ANADOLU ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖGRETİM FAKÜLTESİ İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI. Çağdaş. Dünya Tarihi. Ünite

Transkript

1 ANADOLU ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖGRETİM FAKÜLTESİ İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI Çağdaş Dünya Tarihi Ünite

2 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI NO: 1078 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 596 SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLİĞİ Çağdaş Dünya Tarihi Yazarlar: Prof.Dr. Cahit BİLİM Doç.Dr. Halime DOĞRU Yrd.Doç.Dr. Kemal YAKUT Yrd.Doç.Dr. Yağmur SAY Editör: Prof.Dr. İhsan GÜNEŞ Prof.Dr. Cahit BİLİM

3 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. "Uzaktan öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 1999 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. Tasarım: Yrd.Doç.Dr. Kazım SEZGİN ISBN

4 Başlarken Çağdaş dünyanın temelleri ortaçağın sonlarına kadar uzanmaktadır. Zira, bu dönemde feodal düzenin çözülmeye başlaması, ticaretin canlanması, burjuvazinin oluşması, kapitalizmin ortaya çıkması, su ve rüzgar gücünün yerini tutabilecek yeni enerji kaynaklarının aranması gibi bir dizi siyasal, sosyal, ekonomik, kültürel ve teknolojik gelişmeler meydana gelmiştir. Bilindiği gibi bu önemli değişiklikler, insanın özgürleşmesini ve doğanın denetim altına alınması sürecini hızlandırmıştır. Nitekim, coğrafik keşifler, rönesans ve reform hareketleri Avrupa kıtasının şekillenmesinde bir dönüm noktası olmuştur. Özellikle, 18. yüzyılda "Aydınlanma" döneminin yaşanması sonucu tüm "tabuların" tartışmaya açılarak aklın ve bilimin öne çıkartılması dünyanın değişimini hızlandırmıştır. Aydınlanma ile birlikte despotluğa, bilgisizliğe ve bağnazlığa karşı çıkmanın yanısıra, kapitalizme bir tepki olarak doğan sosyalizm de, yeni bir dünya düzeni projesi sunmuştur. Bununla birlikte, Fransız Devrimiyle tüm dünyaya yayılan milliyetçilik de (ulusalcılık) dünyanın yeni değerlerle dönüştürülmesini hedeflenmiştir. Bu nedenle, dünyamız son iki yüzyıldır bu siyasal kavramlar etrafında sürdürülen bir mücadeleye sahne olmaktadır. XX. yüzyılda, iki dünya savaşının yaşanması, sosyalist rejimlerin kurulması ve çökmesi bu siyasal kavramlarla yakından ilgilidir. Biz bu ders kapsamında çağdaş dünyanın oluşumunu ve meydana gelen gelişmeleri genel çizgileriyle inceleyeceğiz. Kuşkusuz, bu çalışma uzaktan öğretim yöntemine göre hazırlandığı için, üslûp ve biçim açısından diğer kitaplardan farklıdır. Bu nedenle çalışırken şu uyarıları gözönünde bulundurmanız gerekir. Üniteler arasında bağlantı kurarak okuyunuz. Yanınızda bir atlas bulundurunuz. Olaylarda birinci derecede rol alan kişilerin yaşam öykülerini yakınınızda bulunan bir ansiklopediden öğreniniz. Üniteler içinde sorulan soruları dikkatlice yanıtlayınız. Her ünitenin başında amaçlar, içindekiler ve üniteye ilişkin öneriler vardır. Bunları mutlaka okuyun ve üzerinde düşünün. Zira, bunlar sizin konuyla ilişki kurmanızı sağlayacak ve bazı konulara dikkatinizi yoğunlaştıracaktır. Sizlere sağlıklı ve başarılı bir yaşam diliyoruz. Editörler Prof.Dr. İhsan GÜNEŞ Doç.Dr. Cahit BİLİM

5 Modern Dünyanın Oluşumu Yazar Öğr.Grv.Yağmur SAY ÜNİTE 1 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Derebeylik toplumu içinde Feodal sistemin altyapısı hakkında bilgi edinecek, Derebeylik (Senyörlük) sistemini kavrayacak, Şehirlerin yeniden kuruluşu ve Burjuva Sınıfı'nı tanıyacak, Merkezi devletlerin kuruluşunu yakından gözlemleyebilecek, Ortaçağ uygarlığını ve özelliklerini izleyebilecek, Hümanizm ve Rönesans'ın özelliklerini öğreneceksiniz. İçindekiler Derebeylik Toplumu 3 Derebeylik Savaşları 8 Merkezi Devletlerin Kuruluşu 13 Ortaçağ Uygarlığı 18 Hümanizm-Rönesans 20 Özet 26 Değerlendirme Soruları 27 Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar 28

6 Çalışma Önerileri Derebeylik toplumunu ve Feodal Sistemi araştırınız. Feodal sistem içindeki dinsel yapıyı ; Kilise, Papa ve Piskoposların dinsel ve siyasal yapıdaki etkilerini araştırınız. Yüzyıl Savaşları'nın ne gibi siyasal, ekonomik ve dinsel nedenlerle çıktığı, ardından ne gibi sonuçlar doğurduğunu araştırınız. Monarşi kavramını araştırınız. Hümanizm ve Rönesans kavramlarını araştırıp tartışınız. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

7 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU 3 1. Derebeylik Toplumu 1.1. Feodal Sistemin Alt Yapısı Karolenjlerin X. yüzyıl boyunca uğradığı başarısızlıklar ve sonunda devletin parçalanması çağın ekonomik ve sosyal koşullarına uygun yeni bir siyasi düzenin kurulmasını gerektirmişti. Bu yeni düzende kişi ile toplum arasındaki ilişkiler yeni bir ortamda gelişecek ve kişiye, kamu yararlarından farklı kişisel yükümlülükler getirecekti. İşte, kişinin yükümlülüklerini ön plana çıkaracak bu yeni kurallar sisteminin tümü yeni bir toplum aşamasını, derebeylik düzenini (Feodal Sistem) oluşturuyordu. Senyörlük sistemini yaratan olgular nelerdir Germen geleneklerine göre imparatorluk; hükümdara bir çeşit hizmet akdiyle bağlı, hizmetkarlar aracılığıyla yönetilen bir mülktü. Devlet kavramı henüz Karolenj mirasının tekrar tekrar bölüşülmesine olanak sağlayan bu siyasi sisteme yabancıydı. Bu bölüşmenin özel şartlarını düzenleyen hiçbir kanun olmadığından, ülkenin kaderi rakipler arasında verilecek karara kalıyordu. Her miras paylaşımında imparatorluk biraz daha küçülüyor, sonra bu imparatorluktan çıkan krallıklar güçlerinden bir kısmını yitiriyordu. Aristokrasi Karolenj mülkünün büyük kısmını ele geçirince kralın kaynakları kurudu, bu yüzden soyluların isteklerine karşı direnme ve devlet haklarını koruma olanağı kalmadı. Yönetim fiilen yerel derebeylerin (Senyör) eline geçti. Derebeylik Düzenini yaratan olgular nelerdir Karolenj kuruluşlarındaki yanlışlıklar yüzünden toplum, yavaş yavaş gevşek bir feodal devlet biçimine doğru gitti. Vasallık ve tımarın ikili etkisiyle hükümdarın karşı çıkamadığı bir mülk ve kişi hiyerarşisi doğdu. Kişinin gelişimi ilkesine dayanan ve and içme seremonisiyle sağlamlaştırılan vasallık geleneği insanı, başka bir insanın adamı yapıyordu. Bu adam özgürlüğünün bir kısmını ve devlete karşı genel yükümlülüklerini bir kişi adına feda ediyor, buna karşın o kişinin himayesine sığınıyordu. Bu durum hak ve sorumlulukların belirlenmesini güçleştirdi. Karolenjlerin son dönemlerinde tımarsız vasal artık kalmamıştı. Vasallık ve tımarın oluşturduğu ilişkilerin bütünü malikaneleri doğurdu. Bundan sonra Karolenjlerin eski memurları, kontluklarında artık merkezi hükümetin temsilcisi olarak değil, kontluk topraklarındaki vasalların koruyucusu olarak hareket etmeğe başladı. X. yüzyıl boyunca görev ve tımarların miras kabul edilmesi kelimenin tam anlamıyla Derebeylik düzenini doğurdu. Normanların, Macarların vb. akınları, kontların yağmalara karşı topraklarını ve vasallarını kendilerinin korumalarını gerektiriyor, bunun için de kontlar, özerk as- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

