OBJE TABANLI YAPI BİLGİ SİSTEMİ VE ÖRNEK UYGULAMA

Transkript

1 OBJE TABANLI YAPI BİLGİ SİSTEMİ VE ÖRNEK UYGULAMA Hakan AKÇIN, Serkan KARAKIŞ, Hakan ŞAHİN, Aycan Murat MARANGOZ Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Müh. Fak., Jeodezi ve Fot. Müh. Bölümü, Zonguldak ÖZET Günümüzde yapı yogunluğunun olduğu bölgelerde yada kampus yapısı içerisindeki bina topluluklarındaki yapıların teknik özellikleri, detay içeriği ve diğer yapılarla ilişkilerinin, kartografrik içerikli görsel şekliyle yada görselleştirilmiş üç boyutlu haritalar kullanılarak oluşturulmuş coğrafi bilgi sistemleri ile sorgulama ve analizler yardımıyla belirlenmesi yapı bilgi sistemi olarak adlandırılmaktadır. Bu tür bilgi sistemlerinin en önemli unsurları gerçek metrik verileri içeren bir veri tabanı ve coğrafi konumuna bağlı olarak grafik yapısının oluşturulması ve nesneye dayalı veri tabanı ile ilişkilendirilmesinin sağlanmasıdır. Bu çalışmada, yapı bilgi sistemi oluşturulmasına yönelik olarak görsel yapının oluşturulma teknikleri ve objeye dayalı veri tabanı modeli anlatılarak, Safranbolu Sit alanı içerisindeki geleneksel Türk mimarisine yönelik olarak inşa edilmiş ve koruma altındaki yapılar için oluşturulmuş bir yapı bilgi sistemi tanıtılacaktır. Anahtar Kelimeler: Obje Tabanlı Yapı Bilgi Sistemi, Veri Tabanı, Coğrafi Bilgi Sistemi GİRİŞ Yapı Bilgi Sistemi, Coğrafi Bilgi Sistemlerinin yapılar için uygulanmasına yönelik olarak geliştirilmiş mimari tasarım çözümlerine ve bu çözümlerle oluşturulan sistemlere verilen addır. Yapı Bilgi Sistemi'nin üç temel özelliği bulunmaktadır. Bunlar: Yapıyı tanımlayan tüm verilerin tutulduğu bir sayısal veritabanına sahip olunması, Revizyonların bu veritabanında yapılması dolayısıyla, herhangi bir dokümanda yapılan bir değişikliğin, veritabanından üretilen tüm dokümanlara (görünüşler, listeler, vb.) yansıtılması, Tasarım ve restorasyon süreci boyunca toplanan tüm verilerin, daha sonra kullanılmak üzere saklanması. Bunun, sadece projeyi yapanın değil, yüklenici ve yapı sahibinin de kullanabileceği bir bilgi deposu oluşturmasıdır. Yapı Bilgi Sistemi, daha kaliteli tasarımların, daha kısa sürede ve daha az maliyetle gerçekleştirilmesine olanak sağlar. Yapı Bilgi Sistemi kullanımı, sadece tasarımcının değil aynı zamanda kullanıcılarında yararlar sağlamaktadır. Yapı Bilgi Sisteminde, Yapı üretim süreci her açıdan kayıt altına alınmaktadır. Yapı ölçeğinde, her yapının imar durumundan zemin ruhsatına, katlarının yapımından kullanımına kadar bütün aşamalar, teknik açılımları ve sorumlularının bilgisinin yer aldığı kayıt ortamı hazırlanmaktadır.

