T.C. ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠÇ MĠMARLIK ANASANAT DALI

Transkript

1 T.C. ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠÇ MĠMARLIK ANASANAT DALI OFĠS MOBĠLYALARI VE OFĠS MOBĠLYALARININ TASARIMINI ETKĠLEYEN ERGONOMĠ FAKTÖRÜNÜN ĠNCELENMESĠ, ADANA DA BĠR BANKA ÖRNEĞĠ Ansu YETĠZ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ADANA, 2009

2 T.C. ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠÇ MĠMARLIK ANASANAT DALI OFĠS MOBĠLYALARI VE OFĠS MOBĠLYALARININ TASARIMINI ETKĠLEYEN ERGONOMĠ FAKTÖRÜNÜN ĠNCELENMESĠ, ADANA DA BĠR BANKA ÖRNEĞĠ Ansu YETĠZ DanıĢman: Prof. Dr. Yusuf GÜRÇINAR YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ADANA, 2009

3 Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ne Bu çalışma, jürimiz tarafından İç Mimarlık Anasanat Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan: Prof. Dr. Yusuf GÜRÇINAR (Danışman) Üye: Yrd Doç. Dr. F. Yeşim GÜRANİ Üye : Yrd Doç. Dr. Necdet SAKARYA ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım..../.../2009 Doç. Dr. Azmi YALÇIN Enstitü Müdürü V. Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki hükümlere tabidir.

4 I ÖZET OFĠS MOBĠLYALARI VE OFĠS MOBĠLYALARININ TASARIMINI ETKĠLEYEN ERGONOMĠ FAKTÖRÜNÜN ĠNCELENMESĠ, ADANA DA BĠR BANKA ÖRNEĞĠ Ansu YETĠZ Yüksek Lisans, Ġç Mimarlık Anasanat Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Yusuf GÜRÇINAR Nisan 2009, 210 sayfa Bu çalışmada, bankaların tanımı, tarihsel gelişimi, banka mobilyalarının tanımı, tarihsel gelişimi ile ergonominin tanımı, tarihi, insan-araç ve insan-mobilya sistemi içerisindeki ergonomi faktörü ele alınmıştır. Bankalarda çalışanların verimliliğini etkileyen mobilyaların ve araçların ergonomik olarak nasıl olması gerektiği üzerinde durulmuştur. Çalışmanın uygulamasına örnek olarak Adana da yer alan Halkbank Adana Ticari Şube binası seçilmiştir. Bankanın iç mekân bölümleri ve bankada kullanılan mobilyalarının ergonomik olup olmadığı incelenmiştir. Bankada çalışanlar ve mobilyaların kullanımı hakkında anket çalışması yapılmıştır. Bu anket sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, banka mobilyalarının tasarımını etkileyen ergonomi faktörü kriterleri doğrultusunda ergonomik mobilya tasarımına veri olacak öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Banka Binaları, Banka Mobilyaları, Ofis, Ofis Mobilyaları, Ergonomik Mobilyalar,

5 II ABSTRACT OFFICE FURNITURE AND THE ANALYSIS OF THE ERGONOMIC DESIGN OF THE OFFICE FURNITURE, A CASE STUDY OF A BANK IN ADANA Ansu YETĠZ Masters Thesis, Department of Interior Architecture Supervisor: Prof. Dr. Yusuf GÜRÇINAR April 2009, 210 pages In the study, definition and historical developments of banks and office furniture for banks, in addition, definition and history of the ergonomics and ergonomic factor in human-appliance and human-furniture systems are investigated. How the furniture and appliances that affect the productivity of the employees should be is given special emphasis. Halkbank commercial subdivision in Adana is chosen as a sample application of the study. Interior rooms of the bank and the ergonomic conditions of the office furniture in the bank are examined. A survey study on the employees of the bank and the use of the furniture is carried out. Survey results are evaluated. In the conclusion of the study, suggestions that would be important parameters in ergonomic furniture design are presented in accordance with the ergonomic factor criteria effective in the design of the banking furniture. Key Words: Bank Buildings, Banking Furniture, Office, Office Furniture, Ergonomics Furniture.

6 III ÖNSÖZ Tez çalışmamın gerçekleşmesinde katkıları olan ve tezimim her aşamasında yoğun çalışma temposu içerisinde zaman ayırarak, bilgi ve tecrübeleriyle yüksek lisans tezimi yönlendiren, danışmanım ve değerli hocam Prof. Dr. Yusuf GÜRÇINAR a teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım. Çalışmamın uygulama süresinde banka ile ilgili gerekli bilgileri toplama yardımcı olan Halk Bank Adana Ticari Şube Müdürü Meltem Şendal a, Şube Müdürü Mustafa Atlıy a Uzman Yardımcısı Filiz Yetiz e teşekkür ederim. Ayrıca tez çalışmam aşamasında desteklerini esirgemeyen ve bana her zaman destek olan annem Senem YETİZ e, sabır ve anlayışından dolayı eşim Cevher Özden e ve değerli arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Çalışmamın bu konuyla ilgilenen herkese yararlı olmasını temenni ederim. Ansu YETİZ ADANA, 2009

7 IV ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... I ABSTRACT... II ÖNSÖZ... III TABLOLAR LĠSTESĠ... IX ġekġller LĠSTESĠ... XI RESĠMLER LĠSTESĠ... XII BĠRĠNCĠ BÖLÜM... 1 GĠRĠġ Çalışmanın Konusu Konu İle İlgili Önceki Çalışmalar Çalışmanın Amacı Çalışma Planı Çalışma Yöntemi... 6 ĠKĠNCĠ BÖLÜM... 7 BANKA KAVRAMI VE BANKA MEKÂNLARININ TARĠHSEL GELĠġĠMĠ Bankanın Tanımı Banka Yapılarının Tanımı Bankanın Ortaya Çıkış Nedenleri Bankacılığın Tarihsel Gelişimi Bankacılığın Dünya daki Tarihsel Gelişimi Bankacılığın Türkiye deki Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Öncesi Dönemde (Osmanlı İmparatorluğunda) Bankacılığın Gelişimi Cumhuriyet Döneminde Bankacılığın Gelişimi Bankaların Geçmişten Günümüze Mekânsal Değişimi Maket Tapınaklar... 20

8 V Saraylar Palazzo Çadır ve Trapeze Şehir Evleri Günümüz Banka Türleri Dünya daki Banka Binalarının Mimari Açıdan Tarihsel Gelişimi Türkiye deki Banka Binalarının Mimari Açıdan Tarihsel Gelişimi Banka Binalarının Mekân Gereksinimleri Dolaşım Alanları Yatay Dolaşım Elemanları Dikey Dolaşım Elemanları Çalışma Alanları Banka Muamele Holü Çeşitli Çalışma Salonları ve Bürolar Müdür Odası - Toplantı Salonu Banka Kasa Dairesi Arşiv - Depo Sosyal İhtiyaç Alanları Lokanta ve İstirahat Salonları Lojmanlar Servis Alanları Bölümün Sonucu ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BANKA MOBĠLYALARI TANIMI VE TARĠHSEL GELĠġĠMĠ Banka Mobilyalarının Tanımı Banka Mobilyalarının Ortaya Çıkış Nedenleri Banka Mobilyalarının Geçmişten Günümüze Değişimi ve 1940 li Yıllarda Banka Mobilyaları Mobilya Örnekleri Teknolojik Gelişmeler , 1960 ve 1970 li Yıllarında Banka Mobilyaları Mobilya Örnekleri... 77

9 VI Teknolojik Gelişmeler li ve 1990 lı Yıllarında Banka Mobilyaları Mobilya Örnekleri Teknolojik Gelişmeler den Günümüze Banka Mobilyaları Mobilya Örnekleri Günümüz Banka Binalarındaki Mobilyalar Oturma Yüzeyleri Çalışma Yüzeyleri Depolama-Arşiv Üniteleri Ayırıcı Bölmeler ve Paneller Bölümün Sonucu DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ERGONOMĠNĠN TANIMI VE TARĠHÇESĠ Ergonominin Tanımı Ergonominin Önemi ve Amacı Ergonominin Tarihsel Gelişimi Dünya daki Gelişimi Türkiye'deki Gelişimi Mobilya-Araç Sistemi İçerisinde Ergonomi Faktörü Bilgisayarla Çalışma Şartları Klavye ve Mouse İçin Monitör İçin Diğer Aksesuarlar İçin Ortamın Ergonomiklik Değerini Arttırmak İçin Oturma Yüzeyleri Depolama-Arşiv Üniteleri Çalışma Masası Çalışma Alanında Gerekli Olan Mobilyaların Ölçüleri Çalışma Alanı İçin Gerekli Olan Ölçüleri Oturma Elemanları İçin Gerekli Olan Ölçüler Depolama Üniteleri İçin Gerekli Olan Ölçüler Bölümün Sonucu

10 VII BEġĠNCĠ BÖLÜM HALK BANKASI ADANA ġubesġnġn ERGONOMĠK AÇIDAN ĠNCELENMESĠ Halk Bankasının Tarihi Halk Bankası Ticari Şube Binasının Konumu Yerleşim Düzeni Analizi Cephede Temel Tasarım İlkelerinin Kullanımı Görsel Kimliği Tamamlayıcı Elemanların Cephede Kullanımı Bankanın Şube Bölümü (Zemin Kat) Bankanın Şube Bölümü (Asma Kat) Bankanın Halk Yatırım Bölümü (Birinci Kat) Bankanın Ticari Şube Bölümü (İkinci Kat) Banka Çalışanları Hakkında Genel Bilgiler Bankada Çalışanların Büro Mobilyalarının Değerlendirmesi Sandalyeler Koltuk Masalar Sehpa Banko Arşiv ve Depolama Elemanları Kasa Bilgisayar, Mouse ve Diğer Ekipmanlar Yenilenen Gazipaşa Şubesine Ait Mobilyalar Sandalyeler Koltuklar Masalar Sehpa Banko Depolama Üniteleri Çalışma Elemanlarının Detayları Bankada Kullanılan Mobilyaların Ergonomik Kriterlere Göre Değerlendirilmesi İçin Çalışanlarla Yapılan Anket Sonuçları Bölümün Sonucu

11 VIII ALTINCI BÖLÜM DEĞERLENDĠRME YEDĠNCĠ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERĠLER KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMĠġ

12 IX TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 2.1: Bankacılığın Gelişimi Tablo 2.2: Cumhuriyet Öncesi Dönemde Bankacılığın Gelişimi Tablo 2.3: Cumhuriyet Döneminde Ulusal Bankalar Dönemi Gelişimi Tablo 2.4: Cumhuriyet Döneminde Özel Amaçlı Bankaların Kurulması Dönemi Gelişimi Tablo 2.5: Cumhuriyet Döneminde Özel Bankaların Geliştiği Dönem Tablo 2.6: Cumhuriyet Döneminde Bankaların Planlı Döneminin Gelişimi Tablo 2.7: Cumhuriyet Döneminde Serbestleşme ve Dışa Açılma Döneminin Gelişimi Tablo 2.8: Cumhuriyet Döneminde 1994 Krizi ve Bankacılık Sektörüne Etkileri Tablo 2.9: Cumhuriyet Döneminde 2000 Yılı Sonrası Bankacılık Sektörü Gelişimi. 19 Tablo 3.1: Geleneksel Büro ile Yeni Büroların Karşılaştırılması Tablo 4.1: Çalışma Ünitesi Ekipmanları Tablo 4.2: Çalışma Alanı İçin Gerekli Ölçüler Tablo 4.3: Çalışma Masası İçin Gerekli Ölçüler Tablo 4.4: Çalışma Alanı ve Masası İçin Gerekli Ölçüler Tablo 4.5: Bilgisayarla Çalışma Alanı İçin Gerekli Ölçüler Tablo 4.6: Kare Toplantı Masası İçin Gerekli Ölçüler Tablo 4.7: Yuvarlak Toplantı Masası İçin Gerekli Ölçüler Tablo 4.8: Çalışma Masası ve Depolama Üniteleri İçin Gerekli Alan Ölçüleri Tablo 4.9: Toplantı Masası İçin Gerekli Alan Ölçüleri Tablo 4.10: Toplantı Masası İçin Gerekli Boyutlar Tablo 4.11: Toplantı Masalarında Kişi Sayısına Göre Gerekli Ölçüler Tablo 4.12: Oturma Elemanları İçin Gerekli Ölçüler Tablo 4.13: Çalışma Sandalyeleri Çeşitleri ve Gerekli Ölçüler Tablo 4.14: Oturma Elemanı Olan Puflar İçin Gerekli Ölçüler Tablo 4.15: Depolama Dolapları Tablo 5.1: Bankanın Katlara Göre Bölümleri Tablo 5.2: Bankanın Kat Planları Tablo 5.3: Banka Çalışanları Hakkında Genel Bilgiler Tablo 5.4: Açık Planlı Ofis Çalışma Masasının Planı ve Kesiti

13 X Tablo 5.5: Banka Şubesinde Girişimci- Bireysel Bölümünün Çalışma Masasının Planı ve Kesiti Tablo 5.6: Banka Şubesinde Güvenlik Çalışma Masasının Planı ve Kesiti Tablo 5.7: Ticari Şubedeki Sekreter Masasının Planı ve Kesiti Tablo 5.8: Bankanın Şube Katındaki Müdür Masasının Planı ve Kesiti Tablo 5.9: Bankanın Şube Katındaki Müdür Yan Masasının Planı ve Kesiti Tablo 5.10: Bankanın Toplantı Masasının Planı ve Kesiti Tablo 5.11: Müdür Odası ve Bekleme Bölümünde Yer Alan Sehpanın Planı ve Kesiti Tablo 5.12: Bankanın Ticari Şube Katında Müdür Odasında Yer Alan Dolabın Planı ve Kesiti Tablo 5.13: Bankada Yer Alan Dolabın Planı ve Kesiti Tablo 5.14: Bankada Yer Alan Dolabın Planı ve Kesiti Tablo 5.15: Bankada Çalışma Masasında Yer Alan Keson Planı ve Kesiti Tablo 5.16: Bankanın Şube Katında Yer Alan Müdür Odasındaki Dolabın Planı ve Kesiti Tablo 5.17: Yenilenen Gazipaşa Banka Şubesinde Girişimci- Bireysel Bölümünün Çalışma Masasının Planı ve Kesiti Tablo 5.18: Yenilenen Gazipaşa Banka Şubesinde Müdür Odasında Yer Alan Sehpanın Planı ve Kesiti Tablo 5.19: Yenilenen Gazipaşa Banka Şubesinin Müdür Odasında Yer Alan Vestiyer Dolabının Planı ve Kesiti Tablo 5.20: Yenilenen Gazipaşa Banka Şubesindeki Dolapların Planı ve Kesiti Tablo 5.21: Yenilenen Gazipaşa Banka Şubesindeki Dolapların Planı ve Kesiti Tablo 5.22: Bankada Kullanılan Mobilyaların Ergonomik Kriterlere Göre Değerlendirilmesi İçin Çalışanlarla Yapılan Anket Sonuçları

14 XI ġekġller LĠSTESĠ ġekil 3.1: Dikey Paneller ġekil 3.2: Arası Ofis Mobilyaları ve Bölücü Elemanlardan Bazı Örnekler. 80 ġekil 3.3: Arası Ofis Mobilyalarından Bazı Örnekler ġekil 5.1: Halk Bankası Şube Binası Zemin Kat Planı ġekil 5.2: Halk Bankası Ticari Şube Binası Asma Kat Planı ġekil 5.3: Halk Bankası Ticari Şube Binası Birinci Kat Planı ġekil 5.4: HalkBankası Ticari Şube Binası İkinci Kat Planı

15 XII RESĠMLER LĠSTESĠ Resim 2.1: Sümerlerin Yerleşimi Resim 2.2: Yunan Tapınağı Örneği Ele Alınarak Yapılan Bir Banka Binası Resim 2.3: Palazzo Örneği Resim 2.4: Amsterdam Bankası Resim 2.5: Venedik Bankası Resim 2.6: Pennsylvania Bankası Resim 2.7: Pennsylvania Bankasının, Zemin Kat Planı- İç Mekan Görünüşü Resim 2.8: Madras Bankası Resim 2.9: Madras Bankası İç Mekân Görünüşü- Gişe Bölümü Resim 2.10: Ness Bankası Binası Resim 2.11: Ness Bankasının -İç Mekân Görünüşü Resim 2.12: First National Bank Resim 2.13: First National Bank, Banko Bölümü Görünüşü Resim 2.14: First National Bank, Banko Arkası Çalışma Bölümü Resim 2.15: First National Bank, Çalışanların Yemek Salonu Resim 2.16: First National Bank, Zemin Kat Koridoru Resim 2.17: First National Bank, Yönetici Odası Resim 2.18: First National Bank, Yönetici Yemek Odası Resim 2.19: Bank of England Resim 2.20: Bank of England, İç Mekân Görünüşü Resim 2.21: Bank of England, Zemin Kat Planı Resim 2.22: Bank of London and South America Resim 2.23: Alpha Bank Resim 2.24: Hong Kong & Shanghai Bank Kuleleri Resim 2.25: Hong Kong&Shanghai Bank Kuleleri, Zemin Kat Planı Resim 2.26: Bank of China Resim 2.27: Bank of America Corporate Center Resim 2.28: Bank of America Corporate Center,-Bankolar ve Bekleme Alanı Resim 2.29: City Bank, Hongkong Resim 2.30: City Bank, Hongkong, Banka Girişi Resim 2.31: City Bank, Hongkong, Açık Ofis... 36