8 4 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU keri birlikler oluşturuyorlardı. Öte yandan siyasi kargaşa, Akdeniz'de korsanlık yüzünden güçleşen ekonomik hayatı olumsuz etkiledi. Bu nedenle tamamen yerel ve kapalı bir ekonomi oluştu. Bu aşamada feodal kurumlar kaçınılmaz değil gerekli görülür oldu. XI. yüzyılda Capetler döneminde Karolenjler döneminde olduğu gibi vasallar, senyörlerine iki tarafın yükümlülüklerini belirleyen bir sözleşme ile bağlanmakta idiler.bu sözleşme ile vasal, tımarı meydana getiren toprağın sahibi değil, zilliyeti ve toprak üzerindeki bir dizi hakka sahip olurdu. Mülkiyet kuram olarak senyörde kalırdı ve senyör, vasalın ölümünde malını tekrar alma hakkına sahipdi. Yavaş yavaş bu sistem değişmiş ve tımarlar babadan oğula geçer olmuştu. Vasal, tımarı olduğu gibi tutma, değerini düşürmeme ve koşullarını değiştirmeme sorumluluğu altındaydı. Vasalın iki tür görevi vardı ; yardım ve meclis görevi. Vasal, senyörünü giriştiği bütün savaşlarda desteklemek zorunda idi. Askeri yardım dışında feodal sözleşme, vasalı senyöre sınırlı ve belli miktarda para ödeme zorunda bırakıyordu. Vasal, senyörünün olağanüstü hallerde belirli masraflarına katılmak zorunda idi. Meclis görevi, vasalı bir başka yükümlülük altına sokmakta idi; ya bir tören için, ya danışma için ya da cezaî davalarda mahkeme önüne getirmek için olsun senyörün çağırdığı bütün toplantılara vasal, katılma zorunda idi. Vasal feodal sözleşmenin bütün yasalarına titizlikle saygı göstermeye mecbur olduğu gibi, senyör de vasalını korumak ve ona adil davranmak zorunda idi Derebeylik (Senyörlük) Toprak sistemindeki Köle kavramını tartışınız Feodal düzenin gelişmesiyle eski tımar toprağına sahip malikaneler senyörlükler haline geldi. Eskiden devletin yaptığı bütün atamaları senyör yapmaya başladı. Bu büyük malikane, biri senyörün doğrudan doğruya işlediği topraklar (Terra Indominicata), bir diğeri köylülerin işlediği topraklar olmak üzere ikiye bölünmüştü. Toprakta çalışanlar da iki sınıf oluşturuyorlardı. Bunlar ; Köleler (Serfler) ve Hür Köylüler'di. Ekonomik etkenlerle olduğu kadar kilisenin etkisi altında özellikle malikanelerinin iyi işlenmesine bağlanmış büyük arazi sahipleri köleler üzerindeki bazı haklarından vazgeçmek zorunda kaldılar. Köle artık tutsak gibi satılmıyor, aile sahibi oluyor ve belirli bir borç karşılığında bir toprak parçasını işliyordu. Krallık kölelerinin ortak üç özelliği bulunmakta idi ; kişi başına vergi verirler, senyörden evlenme izni (Formarıage) alırlar ve senyöre, mirasa el koyma (Man-Morte) hakkı tanırlardı. Bütün bu haklar, kölenin senyöre sıkı sıkıya bağımlılığını göstermekte idi. XII. Yüzyılda bir kölenin senyörüne önceden haber vermek ve bütün mallarını bırakmak şartıyla ayrılma olanağı kabul edildi. Köleye sosyal şartlarını değiştirme olanağı veren "Azat Etme" yasal bir yoldu. Azatlının yanında senyöre bağımlılığı, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

9 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU 5 onun toprağında oturmaktan öte gitmeyen hür insanlar yer alıyordu. Bunlar hemen hemen çiftçi ve yarıcıların şartlarına sahipti. Toprağı kendi adlarına işlerler, ya para olarak ya da ürün olarak kira öderlerdi. Toprak sistemindeki Kahya kavramını tartışınız Çok geniş toprakları yönetmek ve çok çeşitli hakları toplamak için derebeyleri büyük toprak ağaları gibi Kahya kullanımına başvurdular. Karolenjler devrindeki Villiciler'e benzeyen bu kahyalar genellikle çok geniş yetkilere sahip olan köylülerdi. Mülkün parçalara ayrılması sonucunda bu kahyaları çoğaltmak ve kendilerine bir yetki alanı çizme zorunluluğu doğdu. En önemli kahya grupları da bir başkahyanın yönetimine verilmişti. Başkahyalar XI. yüzyıl boyunca miras yoluyla görev almaya başladı ve tımar veren bir feodal görevli yükümlülüğü kazandı. Çok kısa sürede bu görevliler vergi toplayan basit kahyalar olmaktan çıkıp senyörün temsilcisi haline geldiler. Karolenjler döneminde laikler için iki tür yargı mercii bulunmakta idi ; hür insanların yargı mercii kontların ; köle ve hür çiftçilerin yargı mercii ise toprak sahibinin elindeydi. Karolenjlerin son dönemlerinde adaleti sağlayan görevliler olarak kontlar aradan çekildi; senyörler kendi toprak sahiplerinin eski haklarını ellerinde topladılar Şehirlerin Yeniden Kuruluşu ve Burjuva Sınıfı Roma İmparatorluğu'nun çöküşünü izleyen yüzyıllarda şehir yaşantısı yavaş yavaş sönmeye başladı. Ticaretin gerilemesi ve kır ekonomisinin büyüyen önemi eski şehir merkezlerinin zayıflamasına yolaçtı. Aynı zamanda şehircilik sanatı kayboldu ve senyörler, papazlar veya laikler site ve köylerin sahibi haline geldiler. Şato ve kiliselerin çevrelerinde yeni şehir üniteleri oluşmaya başlamıştı. Kişiyi büyük toprak sahiplerinin himayesine girmeye iten aynı etkenler, en etkin şekilde korunabilen senyörlük konutunun yakın çevresinde toplanılmasına yolaçtı. Öte yandan senyörlüğün ekonomik bir birim oluşturması yüzünden zanaatkar ve işçilerin senyörlük merkezini işyeri olarak seçmeleri de normaldi. Böylece senyöre sıkı sıkıya bağlı yeni bir köy tipi doğdu. X. yüzyılın sonuna değin site ve senyörlük birbirinden ayrılmadı. Ekonomik yapıdaki Esnaf Sınıfı'nın doğuşu ve konumu nasıldır Normanların akınlarından ve Arap İmparatorluklarının gerilemesinden bu yana, yerel ölçüde olduğu kadar uluslararası ölçüde ekonomik değişim (mübadele) yeniden başladı ve derebeylik düzeni sağlamlaştıktan sonra ekonomik hareketin gelişimini kolaylaştırdı. Topluluklar arasında belirli bir akım gelişti ve yeni bir sınıf olan "Esnaf" sınıfı doğdu. Bu sınıf, dar senyörlük alanından çıkarak başka bir yaşam biçiminin doğmasına zemin hazırladı. Esnaf arasında olduğu kadar, şehir AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

