilinç düzeyinin yükselmesi bayinin çalışma amaçlarından biri değildir. Oysa ki Tarımsal Yayım da asıl amaç, üreticinin kendi sorunu kendisinin çözebileceği ortamı yaratabilmektir. Kamu yayımı bu konuda yetersiz kalmaktadır. Sürekli değişen tarım politikaları nedeniyle yayım anlayışı Türkiye de oturmamıştır. Bu görev daha çok GTHB İl/İlçe Müdürlüklerine, özel tarımsal danışmanlık firmalarına ve üretici örgütlerine düşmektedir. Ancak özel danışmanlık şirketleri henüz bölgede yoğun tarımsal yayım çalışmaları yapmamaktadır. Çünkü onların da asıl amacı kardır. En büyük görev bakanlık birimlerine düşmekte, yeni projeler geliştirmeli, personelini bu konuda geliştirmelidir. Üreticiler iyi tarım uygulamaları hakkında yeterli bilgiye sahip değildir. Eldiven ve maske kullanmamaktadır. Bayiler de bu konularda yeterince öneride bulunmamaktadır. İyi tarım uygulamaları teşvik edilmeli, yayım çalışmalarıyla yaygınlaştırılmalıdır. Boş ambalajların açıkta yakılması, çevreye rastgele atılması ya da toprağa gömülmesi, üreticinin evinde ya da tarlasında kullanmasının neden olduğu kirlilik ve tehlikenin önlenmesi amacıyla GTHB tarafından yayım programları hazırlanmalıdır. Ayrıca üreticiler maske ve eldiven kullanmaya teşvik edilmelidir. Bu konularla ilgili çiftçi toplantıları düzenlenmeli, çiftçi kitabı, afiş, broşür, DVD ler hazırlanmalı, yayım çalışmalarında kullanılmalıdır. Bu çalışmalar, katılımcı yayım teknikleri ile yürütülebilir. Özel danışmanlık şirketleri de sık sık denetlenmeli, üreticilerin bu şirketlerden hizmet talep etmesi için bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Üreticilerin örgütlenme durumu yetersizdir. Varolan üretici örgütleri de, üyelerini insan sağlığı ve çevre koruma açısından bilgilendirmede yetersiz kalmaktadır. Avrupa da olduğu gibi Türkiye de de örgütler personel kapasitesini nicel ve nitel olarak artırmalı bu alanlarda da hizmet vermeye başlamalıdır. Bu konuda kamu tarafından tarım politikaları yeniden düzenlenmeli, üreticiler örgütlenme konusunda bilinçlendirilmelidir. Böylelikle hem gelir, hem de pazar açısından birçok konuda yararlanabilirler.

8 Üniversite, GTHB kurumları, üretici örgütleri ve özel şirketler arasındaki ilişki çok zayıftır. Kurumlar arasında eşgüdümle, çiftçi bilinçlendirmeye yönelik çalışmalar, projeler yapılmalıdır. Çırçır prese işletmeleri, pamuğun hasat zamanı (4-6 ay) faaliyet gösteren tesisler olup, geçici istihdam sağlamaktadırlar. Tekstil sektöründe birinci derece sonrası işleme işletmelerinin geliştirilmesi, istikrarlı tekstil sektörünün gelişimi ve söz konusu illerin sosyo-ekonomik yapısının iyileştirilmesine daha fazla katkı sağlanması yönünden gereklilik arz etmektedir. Diğer önemli bir konuda pamuk toplama, çapalama vb. işlerde ailece çalışan tarım işçileridir. İşçilerin, barınma ve çalışma ortamı, hijyenden sağlıklı yaşamdan çok uzaktır ve çoğunlukla, altyapısı olmayan çadır, barakalarda elektrik, su, kanalizasyon imkânları olmadan yaşamaktadır. Bu konuyla ilgili varolan çalışmalar yetersiz kalmaktadır. Sağlıklı kuşaklar yetiştirebilmek için yeni düzenlemelerin yapılmasının gerekmektedir. Son olarak, Bir ulusun beslenmesinin ve özellikle sağlıklı beslenmesinin güvencesi, tarımsal üretimden geçmektedir. Bunun için tarımsal üretimin yapıldığı doğal koşullar korunup sürdürülebilir olmalıdır. Bu işlevlerin gerçekleştirilmesi, ancak tarımsal üreticilerle dolaysız ilişkide bulunan tarımsal yayım örgüt çalışması ile olanaklıdır. Diğer araçlar örneğin bilimsel araştırma sonuçları, televizyon, radyo gibi görsel, işitsel ve gazete, dergi gibi yazılı araçlar, ancak tarımsal yayım eyleminin bir bütünleyicisidir. KAYNAKLAR Aktaş, Y., Öcal Kara, F Şanlıurfa Harran Ovası Sulama Projesi nde Aşırı Sulamanın Sosyo-kültürel Nedenleri. Küresel İklim Değişimi ve Su Sorunlarının Çözümünde Ormanlar Aralık, s: , İstanbul Aktaş, Y., Öcal Kara, F. Demirdöğen, A Tarımsal Yayım a Yeni Bir Yaklaşım: İnsancıl Tarımsal Yayım. Türkiye IX.Tarım Ekonomisi Kongresi, Eylül, Şanlıurfa Aktaş, Y., Öcal Kara, F. Demirdöğen, A Aşırı Sulamanın Toplumsal-Ekinsel Nedenlerinin Çözümlenmesi - Harran Ovası Örneği- Türkiye IX.Tarım Ekonomisi Kongresi Sunulu Bildiri, Eylül, Şanlıurfa Başbağ, S. Ekinci, R., Akıncı, C., Akın, S., Öcal Kara, F., Tonçer, Ö., Diyarbakır ve Şanlıurfa İlleri nde Pamuk Sektörü envanterinin Hazırlanması Projesi, Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Karacadağ Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen TRC2-10-DFD-45 Nolu Proje, (2011). Binici, T., C. R. Zulauf, O. O. Kacira, ve B. Karli, Assessing the Efficiency of Cotton Production on the Harran Plain, Turkey, Outlook on Agriculture, 35(3): , (2006a). Çullu, M. A., İ. Çelik, A. Almaca, Degradation of the Harran Plain Soils due to Irrigation: SSST Proceedings of International Symposium on Desertification, Konya Turkey, , (2000). Çullu, M. A., A. Almaca, Y. Şahin, S. Aydemir, Application of GIS For Monitoring Soil Salinization in The Harran Plain, Turkey: SSST International Conference on Sustainable Land Use and Management, Çanakkale Turkey, , (2002). DTM, 2011 verileri Işgın, T., Öcal Kara, F., Özel, R., Binici, T., Çopur, O., Subaşı, H. Çiftçi Kayıt Usulü Veri Toplama Tekniğini Kullanarak Harran Ovası Sulu Pamuk Tarım İşletmelerinde Etkinlik Analizi Projesi ne Üreticilerin Bakışı. 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5 7 Eylül 2012 Konya. Öcal Kara, F. Aktaş, Y. Işgın, T.,Akın, S Tarımsal Su Kullanımında İnsan Öğesi. 2. Toprak ve Su Kaynakları Kongresi, Kasım 2011, Kızılcahamam Öcal Kara, F., Eren Yalçın, E., Işgın, T., Özel, R., Akın, S., Akbaş, H., Eser, B Şanlıurfa İli nde Tarımsal İlaç Bayilerinin Çalışmaları ve Tarımsal Yayım İlişkisi. XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi Eylül 2014, Samsun Şanlıurfa Tarım İl Müdürlüğü 2010 yılı istatistikleri