16 XIII Resim 2.32: Commerzbank Resim 2.33: Commerzbank, Plan Resim 2.34: Taipei Resim 2.35: Osmanlı Bankası Karaköy Şubesi Resim 2.36: Osmanlı Bankası (1926) ve Eski Vakıflar Bankası (1930), İzmir Resim 2.37: Osmanlı Bankası Merkez Şubesi, Ankara, Resim 2.38: Türkiye İş Bankası Merkez Binası, Ankara, Resim 2.39: Ziraat Bankası Genel Müdürlük Binası, Ankara, Resim 2.40: T.C. Merkez Bankası Binası, Holzmeister, Ankara, Resim 2.41: Sümerbank Genel Müdürlük Binası, Ankara Resim 2.42: Yapı Kredi Bankası, Bursa Şubesi, Resim 2.43: İş Bankası Bursa Şubesi, Resim 2.44: Merkez Bankası Bursa Şubesi, Resim 2.45: Merkez Bankası Bursa Şubesi, İç Mekan Görünüşü, Galeri Boşluğu Resim 2.46: Merkez Bankası Bursa Şubesi, Banka Zemin Kat Planı Resim 2.47: Pamuk Bankası İstanbul Şubesi, Resim 2.48: Pamuk Bankası Zemin, Birinci ve İkinci Kat Planları Resim 2.49: Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Genel Müdürlük Binası, İstanbul, Resim 2.50: Akbank Genel Müdürlük Binası, İstanbul, Resim 2.51: Merkez Bankası Denizli Şubesi, Resim 2.52: Yapı ve Kredi Bankası, İstanbul Aksaray Şubesi, Resim 2.53: Yapı ve Kredi Bankası, Banka Girişi Resim 2.54: Yapı ve Kredi Bankası, Zemin ve Birinci Kat Planları Resim 2.55: İş Bankası Genel Müdürlük Binası, İstanbul, Resim 2.56: Akbank Kuleleri, Sabancı Center, İstanbul, Resim 2.57: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Ankara, Resim 2.58: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Ankara, Dış Mekân Görünüşü Resim 2.59: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Ankara, Dış Mekân Görünüşü Resim 2.60: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Zemin Kat Planı Resim 2.61: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Birinci Kat Planı Resim 2.62: Şekerbank Genel Müdürlük Binası, Ankara, Resim 2.63: Vakıflar Bankası Binası, İzmir, Resim 2.64: Osmanlı Bankası İdare Merkezi (Ingbank),

17 XIV Resim 2.65: Pamukbank Genel Müdürlüğü, (Halkbankası Binası), İstanbul, Resim 2.66: İş Bankası Kuleleri Resim 2.67: İş Bankası Kuleleri, İstanbul, Zemin Kat Planı Resim 2.68: Finansbank İzmir Bölge Müdürlüğü Binası, İzmir, Resim 2.69: Halk Bankası Genel Müdürlük Binası, Ankara, Resim 2.70: Halk Bankası Genel Müdürlük Binası, Perspektif Resim 2.71: Halk Bankası Genel Müdürlük Binası, Birinci Kat Planı Resim 2.72: Garanti Bankası, İstanbul Bölge Müdürlüğü Binası, İstanbul, Resim 2.73: Bank Of China, Binasının Girişi Resim 2.74: City Bank, İngiltere, Tüm Katların Bina İçindeki Atriuma Baktığı Bir Örneği Resim 2.75: Zions Bank, İspanya, Koridor ve Holler Resim 2.76: Ret Nat Bank, Amerika, Asansör Kabini ve Lobi Resim 2.77: Halk Bankası, Ankara, Banko Muamele Holü Resim 2.78: Commerz Bank, Frankfurt, Çalışma Ofisi Resim 2.79: Casa Central Bank, Venezuella, Toplantı Odası Resim 3.1: Main Bank,İç Mekan Görünüşü, İngiltere, Resim 3.2: Residences Bank, İç Mekan Görünüşü, Philadelphia Resim 3.3: Highland Bank, Bankada Yer Alan Tabureler, Hollanda Resim 3.4: Deposit Bank, Yer Alan Sandalyeler, Pennsylvania Resim 3.5: Task Bank, Yer Alan Sandalyel-Koltuk, Philadelphia Resim 3.6: Land Bank, Bankalarda Yer Alan Müşteri Sandalyeleri, İngiltere Resim 3.7: Red Bank, Masalar, Kanada Resim 3.8: Second Bank, Depolama Bölümü Olan Masalar, Pennsylvania Resim 3.9: Horton National Bank Daktilo Masası, Washington Resim 3.10: Hermen Miller tarafından tasarlanmış Çalışma Masaları, Saving Buxton Bank, Resim 3.11: Hermen Miller tarafından tasarlanmış Çalışma Masası, Saving Buxton Bank, İngiltere Resim 3.12: Farmer Bank, Bankolar, USA Resim 3.13: First National Bank, Cam ve Ahşap Malzemeden Yapılmış Banko Philadelphia

18 XV Resim 3.14: Peru Bank, Evraklar Duvar ve Masalar Üzerinde, Peru Resim 3.15: Depolama Üniteleri Resim 3.16: Kasalar Resim 3.17: Sürgülü Hesap Cetveli Resim 3.18: Sürgülü Hesap Cetveli Resim 3.19: Daktilo Resim 3.20: Chemical Bank,Hareketli Sandalyeler, Hollanda Resim 3.21: Chemical Bank, Hareketli Sandalyeler, Hollanda Resim 3.22: Chemical Bank, Depolama Üniteleri, Hollanda Resim 3.23: Dikey Bölücü Paneller Resim 3.24: Kutu Eşya Şeklindeki Dikey Paneller Resim 3.25: Yarı Şeffaf Paneller Resim 3.26: Dikey Paneller Resim 3.27: Charles &Ray Eames tarafından tasarlanmış Sandalye Resim 3.28: Charles &Ray Eames tarafından tasarlanmış Sandalye Resim 3.29: PDP Resim 3.30: Fax Makinesi Resim 3.31: Çalışma İstasyonu Örnekleri Resim 3.32: Çalışma İstasyonu Resim 3.33: Maarten Van Severen, tarafından tasarlanmış Sandalye Resim 3.34: Imago, Mario Bellini ve Dieter Thiel tarafında tasarlanmış Sandalye Resim 3.35: Masası Takımları Resim 3.36: Depolama Üniteleri Resim 3.37: Banko Resim 3.38: Bilgisayar Resim 3.39: Kamera Resim 3.40: Meda Alberto tarafından tasarlanmış Sandalye Resim 3.41: Mario Bellini ile Claudio Bellini tarafından tasarlanmış Sandalye Resim 3.42: Jasper Morrison tarafından tasarlanmış Koltuk Resim 3.43: Jasper Morrison tarafından tasarlanmış Koltuk Resim 3.44: Antonio Citterio ve Toan Nguyen tarafından tasarlanmış Dolaplar ve Tahtalar Resim 3.45: Herman Miller tarafından tasarlanan Açık Ofis Resim 3.46: Christoph Ingenhoven tarafından tasarlanmış Masa... 91

19 XVI Resim 3.47: Christoph Ingenhoven tarafından tasarlanmış Masalar Resim 3.48: Banko Resim 3.49: Koltuk ve Sandalye Resim 3.50: Çalışma İstasyonu Resim 3.51: Masa Takımı Resim 3.52: Çalışma Masasında Yer Alan Depolama Üniteleri Resim 3.53: Kesonlar Resim 3.54: Dolaplar Resim 3.55: Depolama Bölümleri Resim 3.56: Ayırıcı ve Bölmeler Resim 4.1: Mouse Yanlış (Sol ve Ortadaki) Doğru (Sağ Taraftaki) Kullanış Resim 4.2: Klavye Yanlış (Sol), Doğru (Sağ) Kullanış Resim 4.3: Klavye doğru kullanış Resim 4.4: Mause ve Klavyenin Birlikte Çözüldüğü Örnek Resim 4.5: Klavye ve Mause Destek Ekipmanları Resim 4.6: L Masa Örneği Resim 4.7: Monitörün Ayarlanmasını Sağlayan Ayak Sistemi Resim 4.8: Ergonomik Ayak Desteği Resim 4.9: Doğru (A), Yanlış (B) Oturma Pozisyonun Anatomik Uyumu Resim 4.10: Sırtı Kavrayan Ergonomik Sandalye Resim 4.11: Kesonlar Resim 4.12: Çalışma Masasında Baş Üstü ve Masa İçerisinde Depolama Örneği Resim 4.13: Depolama Ünitesinde Ray Kullanımı Resim 4.14: Çalışma Masasının Kullanım Alanı Resim 4.15: Ergonomik Tasarımda Sabitlenmiş Mesafeler Resim 5.1: Halkbankası Ticari Şube Uydu Görüntüsü Resim 5.2: Halk Bankası Cephesi Resim 5.3: Halkbankası Ticari Şube Cephesi Resim 5.4: Giriş Kapısı Resim 5.5: Banko Bölümü Resim 5.6: Bireysel ve Girişimci Bölümü Resim 5.7: Ofis Resim 5.8: Servis ve Operasyon Bölümü

20 XVII Resim 5.9: Arşiv Resim 5.10: Banko Bölümü Resim 5.11: İkili Çalışma Masası Resim 5.12: Tekli Çalışma Masası Resim 5.13: Açık Çalışma Bölümü Resim 5.14: Müdür Odası Resim 5.15: Bekleme Bölümü Resim 5.16: Sekreter Bölümü Resim 5.17: Ofis Bölümü Resim 5.18: Vip Salonu Resim 5.19: Seans Salonu Resim 5.20: Mutfak Resim 5.21: Bekleme Bölümü Resim 5.22: Gişe Bölümü Resim 5.23: Operasyon-Gişe Bölümü Resim 5.24: Operasyon Bölümü Resim 5.25: Dış İşlemler Bölümü Resim 5.26: Dış İşlemler Bölümü Yönetici Masası Resim 5.27: Pazarlama Bölümü Resim 5.28: Pazarlama Bölümü Resim 5.29: Pazarlama Bölümü Resim 5.30: Pazarlama Bölümü Resim 5.31: Müdür Odası Resim 5.32: Toplantı Odası Resim 5.33: Çalışanların Sandalyesi Resim 5.34: Müşteri Sandalyesi Resim 5.35: Müşteri Sandalyesi Resim 5.36: Girişimci ve Bireysel Bölümlerinde Çalışanların Sandalyesi Resim 5.37: Güvenliğin Oturduğu Sandalye Resim 5.38: Şube Müdürüne Ait Sandalye Resim 5.39: Toplantı Masası Sandalyesi Resim 5.40: Seans Salonu Sandalyesi Resim 5.41: Bekleme Bölümü Müşteri Sandalyesi Resim 5.42: Bekleme Bölümü Müşteri Koltuğu

21 XVIII Resim 5.43: Müdür Odasında Yer Alan Müşteri Koltuğu Resim 5.44: Bekleme Bölümü Müşteri Koltuğu Resim 5.45: Şube Bölümü Müdüre Ait Masa Resim 5.46: Şube Bölümü Müdüre Ait Masa Resim 5.47: Açık Planlı Bölümün Çalışma Masası Resim 5.48: Açık Planlı Bölümün Çalışma Masasında Kablolar Gizlenmemiş Resim 5.49: Girişimci-Bireysel Bölümün Çalışma Masası Resim 5.50: Girişimci-Bireysel Bölümün Çalışma Masasında Monitör, Telefon ve Bilgisayar Kasası Yeri Resim 5.51: Güvenlik Masası Resim 5.52: Güvenlik Masası İç Görünüş Resim 5.53: Ticari Şube Sekreter Masası Resim 5.54: Ticari Şube Sekreter Masası İç Görünüş Resim 5.55: Ticari Şube Müdür Masası Resim 5.56: Ticari Şube Toplantı Masası Resim 5.57: Ticari Şube Bekleme Bölümünde Kullanılan Sehpa Resim 5.58: Ticari Şube Müdür Odasında Kullanılan Sehpa Resim 5.59: Bankanın Asma Kat Şube Bölümündeki Müdür Odasında Kullanılan Sehpa Resim 5.60: Bankanın Şube Bölümünde Yer Alan Bankolar Resim 5.61: Masaların Altında Kullanılan Keson Resim 5.62: Masaların Arkasında Kullanılan Dosya Dolapları Resim 5.63: Masaların Arkasında Kullanılan Gömme Dosya Dolapları Resim 5.64: Ticari Şube Katında Arşiv Bölümünde Yer Alan Gömme Dosya Dolabı Resim 5.65: Bankanın Şube Bölümünde Müdür Odasında Yer Alan Dolaplar Resim 5.66: Bankanın Ticari Şube Bölümünde Müdür Odasında Yer Alan Dolaplar Resim 5.67: Kutu şeklinde ve Masa Altına Sığabilecek Şekilde Tasarlanmış Para Kasaları Resim 5.68: Masa Arkasında Konumlandırılmış Para Kasası Resim 5.69: Çalışma Masasında Bilgisayarın Konumu Resim 5.70: Fax Makinesinin Konumu

22 XIX Resim 5.71: Masa Üzerinde Bilgisayar Monitörü, Kasası ve Telefon İçin Düşünülmüş Resim 5.72: Sigara İzmariti İçin Küllük Resim 5.73: Reklam Kataloglarının Yerleştirildiği Metal Paneller Resim 5.74: Yenilen Şubede Çalışana Ait Sandalye Resim 5.75: Yenilen Şubede Müşteriye Ait Sandalye Resim 5.76: Yenilen Şubede Müdüre Ait Sandalye Resim 5.77: Yenilen Şubede Müdür Odasında Yer Alan Müşteri Sandalyesi Resim 5.78: Yenilen Şubede Müdür Odasındaki Müşteri Koltuğu Resim 5.79: Yenilen Şubede Bekleme Bölümü Müşteri Koltuğu Resim 5.80: Yenilen Şubede Açık Ofiste Çalışanların Masası Resim 5.81: Yenilen Şubede Girişimci-Bireysel Bölümün Çalışma Masası Resim 5.82: Yenilen Şubede Girişimci ve Bireysel Bölümün Masası İç Görünümü Resim 5.83: Yenilenen Şubede Müdüre Ait Sandalye Resim 5.84: Yenilenen Şubede Müdür Odasında Kullanılan Sehpa Resim 5.85: Yenilenen Şubenin Müdür Odasında Yer Alan Banko Resim 5.86: Yenilenen Şubenin Müdür Odasında Yer Alan Dolaplar Resim 5.87: Yenilenen Şubenin Müdür Odasında Yer Alan Masanın Altındaki Keson Resim 5.88: Yenilenen Şubenin Müdür Odasında Yer Alan Vestiyer Dolabı Resim 5.89: Yenilenen Şubenin Açık Planlı Çalışma Bölümünde Masa Arkasında Yer Alan Dosya Dolabı Resim 5.90: Yenilenen Şubenin Açık Planlı Çalışma Bölümünde Yer Alan Dosya Dolaplar Resim 5.91: Yenilenen Şubenin Açık Planlı Çalışma Bölümünde Yer Alan Dosya Dolabı

23 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM GĠRĠġ 1.1. ÇalıĢmanın Konusu Günümüz bilgi ve iletişim çağında, ofisler gerek özel gerekse kamu kuruluşlarında işlerin yürütülmesinde önemli bir yere sahiptir. Bilgilerin toplanması, değerlendirilmesi, saklanması, işlerin akıcı ve rahat bir şekilde yürütülmesi için ofislerin çalışanların fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarını en verimli şekilde karşılaması gerekmektedir. Hızla değişen teknoloji, iş dünyası, iş organizasyonları, yönetim biçimleri doğrultusunda ofislerin de işlevleri değişmiştir. Toplum yaşantısında hizmet sektörünün önemi vurgulanmış ve geçmişten günümüze kadar ofis ortamları sürekli geliştirilerek bu günün ofis anlayışına ulaşılmıştır. Hizmet sektörü kapsamına giren çeşitli kurumlardan biri de bankalardır. Bu nedenle çalışmamızın konusu; ofis türlerinden biri olan bankaların tanımı, banka mekânlarının tarihsel gelişimi, banka mobilyalarının tanımı ve tarihsel gelişiminin incelenmesidir. İş verimliliğini etkileyen ergonomi faktörü incelenmiş, insan-mobilya, insan-araç sistemlerinin nasıl olması gereği üzerinde durulmuştur. Ergonomi faktörü incelendikten sonra edinilen bilgilerin bir örnek üzerinde irdelenmesinin faydalı olacağı düşünülmüştür. Adana da bulunan bankalar arasında ön araştırma yapılmış, pek çok banka ile ortak özelliği olduğu saptanılan Atatürk Caddesinde bulunan Halkbank Ticari Şube binası bu çalışma için örnek olarak seçilmiştir. Bankanın tarihi, banka hakkında genel bilgiler ve bankada çalışanların fiziksel ve antropometrik yapıları ve gereksinimleri incelenmiştir. Bu bankanın bölümleri iç mekân olarak incelenmiş ve bu bölümlerde kullanılan mobilyaların, ergonomik olup olmadığı üzerinde durulmuştur. Banka mobilyaların hakkında soruların olduğu anket çalışması düzenlenmiştir. Bu anket çalışması banka çalışanları üzerinde yapılmıştır. Yapılan anket çalışması değerlendirilmiş ve ergonomik mobilya çözümü için öneriler sunulmuştur.