10 6 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU halkı arasında da kazanç ortaktı. O halde ilk şehirleşme aynı sınıftan kişiler arasında kurulan birlikler niteliğini taşıyacak ve bu birliklerin de tek amacı olacaktı; esnafı senyörün keyfî hareketlerine karşı korumak ve ekonomik yaşantının işlemesini sağlamak. Lombardiya, senyör yönetiminden çıkarak vatandaşlar tarafından şehirler kurulan ilk bölge olmuştur. Lombard piskoposları önceleri ülkeyi vatandaşlarla birlikte yönetiyordu. Ancak bir süre sonra piskoposun atadığı belediye meclisi şehrin yönetimini kendi üstüne alma çabasına girdi ve dolayısıyla Piskoposla savaşa başladı. XI. yüzyılın başlarından itibaren Lombard şehirleri ayaklandı. Bu savaş sonunda Cremon, Milano, Mantova, Asti idarî özerkliklerini kazandılar. Komün Hareketi ve sonraki siyasal ve dinsel gelişmeler nasıldır Kuzey Fransa'da XI. Yüzyıldan beri etkin olan Komün hareketi laik senyörlerin ve kilisenin çok sert muhalefetiyle karşılaştı. Piskoposlar, ulema ve hatta papa, kurulu düzenin zararlı olduğuna karar vererek şehir özerkliği hareketiyle sert bir şekilde savaştılar.senyörler de komün hareketine karşı çıkıyorlardı. Çünkü belediye meclislerinin oluşumu kendilerinin yargı, ekonomik ve siyasi yetkilerinin bir kısmını kaybetmelerine yol açıyordu. Yalnız hareketin uluslararası niteliği sayesinde komünler, senyörlerin direncini birbiri ardına kırmayı başardı. Komünler, geç de olsa kralların etkin desteğini gördü. Büyük derebeyleriyle savaşta olan krallar şehirlerin doğal müttefiki haline geldiler.valenciennes 1114'de, Amiens 1115'e doğru, Soissons 1126'da, Brugge ve Lille 1127'de özerkliklerini kazandılar Derebeylikde Kilise Derebeylik toplumunda kilisenin olağanüstü bir yeri vardı. Kilise bu yeri, ruhani ve maddi gücüyle sağlamıştı. Pepin (Kısa Pepin) döneminden beri papalık, uhrevi alanda olduğu kadar dünyevi alanda da söz sahibiydi. Papalık monarşisi Hırıstiyan dünyasının en büyük güçlerinin saymak zorunda kaldığı bir gerçeklik kazandı. Şüphesiz, XI. yüzyıldan beri papazlarla imparatorluk arasında geçen mücadele, kilisenin etken güçlerinin büyük kısmını eritti. Fakat Roma papalığı ruhban sınıfını barışçı bir yolla kendi hakimiyetini sağlayacak bir araç durumuna getiren merkeziyetçi bir siyaset izlemekten geri kalmadı. Öte yandan bütün Avrupa ülkelerinde feodal örgütlenme sebebiyle piskopos, sadece piskoposluğun ruhani lideri değil aynı zamanda, piskoposluk merkezini de içeren çok geniş toprakların senyörü haline geldi. Ruhban Sınıfı, Papa ve Piskoposların konumları nasıldır Piskoposlar toplumda yerlerini alır ve ruhban sınıfı kraliyet sarayına karşı ağırlığını koyarken papalık iktidarı da kendi yapısını yenileyerek güçlendirmeye devam ediyordu. Papalık kurumlarının sağlamlaşması kilise yönetiminin merkezi- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

11 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU 7 leşmesi yararına bir hareket doğurdu. Din bilginleri ve yasacıları papanın üstünlüğü ve tek yetkili olması ilkesini yaymak için bütün güçleriyle çalıştılar. Bu çalışmaların sonunda papalık hakları piskoposların zararına hissedilir bir artış gösterdi. XII. yüzyıl sonunda Başpiskoposluklara bağlı piskoposların hemen hemen tümü Roma'dan onay istemeye başladılar. Papalık, çeşitli Hırıstiyan ülkelere papanın temsilcisi olarak doğrudan doğruya hareket eden elçiler göndererek dini yönetimin merkezileşmesini tamamladı. Avrupayı Latran Konsili'ne götüren siyasal ve dinsel ögeler nelerdir Din adamlarının para ile ünvan alması ve papazların evlenmesi bu dönemde kilisenin aldığı iki önemli yara oldu. Gregorius VII, 1075 tarihinde evlenen papazları görevinden uzaklaştırdı. Kutsal şeylerin alışverişi ve din çevresindeki her türlü ticaret 1075 tarihinde yasaklandı. Para karşılığında kutsal şeyler satan papazlar görevlerinden atıldı. Laikler ise aforoz edildi. Gregorius VII, papalık elçilerinin yardımıyla piskoposlukları düzene soktu. XIII. yüzyıl başında (1215-Latran Konsili) piskoposları atama hakkı sadece piskoposluk meclisi üyelerine bırakıldı. Böylece kilise, senyör ve kralların müdahalesine karşı etkin bir şekilde korunmuş oldu. XIII. yüzyılda görüldüğü gibi piskoposluk, piskopos, piskoposluk meclisi ve başdiyakosun etkisi altındaydı. Bu üç güç arasında sık sık çatışmalar çıktı ve bu durum Trento Konsili'nin yaptığı reforma kadar sürdü. Bununla birlikte piskopos yasal bakımdan tartışılmaz bir üstünlüğe sahipti. Gerçekten tamamen dini sorunlara değinen konularda fetva vermek ve kilise mallarıyla ilgili geçici kararlar alma yetkileri piskoposa verilmişti. Constantinus devrinden beri piskoposlar bu iki yetkiyi kullanıyordu, fakat başdiyakosların yardımını kabul zorunda kaldılar ve böylece başdiyakoslar piskopos yetkisinden bağımsız bir yargı hakkı kazandı. Bu yargı hakkının budanmasına karşı koymak için, XII. yüzyılda piskoposlar özel görevliler, yani yargıç papazlar atadılar; bunlar piskopos adına dini ve dünyevi alanda yargı yetkisini kullanıyordu. XIII. yüzyılda bu yargıç papazlar başdiyakosluk yargı kurallarına kesinlikle hakim oldular. Kilise, derebeylik toplumu ve adlî kurumlarıyla olan sıkı ilişkileri yüzünden Ortaçağ sosyal yaşamını çok derin bir şekilde etkiliyor, Hırıstiyan dünyasında hakimiyeti krallarla paylaşıyordu. Eğitim, hemen hemen yalnız kilisenin elindeydi. Çok sayıda manastır okulu bulunmakta idi. Cluny Tarikatı'na karşı oluşan tepki ve sonuçları neler olmuştur X. yüzyıldan XII. yüzyıla kadar manastır okullarını kuran Cluny Tarikatı, manastırlarının sayısı, zenginlikleri, maddi ve manevi yaşam alanında yaptıkları hizmet- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

12 8 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU le Avrupa'da olağanüstü bir etki yaptı. XI. yüzyılda Cluny'nin Avrupa'da tuttuğu yeri bir başka tarikat aldı. Aziz Bernard adlı bir keşiş Cluny yolsuzluklarına karşı çıkarak keşişlere yaşamlarını sürdürmek için gerekli mal dışında mal edinmeyi yasakladı. Eğitime, bilim ve edebiyata düşmanlık göstermelerine karşı çıktı. Papalık sarayının lüks yaşamını kınamaya başladı. İnsanların manevi yaşamına olduğu kadar maddi yaşamına da karışan kilise, sivil iktidar için korkunç bir güç haline gelmişti. Fakat krallık yasal ve pratik olarak feodal düzeni otoritesi altına aldığı zaman kilisenin muhalefetiyle karşılaştı. Baronların yaptığı gibi kilise de hakimiyeti paylaşma iddiasındaydı. Monarşide kamu kurumları gittikçe laikleşecek ve bu laikleşme Ortaçağ uygarlığının çöküşünün habercisi olacaktır. 2. Derebeylik Savaşları 2.1. Yüzyıl Savaşları İngiltere ile Fransa'yı 1154 ile 1159 Paris Antlaşması arasında karşı karşıya getiren siyasi bunalım dönemini, Yüzyıl Savaşı'nın başlangıcı sayabiliriz. XIV. ve XV. yüzyıllardaki çatışmalar gibi bu dönem de arkası gelmeyen silahlı çarpışmalara sahne oldu. Bu çatışmalardan bütün ayırıcı nitelikleri kazanmış, güçlü bir vatanseverliğe sahip iki millet, Fransa ve İngiltere doğacaktır. Derebeyliğe özgü karakterini daima koruyacak olan birinci Yüzyıl Savaşı'nda çok farklı tipte iki monarşi, belirgin özellikleri olan iki siyasi birlik, tarih sahnesinde görüldü. Capetler'le Plantagenetler arasındaki anlaşmazlık, o günün koşullarının beklenen sonucuydu. Capetler'e savaş açmadan önce Henri II, çevresindeki toprakları işgal ederek ve Barcelona, Alsace gibi derebeyliklerle ittifak yaparak Fransa kralını yalnız bıraktı. Louis VII, Henri II ile Gisors'da bir barış imzalayarak bir kısım toprakları İngiltere kralına bıraktı. Bu arada Henri II, şansölye Becket'i kilise üzerinde bir hakimiyet kurmak amacıyla Canterbury piskoposluğuna getirdi (1162). Ancak Becket, Henri II'nin kiliseyi dize getirmek için koyduğu ağır vergilere itiraz etti. Henri II, kiliseye tanınan ayrıcalıkları kaldırmak istiyordu. Kralın laik yasalara olduğu gibi, ruhban üzerinde de mutlak üstünlüğünü kanun hükmüne bağlayan Clarendon Yasaları'nı kabul ettirmesi için sert tedbirler alması gerekti (1164). Henri II, Becket'in Louis VII'e sığınması üzerine ona savaş açarak Becket'i elegeçirmeyi düşündü. İki yıl süren savaşta ( ) Henry II, Fransız tacına bağlı toprakları ele geçirmek için çarpışırken Louis VII, krala başkaldıran İngiliz asillerini destekledi. Kesin sonuç alınamayan bu savaşların aldığı durumdan kaygılanan Henry II, Louis VII ile barış imzaladı. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