2 2 Bu açıdan tarihi binalar da bu türden Yapı Bilgi Sistemi içinde yeralmalıdır. Bu binaların sicil kayıdından, tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişiklikler ve en son düzenlenmiş hali için gerkli sözel ve grafik dökümantasyonlar tarihi mirasın korunması ve gelecek nesillere bu yapılara ilişkin bilgilerin aktarılması için önemlidir. Geleneksel Türk Mimarisi, tarih boyunca Türklerin içinde oturdukları ve yaşadıkları ev tipleri, ibadethaneleri, hanları, hamamları, çeşmeleri, yolları gibi pek çok mekansal yapıya ilişkin olarak oluşturulmuştur. Tarih boyunca Orta Asya dan Balkanlara, Kuzey Afrika dan Karadeniz in Kuzeyine kadar geniş bir alanda yaşayan Türklerin, pek çok uygarlıktan Osmanlı İmparatorluğuna miras kalan ve zamanımıza kadargelebilen, mekansal yapı geleneksel Türk Mimarisi denilmektedir. Örneğin, 17. yüzyıla kadar incelenebilen evlere bakarak özgün oda düzeni plan şeması, çok katlılığı ve çatı biçimi farklı olup, yapım sistemi ağşap çatkı arası dolgu veya bağdadi olanlar Türk Evleri olarak adlandırılırlar (Günay 1981). Ülkemiz tarihsel yerleşimler konusunda oldukça zengindir. Ancak bu zenginliklerin sahibi olmak kadar, ayakta kalabilmiş tarihi dokuların, yerel birimlerden başlayarak ülke bazında tespit edilmesi, (gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için) kapsamlı ve sistematik olarak kayıtlarının tutulması ve korunmanın özgün şekle sadık kalınarak yapılmasının gerekliliği de düşünülmelidir (Ünal 1998, Yeşilçiçek 1995). Kültürel mirasımızın bir parçası olan, geçmişten günümüze ulaşmış ve bu çalışma için uygulama alanı olarak seçilmiş tarihi mekanlardan biri de Safranbolu dur. Safranbolu, ülkemizde ve dünyada, günümüz öncesi yerleşimleri yansıtan ve kent bazında korumanın başarılabildiği bir yerdir. Yapılan çalışmada; tarihi Safranbolu kentinde UNESCO tarafından koruma altına alınmış ahşap evlere ilişkin bir Yapı Bilgi Sistemine yönelik plot uygulama gerçekleştirilmiştir (Ergin, 2003). TARİHİ SAFRANBOLU VE MİMARİSİ Safranbolu, ülkemizde ve dünyada, günümüz öncesi insan yerleşimlerinin çevresel dokusu içinde korunabilmiş en üstün örneklerinden biridir. Safranbolu tarihi yapıları, yıllar önceki uygarlıkların yaşayışını çok iyi yansıtan sağlam bir mimarlık bilgisi ile kurulmuştur. O devirlerin ekonomik kaynakları, insanların kültürel yaşam koşulları ve sahip oldukları teknoloji, bugün bir çok disiplinin ilgisini çekmeyi başarmış, tarihi ve sanatsal özelliği bir arada bulunduran Safranbolu yu biçimlendirmiştir. Korumanın kent ölçeğinde başarılmış olması Safranbolu yu Korumanın Başkenti unvanına kavuşturmuştur. Şehir çok eskilere dayanan bir tarih ve kültür birikiminin ve Osmanlı İmparatorluğu nun en güçlü dönemlerinde elde edilen ekonomik zenginliğin ürünüdür. Bugünkü haliyle Safranbolu, geleneksel Türk toplum yaşantısının tüm özelliklerini taşıyan, onun tarihi ve kültürel ürünlerini orijinal çevresi içinde dünya insanına sunan nadide bir kenttir. İlçede, 1120 si koruma altında olan sayısız kültürel eser bulunmaktadır. Bu miktar tüm ülkede koruma altına alınmış toplam elli bin kadar eserin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. İki ayrı sit alanında ve orijinal haliyle korunan bu eserler Safranbolu yu bir açık hava müzesi haline getirmiştir. Sahip olduğu zengin kültürel miras ve bu mirası korumaktaki başarısı Safranbolu yu Türkiye de ve dünyada üne kavuşturmuş bunu sonucu olarak da 1994 yılı sonlarında UNESCO tarafından Dünya Miras Listesine alınmıştır.