24 Konu ile Ġlgili Önceki ÇalıĢmalar ANKRUM, D.R. AND NEMETH, K.J., (1995), Dizayn İçinde Ergonomi Ergonomik mekân tasarımı incelenmiş, mekân içerisinde bireylere uygun çalışma ortamlarının yaratılması ve konfor düzeyinin arttırılması üzerine incelemeler yapılmıştır. Yapılan çalışmada daha çok genel çalışma mekânları üzerinde durulmuştur. CHARLOTTE, E.N., (1994), Çalışma Mekanında Ergonomi İnsan, ekipman, çalışma alanı ve çevresi arasındaki ilişkiler ergonomik açıdan incelenmiş ve sorunlar saptanmıştır. Çalışma mekânlarında insan rahatlığı ve sağlığı için ergonomik koşulların neler olması gerektiği üzerinde durulmuştur. DUFFY, F., (1997), Geleceğin Ofisleri Teknolojik gelişmelerin ofis mekânları ve ofis mobilyaları üzerindeki etkileri incelenmiştir. Değişen teknoloji ve kullanıcı gereksinimleri doğrultusunda, geleneksel mobilya ve ofislerin gelişerek günümüz ofisleri ve ofis mobilyaları olarak daha modern ve konforlu hale dönüştüğünü ele almıştır. GÜNEY Ş., (2005), Bürolardaki Mekân-Mobilya Organizasyonundaki Ergonomi Faktörü ve Verimliliğe Etkisi: Bir Banka Örneği Bürolardaki değişim süreci, ticaretteki gelişmelerle birlikte bu süreç içerisinde ortaya çıkan teknolojik değişimler ve ergonomi faktörünün ofislere girişi, tarihsel süreçleri bağlamında anlatılmaktadır. Ergonominin tasarımın önemli bir parçası olduğunu, ergonomik olarak tasarlanmış çalışma mekânlarının insan üzerindeki etkileri incelenmiştir. İNCE F.S., (2006), Kapalı Ofislerin Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesi, G.Ü.M.M.F. (Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi) Öğretim Elemanları Bloğu Örneği Akademik ortamda yer alan kapalı plan şemalı ofislerin, kullanıcı memnuniyeti bağlamında değerlendirilmesini konu almaktadır. Ofis yapılarının tanımı, tür ve çeşitleri, kapalı ofisler çerçevesinde ele alınmıştır. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Öğretim Elemanları Bloğu (G.Ü.M.M.F) üzerinde çalışılmıştır.

25 3 G.Ü.M.M.F. öğretim elemanları bloğunun tasarımını kullanıcı gereksinimi bakımından değerlendirilmiş, gelecekte yapılacak tasarımlar için alternatifler sunulmuştur. JASCHINSKI-KRUZA W., (1990), Ergonominin Çalışma Mekânları Üzerindeki Önemi Mekânlarda insan için ergonominin önemi incelemiştir. Çalışma mekanının stabil olmadığı insan faktörü ve gereksinimlerine göre değişkenlik gösterebilecek bir yapıya sahip olduğu ve bu gereksinimlerin karşılanabilmesinde ergonomi faktörünün önemli olduğu irdelenmiştir. KAVURAN A.R., (2006), Kapalı Ofis Sistemlerinde İç Mekân Düzenlemesinin Kullanıcı Memnuniyetine Etkileri Üzerine Bir İnceleme Kapalı ofis mekânlarının boyutsal özelliklerinin mekânın algısal kalitesine etkisi araştırılmıştır. Bu farklı mekân ve pencere büyüklüklerine sahip olan kapalı ofislerin kullanıcı ihtiyaçlarını karşılamada yeterli olup olmadığı incelenmiştir. Kapalı ofis içerisindeki konfor koşullarının sağlanmasının iş verimliliğinin artırılmasında önemli rol oynadığı saptanmıştır. KIRAÇ Y., (2005), Büro Yönetiminde Ergonomi ve Ergonominin Verimliliğe Etkisi: Ankara Emniyet Müdürlüğünde Bir Uygulama Toplumda huzur ve güveni temin etmekle görevli emniyet görevlilerinin bir diğer önemli görevleri olan büro hizmetlerinde ergonomi ve ergonominin verimliliklerine etkisi araştırılmıştır. Büro yönetimi ve verimlilik ile ilgili temel kavramlar üzerinde durulmuş, ergonominin büro verimliliğine etkisi incelenmiştir. Ayrıca işletme verimliliğini etkileyen faktörler ve fiziksel çevrenin çalışanlar üzerine etkileri konularına yer verilmiştir. Ankara Emniyet Müdürlüğü nde bürolarda çalışanlar üzerinde bir alan araştırması yapılmıştır. KIZILTAŞ Ş., (2003), Bürolardaki Estetik ve Dekoratif Düzenlemelerin Personelin Motivasyonu Üzerine Etkileri Büro çalışma ortamı incelenerek çalışma ortamlarının insan psikolojisi üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri açıklanmıştır. Bürolardaki çalışma ortamlarının genellikle rastgele tasarlandığını, tasarımların estetik ve dekoratif olarak ele alınması gerektiği saptanmıştır.

26 4 KİMİNSU B., (2001), Adana da Büro Binalarının Mimari Analizi Büro binalarının tanımı ve tarihçesiyle birlikte büro çeşitleri tanıtılmıştır. Büro binalarının tasarımını etkileyen faktörler ele alınmıştır ve büro binalarının planlanmasında gerekli olan mekân gereksinimlerine değinilmiştir. Adana kenti içerisindeki büro binalarının iç mekânları büro ihtiyaçları doğrultusunda incelenmiş ve değerlendirilmiştir. LEHMAN-SMITH, D., (2002), Ofis Binalarının İç Mekanının Mimari Açıdan Düzenlenmesi Ofis binalarının iç mekânları tasarlanırken mimari olarak ele alınması gereken tasarım kriterleri hakkında bilgi verilmiştir. Tasarım kriterleri olarak kullanıcının fiziksel ve psikolojik gereksinimleri ele alınmıştır. Fiziksel gereksinimleri olarak; ses, ısı, hava, gürültü, emniyet gibi faktörler, psikolojik gereksinimler olarak; estetik, dekoratif düzenlemeler, renk gibi faktörler incelenmiştir. Almanya, İtalya, Amerika ve İngiltere ülkelerinde bulunan büro binalarından örnekler verilmiştir. LIU Y., (2007), Ergonomiye Giriş Ergonominin tanımı ve tarihsel gelişimi açıklanmıştır. Ergonomi faktörünün mekânlarda önemi vurgulanmıştır. ÖZKARAMAN S.M., (2004), Türkiye de Yılları Değişim Süreci İçinde Tasarımı Etkileyen Faktörler ve Bir Örnek Olarak Mobilya Üretimi Modeli Türkiye deki mobilya endüstrisinin hangi noktadan yola çıkarak, 2000 li yıllara gelinceye kadar ne tür bir yol izlediği ve Türkiye mobilya endüstrisinin 20. yy iç mekan tasarımına katkıları değerlendirilmiştir. DALGA P., (2007), Geçmişten Günümüze Ofislerin Gelişimi Sosyal, teknik ve organizasyonel değişimlerin, tüm dönemlerde, işyerlerini nasıl etkiledikleri konu alınmıştır. Her bölümde, o dönemdeki ofis anlayışı, teknolojik gelişmeler, ofis mekânları ve ofis mobilyaları incelenmiş ve bu dönemlerde bu konulardaki gelişmelerin ve ilerlemelerin ofisleri nasıl değiştirdiğine bakılmıştır. Her bölüm sonunda, o dönemde yapılmış çeşitli ofis binası ve planı örnekleri verilmiştir.

27 ÇalıĢmanın Amacı Ofislerde günümüz çalışma şartlarında, çalışan profilinin ve diğer faktörlerin stabil kalamadığını görmekteyiz. Artık ofislerde farklılık gösteren çalışan özelliklerine, çalışma şartlarına veya organizasyonuna göre değişebilen, dinamik bir yapılandırma tercih edilmektedir. Değişen bu görüş açısıyla birlikte tasarımda detaylar giderek önem kazanmakta ve bu detaylar süsten daha çok insanın rahatlığı ve sağlığına yönelik olmaktadır. Ergonomi faktörü de bu görüş açının içerisinde önemli bir yer tutmakta, mekânlarda insanın rahatlığı ve sağlığı için yapılabilinecekleri araştıran bir bilim dalı olarak mimarlığın destek dalları içerisinde yer almaktadır. Çalışmanın amacı; Banka ve banka mobilyaların ortaya çıkış nedenleri hakkında araştırma yaparak bilgi toplamaktır. Bankada kullanılan mobilyaların kişiye özgü rahat ve konforlu çalışma ortamı oluşturulabilmesinde önemli faktör olan ergonomi incelenerek, insan-araç ve insan-mobilya ilişkisindeki önemi ortaya koymaktır. Kullanılan ergonomik mobilyalar ile çalışanların daha sağlıklı ve kişisel özelliklerine uygun ortamlarda daha verimli çalışacağını belirtmektir. Bunu bir örnek üzerinde incelemenin yararlı olacağı düşünülerek mevcut olan bir bankanın mobilyalarının ergonomik olarak ele alınarak kullanıcılar üzerinde yapılan anketlerin sonuçları doğrultusunda değerlendirmeler yapmak ve çözümler ortaya koyabilmektir. Çalışmada; ofis türlerinden biri olan banka binalarının ve banka mobilyalarının geçmişten günümüze değişimi, gelişen teknoloji ve artan gereksinimlere bağlı olarak, insan faktörü göz önüne alınarak ergonomi faktörü incelenmiştir. Ergonomi iyi bir tasarımda verimliliği artıracak ergonomik mobilyaların unsurlarından bahsedilmiştir. Bilgilerin bir örnek üzerinde irdelenmesinin faydalı olacağı düşünülerek, Adana da bulunan Atatürk Caddesi Halkbank Ticari Şubesi örnek çalışma olarak seçilmiştir. Banka ve banka çalışanları hakkında genel bilgiler verilmiştir. Bankanın iç mekân bölümleri ve kullanılan mobilyalar ergonomik olarak incelenmiştir. Banka çalışanları üzerinde anketler yapılmış ve ergonomik mobilya tasarımı için öneriler ortaya konulmuştur.

28 ÇalıĢma Planı Çalışma yedi bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın; İlk bölümünde, çalışmanın konusu, bu konuda daha önce yapılmış çalışmalar, çalışmanın amacı, planı ve yöntemi ele alınmıştır. İkinci bölümde, bankanın tanımı, bankanın ortaya çıkış nedenleri ve geçmişten günümüze mekânsal değişimleri ve günümüz banka binalarının mekânsal gereksinimleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde, banka mobilyaları tanımı ve tarihsel gelişimi ve günümüz banka binalarının mekân gereksinimleri incelenmiştir. Dördüncü bölümde, ergonominin tanımı, tarihçesi ve Türkiye de ve Dünya ülkelerinde gelişimi incelenmiştir. Çalışmanın beşinci bölümünde Adana da Atatürk Caddesinde bulunan Halkbank Ticari Şube binası ele alınmıştır. bankanın tarihi, banka hakkında genel bilgilere yer verilmiş ve bankada çalışanların fiziksel ve antropometrik yapıları ve gereksinimleri incelenmiştir. Bankanın iç mekanı incelenmiş ve banka mobilyalarının ergonomik analizi yapılmıştır. Çalışanlar üzerinde ergonomik mobilya tasarımı hakkında sorular içeren anket çalışması yapılmıştır. Bu anketler değerlendirilmiştir. Altıncı bölümde çalışmanın genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Yedinci bölümde çalışmadan elde edilen sonuçlar ele alınmış ve öneriler sunulmuştur ÇalıĢma Yöntemi Banka ve banka mobilyalarının gelişimini saptamak amacı ile literatür taraması yapılarak konuyla ilgili makaleler, dergiler, kitaplar, tezler ve dokümantasyonlar temin edildi. Örnek olarak seçilen Halkbank Ticari Şubesinin, iç mekânları incelenerek, kullanılan mobilyalar ergonomi faktörü ele alınarak irdelendi. Banka çalışanları üzerinde anket çalışması yapıldı ve anketler değerlendirildi. Bankacılık hizmetlerinin yapılabilmesi için gerekli olan mobilyaların ergonomik açıdan nasıl olması gerektiği hakkında öneriler yapıldı.

29 7 ĠKĠNCĠ BÖLÜM BANKA KAVRAMI VE BANKA MEKÂNLARININ TARĠHSEL GELĠġĠMĠ 2.1. Bankanın Tanımı Banka likidite ve sermaye ihtiyacını göz önünde tutarak, mevduat kabul eden, fon toplayan ve söz konusu bu kaynakları şahıslara (ticaret, sanayi ve tarıma, yapı ve onarım işlerine, esnaf ve sanatkârlara) ve devlete (devlet tahvilleri ve hazine bonolar yoluyla) kısa ve uzun vadeli kredi olarak aktaran, kâr maksimizasyonunu amaç edinmiş bir finansal aracıdır. Bankalar işletme olarak da nitelendirilebilir. Bankalar belirli bir sermaye ile kurulmuş, belirlenen amaçlara göre örgütlenmiş, bazı hizmetleri yerine getirerek gelir sağlayan, hissedarları, borçluları ve alacaklıları olan bir işletmedir. Kısaca bankalar, ekonominin para ve kredi ihtiyacını karşılayan kurumlardır (Savaşman, 1990, 12). Bankaların ekonomi açıdan önemi aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir: Bankalar kredi alış-verişinde güveni sağlayan kurumlardır. Toplum içinde parası olup ödünç vermeye hazır ekonomik birimler ve kredi arayanlar her zaman mevcuttur. Ancak bunların arasında bir kredi alış-verişinin meydana gelmesi için ödünç verenin ödünç alana güvenmesi şarttır. Bankaların güvenilir kurumlar olarak gelişmesinden sonra, insanlar bir süre kullanmadıkları paralarını bankalara yatırarak bankaya karşı bir alacak hakkına sahip olmaya, bankalar da bu paraları kredi alanlara ödünç vermeye başlamışlardır. Çünkü bankalar verdiği krediyi güven altına almak için gerekli teknik araçlara sahiptir. Bankalar küçük, büyük ödünç verilebilir fonları toplayarak, büyük fonların birikmesine hizmet ederler. Bununla, işletmelerin, bireylerin ve devletin kredi taleplerini karşılama olanağı sağlarlar. Bankalar kredilerine yatırılan fonların vadelerinden daha uzun vadelerde kredi verebilirler. Çünkü bankaya para yatıranların büyük bir bölümü mevduatlarını vadesi gelince geri çekmezler, bankalara her gün yeni tevdiat yapılır. Bankaların krediye aracı olmaları, firma ve bireylerin paraya olan gereksinimlerinin karşılanmasını kolaylaştırır. Her ekonomik birimin para ve krediye ihtiyacı aynı seyri izlemez. Para piyasasının akışkanlığı bu sayede artar.