13 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU 9 29 Ocak 1170'de Becket'in öldürülmesi Henry II'nin güçlü iktidarının sonu oldu. En yakınları bile kralın zorba iktidarına başkaldırdılar. Oğlu Henry Fransa'ya sığındı ve Louis VII tarafından İngiltere kralı ilan edildi. Bu olay geniş ve yaygın bir iç isyanın başlangıcı oldu. Louis VII, Normandiya'yı işgal etti (1173) ve Rouen'i kuşattı. İskoçyalıları yendi ve baronların isyanını bastırdı. Normandiya'yı Fransızlardan alan kral, 1174'de Montlouis'de imzalanan barış ile statükonun korunmasını sağladı tarihinde Philippe II Auguste Fransa kralı oldu. Philippe II, genç Geoffroy adına Henry II'den Anjou'yu istedi. Henry II razı olmayınca savaş başladı (1187). İngiltere kralı Fransa kralı ile barışa razı oldu. Bu arada babasından hiçbir yetki almamış olan Richard, Berry'yi işgal ederek yeni bir savaşın başlamasına neden oldu. Richard, babasından taht üzerindeki veraset hakkını kabul etmesini istedi. Baba oğul arasındaki bu çekişme yeni bir Fransız-İngiliz savaşına neden oldu. Bu savaşlar sonunda Henry II, bir kısım toprakları Fransa'ya bırakmak zorunda kaldı. Bir süre sonra tahtı oğlu Richard (Aslan Yürekli Richard)'a bırakarak öldü. Richard iki yıl kutsal topraklarda savaştı. Fakat, Almanya'dan geçerken imparator Henry VI tarafından tutsak alındı. Richard (Aslan Yürekli)'ın esareti sırasında İngiltere'de taht, kardeşi z John (Yurtsuz)'un idaresinde kaldı. Philippe II Auguste bu durumdan yararlanarak İngiltere'nin Fransa'daki topraklarını ele geçirmek istedi. Richard, İngiltereye döner dönmez Fransaya geldi ve Philippe II Auguste savaş açtı. Yenilen Philippe barış istedi (1196). İngiltere, işgal ettiği Fransız topraklarını geri verirken Flandre'da, Somme'da ele geçirdiği topraklardan çekildi (1199). Savaş, İngilterenin zaferi ile sonuçlanacak gibi görünürken, bir felaket savaşın kaderini değiştirdi. Richard (Aslan Yürekli), Limousun'un kuşatılması sırasında vurularak öldü. Bir süre sonra John, Fransa kralının harekete geçmesini beklemeden Brötanya kontu Arthur'u yendi ve esir aldı. Baronlar bir koalisyon halinde Philippe Auguste ile birleştiler. John, Brötanya'ya sığındı ve orada Arthur'u öldürttü. Bu cinayet bütün baronların isyanına neden oldu. Bu yaygın isyandan yararlanan Philippe II Auguste, Normandiya'yı elegeçirdi. Bunun arkasında iki yıllık bir barış imzalandı. Bu savaşlar sonunda Brötanya, Normandiya, Anjou, Maine ve Tourraine Fransa tacına bağlandı. Philippe II Auguste Loire'ın savunmasını oğlu Louis'ye bırakarak Flamanlar üzerine yürüdü. Louis, Yurtsuz John'u ağır bir yenilgiye uğrattı (1214). Philippe II Auguste birleşmiş düşman ordularını yendi. Bu iki taraflı yenilgiden sonra John, Fransa üzerindeki ihtiraslarından vazgeçmek zorunda kaldı. Kralın kötü sonuçlanan Avrupa seferleri, İngiltere'yi geniş ölçüde etkiledi. Ağır vergiler ve John'un despotca davranışları baronlar arasında hoşnutsuzluk yaratmıştı. Yurda dönüşünde kralı, kral iktidarını sınırlayan "İngiliz Haklarının Bü- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

14 10 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU yük Şartı" (Magna Carta) adlı kanunları kabul ve ilana zorladılar (1215). John çatışmayı göze alamayarak kanunu kabule razı oldu. John'un ölümünden sonra Papa, Henry III'yi kral ilan etti. XII. yüzyılda doğudan gelen Manicilik akımı Languedoe'da büyük taraftar toplamıştı. Kilisenin gücünden ürken ve zenginliğine göz diken Toulouse kontları yeni dinin yayılmasına ortam hazırladılar. Vatikan temsilcisi Maniciler tarafından öldürüldü (1208). Papa, kuzey baronlarını Languedoe'a karşı bir haçlı savaşına çağırdı. Üç yıl süren çatışmalarda Toulouse'un tamamı işgal edildi. Meaux Barışı'na neden olan siyasal ve askeri olgular nelerdir Philippe II Auguste, Güney Fransayı ele geçirmek için olaylardan faydalanmayı düşündü. Oğlu Louis'i, Simon de Monfort'un yardımına gönderdi. Bazı haçlıların bazı kont Raymond VII taraftarlarının ağır bastığı çarpışmalar on yıldan fazla sürdü. Philippe II, savaş sona ermeden öldü. Oğlu kral Louis VIII, Toulouse'un işgalini tamamladı. Fransa 1220 Meaux Barışı ile Güney Fransa'daki birçok eyaletin sahibi oldu. Henry III'nin başarısızlıkları İngiltere'de hoşnutsuzluğu arttırmıştı. Simon de Monfort'un önderlik ettiği baronlar ve piskoposlar, yeni isteklerle kralın karşısına çıktılar. Bir asiller meclisi kurulmasını, Büyük Şart ile tanınan vatandaş haklarının genişletilmesini, İngiliz kilisesinde reform yapılmasını istediler. Paris Antlaşmasının sonucunda ne olmuştur Louis VIII'in yerine geçen Saint Louis 1254'de Filistin'den döndüğü sırada İngiltere karanlık bir dönem yaşıyordu. Saint Louis bir barış yaparak iki ülke arasında sürüp giden çatışmalara bir son vermek istedi. Henry III, baronların da zorlamasıyla Fransa kralının barış teklifini kabul etti Paris Antlaşması birinci Yüzyıl Savaşı'nın sonu oldu. İngiltere, Fransa'daki bir kısım topraklarını geri aldı. Normandiya, Anjou ve Tourraine kesin olarak Fransa'ya bırakıldı yıllarını kapsayan İkinci Yüzyıl Savaşları'nın sonunda ; yüzyıl savaşları dönemi artık sona ermişti. Calais en az yüz yıllık bir süre için İngilizlerin elinde kalmış, Fransa güneybatı eyaletlerine yeniden sahip olmuş, Brötanya Fransız nüfuz bölgesi içinde kalmıştı. Fransa'da savaş, getirdiği felaketlerin yanında ülke için çok değerli bir kavramın, milliyetçilik kavramının doğmasına ve toplumun her sınıfın bilinçlenmesine ortam hazırlamıştır. Valois'lar çağının derebeylik savaşı yerini bir uluslar kavgasına bırakmıştı. Yüzyıl boyunca Avrupa'yı kana bulayan bu kavgadan iki yeni ulus, iki yeni devlet Fransa ve İngiltere doğdu. Derebeylik, artık çağın ihtiyaçlarına yetmediğini göstermişti. Şimdi bu eskimiş rejim, toprakların bağımsızlığa kavuşturulması için yapılan savaşlarda güçlenen monarşiye yerini bırakıyordu. Yüzyıl Savaşları, krallık birliğini güçlendirdiği oranda büyük derebeylerin iktidar ve otoritelerini de yıkmıştı.artık mutlakiyetçiliğe kadar gidecek olan monarşilere yol açılıyordu. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