3 3 Safranbolu yu ülkemizde ve dünyada ön plana çıkaran en önemli unsur geleneksel Türk mimarisi tarzındaki Safranbolu evleridir. Safranbolu evleri, yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türk kent kültürünün günümüzde yaşamaya devam eden en önemli yapı taşlarıdır. İlçe merkezinde 18., 19. yy. ile 20. yy. ın başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi bulunmaktadır. Bu eserlerin 800 kadarı koruma altındadır. Safranbolu; kuzeybatı Karadeniz bölgesinde önceleri Zonguldak iline bağlıyken 1995 yılında Karabük ün il yapılmasıyla, Karabük e bağlı, koordinatları ' Kuzey enlemi, ' Doğu boylamıyla sınırlı merkez ilçe olmuştur. Yeni yönetim düzenine göre komşu iller; Bartın ve Kastamonu, komşu ilçeler; Ulus, Eflani, Araç, Ovacık tır. Safranbolu ya özgü işler arasında; dericilik, nalbantlık, demircilik, bakırcılık, dokumacılık ve orman endüstrisini sıralayabiliriz. GELENEKSEL SAFRANBOLU EVLERİ İÇİN YAPI BİLGİ SİSTEMİ Geleneksel Safranbolu evleri için gerçekleştirilen plot proje için Çarşı Bölgesi seçilmiş olup bu bölge; Babasultan Mahallesi, Musala Mahallesi, Çavuş Mahallesi, Karaali Mahallesi, Çeşme mahallesi, İzzetpaşa Mahallesi ve Hacıhalil mahallelerini kapsamaktadır (bölgenin Ikonos uydu görüntüsü Şekil 1 de verilmiştir). Uygulaması için, bölgeye ait 1:1000 ölçekli halihazır pafta grafik altlık olarak kullanılmıştır. Pafta içinde belirlenen tarihi binalar (otel, gezi evi, özel mülk), dini yapı (camii), çeşme, han ve hamam, öznitelik bilgileriyle birlikte sisteme dahil edilmiştir. Ele alınan grafik haritanın konum verileri ve eşyükseklik eğrileri sayısallaştırılarak, elde edilen vektör yapının topolojisi oluşturulmuştur (Şekil 2). Şekil 1: Safranbolu çarşı bölgesine ait Ikonos uydu görüntüsü.

4 4 Şekil 2: Proje alanının topolojisi oluşturulmuş vektör yapısı. Topolojinin tamamlanmasıyla, grafik verilere ait öznitelik bilgileri için nesneye dayalı veri tabanı oluşturulmuştur. Öznitelik bilgileri daha önce elde edilen anketlerdeki bilgilerden ve tasarımlardan oluşmaktadır. Bu bilgiler içerisinde Tablo 1 deki kategoriler oluşturulmuştur; Tablo 1: Öznitelik kategorileri. Bina Adı Kat Sayısı Mahalle Oda Sayısı Mevki Bina Yapım Yılı Adres Bina Yapı Malzemesi Pafta No Bina Yaptıran Parsel No Onarım Durumu Ada No İç mimarisi Mülk Sahibi Dış Mimarisi Kullanım Biçimi Onarım Tarihi Nesne yapısı olarak ele alınan katmanlar Şekil 3 ve Şekil 4 de verilmiştir. Şekil 3. Bina öznitelik verileri.

5 5 Şekil 4. Dini yapı öznitelik verileri. Elde edilen veri yapıları üzerinden gerçekleştirlen analiz ve sorgulamalarda ise Mapinfo CBS yazımı kullanılmıştır. Öncelikle CBS ortamında sayısallaştırılan haritadaki yapılar için topoloji kurulmuş ve yapılara ilişkin iç ve dış mimariye ilişkin grafik belgeler ve binaların fotoğrafları diğer öz nitelik bilgiler ile ilişkilendirilerek sorgu ve analizler gerçekleştirilmiştir. Şekil 5 de tarihi Hatice Hanım Konağının öznitelik sorgulaması görülmektedir. Şekil 6 da ise bu nesne için içmimari bilgi linki, Şekil 7 de ise restorasyon görmüş dış cephe görünüm linki ile birlikte sorgu sonucu görülmektedir. Şekil 5: Tarihi Hatice Hanım Konağı na ait öznitelik bilgileri.

6 6 Şekil 6: Tarihi Hatice Hanım Konağı na ait öznitelik ve içmimari bilgisi. Şekil 7: Tarihi Hatice Hanım Konağı na ait öznitelik, içmimari bilgisi ve restore edilmiş dış cephe görünümü.