30 8 Bankalar bireylerin belli süre harcamadıkları paraları saklamak külfetinden kurtarırlar. Kredi talep edenlerin, kredisini halktan daha iyi ölçme olanağına sahip olduklarından tevdiat şeklinde topladıkları paraların en verimli şekilde kullanılmasını sağlarlar. Değişen ekonomik ve teknolojik koşullara uygun olarak bankacılık sürekli ve hızlı bir değişim içindedir. Bu nedenle de teknik ve ekonomik gelişmeler bankacılığa sürekli yeni yönler vermektedir (Aydın, 2006, 9) Banka Yapılarının Tanımı Banka yapıları, yazı ve yönetim işlerinin görüldüğü çalışma yerleri olarak tanımladığı gibi; bunların gereksinimlerini karşılayacak diğer hacimleri de kapsayan bina biçimi olarak tanımlanabilir. Bununla birlikte bankalar bilgilerin konuşulduğu, veri, yazı veya resim olarak toplandığı, incelendiği, biriktirildiği, saklandığı, üzerinde çalışıldığı, işlendiği, üretildiği ve iletildiği yerler olarak da tanımlanabilir. Banka yapıları, banka hizmetlerinin özelliğine göre planlanmış bir büro yapısı olmakla beraber, bir büro yapısından kendisini ayırt eden önemli bir farkı vardır; Bu da para, tahvil ve benzeri evrakla, mücevherat gibi kıymetli eşyaların da saklanabildiği yerler olmasıdır. Bir bankanın böyle bir fonksiyonu görebilmesi için, normal büro yapılarında mevcut olmayan kasa dairesi gibi farklı bir düzene ve programa da sahip bulunması gereklidir. Keza, bankaların müşteri holü olarak isimlendirilen muamele holleri de, banka yapılarının tipik düzenlerinden birisi daha olup, banka yapılarını, diğer büro yapılarından ayırt edici özelliktedir. Ayrıca mevduat sahiplerinin, paralarını yatırdıkları yerler oldukları için, para muhafazasına elverişli, emniyetli yerler olması gerekli olduğu gibi, dıştan da bu hissi verecek etkide bir yapıda olması gerekmektedir. Bütün bu iş durumlarına, hizmetlerine göre de banka yapıları, bir şehirde, fonksiyonunu en uygun görebilecek yerlerde (şehrin önemli ticaret bölgelerin de ve iş merkezlerinde) yapılırlar ve buna göre planlanırlar. Banka yapıları, merkezler ve şubeler olarak farklıdırlar. Banka merkez yapıları, daha geniş program ve teşkilata göre yapıldıkları için, başlı başına bağımsız bir büro yapısı niteliğindedir. Banka şubeleri ise çok daha küçük bir teşkilata sahip oldukları için, daha ufak yapılarak yerleşebilmekte genellik ile de bir büro yapısının belirli bir kısmını alarak hizmet görebilmektedir. Bununla beraber banka merkez ve şubelerinde halk ile, iş adamları ile temas gibi ortak özellikler daima mevcut kalmaktadır. Bu sebeple, tüccar, sanayici, iş adamı özelliğindeki kişiler ile olan ticari

31 9 ilişkileri yanında, mevduat sahipleri olarak geniş bir topluluk ile de yakın ilişkileri vardır (Kaya 2003, 24) Bankanın Ortaya ÇıkıĢ Nedenleri Bankacılık faaliyetlerinin başlangıcı, ekonomilerde, para dediğimiz değişim aracının henüz kullanılmaya başlanmadığı ilk çağlara kadar uzanmaktadır. O dönemde mallarını çeşitli tehlikelerden korumak isteyen insanlar bunları tapınaklara emanet ederlerdi. Din adamları da kendilerine emanet edilen bu varlıkları atıl tutmayıp, bir ücret karşılığı, gereksinimi olanlara ödünç vermekteydi. Böylelikle bankaların da kaynak aktarma fonksiyonu başlamıştır. Bu nedenle de tarihteki ilk bankaların tapınaklar, ilk bankacıların da din adamları olduğunu söyleyebiliriz. Daha sonraki dönemlerde bu işleri hükümdarlar yerine getirmeye başlamıştır. Zamanla insanlar arasında alışverişin başlaması ve ellerinde bulunan malları, ihtiyaçları olan diğer mallarla değiştirmeleri bir ödeme aracına gerek duyulmasına yol açmıştır. Ticaretin ilerlemesi ile beraber; başka yerlerde bulunan alıcılardan tahsilat yapılması, kıymetli madenlerin naklindeki güçlük ve tehlikeler, madenlerin güvenilir yerlerde saklanması, veresiyeyi tercih eden alıcı ile malın bedelini peşin isteyen satıcının aralarının bulunması gibi faktörler, bankacılığın doğmasına etken olmuştur. Özellikle ticaretin gelişmesi ile beraber paranın icadı, yeni yerlerin bulunması, kıymetli madenlerin ortaya çıkarılması ve sanayinin doğuşu bankacılık hareketlerini hızlandırmıştır (Aydın, 2006, 12). Tapınaklarda başlayan bankacılık hizmetleri bugün yerlerini yüksek katlı, konforlu, görsel estetiği tatmin edici ve daha birçok özelliği bulunan binalara bırakmıştır. Bugün bilgi ve teknoloji çağının getirdiği yeniliklerle bankacılık hızla büyüyen bir sektör haline gelmiş, bu hızlı büyüme beraberinde rekabet, değişim gibi bazı kavramları da ortaya çıkarmıştır. Tüm kurumlar için bir zorunluluk haline gelen bu kavramlar, kurumların hayatta kalabilmelerinin adeta birer anahtarı olmuş durumdadır. Değişen koşullara, yeni teknolojiye, artık birer tüketim insanları olmuş müşterilerinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir kurum olmak bir mecburiyet halini almıştır. Bankacılık sektörü de kendi kişisel varlığını, hizmet anlayışındaki farklılıkları bir şekilde ortaya koyma yoluna gitmiştir. Artık kendi yapılarını gözden geçiren bankalar kendilerini nasıl ortaya koyabilir, tanıtabilir ve müşterilerini kendime nasıl çekebilirim yarışı içindedirler. Rakiplerinden daha iyi olduklarını kanıtlamak isteyen bankaların

32 10 kurumsal kimlik çalışmalarının içinde görsel kimlik çalışmalarına da yeterli önemi göstermeleri ve bu konudaki yenilikleri takip etmeleri gerekli hale gelmiştir (Kaya 1990, 28) Bankacılığın Tarihsel GeliĢimi Bankacılığın başlangıcı MÖ yılına kadar dayanmaktadır. Sümer, Babil ve eski Yunan medeniyetlerinde bankacılığa benzer işletmelerin yapıldığı belirlenmiştir. Paranın icat edilmesine, denizciliğin, ticaretin gelişmesine paralel olarak bankacılıkta gelişmeye başlamıştır lü yılların başlarında modern bankacılık uygulanmaya başlamıştır. Ülkemizde Osmanlı Döneminde Tanzimat ın ilanı ile yabancı bankalarla başlayan bankacılık Cumhuriyet Döneminde ivme kazanmıştır. Bu kısımda öncelikle Dünya da bankacılığın hangi aşamalardan geçerek bugünkü konumuna geldiği genel hatlarıyla açıklanacak, sonra da Türkiye deki söz konusu gelişim belirli dönemler itibariyle ele alınacaktır (Aydın, 2006, 16) Bankacılığın Dünya daki Tarihsel GeliĢimi Tarihsel sürece bakıldığında para kavramı ile bankacılığın birbirine sıkı sıkıya bağlı bir gelişme süreci geçirdiği görülmektedir. Bankacılıktaki gelişme para kavramını, para kavramındaki değişme de bankacılık faaliyetlerini karşılıklı etkilemek suretiyle bugünkü düzeye ulaşmışlardır. Dünya nın siyasal yapısındaki gelişmelerden etkilenerek zaman zaman yayılma ve durgunluk devrelerine giren bankacılık güçlendiği dönemlerde de dünya politikasına yön verebilen etkenlerden biri olmuştur (Kaya, 2003, 35). Ticaretin gelişmesi, uluslararası bir nitelik kazanması, para ile ilgili kurumların oluşumunu zorunlu kıldığından, ortaya önce sarraflar çıkmıştır. Bu nedenle sarrafları bankerlerin ve bankaların öncüsü olarak nitelendirmek mümkündür. Banka sözcüğü de zaten İtalyanca banco sözcüğünde, sarrafların üzerinde işlemlerini gerçekleştirdiği masa, sıra sözcüğünden kaynaklanmaktadır. Bu sarraflardan bazıları taahhütlerini yerine getirmeyerek iflas ettikleri zaman halk bunların banco sunu kırardı. İşte bu nedenle batı dillerinde iflas eden kişilere banco kelimesinden gelen bancrupt denilmektedir. Sarrafların uğraş alanlarını genişletmeleri, mevduat kabul etmelerinin yanı sıra transfer işlemlerini gerçekleştirip, müşterilerine kredi vermeleri ise bunların iş yerlerini mevduat ve transfer bankaları durumuna dönüştürmüştür. Gerçek anlamı ile para ticareti ise ancak mal ve sermaye ticaretine katılan sınıflarla, tefeciler ve

33 Tarihte İlk Banka İlk Bankacılık Yasaları Bankacılığın Gelişmesi ve Denetlenmesi Milat İlk Modern Banka Çek ve Bankot Kullanımı Goldsmithler ve Sertifika İlk Merkez Bankası Modern Bankacılığın Başlaması 11 tüccarlardan oluşan burjuvaziyle birlikte ortaya çıkmıştır. Ticaret sermayesinin gelişimi, banka denilen kurumu ekonomik yaşantısının önemli bir öğesi durumuna dönüştürmüştür. Sanayi devrimi ise bankacılığın hızlı gelişme sürecine girmesine yol açmıştır (Aydın, 2006, 18). Tablo 2.1: Bankacılığın Gelişimi Sümer ve Babil de mabetlerde rahiplerin borç verdiğine dair bankacılık MÖ.3500 belgeleri bulunmuştur. Eshunnanca Krallığı ilk bankacılık yasalarını düzenlemiş, faiz oranını %20 olarak hükme bağlamıştır. Hammurabi yasaları, kredi verme, MÖ mevduat toplama, komisyon işlemlerini hükme bağlamış, kredi senetleri killer üzerine 2 nüsha halinde yazılmıştır. İlk ve Orta Çağ da Yunanlılar, Romalılar ve Mısırlılar bankacılığı MÖ geliştirmiş, eski Mısır da faiz sınırlanırken eski Yunan da bankacılık denetimlerine başlanmıştır İlk modern banka Amsterdam Bankası kurulmuştur Venedik Bankası kurulmuş çek ve bankot kullanımı başlamıştır. İngiltere Kralı tarafından tüccarların altınına el konulmasıyla birlikte, 1640 altınlar goldsmith denilen tüccarlara sertifika karşılığı verilmeye başlanmıştır İngiltere Merkez Bankası (İlk Merkez Bankası) kurulmuştur. Sistem, Federal Reserve Bank (ABD Merkez Bankası) ile olgunluğa 1907 ulaşmış ve modern banka sistemini oluşmuştur. Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, 21. MÖ. VII. Yüzyılında eski Yunan da krallar kendi adlarına para bastırmışlardır. Bu dönemde Sinop, Sicilya, Kartaca ve Lidya yı ele geçiren Persler tarafından bankacılık Ortadoğu ya yayılmıştır (Aydın, 2006, 21). MÖ. III. Yüzyıldan MS. II. Yüzyıla kadar dünya da hakim güç olan Roma da bankacılığın bir hayli geliştiği görülmektedir. Roma da bankacılık işlemlerine aristokratlar ilgi göstermemiş, bankacılığı daha alt sosyal armatör ve tacirler yapmışlardır.

34 12 Ortaçağ da denizciliğin gelişmesi, yeni fethedilen yerlerden kıymetli madenlerin getirilmesi Avrupa da bankacılığın daha da gelişmesine yol açmıştır. Bu dönemde, yeni bir bankacı tipi ortaya çıkmıştır. Ortaçağda bankacıya ancak vatandaşlık hakkı tanındığı halde Rönesans döneminde bankacı, sosyal topluluk içinde daha büyük önem kazanmış ve kendisini herkese kabul ettirmiştir (Kaya, 2003, 38). Modern anlamda ilk banka 1609 da Hollanda da Amsterdam Bankası adıyla kurulmuştur de Venedik te, Venedik Bankası kurulmuştur. Bu banka çek ve banknot kullanımına yol açan Condadi di Banka sistemini geliştirmiştir ta İngiltere de kralın tüccarların Londra Kulesinde saklanan altın külçelerine el koyması, tüccarların devlete olan güvenini sarsmış ve tüccarlar bundan böyle altınlarını adlarına goldsmith denilen tüccarlara vermeye bunun karşılığında şehadetname almaya başlamışlardır. Bir süre sonra goldsmithler kasalarındaki altınların atıl durduğunu görerek bunlara dayalı olarak borç isteyenlere goldsmith nots denilen kendi senetlerini vermeye başlamışlardır. İşte bu senetlerin zamanla piyasadaki alışverişlerde dolaşır olması ilk bankot sistemini oluşturmuştur. XIX. Yüzyılın başlarında itibaren, sömürgeleşme hareketleri yaygınlaşıp dünya ticareti eskiye oranla önemli ölçüde genişleyip çeşitlenince bankacılık alanında da yeni eğilimler doğmuş, iş bölümü, uzmanlaşma ve birleşme eğilimleri ön plana çıkmıştır. Bu dönemde İngiltere ve Almanya da kurulan bankalar günümüzde de faaliyetlerini devam etmektedir. Batı bankacılığın uzmanlaşma eğilimi dışındaki ikinci gelişme birleşmedir. Batı ekonomileri ticari kapitalizm aşamasından sanayi kapitalizmine geçerken, küçük ve cılız işletme tipleri yerlerini büyük işletmelere bırakmaya başladılar. Aynı gelişme bankacılık sektöründe de görüldü. Belirli nitelikli ticari ve uluslar arası bankacılık alanlarında uzmanlaşan bankalar aynı zamanda büyük ölçekli banka işletmeleri yoluna gittiler. XX. Yüzyılda durum biraz değişti. Kapitalist sistemle beraber merkezi planlama sosyalist ekonomiler ortaya çıktı. Özellikle İkinci Dünya Savaşından sonra bankacılık faaliyetleri merkezi planlı ekonomilerin yapılarına göre yeniden şekillenmeye başlarken az gelişmiş ekonomilerin finansal açıdan kalkınma çabalarını desteklemek için kalkınma bankacılığı denilen genellikle devlet eliyle özel yasalarla kurulan yeni bankalar kurulmaya başlamıştır. Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası ve benzeri kuruluşlar İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemin ürünleri oldular (Aydın, 2006, 22).

35 Bankacılığın Türkiye deki Tarihsel GeliĢimi Türkiye de bankacılık tarihi iki başlıkta incelenebilir. Bunlar; Cumhuriyet Öncesi Dönem (Osmanlı İmparatorluğu Dönemi) ve Cumhuriyet Dönemidir. Bunun için öncelikle Cumhuriyet Öncesi Dönem (Osmanlı İmparatorluğu Dönemi) tarihine bakmak gerekir (Aydın, 2006, 23) Cumhuriyet Öncesi Dönemde (Osmanlı Ġmparatorluğunda) Bankacılığın GeliĢimi Osmanlı İmparatorluğu döneminde, devletin bütçe açıklarını kapatmak amacıyla 1840 yılında Kaime adı verilen ilk kağıt para tedavüle çıkarılmıştır. Bütçe açıklarını kapatmada kullanılan bu paranın emisyonu kısa sürede büyük artışlar göstermiş, dış ticarette sürekli açık verilmesinin etkisiyle, Kaimenin yabancı paralar karşısında değerindeki önemli düşüşler göstermiş ve ithalatın finansmanı için dış piyasalardan kaynak bulması zorlaşmıştır. Hükümet, Kaimenin dış dengesini korumak için arayışlara girmiş, Galata Bankerlerinin de teşvikiyle bir bankanın kurulmasına karar verilmiştir. Böylece 1847 de yılında Osmanlı İmparatorluğu nun ilk bankası olan İstanbul Bankası (Bankı Dersaadet) kurulmuştur. Ancak, 1848 de Fransa daki devrim hareketinden sonra, Osmanlı Devleti nin dış ticaret hacmindeki daralmaya bağlı olarak ekonomik olumsuzlukların artması, İstanbul Bankası nın Hükümet e verdiği kredileri tahsil edememesine yol açmıştır. Sonunda 1852 yılında faaliyetlerini durdurmuştur (Aydın, 2006, 23).