15 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU Fransız Monarşisi Yüzyıl Savaşı'nın en önemli sonucu, derebeyliğin kesin olarak yıkılması ve mutlak monarşinin kuruluşu olacaktır. Fransa ile İngiltere arasındaki savaş, kral iktidarını güçlendirdi. Philippe II Auguste'den sonra monarşinin gelişmesi, yeni bir idare örgütünün kurulmasını zorunlu hale getirdi. Fransa kralları sağlam bir merkeziyetçi idare kurarken, daha o yıllarda yerleşmiş ve güçlenmiş olan Anglo-Norman kuruluşlarından örnek aldılar. Saint Louis döneminin en önemli olayı nedir Philippe II Auguste, tahtın kilise ile olan ilişkisini yeniden ele aldı. Kilise, mensuplarını da, tıpkı laik vatandaşlar gibi, kralın en yüksek merci' olduğu bir adalet örgütüne bağlamak ve kiliseyi de vergilendirerek, savaş masraflarına ortak etmek için çaba harcadı. Bazı önemli derebeyliklerini ya silah zoruyla, ya da barışçı yollarla taca bağladı. Saint Louis döneminin en önemli olayı ; parlamentonun kuruluşu olmuştur. Başlangıçta sarayda kralın çevresinde kilise ileri gelenleriyle yüksek memurlardan oluşmuş bir heyet iken, zamanla gerçek bir idari-adli-siyasi kuruluş niteliği kazanan parlamento, Fransız tarihinde önemli bir rol oynayacaktır. Parlamento, kralın mutlak iktidarının ortağı ve temsilcisiydi. Saint Louis ile Fransa'da hukuk anlayışı değişti. Kral iktidarı, hukukun en önemli kaynağı oldu. Hükümdarın iradesi en yüksek kanun sayıldı. Bütün öteki kanunlar ve bütün hukuk düzeni kralın iradesine uymak zorundaydı. Böylece kral, zamanla, adaletin hem yaratıcısı hem de en yüksek ve kesin uygulayıcısı oldu. Saint Louis, vatandaşa, doğrudan krala başvurabilme hakkı tanıdı. Louis, maliye örgütünü de geliştirdi. Yeni mali sistemin hedefi krallık bütçesinde denge sağlamak ve değişmez bir para rejimi kurmaktı. Louis, para birimlerine özel adlar verdi ve ilk defa altın ve gümüş para bastırdı tarihlerinde Fransız-Flaman çatışması yeniden alevlendi. Çeşitli cephelerde savaşlar ve barışlar birbirini takip etti. 1305'de yeni Flandre kontu ile kesin barış yapıldı. Ancak Güzel Philippe 1314'de öldüğünde Flandre sorunu çözülmüş değildi. Güzel Philippe'in imparatorluğa karşı tutumu Avrupa'nın 300 yıldan beri hazırlamakta olduğu değişikliğin elle tutulur işaretiydi. İmparatorluk ve papalık manevi alanlardaki güçlerini sürekli çatışmalar arasında kaybederken, Fransa ve İngiltere, yavaş yavaş siyasi ve manevi kuruluşlarını tamamlıyor, merkezi iktidarın temeli olan kurumları güçlendiriyorlardı. Burjuva Sınıfı'nın doğuşunu ve sonraki gelişmeleri tartışınız Philippe (Güzel Philippe)'in İngilizlerle, Flamanlarla ve Vatikan'la olan savaşları monarşinin güçlenmesine ve örgütlenmesine engel olmadı. Bu dönemin en önemli AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

16 12 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU olayı, yeni bir sosyal sınıfın ; Burjuva Sınıfı'nın şekillenmesi oldu. Monarşi, kendisiyle çıkar ortaklığı olan burjuvalığı besledi. Bu yılların ikinci önemli olayı ; Etat Généraux'lar'ın temelinin atılması oldu. 1290'da kral Aragon anlaşmazlığının tartışmasını yapmak üzere burjuvaları bir toplantıya çağırmıştı. Soylular 1302'de, 1308'de, 1314'de kilise ileri gelenleri ve şehir temsilcileri ile aynı nitelikte toplantılar yaptılar. Bu toplantılar Etat Généraux'lar'ın hazırlığı niteliğinde idi. Philippe döneminin bir başka özelliği de vergilerin genişletilmesi ve ağırlaşması oldu. Ayrıcalıklar kaldırıldı ve vergi oranları arttırıldı. Bunun sonucu olarak 1309'da vergi işleriyle ilgili bir özel idare kuruldu. Philippe'in 1314'de ölümü, otoriter ve merkeziyetçi idareye karşı yaygın bir isyanın başlangıcı oldu. Yeni kral Louis X, baronların zorlaması karşısında merkezi idarenin mali yetkilerini kısıtlayan ve yöresel kurullara yetki tanıyan bir kanunu ; Charte'aux Normands'ı kabul ve ilan etti (1315) İngiliz Kuruluşları Fatih William'dan sonra İngiliz kuruluşları farklı nitelikte iki unsurun etkisi altında gelişti ; bir yandan Sakson monarşisinin siyasi gelenekleri, öte yandan Norman istilacıların adaya getirdiği töreler. Norman kralları kendilerinden önceki Sakson kralları gibi milli liderdiler ve Fransız kralları gibi ülke topraklarının sahibi idiler. Bu iki yönlü iktidar krala, teb'ası üzerinde çok geniş bir hakimiyet sağlıyordu. Kral, kendini saydıracak kadar güçlü ise iradesi kanun demekti. Kişisel mülkleri ve özel bir malikanesi olan kral ve kraliçenin çevresinde taca bağlı yüksek rütbeli komutanlar ve vekiller yeralıyordu. Curia Regis nedir Yüksek memurların yanında Curia Regis, piskoposları ve bazı büyük baronları birleştiren bir meclisti ; kanunların yapımına yardımcı oluyor ve aynı zamanda hukuk ve ceza alanlarında yüksek merci' sayılıyordu. XII. Yüzyılda Curia, siyasi ve idari iki meclis haline geldi. En yüksek adalet mercii niteliği yanında mali danışma kurulu görevini de yüklendi. Adalet kurulu, taca bağlı yüksek rütbeli komutanları ve uzmanlaşmış yüksek hakimleri biraraya getiriyordu. Tahtla ilgili bütün önemli sorunlarda söz sahibiydi ve yargı organları için en yüksek başvurma mercii idi. Krallık iktidarındaki Sheriff'i ve yetkilerini tartışınız Kralın iktidarı Sheriff'ler aracılığıyla bütün ülkeye yayılıyordu. Sheriff, senyörlüklerde, kontun ve piskoposun da üstünde yeralıyor ; kralın tek temsilcisi olarak idare ve adalet kurullarına başkanlık ediyordu. Henry II, İngiliz kurumlarının temeli olacak idari reformlara 1175 tarihinden itibaren girişti. 1175'den itibaren kralın başkanlığında toplanan genel meclisler, krallığın bütün idare örgütlerini de- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