7 7 Diğer bir örnek sorgulama olarak Paşa Konağı üzerinden elde edilenler verilebilir. Bu sorgu sonucunda da, öznitelik, içmimari grafik dökümantasyon ve onarım görmüş dış cephe görüntüsüne ilişkin olarak elde edilenler Şekil 8 ve Şekil 9 da verilmiştir. Ayrıca Şekil 10 ve Şekil 11 de Hatice Hanım Konağına ait restorasyon mimari bilgileri verilmiştir. Şekil 8: Paşa Konağı na ait öznitelik ve içmimari bilgisi. Şekil 9: Paşa Konağı na ait öznitelik, içmimari bilgisi ve restore edilmiş dış cephe görünümü.

8 8 Şekil 10: Hatice Hanım Konağı na ait kat restorasyon planları. Şekil 11: Hatice Hanım Konağı na ait ayrıntılı kat restorasyon planı.

9 9 SONUÇLAR Bulunduğumuz mekan içindeki tarihi varlıklar da, tıpkı yaşayan bir canlı varlık gibi zaman sürecinde sanatsal bir biçimde tasarlanmış, kendi karakteristik kişiliği ile kullanıma sunulmuş, uzun yıllar hizmet etmiş ve zaman içinde eskiyerek yok olmaya mahkum olmuştur. Ancak bu varlıkların tarihi miras olarak korunması ve gelecek nesillere tüm boyutlarıyla ve içeriğiyle aktarılması insanoğlunun önemli bir sorumluluğu olmaktadır. Bu sorumluluk bilinci içerisinde tarihi varlıkların korunması ve kayıt altına alınmasına yönelik en etkin çözüm olarak da coğrafi tabanlı bir Yapı Bilgi Sistemi oluşturulması gerekmektedir (Ergin ve diğerleri, 2005). Bu amaç doğrultusunda, Safranbolu çarşı bölgesinde oluşturulan bir test alanında plot uygulama gerçekleştirilmiş ve elde edilen sonuçlar tanıtılmaya çalışılmıştır. Çalışmada, nesne tabanlı uygulamalar içerisinde nesneye ilişkin fotoğraf gibi görsel kayıtların grafik bilgiyle link kurularak sorgulanmanın yapılmasında, sistem sadece bir belgeye link kurulmasına izin vermektedir. Bu durum nesneye ilişkin birden fazla görsel belgenin ilişkilendirilmesinde sorun yaratmaktadır. Bu soruna alternatif bir çözüm olarak birden fazla belgenin power point dosyası olarak Microsoft ofis grubu içerisinde sunumu, coğrafi nesne sorgulamasında açılarak belgelerin eş zamanlı görüntülenmesi sağlanabilmiştir. Diğer bir çözüm olarak; linklerin tek bir sütunda yazılması yerine, birden fazla sütünda yazılmasıyla ve o an için bu linklerin bağlantısının değiştirilmesi ile bu sorun giderilmiştir. Safranbolu daki tarihi yapılara ilişkin Yapı Bilgi Sisteminin plot proje olarak uygulamasının, ülke coğrafyamızın çok geniş bir bölümüne yayılmış olan tarihi mekanların korunabilmesi, kayıt altına alınabilmesi ve sürdürülebilir bir anlayışla gelecek nesillere aktarılmasında bir pencere oluşturabileceği düşünülmektedir. KAYNAKLAR Günay, R., Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu. Kültür Bakanlığı Yayınları: 456, Kültür Eserleri Dizisi 8., Ankara. Ergin, Ö., Tarihsel Koruma Bölgelerinde Mekansal Bilgi Sistemi ve Safranbolu Uygulaması. Yüksek Lisans Tezi, ZKÜ FBE, Zonguldak. Ergin, Ö., Karakış, S., Şahin, H. Ve Akçın, H., Geleneksel Safranbolu Mimarisinin Kayıt Altına Alınmasına Yönelik Cbs Uygulaması: Safranbis. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı Bildiriler Kitabı, Mart 2005, Ankara. Ünal, Z.G., Bilgisayar Destekli Tarihi Çevre Koruma Bilgi Sistemi Oluşturulması ve Gaziantep Kentsel Sit Alanında Örneklenmesi. Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi FBE, İstanbul. Yeşilçiçek, E., (1995) Tarihsel Konut Yapıları ve Yerleşmelerin Günümüze Kazandırılması ve Buna Yönelik Çözümlerin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ FBE, İstanbul.