36 Amsterdam Bankası Venedik Bankası İngiltere Merkez Bankası Tanzimat İstanbul Bankası Osmanlı Bankası Memleket Sandıkları Menafi Sandıkları Ziraat Bankası 14 Tablo 2.2: Cumhuriyet Öncesi Dönemde Bankacılığın Gelişimi Kaime adı verilen ilk para tedavüle çıkarılmıştır Osmanlı İmparatorluğunun ilk bankası İstanbul Bankası kurulmuştur İstanbul Bankası faaliyetlerini durdurmuştur İngiliz sermayesi yardımı ile Osmanlı Bankası (Ottoman Bank) kurulmuştur Fransız sermayesinin de katılımıyla Ottoman Bank, Bank-ı Osmani-i Şahane adını almış bankaya Merkez Bankası yetkisi verilmiştir. Çiftçilerin oluşturduğu kaynakla Mithat Paşa öncülüğünde, devlet eliyle ve 1863 devlet himayesinde kurulan Memleket Sandıkları milli bankacılığın ilk örneği olmuştur İstanbul Emniyet Sandığı kurulmuştur yılında tümüyle Ziraat Bankası na katılmıştır Bankı Osmani-i Şahane İmparatorluğun hazineden konumuna getirilmiştir Memleket Sandıkları yeniden düzenlenerek Menafi Sandıkları adını almıştır Ziraat Bankası kurulmuş, Menafi Sandıkları bu bankaya devredilmiştir. Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, 24 Özellikle Tanzimat Fermanından sonra Devletin finansmanı ihtiyacının artması, borçlanma gerekliliğinde yeni bir banka kurulmasını gündeme getirmiştir. Bu amaçla 1856 da yılında İngiliz sermayesi ile Osmanlı Bankası (Ottoman Bank) kurulmuştur. Ottoman Bank ın sermayesi 1863 yılında Fransız sermayedarlarının katılımı arttırılarak Bank-ı Osmai-i Şahane olarak değiştirilmiştir. Aynı dönemde bankaya Merkez Bankası yetkisi tanınmıştır yılından 1922 ye kadar yabancı sermaye ile 7 banka kurulmuş, 18 yabancı bankada Osmanlı topraklarında şube açmıştır yılları arasında kurulan bankalarda yabancı sermayeli bankalar çoğunlukta olmakla beraber 1908 yılında 2. Meşrutiyet in ilanı ile milliyetçilik eğilimlerinin artması ile birlikte ulusal sermaye ile pek çoğu tek ve yerel şubeden oluşan bankaların kurulma süreci başlamıştır. Bu süreç 1911 yılında 1. Dünya Savaşının çıkmasıyla hızlanmıştır. Ulusal Bankacılığın gelişiminde ilk adım Mithat Paşa nın önderliğinde kurulan Memleket Sandıkları nın

37 15 kuruluşu ile atılmıştır. Memleket Sandıkları çeşitli düzenlemelerden sonra Menafi Sandıkları adını almıştır. Menafi Sandıklarından beklenen başarı sağlanamayınca 1888 yılında Ziraat Bankası kurulmuştur (Aydın, 2006, 24) Cumhuriyet Döneminde Bankacılığın GeliĢimi Cumhuriyet döneminde bankacılığın gelişimini, ekonomide yaşanan gelişmelere ve izlenen ekonomi politikalarına göre 7 dönemde incelemek mümkündür. Her dönemin ekonomik anlayışı ve karakteristik özellikleri farklılık göstermektedir (Aslanoğlu, 1980, 38). Ulusal Bankalar Dönemi ( ) Tablo 2.3: Cumhuriyet Döneminde Ulusal Bankalar Dönemi Gelişimi döneminde tek şubeli mahalli nitelikte çok sayıda ulusal banka kurulmuştur. Buna karşılık sektörde hala yabancı bankaların hakimiyeti devam etmektedir. İzmir İktisat Kongresinde ulusal bankacılığın geliştirilmesi üzerinde durulmuştur. Cumhuriyet döneminin ilk ulusal bankası, Atatürk ün direktifleriyle 26 Ağustos 1924 tarihinde kurulan Türkiye İş Bankası dır yılında ilk kalkınma bankası olan Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur yılında konut kredisi vermek amacıyla Emlak ve Eytam Bankası kurulmuştur yılında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kurulmuştur. Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, 26 Cumhuriyet in ilan edildiği 1923 yılında Türkiye de 22 si ulusal sermayeli, 13 ü ise yabancı sermayeli olmak üzere 35 banka faaliyet gösteriyordu. Ulusal bankalar genellikle tek şubeli banka niteliğinde idi. Daha geniş bir faaliyete sahip ulusal bankalarda yabancı bankaların himayesi altındaydı. Merkez Bankası işlemleri de yabancı sermayeli bir banka tarafından yapılıyordu. Cumhuriyet döneminin ilk ulusal bankası İzmir İktisat Kongresi nde alınan kararlar doğrultusunda 26 Ağustos 1924 tarihinde kurulan Türkiye İş Bankası dır. İktisat kongresine katılan sanayicilerin önerileri arasında bir sanayi bankasının

38 16 kurulması da yer almıştır. Bu öneri doğrultusunda, 1925 yılında Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. Bankanın kaynak yapısı güçlendirilemediği için bankacılık işlevi 1932 de Türkiye Sanayi ve Kredi Bankası na devredilmiştir. Ancak faaliyetleri uzun ömürlü olmayan banka, 1933 yılında kurulan Sümer Banka devredilmiştir yılında konut kredisi vermek amacıyla Emlak ve Eftan Bankası kurulmuştur. Banka 1946 yılında Emlak ve Kredi Bankasına dönüştürülmüştür. Cumhuriyet Döneminde atılan adımlardan en önemlisi 1931 yılında Merkez Bankasının kurulmasıdır (Aydın, 2006, 26). Özel Amaçlı Bankaların Kurulması Dönemi ( ) Tablo 2.4: Cumhuriyet Döneminde Özel Amaçlı Bankaların Kurulması Dönemi Gelişimi yıllarının bankacılık açısından en belirgin özelliği devlet eliyle özel amaçlı büyük bankaların kurulmuş olmasıdır. Bu dönemde kurulan bankalar: 1933 Sümer Bank, 1933 Belediyeler Bankası, 1935 Etibank, 1937 Deniz Bank, 1938 Halk Bankası Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, lu yılların başında kamu iktisadi girişimlerin aracılığı ile sanayileşme stratejisi benimsenmiştir. İktisadi devletçilik olarak adlandırılan bu sanayileşme stratejisi bankacılık sistemimizi de önemli ölçüde etkilemiştir. Bu dönemde Sümer Bank (1933), Belediyeler Bankası (1933), Etibank (1935), Deniz Bank (1937), Halk Bankası ve Halk Sandıkları (1938), sanayi planında yer alan işletmelerin kurulması, işletilmesi ve finansman ihtiyaçlarının sağlanması amacıyla devlet tarafından özel amaçlı banka statüsüyle kurulmuştur (Aydın, 2006, 27).

39 17 Özel Bankaların GeliĢtiği Dönem ( ) Tablo 2.5: Cumhuriyet Döneminde Özel Bankaların Geliştiği Dönem yıllarının bankacılık açısından belirleyici özelliği özel bankaların hızlı bir gelişme göstermesi, şube bankacılığının yaygınlaşması ve değişik ihtiyaçlara cevap verebilecek yeni türde kredi kurumlarının oluşturulmasıdır. Şube bankacılığı hızlandırılmıştır. Bu dönemde devlet eliyle veya özel kanunlarla kurulan bankalar : 1952 Denizcilik Bankası, 1954 T. Vakıflar Bankası, 1958 T.Öğretmenler Bankası Bu dönemde kurulan özel bankalar: 1944 Yapı ve Kredi Bankası, 1946 Garanti Bankası, 1948 Akbank, 1955 Pamukbank Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, dönemde özel kesimin güçlenmesi ve sanayileşme politikasında meydana gelen değişiklik etkisini bankacılık sektörü üzerinde göstermiş bu dönem özel bankacılığın geliştiği dönem olmuştur (Aydın, 2006, 28). Planlı Dönemi ( ) Tablo 2.6: Cumhuriyet Döneminde Bankaların Planlı Döneminin Gelişimi Planlı dönemde bankacılık sektörü önemli ölçüde devlet kontrolü ve etkisi altında kalmıştır. Bu dönemde yeni banka kurulması sınırlandırılmıştır. Şube bankacılığı gelişmeye başlamış, özel ticaret bankaların çoğu holding bankası haline gelmiştir. Bu dönemde kurulan bankalar : 1962 TC Turizm Bankası, 1963 Sınai Yatırım ve Kredi Bankası, 1964 Devlet Yatırım Bankası, 1964 Amerikan Türk Dış Ticaret Bankası, 1968 Türkiye Maden Bankası, 1976 Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası, 1977 Arap-Türk Bankası Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, 30 Bu dönemde yeni yabancı banka ve bazı özel durumlar dışında yeni ticaret bankası kurulmasına izin verilmemiştir. Mevcut bankaların yeni şube açmaları teşvik edilmiştir lı yıllarda bankacılık sektörünün ekonominin farklı ihtiyaçlarına cevap verebilmesini sağlamak amacıyla kalkınma ve yatırım bankacılığına teşvik edilmiş ve

40 18 desteklenmiştir li yıllarda da holding bankacılığı yaygınlaşmıştır (Aydın, 2006, 30). SerbestleĢme ve DıĢa Açılma Dönemi ( ) Tablo 2.7: Cumhuriyet Döneminde Serbestleşme ve Dışa Açılma Döneminin Gelişimi Uluslararası bankacılık standartları benimsenmiş. Bilgisayar ve teknolojik yenilikler bankalar tarafından kullanılmaya başlanmıştır.1980 sonrası bankacılık sektöründe meydana gelen yapısal bozuklukların giderememesi nedeniyle yılları arasında Hisarbank, İstanbul Bankası ve Ortadoğu Bankası nın yönetimine el konulmuş ve bu bankalar daha sonra Ziraat Bankası na devredilmiştir. Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, 32. Bu dönemde uygulanan serbest faiz ve esnek döviz kuru politikaları, ihracatın özendirilmesi, ithalatın serbest bırakılması, teni bankaların kurulmasına izin verilmesi, bankalar arası Türk lirası ve döviz piyasalarının bilgisayar ve iletişim teknolojisinde yaşanan gelişmeler sonucu toptancı bankacılık yapan az şubeli küçük ve orta ölçekteki banka sayısı artmıştır. Türk bankaları yurt dışında banka kurarak ve şube açarak dışa açılmaya başlamıştır (Aydın, 2006, 32) Krizi ve Bankacılık Sektörüne Etkileri ( ) Tablo 2.8: Cumhuriyet Döneminde 1994 Krizi ve Bankacılık Sektörüne Etkileri yılında Türkiye ciddi bir ekonomik krizle karşı karşıya kalmıştır yılında Marmarabank, Impexbank, ve TYT Bank, tasfiye sürecine girmiştir Türk Ticaret Bankası, 1998 yılında Bank Expres, 1999 yılında İnterbank, Esbank, Egebank, Yurtbank, Yaşarbank, Sümerbank, Bank Kapital ve Etibank a el konularak, TMSF ye devredilmiştir. Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, 34

41 yılında ortaya çıkan kriz bankacılık sektörünü olumsuz etkilenmiş ve küçülmeye başlamıştır. Alınan tedbirlerin etkisiyle 1995 yılından itibaren bankacılık sektörü yeniden gelişmeye başlamıştır (Aydın, 2006, s:34) Yılı Sonrası Bankacılık Sektörü (2000-) Tablo 2.9: Cumhuriyet Döneminde 2000 Yılı Sonrası Bankacılık Sektörü Gelişimi yılı Kasım ve 2001 yılı Şubat ayında yaşanan krizler bankacılık sektörünü önemli ölçüde etkilemiştir. Bankacılık sektörü yeniden yapılanmaya gidilmiştir. Kaynak: Aydın Nurhan, Bankacılık Uygulamaları, Anadolu Yayıncılık, 2006, 37 Türkiye deki bankacılık sistemine ilişkin tüm işlem ve faaliyetlerin denetleme ve düzenlemesinden sorumlu olmak üzere Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) 31 Ağustos 2000 yılında faaliyete geçmiştir. BDDK faaliyete geçtikten sonra 2000 yılı içerisinde Bank Kapital, Etibank ve Demirbank a da TMSF tarafından el konulmuştur. Bu ortamda 2001 yılında Ulusal Bank, İktisat Bankası, Sitebank, Kentbank, Tarişbank, Bayındırbank, EGS Bank, Toprak Bank TMSF kapsamına alınmıştır. Kamu bankası statüsünde olan Emlak Bankası ise tüm aktif ve pasifleri ile Ziraat Bankasına devredilmiştir de el konulan Pamuk Bankası Halk Bankası ile birleştirilmiştir yılında İmar Bankası nın bankacılık işlemi ve yapma ve mevduat kabul etme izni kaldırılmıştır (Aydın, 2006, 27) Bankaların GeçmiĢten Günümüze Mekânsal DeğiĢimi Salih Kaya nın Uluslararası Bankacılık ve Nurhan Aydın ın Bankacılık Uygulamaları adlı kitaplarından edindiğim bilgilere göre: Banka yapıları tarihten günümüze gelişen teknoloji ve değişen istekler doğrultusunda mekan olarak bir çok değişime uğramıştır. Bu mekanlar;

42 Maket Banka yapılarının tarihini incelersek, ilk olarak M.Ö Sümer ve Babil de ilk banka kuruluşlarına rastlıyoruz. Sümerlerin kurduğu ve banka olarak kullanılan dini yapıya maket adı verilmekteydi. Maketler M.Ö de ortaya çıkan ünlü Hammurabi kanunlarına göre yönetilirlerdi. Bu kanunlarda, maketlerin ödünç işlerini nasıl yöneteceği, borcun vadesinde nasıl tahsil olunacağı, borçlunun hangi mallarının, ne yolla borcun tasfiyesinde kullanılacağı yazılmıştır. Maketlerde Resim 2.1: Sümerlerin Yerleşimi (Poyraz K, C:1, 1980, 38) bankacılar olarak halkın güvenini kazanmış din adamları görev yapmaktaydı (Kaya, 2003, 44) Tapınaklar M.Ö de Yunanlılar, Romalılar ve Mısırlılar bankacılığı geliştirmiştir ve bankacılık işlemleri maket adı verilen dini yapılardan daha büyük dini yapılar olan tapınaklara taşınmıştır. Tapınaklar ortak kültüre, ortak prosedürlere ve ortak dile sahip olan yerlerdi. O dönemin halkın güvenini kazanmış banka yapıları tapınaklar bankacılar ise rahiplerdi (Kaya, 2003, 46) Saraylar Zamanla bankacılık işlemleri zenginlik ve güçlerin göstergesi olan saraylara taşınmıştır. Halk kulübelerinde saklayamadığı kıymetli eşyaları ve toprak ürünlerini kralın sarayının mahzenlerine depo eder, bir makbuz alır ve istediği zaman mallarını geri alabilirdi. Kralın belirledi kurallar doğrultusunda bankacılık işlemleri yönetilirdi (Kaya, 2003, 48). Resim 2.2: Yunan Tapınağı Örneği Ele Alınarak Yapılan Bir Banka Binası (Roth, 2000,68)

43 Palazzo İtalya da Rönesans hareketi ile beraber bankacılık görkemli ve etkileyici evler olan Palazzo ya taşındı. Bu etkileyici evler bankacılık işlemlerine hakim olan bir yapı imajına sahipti (Aydın, 2003, 42) Çadır ve Trapeze Ticaretin gelişmesiyle birlikte, Eski Yunan da ticaretle uğraşan bazı zenginler bankacılık hizmetlerinde uzmanlaşmaya başlamışlardır. Eski Yunan da banka işlemleriyle uğraşan kurumları ortaya çıkmaya başlamış ve ilk defa Yunanistan da Laik Bankacılık görülmüştür. Laik Bankacılık zengin tüccarlar olarak Trapezit ler tarafından yapılıyordu. Atina da Trapezit adlı bu zengin tüccarlar özel bankerler olarak ortaya çıkmıştır. İlk bankalar sokağa kurulan hareketli hafif dekore edilmiş, içerisinde mobilya olarak birer masa bulunduran çadırlardı. Trapezit adı verilen bankacı, masası başında oturur, her şeyden önce sarraflık yapardı (Aydın, 2006, 10). Limanlara ve Pazar yerlerine çadır kuran Trapezit ler daha sonra Trapeze denilen ayrı binalara yerleşmişlerdir. Masa, Tezgah kelimesinden türeyen Trapeze belki de çok sonraları Akdeniz ülkelerinde görülen Banker kelimesinin öncüsüdür. Çünkü, banker kelimesi de tezgah anlamına kullanılan Bank dan gelmektedir (Savaşman, 1990, 37). Resim 2.3: Palazzo Örneği (İtalya, 19. yy) (Roth, 2000, 69) ġehir Evleri Zengin ailelerin açtığı bankalar, mevcut olan binaların altında birkaç odadan oluşan kurumlardır. Bu evler bilgi, dürüstlüğü ve güvenirliğin imajı olan bankaları temsil ediyordu (Kaya, 2003, 50) Günümüz Banka Türleri Günümüz banka türleri hakkında Nurhan Aydın ın Bankacılık Uygulamaları ve Nilgün Savaşman ın Temel Bankacılık adlı kitaplarından edindiğim bilgilerin bir kısmı şunlardır.