17 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU 13 netlemekle görevli ve krala bağlı gezici hakimler kurumunun ve hakimleri denetlemekle görevli 12 şövalye ve 12 sivil vatandaştan oluşan jüri heyetlerinin kurulması kararlarını aldı. Saint Paul Katedrali'nde toplanan ülke ileri gelenleri John (Yurtsuz John)'a "İngiliz Vatandaş Özgürlükleri Şartı"nı kabul ettirmek kararını aldılar. John, bu birleşik güç karşısında boyun eydi ve bu kanun metnini imzaladı (1215). Büyük Şart, kral iktidarını kısıtlıyor ve İngiliz kurumlarının tanımlamasını yapıyordu. Keyfi tutuklamaları yasaklayarak, kişi özgürlüğünü güven altına alıyordu Şartı, kralın mali yetkilerinin bir bölümünü yeniden tanımıştı yılında Oxford'da toplanan parlamento, krala önemli reformlar kabul ettirdi. Buna göre, parlamento yılda üç kere toplanacak ve kralın özel danışma meclisinin 15 üyesini seçecekti. Ancak Henry III, 1264 yılında Oxford hükümlerini yürürlükten kaldırdı. Fakat Simon de Monfort, kralın ordusunu Lewes Savaşı'nda yendi ve Henry III'i esir aldı. İngilterede ilk defa tarih sahnesinde görülen komünler, Lewes Anayasası'nı önce kabul ettiler, sonra çekimser kaldılar. Monfort'un zaferi çok kısa ömürlü oldu. Glouchester kontu kralcılara katıldı ve Simon de Monfort'u Evesham Savaşı'nda ağır bir yenilgiye uğrattı (1265). Kazananlar partisi, Simon de Monfort'un getirdiği bütün yenilikleri hükümsüz sayarak krala eski ayrıcalıkları geri verdiler (1266). Yeni kral Edward I ( ) anayasanın kendisine tanıdığı bütün hakları kullanarak iktidarı güçlendirmek istedi. Maliye örgütünü geliştirdi ve yeniden düzenledi. Edward I, bir kanun yapıcı idi. Yeni yasalarla İngiltere'nin siyasi ve idari yapısını güçlendirdi. Çoğu parlamentonun onayından geçmiş bir seri kanun statüsü yaptı. 1307'de kralın ölümü ile iktidar Edward II ( )'a geçti tarihinde Thomas of Lancaster'ın liderliğinde toplanan soylular kralı, Oxford hükümlerinin yeni bir görünüşü denebilecek bir anayasayı kabule zorladılar. 3. Merkezi Devletlerin Kuruluşu 3.1. Fransız Siyasal Gelişimleri ve Monarşi Fransız monarşisi İngiltere ile yaptığı savaştan zafer kazanmış olarak çıkmış, bunu sağlamak için kendi iç yapısını güçlendirmek zorunluluğunu duymuştu. XIV. ve XV. Yüzyıllar Fransa'yı derebeylik rejiminden mutlak bir monarşiye götürdü. Artık güçlü monarşilerin, özellikle savaşın ve onun getirdiği zorunlulukların ürünü olduğu bir gerçektir. Yaygın bir toplum hareketi siyasi oluşumu bir anayapı reformuna doğru itmiş, fakat reformlar dış şartların uygunluğuna sıkı sıkıya bağlı oldu- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

18 14 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU ğundan başarıyla sürdürülememiştir. Bu başarısızlık, siyasi gelişimin yönünü değiştirmiş ve mutlak monarşilerin güçlerini hızlandırmıştır. Philippe VI ve Jean (İyi Jean) dönemlerinde merkeziyetçi yönetim, Saint Louis ve Philippe (Güzel Philippe) iktidarları sırasında temeli atılmış olan kuruluşları yaşatıyordu. Şövalyelik kavramlarına bağlı olan krallık devlete, daha akılcı ve günün koşullarına daha uygun bir yapı kazandırmayı düşünmüyordu. Philippe VI ve Jean dönemlerinde kral, birçok kere olağanüstü vergiler istemek zorunda kalmış, fakat monarşi mali sıkıntı ve parasızlıktan kurtulamamıştı. Toplumun aydın sınıfları, saraydaki israfı görerek seslerini yükseltince Paris'de bir reformcu hareket doğdu. İyi Jean, Poitiers Savaşı'nda esir düşünce (1356) Fransa çaresiz kalmıştı. Devletin ne askeri, ne de parası vardı. Veliaht, yeni bir olağanüstü vergi istemek için Etat Généraux'yu toplamak zorunda kaldı. Fakat bu defa baronlar vergi ödemekle yetinmediler ve devlet yönetiminde denetim hakkı talep ettiler. Şubat ayında toplanan Etat Généraux, olağanüstü vergi salınması isteğine olumlu yanıt verirken hükümet denetimi hakkı konusunda ısrar etti. Charles, boyun eymek zorunda kaldı. Etat Généraux üyelerine Krallık Konseyi'ne seçilme ve alınacak kararlara itiraz hakkı tanıyan Mart 1357 Emirnamesi'ni ilan etti. Reform tasarılarını hazırlamakla görevli sekiz kişilik bir komisyon kuruldu. Fakat Londra'da bulunan esir kral İyi Jean, Etat Généraux'nun dağılmasını emretti ve yeni vergiler salınmasını yasakladı. Bu yanlış müdahale Paris'de yeni olaylara neden oldu. Charles, 1357 yılının Aralık ayında reformları tartışacak olan Etat Généraux toplantısı için geri döndüğünde Paris'de düşman bir cephe buldu. Veliaht ile Etienne Marcel arasında savaş başladı yılının Ocak ayında isyancılar hazine bakanı öldürdüler. Bir ay sonra Pariste ihtilal patlak verdi. Charles, Etienne Marcel'in taleplerine boyun eymek zorunda kaldı (Mart 1358). İngilizlere duyulan nefret 1358 Temmuzunda bir sokak hareketi biçiminde patlak verdi. Navarra kralı ve Etienne Marcel isyanı bastıramayınca, daha önce gelmiş olan İngiliz birliklerini Paris'ten çıkarmak zorunda kaldılar ama isyan bastırılamadı. İki gün sonra da Veliaht Charles Paris'e girdi. Charles, artık ülkesinin sahibiydi. İki yıl süreyle babası adına devleti yönetti yılında tac giydi. Bu olaylar sonucunda Charles V'ın çevresinde bir çeşit erken gelişmiş aydın monarşisi oluştu. Charles VI, Dönemi'ndeki olaylar nelerdir Charles VI döneminde halk vergilere karşı ayaklandı. Mali sıkıntı içinde olan hükümet eyaletleri vergi ödemeye davet etti. Ayaklanmalar genişledi ve büyüdü. Bir anlamda derebeylik geri dönüyordu. Charles VI, 1388 yılında amcalarının vesaye- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

19 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU 15 tinden kurtulunca yeni bir hükümet oluşturdu. Yeni hükümet ; bir seri kanunnameyle her alanda reformları ilan etti. Yönetim, adalet ve şehir yönetimleri yeniden düzenlendi. 1392'de kralın akli dengesini yitirmesi ile kaos tekrar başladı. Halk 1413 yılında ayaklanarak Etat Généraux'nun toplanmasını istedi. Krallık Konseyi bu baskı karşısında geniş bir reform programı ilan etti. Ancak uygulamadaki yanlışlıklar yeni bir ayaklanmayı doğurdu. İsyancılar 1413 yılının Mayısında yeni bir seçim sistemi ile krallık yönetimini halkın denetimine bırakan bir emirnameyi ilan ettirdiler. Ama artık krallık 30 yıl sürecek bir anarşi dönemine giriyordu. Charles VII, her yıl alınacak bir vergi sistemini ilan etti. Bu arada vergi örgütünde de bir reform yapıldı. Mali reformları ordu yönetimindeki reformlar izledi. Monarşi, böylelikle yılları arasında gelecek zaferlerinin araçlarını hazırladı. Siyasal merkeziyetçiliğin ortamını yarattı. Taca bağlı yüksek rütbeli subaylar, geniş yetkilerini kaybederek, yönetimin çeşitli bölümlerini kral adına idare eden birer devlet görevlisi haline geldiler. Mahalli idarelerde iktidarın sahibi olan senyörler üzerinde kral, kesin bir yönetim ve denetim yetkisi kazandı. Etat Généraux, yerini, kralın kesin iradesiyle daha iyi bağdaşan Eyaletler Meclisi'ne bıraktı İmparatorluğun ve İtalya'nın Parçalanması Fransa ve İngiltere, monarşinin kazandığı zaferlerle güçlü merkezi devletler niteliği kazanırken Roma-Germen İmparatorluğu her geçen gün itibar ve güç kaybediyordu. Parçalanma, Almanya'nın siyasal yapısının bir özelliği olmuştu. Oysa Avusturya, İmparatorluk içinde gitgide güçleniyordu. İtalya'da ise yaygın bir vatanseverlik duygusuna rağmen küçük cumhuriyetler bağımsızlıklarını kıskançlıkla koruma mücadelesi içindeydiler. Çok sayıda küçük devlete bölünmüş İtalya, güçlü komşuları için kolay ele geçirilebilir bir devlet görünümüne gelmişti Dönemindeki siyasal olaylar nelerdir İmparatorluk, büyük iktidar bunalımından sonra ( ) gerçek bir anarşiye sürüklenmişti. İmparatorluk tacını paylaşmayan soyluların kavgasından yararlanan senyörler ve şehirler, bağımsızlık ilan etmişti. Küçük bir senyör, Rudolf I von Habburg imparator ilan edilince imparatorluk iktidarı tehlikeye girmiş görüldü (1273). Habsburg kral soyunun temeli atılmıştı. Fakat öteki prensler, Habsburglar'ın tahta yerleşmesiyle güçlenen Avusturya'nın Almanya'daki nüfuzundan kaygılandılar. Rudolf I'in 1291'de ölümünden sonra imparatorluğa Adolph von Nassau getirildi; onu Avusturya'lı Albrecht (1298) izledi. Albrecht'in on yıllık iktidarından sonra imparatorluğa, Heinrich von Luxemburg getirildi ( ). Oğlu Johan von Lu- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

20 16 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU xemburg, Fransa sarayı ile ilişki kurdu, kızını kral Jean'la evlendirdi; Fransa safında katıldığı Yüzyıl Savaş'ında öldü (1346). Karl IV Döneminin en belirgin olguları nelerdir Bavyeralı Ludwig, kendinden önceki hükümdarların siyasetini sürdürerek, imparatorluğa papa karşısında kesin bağımsızlık kazandırmak için mücadele etti; fakat yenik düştü ve tahtını Karl IV von Luxemburg'a bırakmak zorunda kaldı. Karl IV ( ) Alman milliyetçiliğinin lideri oldu ve papalık karşısında bağımsız bir imparatorluğun temelini attı. Ünlü "Altın Mühürlü Ferman" (1356) ile imparator seçimini ayrıntılarıyla düzene koyarak, tamamen laik bir rejim kurdu. Diet meclisine de siyasi ve hukuki yetkiler verdi. Karl IV'dan sonra, her yapıcı hareketin ardından olduğu gibi devlet yaygın bir güçsüzlüğe sürüklendi. Bavyera ve Luxemburg tahtı paylaşamayarak birbirlerini yıprattılar. Oysa öteki prenslikler, özellikle Avusturya ve Macaristan güçlenmekteydi. Albrecht II kısa iktidarı sonun ( ) akrabası Friedrich III'in imparator seçilmesini sağladı. O tarihten sonra imparatorluk tacı Avusturya sarayının malı oldu. İtalya'nın küçük devletlere bölünüşü Almanyadaki bölünmeden çok farklı bir siyasi nitelik taşımaktadır. Burada şehir devletleri mutlak bir bağımsızlığa öylesine alışmıştı ki, Almanya'daki gibi teorik bile olsa herhangi bir birleşme hemen hemen imkansızdı. Hiçbir İtalyan cumhuriyeti diğerine üstünlüğünü kabul ettiremediğinden yarımadada bir çeşit siyasi denge sağlanmıştı. XIV. yüzyılda yarımadadaki en güçlü devlet Napoli Krallığı idi. Giovanna II ( ) döneminde Napoli tam bir anarşiye sürüklendi. O'nun ölümü ile veraset sorunu kanlı olaylara yolaçtı. İtalya, Napoli tahtını paylaşamayan Anjou ve Aragon soyları arasındaki çatışmalara sahne oldu. Aragon kralı 1443 yılında Napoli'yi bir savaşla ele geçirdi. Alfonso'nun ölümü üzerine Napoli Krallığı Fernando'ya verildi. Fakat Fransa kralı Louis XI, René'nin Napoli tahtı üzerinde hakkına miras yoluyla sahip olunca Fransa, Aragon'un en güçlü rakibi durumuna geldi. Napoli tahtının veraseti sorunu İtalya Savaşlarının nedeni olacaktır. Anjou soyu, Güney İtalya'nın hakimi olmak uğruna kuvvet harcayarak gücünü kaybettiği ve yerine Aragon Sarayı'na bırakmak zorunda kaldığı yıllarda Orta İtalya'da papaların Avignon'a taşınması yüzünden önem ve itibarından çok şey kaybetmiş görünüyordu. Papalar artık İtalya'da değillerdi. Bu nedenle Avignondaki papa, Kuzey İtalya'da Anjouların Napoli Krallığına benzer bir krallık kurmak istiyordu. Almanya'da Avusturya ve Bavyera Sarayları arasındaki çatışmadan yararlanan Johannes XXII, Kuzey İtalya'ya hakim olmayı denedi. Fakat papa, imparatorların da karşılaşmış oldukları çetin muhalefetle karşılaşarak başarısızlı- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

21 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU 17 ğa uğradı. Fransa'nın desteklediği Milano, Viscontiler'in yönetiminde papanın bütün girişimlerini sonuçsuz bıraktı. Sekiz yıl sonra bütün Lombardiya papa ve Bohemya kralı Johann'ın ortak müdahalesine karşı harekete geçti. Ferrare Savaşı (1333) papalığın tecavüzüne son verdi. İtalyan birliği, en anlamlı ifadesini bir başka ortamda bulacaktı.roma'da soylularla plebleri karşı karşıya getiren anarşiden, eski Latin uygarlığının hayranı olan Cola di Rienzo'nun katı diktatörlüğü doğmuştu. Rienzo, 1347'de halkı soylulara karşı ayaklandırdı ve güçlü kişiliği ve mistisizmi sayesinde kendini Romalılara kabul ettirdi. Eski Roma kuruluşlarından esinlenen kendine özgü bir hükümet kurdu. İlk işi İtalya Federasyonunu kurmak için teşebbüse geçmek oldu. Rienzo bir süre sonra kilise ile anlaşmazlığa düştü. Acımasız diktatörlüğü hoşnutsuzluk yaratmıştı. Sonunda patlak veren bir ihtilal sonucunda öldürüldü (1354). Papa, bu defa duruma el koydu. Siyasetini üstün bir asker ve bir diplomat olan Kardinal Albornoz aracılığı ile uyguladı. Albornoz, bu siyasal başarıyı bir yasalar sistemi ile tamamladı. Ancak uzun ömürlü olmayıp, kutsal kilisenin siyasi niteliği çabuk yıprandı ve İtalyan krallıklar, planlarını uygulama olanağı buldular. Kuzey İtalya'da papalara ve imparatora karşı başarılı savunması ile güçlenen Milano, Po Vadisi'nin en sağlam devleti olarak genişliyordu. Ancak bu defa sadece deniz hakimiyeti ile yetinmeyen Venedik'in mukavemeti ile karşılaştı ile 1412 tarihleri arasında büyük bir anarşi dönemi yaşandı. Bu durumdan faydalanan Venedik, Floransa ve Savoie, Milano'ya savaş açtılar. Bu savaşlarda bir kısım toprağını kaybeden Milano, buna karşılık Cenova'yı hakimiyeti altına aldı. Böylece XV. Yüzyılın ortasında Kuzey İtalya, Milano ve Venedik nüfuz bölgelerine ayrılmış oluyordu. Napoli, Roma ve Milano'nun çalkantılı siyasi yaşamının aksine Venedik, dengeli bir oluşum gösterir. Venedik zenginliğini ticarete borçlu idi. Tacirler sınıfı, toplumun en yerleşik ve değişmez unsuru olarak görünüyordu. Büyük Meclis ve Senato üyeleri bu sınıf içinden seçiliyordu. Meclisler tarafından seçilen Duçe, devlet başkanıydı ancak, siyasi yetkisi sınırlıydı. Duçe, 1310 olayları sırasında siyasi suçluları cezalandırmak amacıyla on kişilik bir komisyon kurmuştu. "Onlar Konseyi" uzun süre Venedik'in en korkulu siyasi organı olarak kaldı. Venedik, Yunanistan ve Doğu Akdeniz'deki deniz sömürgeleriyle, Dalmaçya ve Bergama yönünden genişleyen sınırlarıyla XV. Yüzyılda İtalya'nın en iyi örgütlenmiş ve en gelişmiş devleti olarak görünmektedir. Floransa Cumhuriyeti'nin gelişimi nasıl olmuştur Aynı çağda Orta İtalya'da Floransa Cumhuriyeti gelişiyordu. Floransa, Venedik gibi ihtilallere karşı hazırlıklı ve silahlı değildi. Hala derebeylik yasalarına uymak- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