44 te İstanbul un fethi, Rönesans hareketi, yeni kıtaların keşfi, ticaretin okyanuslara kayması gibi gelişmeler ortaya çıkmıştır. Bu arada özellikle İspanyol ların Güney Amerika dan getirdikleri altınlarla çok çeşitli sikkeler basması, Avrupa daki paraların çeşitliliği ve ayarlarının bozuk olması, paraların birbirlerine göre değerlerinin saptanmasında büyük güçlükler yaratıyordu. O sırada ticaretin yoğun olduğu kent Amsterdam ve Hamburg du ve sözü edilen paralar bu merkezlere geliyordu. Bu para karmaşasına çare olarak 1609 da Amsterdam Bankası kuruldu. Kurulan bu ilk banka daha sonraları yerini çeşitli banka kurumlarına bıraktı. Teknolojinin ve iş imkanlarının değişmesiyle beraber banka binaları kullanıcı ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde daha kapsamlı ve konforlu olarak tasarlanmaya başlamıştır. Zaman içerisinde sunduğu hizmetleri, gelişme gösteren bankaların örgütlenmesi ve faaliyet alanlarında değişiklikler göstermiştir. Ekonomik anlayışındaki değişimler, toplumsal yapıdaki farklılıklar, hukuki düzenlemeler bankaların örgütlenmesinde de farklılıklar yaratmıştır. Günümüzde geniş bir yelpazede faaliyet gösteren bankaları kesin çizgilerle birbirinden ayırmak mümkün olmamakla birlikte değişik şekillerde sınıflandırılabilir (Aydın, 2006, 55). 1. Yasal Niteliklerine Göre Bankalar Her ülkenin yasal düzenlemelerinde bankaların kuruluşu ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Tarihsel süreç içerisinde üç başlıkta toplayabiliriz (Aydın, 2006, 56). ġahıs ġirketleri Halinde Bankalar Günümüz ekonomilerinde örneği olmamakla birlikte XIX. Yüzyıl Avrupa sında zengin ailelerin kurduğu bankalardı. Ancak bankacılığın toplumsal ve ekonomideki önemi artıkça şahısların banka kurması önlenerek bazı özel hükümler getirilmiştir (Aydın, 2006, 56). Sermaye ġirketleri Halinde Bankalar Günümüz, çağımızın modern bankaların hemen hepsi sermaye şirketleri şeklinde kurulmaktadır. Genellikle bu şirketler, anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıklardır (Aydın, 2006, 56). Özel Yasalarla Kurulan Bankalar Bazı faaliyet alanlarında genel yasalar yanında yeni kurulacak bankaların çalışma alanları özel yasalarla belirlenebilir. İşte bu ve benzeri durumlarda sadece o bankanın faaliyetlerini düzenlemek için özel yasalar çıkarılabilir. Bu şekilde kurulan bankalara özel yasalarla kurulan bankalar denir (Aydın, 2006, 56).

45 23 2. Mülkiyetlerine Göre Bankalar Bankanın sahip olduğu sermayenin ait olduğu kaynağa göre bankalar kamu, özel, karma ve yabancı bankalar olarak dörde ayrılabilir (Savaşman, 1990, 40). Kamu Bankaları Sermayenin tamamı kamuya, başka bir deyişle kamu adına hazine ya da diğer kamu tüzel kişilerine ait olan bankalardır. Kamu bankaları özel ya da yabancı bankaların devletleştirilmesiyle de ortaya çıkarılabilir (Savaşman, 1990, 40). Özel Bankalar Sermayesinin özel kişi veya kuruluşların sahip olduğu bankalardır (Savaşman, 1990, 40). Karma Bankalar Sermayelerinin belirli oranlarda kamu kuruluşlarıyla, özel kuruluş ve kişilerle paylaşılan bankalardır (Savaşman, 1990, 40). Yabancı Bankalar Sermayesinin mülkiyeti yabancı uyruklu kişi ve kuruluşlarda olan bankalardır (Savaşman, 1990, 40). 3. ġube Sayılarına Göre Bankalar Bankalar şube sayılarının çokluğuna göre küçük, orta ve büyük bankalar olarak sınıflandırılabilir (Savaşman, 1990, 42). Tek ġubeli Bankalar Bu tip bankacılıkta, banka hizmetleri tek merkezden yürütülmektedir. Bankanın ikinci bir şubesi yoktur (Savaşman, 1990, 42). Çok ġubeli Bankalar Bu tip bankacılıkta ise, genel merkeze bağlı, ülke geneline yayılmış çok sayıda banka şubeleri ile bankalar faaliyet göstermektedir (Savaşman, 1990, 42). 4. Örgütlenme Alanlarına Göre Bankalar Bu ayrıma göre bankalar yerel, bölgesel, ulusal, uluslar arası ve kıyı bankaları olarak gruplandırılabilir (Aydın, 2006, 57). Yerel Bankalar Sadece bir il veya ilçe merkezinde faaliyet gösteren bankalardır (Aydın, 2006, 57).

46 24 Bölgesel Bankalar Bu bankalar faaliyetlerini bir ülkenin belirli bir coğrafyasında yürüten bankalardır (Aydın, 2006, 57). Ulusal Bankalar En yaygın banka türüdür. Bu tip bankalar, tüm ülke genelinde faaliyet gösterirler. Genellikle çok şubelidirler (Aydın, 2006, 57). Uluslararası Bankalar Farklı ülkelerde sermaye getirisinin yükselmesi gibi faktörler birden fazla ülkede faaliyet gösteren bankacılık türünün gelişmesine yol açmıştır (Aydın, 2006, 57). Kıyı Bankacılığı Ülke dışından sağlanan fonların ülke dışında veya koşullara göre ülke içinde kullandırılmasıdır (Aydın, 2006, 57). 5. Faaliyet Konularına Göre Bankalar Bankalar yönelmek istediği müşteri kitlesi ve ekonomik alanlara göre sınıflandırılabilirler (Savaşman, 1990, 44). Tek Amaçlı Bankalar Ekonomik faaliyeti çeşitlilik göstermeyip belli konularda uzmanlaşan bankalardır (Savaşman, 1990, 44). Çok Amaçlı Bankalar Ekonomik faaliyeti çeşitlilik gösteren genellikle her türlü bankacılık hizmetlerini görebilecek şekilde bir yapıda örgütlenirler (Savaşman, 1990, 44). 6. Ekonomik Faaliyetlerine Göre Bankalar Gördükleri ekonomik hizmetin özelliklerine göre sınıflandırılabilirler. Bunlar: Tarım Bankaları, Maden Bankaları, İpotek ve Emlak Bankaları, Halk Bankaları, Ziraat Bankaları, Ticaret ve Mevduat Bankaları, Kalkınma Bankaları, Yatırım Bankaları, Merkez Bankaları gibi sınıflandırılabilirler (Aydın, 2006, 59) Dünya daki Banka Binalarının Mimari Açıdan Tarihsel GeliĢimi Ticaretin yoğun olduğu yerlerden biride Amsterdam şehriydi. Şehirde gelişen ticaretle birlikte para çeşitliliği ortaya çıkmıştır. Zamanla yabancı paraların saklanması için bir banka binasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle Amsterdam da 1609 yılında ilk

47 25 modern banka olan Amsterdam Bankası kurulmuştur. Amsterdam Bankası daha önce kasabanın kilisesi olarak kullanılan bina içerisinde oluşturulmuştur. Binanın ne zaman inşaa edildiği tam olarak bilinmiyor yılında şehirde çıkan yangın Amsterdamın büyük bir kısmını yok ettiğinden binanın 1452 yılından sonra yapıldığı tahmin edilmektedir (Bkz, Resim 2.4). Kilise diktörgen şeklinde planlanmış ve bir adet çan kulesine sahiptir. Dikdörgen şeklindeki alan zemin ve birinci kattan oluşmaktadır. Binada banka zemin katta yer almaktadır. İçerisinde geniş bir müşteri holü ve çalışanların yer aldığı birkaç oda bulunmaktadır. Üst katlarında ise çeşitli işlerle uğraşan kişilere ait ofisler yer almaktadır. Bina cephesi sarı- kahverengi renklerinde olup etkileyici kemerli bir girişe sahiptir. Güvenlik önlemi olarak banka girişi kemerli açık yüzeyin gerisinde çözülmüştür. Ön yüzeydeki alan el sanatklarıyla uğraşan kişilere kiralanmaktadır (Roht, 2000, 64). Bankacılığın gelişmeye başlaması ile Venedik te 1637 yılında Venedik Bankası kurulmuştur. Venedik Bankasının kurulduğu bina neoklasik döneme ait 1587 yılında tapınak olarak inşaa edilmiştir. Başlangıçta tapınak olarak kullanılan bina sonraları güvenilir bir mekan olduğu için banka binası olarak kullanılmaya başlamıştır (Roht, 2000, 67). Tapınağın görkemli girişinde sekiz adet zarif sütun ve yüksek merdivenler bulunmaktadır (Bkz, Resim 2.5) tarihleri arasında ABD nin Philadelphia şehrinde inşaa edilen tapınak Pennsylvania Bankası olarak kullanılmaya başlanmıştır. (Bkz, Resim 2.6). Giriş cephesinde ince uzun sütunlar ve yüksek merdivenler yer Resim 2.4: Amsterdam Bankası (Roht, 2000, 64) Resim 2.5: Venedik Bankası (Roht, 2000, 67) Resim 2.6: Pennsylvania Bankası (Roht, 2000, 67) almaktadır. Binanın iç mekânında giriş holü, kubbeli geniş bir salon ve birkaç oda bulunmaktadır. Binanın giriş holünden sonra (1), kubbeli geniş salonda (2) müşteri

48 26 bekleme bölümü ve çalışma masaları yer almaktadır. Çalışanların bulunduğu geniş salonda mekân bölümlenmesi yoktur ve masalar düzgün sıralar halinde yerleştirilmiştir. Yönetici konum olarak diğerlerinden farklı yer ve mobilyalara sahiptir. Arka taraftaki odalarda ise depo (3) ve çalışma ofisleri (4) yer almaktadır (Bkz, Resim 2.7). Resim 2.7: Pennsylvania Bankasının, Zemin Kat Planı- İç Mekan Görünüşü (Early Office Museum, İlk banka yapıları halkın güvenini kazanmış tapınaklardır. Daha sonraları saraylar ve prens konutları bankaya dönüştürülmüştür. Bunun bir örneği Hindistan da 1843 yılında kurulan Madras Bankası dır (Early Office Museum, Binanın bir bölümü banka diğer bölümleri de devlete ait çalışma ofisleri yer almaktadır (Bkz, Resim 2.8). İç mekânda kemerlerle oluşturulmuş geniş salon ve bölümlenmiş odalar mevcuttur. Binanın doğu kısmı banka olarak kullanılmaktadır. Geniş salondan binanın doğu kısmına geçen koridor mevcuttur. Banka sadece geniş bir salon ve birkaç odadan oluşmaktadır. Geniş salondan odalara geçilebilmektedir. Geniş salonda çalışma masası ve ahşap ve camdan yapılmış bankolar yer almaktadır. Çalışma ofislerinde masa, sandalye ve dolaplar bulunmaktadır (Bkz Resim 2.9). Resim 2.8: Madras Bankası (Early Office Museum, Resim 2.9: Madras Bankası İç Mekân Görünüşü- Gişe Bölümü (Early Office Museum,

49 yılında Hollanda da kurulan Ness Bankası şehrin merkezinde yer almaktadır. Çok katlı olmayan yapı kübik bir planlamaya sahiptir. Kemerli bir girişe sahip olan bina üç kattan oluşmaktadır. İlk iki katında banka binası bulunmaktadır. Üçüncü katta ise özel kişilere ait ofisler mevcuttur (Bkz Resim 2.10). Bankanın içi yüksek pencereler ve geniş çalışma salonuna sahiptir. Çalışanlar işlerini birlikte yürütebilmek için bir arada çalışmaktadırlar. Mobilyalarda bu düzen doğrultusunda ard arda sıralanmıştır. Bankanın mobilyaları çekmeceli masalar ve engin dosya dolaplarından oluşmuştur. Salona açılan mekânlarda bankanın diğer çalışma ofisleri bulunmaktadır (Bkz Resim 2.11). ABD nin Philadelphia şehrinde yer alan First National Bank, 1900 yılında William Herman Rau tarafından inşa edilmiştir. Bankanın dış cephesinde çıkıntılı sütunlar ve geniş pencereler bulunmaktadır (Bkz, Resim 2.12). Banka iki kattan oluşmaktadır. İçerisinde on bir adet oda yer almaktadır. Zemin katta; girişte galeri boşluğu, geniş bir salon, 4 adet ofis, mutfak, çalışanların yemek odası ve wc ler bulunmaktadır. Birinci katta; toplantı odası, yönetici odası, 2 adet ofis, yöneticiye ait yemek salonu Resim 2.10: Ness Bankası Binası (Early Office Museum, Resim 2.11: Ness Bankasının -İç Mekân Görünüşü (Early Office Museum, Resim 2.12: First National Bank (Early Office Museum ve wc bulunmaktadır. Girişte galeri boşluğunda yer alan geniş salon görülmektedir. Salonda müşterilerin beklediği bölüm ve bankolar bulunmaktadır. Bankolar cam ve ahşaptan el işçiliğine dayalı olarak yapılmıştır. Bankolarla sınırlandırılmış alanda

50 28 çalışma bölümü bulunmaktadır (Bkz, Resim 2.13). Çalışma alanında ahşaptan yapılmış dört adet masa ve dosya dolapları yer almaktadır. Zeminde siyah-beyaz karolar kullanılmıştır. Tavanda ve duvar üzerinde elektrikli lambalar mevcuttur. Duvarlar sarı renkli boya ile boyanmış olup kullanılan ahşap mobilyalarla birlikte sıcak bir ortam oluşturmaktadır. Bu çalışma alanının arkasında birbiri ile bağlantılı dört adet ofis bulunmaktadır. Ofislerin içerisinde üç adet mevcuttur. ahşap masa ve dosya dolapları Dosya dolaplarının bir kısmının içi raflı olacak şekilde tasarlanmıştır. İç mekânda dışarı açılan geniş iki adet pencere yer almaktadır. Bu odalar bankolarda tamamlanmayan işlemlerin devam ettirildiği mekânlardır. Zeminde ahşap döşeme kullanılmıştır. Aydınlatma elemanı olarak tavanda elektrikli lambalar ile masa üzerinde gaz lambaları bulunmaktadır (Bkz, Resim 2.14). Çalışanların yemek salonlarında, dört adet sekiz kişilik yemek masası bulunmaktadır. Ahşaptan yapılmış masalar ve sandalyeler son derece basit tasarlanmıştır. Mekân yüksek pencereler ve tavana asılmış elektrikli lambalarla aydınlatılmaktadır. Duvarın bir metre yüksekliğindeki kısmı leke tutmaz duvar kağıdı ile kaplanmıştır. Duvarın geri kalan kısmı ise gri boya ile boyanmıştır. Gri boyalı duvar üzerinde tablolar ve saat bulunmaktadır. Zemin beton döşemeden oluşmaktadır (Bkz, Resim 2.15). Yemeklerin pişirildiği mutfak bu salona Resim 2.13: First National Bank, Banko Bölümü Görünüşü (Early Office Museum, Resim 2.14: First National Bank, Banko Arkası Çalışma Bölümü (Early Office Museum, Resim 2.15: First National Bank, Çalışanların Yemek Salonu (Early Office Museum, açılmaktadır. Mutfakta yemeklerin pişirildiği ocak ve davlumbaz yer almaktadır. Pişen

51 29 yemeklerin servisinin yapıldığı ahşap masa mekânın ortasında konumlandırılmıştır. Karşı tarafta ise üzeri beton tezgâh ile kirli tabakların yıkandığı lavabo bulunmaktadır. Tabakların, tencerelerin ve bardakların saklandığı çekmeceli ahşap dolap çıkış kapısına yakın konulmuştur. Zemin beton döşemeden oluşmaktadır. Zemin katta çalışanların yemek salonu ile mutfak kısmına geçişi sağlayan koridor bulunmaktadır. Koridor üzerinde çay servisinin yapıldığı küçük bir masa ve su sebili yer almaktadır. Birinci kattaki koridora ahşap merdivenle ulaşılmaktadır. Koridorda sekreterin bulunduğu masa ile müşterilerin beklerken oturması için koyulmuş bir adet bank bulunmaktadır. Üst kattaki odalar bu koridora açılmaktadır. Koridorların, zemini siyahbeyaz karolarla döşenmiştir. Duvarların bir metre yüksekliğindeki kısmı kahverengi şeritli duvar kağıdı ile kaplanmış, geri kalan kısmı ise sarı renkli boya ile boyanmıştır. Tavana asılı elektrikli lambalar ile aydınlatma sağlanmıştır (Bkz, Resim 2.16). Birinci katta yer alan ofislerde el işçiliğine Resim 2.16: First National Bank, Zemin Kat Koridoru (Early Office Museum, Resim 2.17: First National Bank, Yönetici Odası (Early Office Museum, dayalı ahşap masalar ve çekmeceli dikey dosya dolapları bulunmaktadır. Odalar ikişer ve üçer kişilik çalışma mekânı olarak düzenlenmiştir. Duvarlarda kahverengi duvar kâğıdı, zeminde ise ahşap döşeme kullanılmıştır. Yönetici odası diğer odalardan farklı düzenlenmiştir. Burada kullanılan donatılar daha gösterişlidir. Odada ahşaptan yapılmış gösterişli bir masa ve üzerinde elektrikli lambalar yer almaktadır. Masanın arkasında çekmeceli dolap, karşısında da önemli dosyaların incelendiği küçük bir masa bulunmaktadır. Mekânda kullanılan şömine sıcak bir ortam yaratmıştır. Duvarın yerden bir metre yüksek kısmı sarı renkli boya kalan kısmı ise kahverengi renkli boya ile boyanmıştır. Zeminde ahşap döşeme, tavanda ise, aydınlatma elemanı olarak son derece zarif bir avize kullanılmıştır (Bkz, Resim 2.17).