22 18 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU ta olan hükümeti sağlam siyasi yapıdan yoksundu.floransa'nın yoksul plebleri Ciompiler 1378'de iktidarı ele geçirdiler ve şehri dört yıl yönettiler (1382). Ciompiler'in şiddet yönetimi, Albizziler'in liderliğinde soyluların karşı hareketi ile sona erdi. Albizziler, Floransa'da yönetime el koyarak Cumhuriyeti kurdular. Siyasi dengenin kurulması ekonomik gelişimi hızlandırdı. Ticaret büyük önem kazandı. Bunun sonucu olarak bankalar güçlendi ve devlet, güçlü bir bankacı ailenin, Mediciler'in mali hakimiyeti altına girdi. Medici iktidarı ile Cumhuriyet artık sözde bir siyasal yapı haline geldi. Katı bir diktatörlük hüküm sürdü. 4. Ortaçağ Uygarlığı 4.1. Kavramsal Boyut Ortaçağ Avrupasında düşünce ve kültür, Hırıstiyanlık kavramının ve mistisizminin hakimiyetindedir. Hırıstiyanlık, yüksek bir din felsefesi olarak değilse bile, saygı gösterilen bir töreler topluluğu biçiminde insanların günlük yaşantılarına bile girmiş, henüz aydınlanmamış, büyük halk kitlelerine basit inançlar kalıbı içinde, insanüstü, doğaüstü kavramını götürmüştü. Böylece, toplumun bütün sınıflarının yaşayışında dinsel olaylar büyük yer tutuyor ve Ortaçağ uygarlığına hiç olmazsa yüzeyde tamamen dinsel bir nitelik veriyordu. Din yasalarına bağlı papazlar, eğitimin ve entellektüel yönelmenin tek kaynağı idi. Fransa'da Charlemagne'dan itibaren hemen her manastırda bir ilk ve ortaokul açıldı. Piskoposlar katedrallerin yanında da okullar açtırıyorlardı. Okullarda ; teoloji, "Trivium" adıyla birleştirilmiş dilbilgisi, diyalektik ve retorik "Quadrivium" adıyla biraraya getirilmiş, aritmetik, geometri, müzik ve astronomi eğitimi veriliyordu. Üniversite ve Fakültelerin gelişimi nasıl olmuştur Eğitim XIII. yüzyıla kadar manastır ve piskoposluk okulları arasında paylaşıldı. Paris'te üniversite 1221 tarihinde tüzel kişiliğini kazandı ve Paris Şansölyesi ile mücadelesini sürdürdü tarihinde Şansölye boyun eğerek profesörlerin üniversite mensupları tarafından seçilmesi yöntemini kabul etti. Piskoposluk yönetiminden kurtulan üniversite, yeni bir site oluşturarak bağımsızlığını ilan etmiş oldu. Bu yeni kuruluş içinde aynı ülkeden gelen öğrencileri toplayan gruplarla, aynı dersleri okuyan öğrenci grupları (fakülteler) ayrıldı yılında bir kararla dört fakülte ; teoloji, tıp, hukuk ve güzel sanatlar fakülteleri kuruldu. Rektörler XIII. yüzyılda üniversitenin en büyük idari görevlisi oldular. Felsefe kavramının gelişimi nasıl olmuştur X. Yüzyıldan itibaren bütün Ortaçağ sürecinde hiç gelişmemiş olan felsefe kavramında ve incelemelerde bir yeniden doğuş görülür. Reims'de Gerbert, öğretisi için diyalektik yönteme başvurdu ve Quadrivium Dörtlüsü'nü yarattı. Sonra Eulbert ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

23 MODERN DÜNYANIN OLUŞ UMU 19 de Chartres kesin mantığı tercih etti ve Ortaçağ düşüncesinin skolostisizme yönelmesini sağladı. Onunla üniversiteler arası bir çatışma başladı. Bir bölüm gerçekleri (realist), diğer bölüm ise adcıları (nominalist) biraraya getiriyordu. Gerçekçiler için genel düşünceler doğanın gerçeklerinden hareket ediyordu. Adcıların gözünde ise düşünce, bir addan ibaretti. Bu çatışma ve tartışmalar sonunda kilisenin şiddetli tepkisine rağmen inançla bilim arasındaki ilişkiler konusu ilk olarak dile getirildi. Saint Anselme, inancı bilimle bağdaştırmayı denedi. Akla hala güvensizlikle bakılıyordu. XII. yüzyıl düşüncesi Eskiçağın büyük düşünürlerinden Eflatun'da aradığı desteği ve önderi buldu. Birçok düşünür, onun düşüncelerini Hırıstiyan inançlarıyla bağdaştırmayı denedi ve sonunda gerçekçiliği ispat eden delilleri bu sentezde buldu. Zamanla bu düşünce yarı resmi bir nitelik kazandı ve kilisenin öğreticileri tarafından benimsendi. Gerçekçilik okullara yerleşirken Adcılar da tartışmalarını sürdürüyorlardı. Aristo'nun eserleri Araplar eliyle Avrupa'ya geldi. Gezimciler (Peripatetisyen)'in eleştirme yöntemi, XII. Yüzyılın önemli bir kişiliği olan Abélard ( )'da ateşli bir hal aldı. Abélard, sofu bir Hırıstiyandı fakat düşüncesinde akla gitgide daha büyük bir yer vermeye başlamıştı. Felsefesi ve ahlak anlayışı içinde Hırıstiyan inancından oldukça uzaklaşmış bir kişiselliği savunuyordu. Kilise tarafından mahkum edilmesine rağmen Ab lard'ın felsefesi XII. Yüzyılın ikinci yarısında Avrupa düşünürlerini derin bir şekilde etkiledi. XIII. Yüzyılda Paris Üniversitesi'nin kuruluşu ve Avrupa'ya Aristo'nun yeni eserlerinin gelmesi doktrin çatışmalarını hızlandırdı. Kilise boşuna bir çaba ile Hırıstiyan inancı ile bağdaşmayan yeni düşünce akımlarını engellemeye çalıştı, Aristo'nun okutulması yasaklandı. Bu arada orta bir yol bulma adına Thomas d'aquinas ( ) dinsel inançlarla gizemcilerin öğretisini birleştiren yeni bir felsefe ortaya attı ve böylece çağının manevi dengesinin de kurucusu oldu. Saint Thomas, evrende bir tek gerçeğin varolabileceğini ve bu nedenle dinin ve bilimin birbiriyle mutlak bağdaşacağını savunuyordu. Saint Thomas, Aristo öğretisini din felsefesi ile barıştırıyordu. Thomas d'aquinas'dan sonra bütün XIV. Yüzyıl, onun felsefesinin iki yönlü gelişmesi ile etkilendi. Bir akım, inancın ağır bastığı görüştü. İkinci akım ise, akılcıların ve bilimcilerin hakim olduğu görüştü. İşte daha sonra bu ikinci akımın güçlenmesi, Rönesansın temellerini hazırlıyordu. Bu akılcı görüşün en büyük temsilcisi Robert Bacon ( )'dur. Bacon, Aristo öğretisi üzerinde deneyci bilimin temellerini attı. Evrende tek gerçek varolduğu noktasından hareketle aklın özgür bir çalışma ile bu gerçeğe erişebileceğini savunmakta idi. Batıda bilimin gelişimi nasıl olmuştur Batıda bilimin gelişmesi tesadüflerin ve biraz da ampirizmin yardımıyla oldu. Matematikte kesin olarak hiçbir gelişme yoktu. Pisa'lı Leonardo Arap rakamlarını basitleştirerek bazı cebir problemlerini çözdü. Fakat ilk gerçek matematikçilerin or- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