52 30 Yönetici odası il bağlantılı olan toplantı odasında on iki kişilik ahşap masa ve dikey ve yatay dosya dolapları yer almıştır. Mekândan yemek salonuna ahşap malzemeden yapılmış çift kanatlı kapı ile geçilmiştir. Yemek salonunda altı kişilik ahşap yemek masası ve bir adet servis masası mevcuttur. Toplantı odasının ve yemek salonunun yer döşemesinde kırmızı-beyaz renklerinde halı, duvarlarda ise kahverengi duvar kâğıdı kullanılmıştır. Tavanlarda elektrikli avize, duvarlarda ise elektrikli lambalar yer almıştır (Bkz, Resim 2.18). 19. yy ikinci yarısı- 20.yy başları arasında neo klasik yapılanma devam etmiştir. Yunan mabetlerini andıran sütunlu binalar ve iç mekân da kubbeli geniş salonların bulunduğu binalar banka olarak kullanılmıştır. Bunun örneklerinden biri de 1934 yılında yapılan İngiltere Bankası dır (Bkz, Resim 2.19). Daha önceleri tapınak olarak inşa edilen bina sonradan banka binası olarak kullanılmıştır (Aymelek, 2006, 5). Zemin katında, girişte geniş, yüksek tavanlı ve sütunların yer aldığı bir salon bulunmuştur. Bu salon içerisinde hızlı işlemlerin yapıldığı ahşap bankolar ve masalarından oluşan çalışma mekânın yer almıştır. Masalar grup çalışması sağlayacak şekilde yan yana ve arka arkaya sıralı olarak dizilmiştir. Çalışanlar hiyerarşik olarak bölümlerle birbirlerinden ayrılmamıştır. Mekân geniş pencerelerle, tavana, sütunlara ve duvarların üzerine asılmış elektrikli lambalar ile aydınlatılmıştır (Bkz, Resim 2.20). Resim 2.18: First National Bank, Yönetici Yemek Odası (Early Office Museum, Resim 2.19: Bank of England (Early Office Museum, Resim 2.20: Bank of England, İç Mekân Görünüşü (Early Office Museum,

53 31 Zemin katta, diğer çalışma ofisleri, bekleme odaları, dosya depolama odaları, yönetici odası, toplantı odası, para kasalarının olduğu odalar ve servis mekânları yer almaktadır. Ofislerde kullanılan ahşap malzemeden yapılmış mobilyalar; çekmeceli masalar, panolar, sandalyeler, müşteri bekleme bankları, raflı dikey ve yatay dolaplardan oluşmaktadır. Duvarlar beyaz ve gri renkte boyalarla boyanmış ve resimlerle süslenmiştir. Bankoların bulunduğu geniş salonun zemininde gri mermer döşeme, yönetici odası, toplantı odasında halı döşeme, çalışma ofislerinde karo mozaik döşeme, diğer ıslak mekân ve depolarda beton döşeme kullanılmıştır (Bkz, Resim 2.21). 20.yy başından itibaren tüm elemanların en basit ve sade halleriyle kullanımıyla ileri bir 1.Giriş Holü 2.Gişeler 3.Teras 4.Ofisler 5.Dosya Odası 6.Bekleme Odası 9. Para Kasaları 10. Arşivler 11. Ofisler 12. Ofisler 13. Servis Girişi 14. Servis Mekanları 7.Yönetici Odaları 15. Bahçe 8.Toplantı Odası Resim 2.21: Bank of England, Zemin Kat Planı (Early Office Museum, adım atılmıştır. 20 li ve 30 lu yıllarda para işleri ve enflasyonun düzensizliği nedeniyle banka bina tasarımına neredeyse hiç yenilik gelmemiştir. 50 li yıllarda banka binaları modern mimarinin yeni dili ve prensipleriyle yapılmaya başlanmıştır. Yüksek değerde iyi malzeme ve iyi detay çözümü söz konusuydu ve biçimsellik yayılmaya başlamıştı. Bu arada basit ve tekrarlanır cepheli binalar çoğalmaya başlamıştır. 60 lı yıllarda banka binaları insandan kopuk, katı, güçlü görünümlü, büyük boşlukları olan binalardı (Tarlan, 1996, 33). Bank of London and South America, 1959 yılında Clorindo Testa ve Sepra, Buenos tarafından tasarlanmıştır. Beton konstrüksiyonlu yapı Arjantin in önemli binaları arasında yer almaktadır. Bina şehrin en işlek ve yoğun olan şehir merkezinde konumlandırılmıştır. Dışa dönük olarak tasarlanan bina cephesi betonarme ön yüzeye sahiptir. Ön cephe binanın yukarısına doğru küp şeklinde çıkıntılı olarak devam etmektedir. Cephede büyük cam kullanılması gün ışığının bina içerine girmesini sağlamıştır. Yan cephelerde camlar oval beton bariyerleri içerisine gömülmüştür. Böylece dışarıdan gelen gürültünün ofislere ulaşmasını engellemiştir. Bina dikdörtgen bir plana sahiptir. Banka altı katlı binadan oluşmakta ve metre karelik alana sahiptir.

54 32 Binanın bodrum katında otopark, servis mekânları ve depolar yer almaktadır. Binanın zemin katında iç bahçe merdiven ve asansör daireleri yer almaktadır. Birinci katta müşteri bekleme salonu ve gişelerin bulunduğu çalışma alanı yer almaktadır (Marmot, 2000, 73). İkinci kat ve diğer katlarda bankaya ait ofisler bulunmaktadır (Bkz, Resim 2.22). 70 li yıllara kadar banka binalarında malzemenin gösterişli olması, etkileyiciliği öncelikli iken, sonraları yüksek kaliteli uzun süre dayanabilen ve kolayca işlenebilen malzemeler önem kazanmıştır (Tarlan, 1996, 35). Nicos Valsamakis tarafından 1985 yılında tasarlanan Alpha Bank buna örnek olarak gösterilebilir. Ebat anlamında gökdelenlerden çok daha küçük olmasına rağmen kısımları bağlamında onlar kadar iyi çözümlenmiş bir planlamaya sahiptir. Cephe yüzeyi gri panel kaplamadır. Cephede büyük camlar ve çıkıntılı kolonlar kullanılmıştır (Bkz, Resim 2.23). Alpha Bank ın genel merkez binasının bodrum katında; kasa dairesi, depolar, zemin katında; açık çalışma ofisi, bekleme mekanları ve merdiven-asansör daireleri yer almaktadır (Aymelek, 2006, 19). Üst katlarında ise; birer, ikişer, üçer kişilik ofisler, arşivler, kütüphane, yemek salonu, mutfak ve wc lerden oluşmaktadır. Binanın en üst kısmında; genel müdür odası, toplantı odası, konferans Resim Bank of London and South America, (Marmot, 2000, 73) Resim 2.23: Alpha Bank (Frankel, 2001, 51) salonu, genel müdüre ait yemek salonu ve wc ler bulunmaktadır (Frankel, 2001, 51). Son yıllarda ise banka binaları bankalar için bir prestij yarısı haline gelmiş genel merkez ofisleri için çağdaş, teknoloji ürünü, bankanın kimliğini yansıtan binalar tasarlanmaya başlanmıştır. Bunlardan örnek olarak Çin in Hong Kong şehrinde 1986

55 33 yılında Norman Foster tarafından tasarlanmış Hong Kong & Shanghai Bank Kulesini, örnek verebiliriz (Bkz, Resim 2.24). Bina kabuğunun kuzey güney cepheleri, manzara ve derin ofis hacimlerinin doğal aydınlatılma isteklerine yönelik olarak kütle boyunca şeffaf bırakılmıştır. Doğu batı cephesinde ise az sayıdaki şeffaf yüzeyler merdiven ve servis hücreleri ile gölgelenmiştir. Kuzey ve güney cepheler, kat yüksekliğini modül alan ve en alt kottan kule en üst kotuna kadar aynı görünümde devam eden hafif konstrüksiyon çift cam giydirme sistemidir. Her kat döşemesinde tekrar eden kedi yolu olarak da tanımlayabileceğimiz yatay bantlar, güneş kırıcı olma nitelikleri yanı sıra bakım onarım temizlik işleri için de kullanıldığından kuzey cephede de tekrar etmiştir. Güney cepheden elde edilecek ısı ve ışık kazanımının kontrolüne yönelik olarak çift cam arasına yerleştirilen jalüzilere, kuzey cephede yer verilmemiştir. Hongkong bankası, teknik olanakların sınırsızca kullanıldığı, binayı oluşturan sistemlerin ve her türlü yapı bileşeninin binaya özel tasarlandığı ve değişik ülkelerde üretildiği kendi endüstrisini oluşturmuş bir binadır. Resim 2.24: Hong Kong & Shanghai Bank Kuleleri ( kong sbc.building.html) Kütleden de algılanabildiği gibi strüktürel sistem son derece özgündür. Birbiri ile entegre çalışan dört kolonun oluşturduğu ve kat yüksekliği boyunca çaprazlarla desteklenen çelik düşey taşıyıcılar kendi içinde üç boyutlu bir kafes sistemini çağrıştırmaktadır. Bu üç boyutlu taşıyıcılar belirli katlarda asma makas ile birbirlerine bağlanmakta ve bu makaslar yine kütleden algılanabilmektedir. Her makas sistem askı çubukları aracılığı ile altındaki kat gruplarını taşımaktadır. Tip döşemeler, üç boyutlu kolon akslarında yer alan asma makasların askı çubuğuna bağlı ana taşıyıcılar arasında yapılan hafif bir ızgara, ölü kalıp ve ince bir beton tabaka ile oluşturulmuştur (Bilgin, 2004, 46). Plan düzlemdeki yalın dikdörtgenin, üçüncü boyutta parçalandığı bir kütle yaklaşımı vardır. Minimum sayıda taşıyıcı kullanma kaygısı ile oluşturulan taşıyıcı sistemin özelliklerini, kütle üzerinden okumak olanaklıdır. Ön üretimli hafif konstrüksiyon servis modülleri, doğu-batı cephelerindeki yerlerine her katta tekrar

56 34 edecek biçimde üst üste monte edilmiştir (Bkz, Resim 2.25). Hong Kong un aşırı sıcak ve nemli ikliminin getirdiği dezavantajlar, ciddi güneş kontrolü önlemleri ve üç boyutta bina kütlesiyle birlikte kurgulanmış bir atrium tasarımı ile hafifletilmeye çalışılmıştır. Bina içinde bir atrium kurgulanmış olmasına rağmen kütleden algılanmaması mimari bir tercihtir. Ofis blokları ile üstü kapanmış olan atriuma güneş kepçesi (sun scoope) kullanarak ışık alma becerisi, pek az binada rastlanan bir teknik yaklaşımdır. Kütledeki parçalanma tamamen yönetmeliklerin komşu binalara gölge düşürme sınırları içinde belirlenmiştir. Foster ın 47 katlı kuleyi bitirmek üzere özellikle kurguladığı helikopter pisti, seçtiği malzemeler ve yapı bileşenleri ile teknolojik bir gösterge halinde algılatmak istediği kütle, pek çok otorite tarafından başarıya ulaşmış olarak nitelendirilmektedir. Binanın zemin seviyesinde kente açılma isteği zemin katın boşaltılmasını ve giriş plazası haline dönüştürülmesini gerektirmiştir Birinci katta başlayıp, 11 kat boyunca devam eden atrium boşluğunun döşemesinin şeffaf çözümü nedeniyle zemin kattaki plazadan, atrium kolaylıkla algılanabilmektedir (Bilgin, 2004, 48) tamamlanan, Çin Bankası Kulesi, Ieoh Ming tarafından tasarlanmıştır. 315 metrelik bina uzunluğu tepesine yerleştirilen 2 direkle 370 metre olmuştur. 70 kattan oluşan bina dünyada en Resim 2.25: Hong Kong&Shanghai Bank Kuleleri, Zemin Kat Planı (Bilgin, 2004, 48) Resim 2.26: Bank of China (Frankel, 2001, 25) yüksek kuleler arasında 10. sırada yer almaktadır. 42. ve 70. katta halka açık bir seyir terası bulunmaktadır (Frankel, 2001, 25). Binayı oluşturan üç tane üçgen birbirlerinin yatay salınımlarını tutuğu için içeride düşey elemanlardan çok fazla tasarruf sağlanmıştır (Bkz, Resim 2.26).

57 35 Özellikle Amerika daki banka binalarının genel merkezleri oldukça ihtişamlıdır. Amerika Bankası Binası, ABD'ye bağlı Atlanta'dadır. Yüksekliği 312 metre olan bina dünyanın 23. yüksek gökdelenidir yılında tamamlanmıştır (Aymelek, 2006, 9). Yapımı 14 ay süren bu gökdelen Kevin Roche John Dinkeloo & Associates tarafından tasarlanmıştır. Cam ve çelik strüktürel yapıya sahip olan bina tepeye doru incelen bir kütleye sahiptir (Bkz, Resim 2.27). Bankada mekânlarda mahremiyete çok az önem verilmiştir, çalışma mekânları açık ofis şeklinde tasarlanmıştır. Geniş kolonsuz ofis katları son derece zarif ve esnek mobilyalarla donatılmıştır. Bankada toplantıların yapıldığı toplantı odaları ve çalışanların yeni çalışmalarını sunduğu ve konferans salonları bulunmaktadır (Frankel, 2001, 39). İç mekânda çalışanları ve müşterileri rahatlatacak şekilde açık kahverengi ahşap mobilyalar kullanılmıştır. Müşterilerin bekleme bölümü bankoların bulunduğu çalışma bölümünden zemine halı döşemesi ile ayrılmıştır (Bkz, Resim 2.28). Rocco Sen Kee Yım tarafından tasarlanan. City Bank 1992 yılında yapılmıştır. Çin in Hong Kong şehrinde yer almaktadır. Bina 205 metre yüksekliğinde olup 50 katlıdır (Aymelek, 2006, 10). Cam-çelik konstrüksiyonlu bina şehir merkezinde yer almaktadır. Son derece gösterişli bir yapıdır (Bkz, Resim 2.29). Üç kütleden oluşan binada banka ile beraber alışveriş merkezi, restorantlar, otel, iş Resim 2.27: Bank of America Corporate Center (Frankel, 2001, 39) Resim 2.28: Bank of America Corporate Center,-Bankolar ve Bekleme Alanı (Frankel, 2001, 39) Resim 2.29: City Bank, Hongkong (Frankel, 2001, 40)

58 36 merkezleri, mağazalar yer almaktadır. Banka girişinde gelen müşterileri ilgili bölümlere yönlendirecek şekilde bir çalışanın bulunduğu banko yer almaktadır. Giriş zemini temizlenmesi kolay olan beyaz seramik karo ile döşenmiştir. Mobilyalarda kullanılan ahşap giriş mekânına sıcak bir etki yaratmıştır (Bkz, Resim 2.30). Bazı çalışma alanları açık ofis şeklinde tasarlanmıştır. Çalışanlar iş prensipleri doğrultusunda birer, ikişer, üçerli olacak şekilde gruplandırılmıştır. Mobilyaların çoğuna tekerlek konulması, insanların mekânları kendi gereksinimlerine göre şekillendirilmelerine imkân vermektedir. Bazı bölümler diğerlerinden daha az esnektir ve kapalı ofis şeklinde tasarlanmıştır. Binada yöneticiler için özel ofisler bulunmaktadır. Binada çalışanların rahatlamak ve sosyalleşmek için küçük dinlenme alanları bulunmaktadır (Frankel, 2001, 42). Binada kullanılan malzemeler ahşap, laminant, seramik karolar, halı, cam vb. gibi son derece çeşitlidir (Bkz, Resim 2.31) yılında Normen Foster tarafından tasarlanan Commerzbank 259 metre yüksekliğinde olup 56 kattan oluşmaktadır. Almanya nın Frankfurt şehrinde yer almaktadır. Ekolojik sürdürülebilir bir bina olarak tasarlanmıştır metre karesi banka olan binada ayrıca alışveriş merkezi, mağazalar, restoranlar yer almaktadır. Üç cepheli kütle, her cephede üst üste dizili kat bloklarının arasına yerleştirilmiş gök bahçeleri ile parçalanmıştır (Bkz, Resim 2.32). Yapının genel planı, mimari grubun kendi tanımlaması ile, bir gövde ve üç taç yapraktan oluşmuştur. Resim 2.30: City Bank, Hongkong, Banka Girişi (Frankel, 2001, 40) ) Resim 2.31: City Bank, Hongkong, Açık Ofis (Frankel, 2001, 42) Resim 2.32: Commerzbank (Bilgin, 2002, 54)

59 37 Taç yapraklar bir atrium etrafında üçgen şeklinde kümelenmiş, ofis katlarıdır. Gövde ise, bu ofis katlarına ışık ve doğal havalandırma getiren, zeminden tepeye kadar yükselen bir atriumdur. Bu atriumun etrafında, her dört katta bir farklı yönlere bakan gök bahçeleri kurgulanmıştır. Üçgen planın kütleye tamamen yansıması ile ofis, bahçe ve üç köşede yer alan çekirdek çözümler rahatlıkla okunabilmektedir. Kütleden algılanmayan ancak, gök bahçelerin iç mekânda birleştiği atrium, tüm kule boyunca içeride devam etmekle birlikte, şeffaf bir döşeme ile olumsuz baca etkisine karşı 12 katta bir bölünmüştür. Cephede rüzgar bağlantılarından bağımsız, minimum eleman ve renk seçimi ile sade, ancak kavramsal olarak tüm yaklaşımları ile son derece özgün ve geleceğin binalarına ipucu veren, teknolojisi içinde saklı bir uygulamadır (Bkz, Resim 2.33). Bina strüktürel anlamda yalın bir binadır. Çünkü yapı parselinden kaynaklanan üçgen form üçüncü boyutta da statik açıdan rijit bir form olup, kütlede istenilen boşaltmalara izin vermektedir. Bu binada, yüksek bloklarda çok sıklıkla tercih edilen servis çekirdeği uygulaması vardır. Üçgen planın, ölü köşelerinde yer alan merdivenler, asansör kovaları ve tesisat şaftları aynı zamanda strüktürel çekirdekleri de oluşturmaktadır. Üç köşedeki çekirdeğin perde duvarları arasında yer alan kirişler ile kat döşemeleri ve gök bahçeleri kolonsuz olarak çekirdeklere taşıtılmaktadır. Üçgen şeklindeki merkezi atrium, kotlara göre değişik cephelere yerleştirilmiş ofis ve iç bahçeler ile çevrilmiştir (Bilgin, 2004, 54-55). Taipai 101 denilmesinin sebebi 101 katlı yapı olmasından dolayıdır. Taipei 101, Resim 2.33: Commerzbank, Plan (Bilgin, 2002, 54) Resim 2.34: Taipei 101 (Frankel, 2001, 56)

60 38 Chang Yong Lee & Partners tarafından Çin geleneklerine göre Asya tarzı bir yapı olarak tasarlanmıştır. Gerçek adı Taipei Finans Merkezi dir yılında yapımına başlanan Taipei yılında tamamlanmıştır. Yapının çatıya kadar olan yüksekliği 460 m'dir. En uç kısmına kadar olan yükseklik ise 509 m'dir. 91. katta yer alan teras sayesinde Taipei manzarasını rahatça izlemek mümkündür (Frankel, 2001, 56). Dünyanın 2. büyük kulesidir (Bkz, Resim 2.34) Türkiye deki Banka Binalarının Mimari Açıdan Tarihsel GeliĢimi Bu bölümde Türkiye deki bankaların mimari açıdan gelişimleri incelenmiştir. TC. Merkez Bankası (1975, Bursa), Pamuk Bank (1972, İstanbul), Yapı Kredi Bankası (1957, İstanbul), Halk Bank Genel Müdürlük Binası (1991, 2000, Ankara), İş Bankası Kuleleri (2000, İstanbul) binalarının özelliklerine göre; dış görünüşleri, iç mekânları ve planları incelenmiştir. Hepsinde ayrıntıya girilmesi mümkün olmadığından diğer bankaların sadece dış cepheleri ele alınmıştır. Türk mimarlık tarihinde banka yapıları ilk olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu dönemde banka yapılarının bankacılığın gelişimiyle birlikte yani 19. yüzyılda örnekleri görülmeye başlanmıştır denilebilir. Sarraflık ve bankerlik faaliyetlerinin olduğu Galata ve Karaköy semtleri dönemin bankacılık merkezleriydi. Osmanlı Bankası nın kurulmasıyla banka binaları da kendilerini göstermeye başlamıştır (Aymelek, 2006, 15). Bu dönemde 18. yüzyılın barok ve rokoko etkileri yerlerini önceleri neo- klasik üsluba bırakmış, sonra rönesans, barok tekrarı ve 1860 dan başlayarak ta seçmeci tutum, özellikle başkentteki Osmanlı mimarlığını geleneksel değerlerden giderek uzaklaştırmıştır. Türkiye de yaşayan gayrimüslim mimarların egemen olduğu Resim 2.35: Osmanlı Bankası Karaköy Şubesi (Aslanapa, 2004, 23) mimarlık ortamı yüzyılın son yıllarında Avrupa dan getirilen mimarlarca da paylaşılmıştır yılında Alexandre Vallaury tarafından tasarlanan Osmanlı Bankası aşırı süslü ve neo-klasik cephesiyle dönemin simgelerinden biridir (Aslanapa, 2004, 23).

61 39 Tüm dünyada uygulanan geniş salon ve sütun örneklerini yine burada da uygulamıştır (Bkz, Resim 2.35). Bu döneme örnek olarak, bugün Yapı Kredi Bankası tarafından kullanılan Deutsche Orient Bank binası, T.C. Ziraat Bankası Cağaloğlu şubesi ile Sümerbank binası verilebilir. Ancak bankacılık sektöründeki değişimle birlikte bu yapıların iç mekânlarında özgünlüğü bozan değişikliklere gidilmek zorunda kalınmıştır. Ziraat Bankası nın 1863 te kurulması ve Anadolu nun birlikte her bölgesine ulaşma çabaları banka mimarisinin büyük kentler dışına da yayılmasını sağlamıştır. Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte bankalar da faaliyetlerini başkentte yoğunlaştırmışlardır. Özellikle Osmanlı Bankası, Türkiye İş Bankası ve Ziraat Bankası binaları I. Ulusal Mimarlık Döneminin en belirgin özelliklerini yansıtmaktadırlar. Bu özellikler girişlere özel bir önem verilmesi, mermer sütunlar, çini panolar, madeni bezemeler, çıkmalardır. Bina köseleri de kule biçiminde yükseltilerek vurgulanmıştır (Aksoy, 1987, 45). Bu dönemde özel önemi olan cephe tasarımından sonra plan tasarımına geçilmektedir (Bkz, Resim 2.36) yılında Giulio Mongeri tarafından tasarlanan Osmanlı Bankası Merkez Şubesi ulusal mimarlık alanında yapılmış olan ilk binadır. Giriş, köşede değil, yan cephededir. Yapının yalnız giriş cephesi simetriktir. Tüm öğeler simetri aksının iki yanına sıralanmıştır (Aymelek, 2006, 17). Diğer cepheler ise gerisinde barındırdığı işleve göre şekillenmiştir (Aksoy, 1987, 46). Cephe malzemesi olarak taraklanmış taş seçilen yapıda Osmanlı mimarlığının pencere düzenleri ve cephe süslemeleri görülmektedir (Bkz, Resim 2.37). Resim 2.36: Osmanlı Bankası (1926) ve Eski Vakıflar Bankası (1930), İzmir (Aksoy, 1987, 45) Resim 2.37: Osmanlı Bankası Merkez Şubesi, Ankara,1926 (Aksoy, 1987, 46)

62 40 Mongeri tarafından 1929 yılında tasarlanan Türkiye İş Bankası Merkez Binası nda giriş hem yuvarlatılmış köşeden hem de yan cephedendir. Cephede hem batı hem de Osmanlı mimarlığının etkileri görülmektedir (Bolay, 1991, S.5, 55). Yapı rönesans üslubunda zemin, üst üç kat ve en üst kat olarak üç bölüme ayrılmıştır (Bkz, Resim 2.38) yılında yapılan Ziraat Bankası Genel Müdürlük Binası da Mongeri nin tasarımıdır. İlk ulusal mimarlık döneminin karakteristik yapılarından olan banka binasında köşe kuleleri, cephede dikey girintiler, geniş saçaklar farklı türde kemerli pencereler, Osmanlı ve Selçuklu da kullanılan süsleme motifleri kullanılarak dönemin özellikleri yansıtılmıştır (Bkz, Resim 2.39). Resim 2.38: Türkiye İş Bankası Merkez Binası, Ankara, 1929 (Bolay, 1991, C.5, 54) Geniş mermer kaplamalı holler, yüksek tavanlar, kemerler, ayna ve kristal camlar, renkli vitray cam ve çini süslemeler gibi ayrı özelliklere ve estetik güzelliklere sahip Genel Müdürlük Binası, Ankara nın karakteristiğini çizen sayılı sembollerinden birisi olmuştur. 30 lu yıllarda Resim 2.39: Ziraat Bankası Genel Müdürlük Binası, Giulio Mongeri, Ankara,1929 (Anonim,1998, 8) ulusal mimarlık döneminin etkisinin azalmasıyla birlikte yapılardaki karakteristik özelliklerde farklılık göstermeye başladılar (Aymelek, 2006, 19). Yaşanan ekonomik krizle birlikte yerel bankalar ortadan kalkmaya başlamış ve dönemin bankacılık sektörü devlet bankalarının kontrolüne girmiştir. Bu dönemde yapılar hangi amaca hizmet edeceklerse, buna göre biçimlendirilmeye başlanmışlardır (Anonim, 1998, 12). Cephelerdeki yoğun bezemeler kaldırılarak yerine yalın cepheler tercih edilmiştir. Betonarme iskelet sistemi giderek yoğun kullanılmaya başlanmış ve kübik kütle anlayışı, geniş cam cepheler, serbest bir tasarım, düz çatılar tasarımlara egemen olmaya başlamıştır. Holzmeister in 1931 yılında tasarladığı T.C. Merkez Bankası Binası bu farklılığa en iyi örneklerden biridir (Anonim, 1952, 49-50). Cephede simetrik

63 41 düzen, anıtsal giriş, tas kaplama dış yüzeylerin yanında aynı büyüklükteki yalın pencere dizileri de görülmektedir (Bkz, Resim 2.40) yılında Martin Elsaesser in tasarladığı Sümerbank Genel Müdürlük Binası ise uluslararası mimarlık ilkeleri izleri taşımaktadır. Bina eliptik bir giriş holüne göre simetrik tasarlanmıştır. Tek, üçlü ve dörtlü olarak yerleştirilen pencerelerin ortalarındaki gölgelikler yüzeylerde gölge-ışık etkileri yaratmaktadır (Bolay, 1991, S.5, 52). Uluslar arası yaklaşımın yanında, alçak bloğun geniş saçakları daha sonraki yılların ikinci ulusal mimarlık akımını hatırlatmaktadır (Bkz, Resim 2.41). 50 li yıllardan itibaren mimarlıkta devingen bir döneme girilmiştir. Birçok farklı tutum aynı anda gelişim göstermeye başlamıştır. Bunlar, Rasyonalist- Pürist Anlayış, Brütalist Anlayış, Bağımsız Biçim Arayışları, Geleneksel Mimarlık Değerlerinin Yeniden Yorumlanması olarak sıralanabilir (Aymelek, 2006, 20) yılında, Emin Onat tarafından tasarlanan Yapı Kredi Bankası Bursa Şubesi nde kullanılan malzemeler ve yapının genel karakteri açısından bir sadelik, sakin bir uslüp söz konusudur. Betonarme yapıda taşıyıcı kolonlar cepheye yansıtılarak aralarda kalan boşluklar pencere olarak değerlendirilmiştir. Pencereler beton pervazlarla çevrelenmiş ve cepheye pencere boşluk oranlarıyla ritm kazandırılmıştır. (Anonim, 1949, 98-99). Cephede geniş saçaklar kullanılmıştır. (Bkz, Resim 2.42). Resim 2.40: T.C. Merkez Bankası Binası, Holzmeister, Ankara, 1931 (Anonim,1952,48) Resim 2.41: Sümerbank Genel Müdürlük Binası, Ankara 1937 (Bolay 1991, 51) Resim 2.42: Yapı Kredi Bankası, Bursa Şubesi, 1948 (Anonim, 1949, 97)

64 42 İş Bankası Bursa Şubesi 1950 yılında inşa edilmiştir. Tasarım Arif Hikmet Holtay a aittir. Binanın üst katları lojman olarak kullanılmaktadır. Cephe düzeninde lojman katları da işyeri görüntüsünde tasarlanmıştır. Yapı köşe binasıdır ancak giriş ön cepheden, zemin katın geriye çekilmesiyle oluşturulan kolonatlı kısımdan verilmektedir. Üç kat boyunca kullanılan balkon en üst katta kemerli kolonatla bitirilmiştir (Anonim, 1951, ). Cephe kaplama malzemesi olarak taş tercih edilmiştir (Bkz, Resim 2.43). Şevki Vanlı tarafından tasarlanan Bursa Merkez Bankası binası 1965 yılında yapılmıştır. Banka ve lojman gibi iki farklı kullanım tek bir yapıda çözülmüştür. Cephede üst katlarda kapalılık, alt banka katlarında büyük açıklıklar vardır. Yapı derinliği olan parçaların tekrarıyla oluşmuş, bu parçalarda özel bir ritim düzenlenerek tasarlanmıştır (Sağdıç, 2008, 66). Cephedeki boşluklar, derinlikler, üçüncü boyut değerlerini güçlendirmiştir (Bkz, Resim 2.44). Taşıyıcılar, içerde ve dışarıda brüt beton duvarlar beyaz sıva, ve doğramalar alüminyumdur. Galerinin merdiven korkulukları ve tavan kaplaması ahşaptır. Döşemeler çoğunlukla taştır (Sağdıç, 2008, 67). Kolon yinelemeleriyle kurulan ritm, doluluk ve boşluklarla oluşan armoni, derin gölgeler tasarıma güç kazandırmıştır (Bkz, Resim 2.45). Resim 2.43: İş Bankası Bursa Şubesi, 1950 (Anonim, 1951, 233) Resim 2.44: Merkez Bankası Bursa Şubesi, 1965 (Sağdıç, 2008, 66) Resim 2.45: Merkez Bankası Bursa Şubesi, İç Mekan Görünüşü, Galeri Boşluğu (Sağdıç, 2008, 67)

65 43 Binanın zemin ve birinci katında banka şubesine ait birimler çözülmüştür. Zemin katta gişeler, ofisler ikinci katta; çalışma ofisleri, yönetici odası, toplantı odası, yemek salonu çözülmüştür. İkinci ve üçüncü katlarda bankaya ait lojman çözülmüştür (Sağdıç, 2008, 68). Banka ve lojmanların girişi ayrı düşünülmüştür (Bkz, Resim 2.46) yılında Doğan Tekeli- Sami Sisa tarafından tasarlanan Pamuk Bank Binası İstanbul da İstiklal Caddesi nin Galatasaray Lisesine bakan köşede konumlandırılmıştır. Cephelerde, İstiklal Caddesi nin tarihi yapılarından oluşan karekteri ile ölçü düzeni bakımından uyum içinde kalacak şekilde çağdaş bir anlatım içindedir (Tekeli ve Sisa, 2000, 105). Koyu kiremit rengi prizmatik prekast cephe elemanları ve aynı renkte doğrama, tek renk ve tek malzeme etkisi yapmış ve prizmaların sağladığı ışık ve gölge ile plastik etkisi sağlanmıştır (Bkz, Resim 2.47). Binada düşey sirkülasyon alanı arsanın gerisinde çözülmüştür. Merkez şube alttaki ilk üç katta bağımsız bir girişle çözülmüştür. Genel müdürlük girişi yan sokaktan merdiven ve asansöre yakın özel giriş ile şube girişinden ayrı çözülmüştür (Tekeli ve Sisa, 2000, 107). Şubeye tahsis edilen ilk üç kat, aralarında görsel bütünlük sağlayacak şekilde içte yer yer galeriler, boşluklarla birbirine bağlanmıştır (Bkz, Resim 2.48). Resim 2.46: Merkez Bankası Bursa Şubesi, Banka Zemin Kat Planı (Sağdıç, 2008, 68) Resim 2.47: Pamuk Bankası İstanbul Şubesi, 1972 (Tekeli ve Sisa, 2000, 105) Resim 2.48: Pamuk Bankası Zemin, Birinci ve İkinci Kat Planları (Tekeli ve Sisa, 2000,107)

66 44 Tasarımı 1960 larda yapılan ancak 1972 yılında inşa edilen Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Genel Müdürlük Binası nda mermer kaplı yatay bantlar kullanılmış, batı güneşi füme alüminyum bantlarla gizlenen jaluzilerle önlenmiştir (Ayarlıoğlu, 1998, 47). Yapı temel geometrik biçimleniş, büyük ölçüde cam ve alüminyum malzeme kullanımı ve modüler cephe düzeni ile Rasyonalist- Pürist anlayışın izlerini taşımaktadır (Bkz, Resim 2.49). Akbank Genel Müdürlük Binası 1970 Resim 2.49: Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Genel Müdürlük Binası, Metin Hepgüler, İstanbul, 1972 (Ayarlıoğlu, 1998, 47) yılında Sedat Hakkı Eldem tarafından tasarlanmıştır. Cepheye suni tas kaplı betonarme bir strüktür hakimdir. Yapı enternasyonel mimarlık anlayışının etkisinde kalmış ve cephedeki modüler sistemi, cam- alüminyum uygulamaları ve temel geometrik düzenlemesi ile dönemin özelliklerini yansıtmaktadır (Aslanoğlu, 1980, 33). Binanın dıştan gece görüsünde düzenli ve aynı renkte bir ışık paylaşımının sağlanılmasına çalışılmıştır Aymelek, 2006, 22). Büyük büroların bu şekilde aydınlatılmaları Türkiye de ilk defa uygulanmıştır (Bkz, Resim 2.50) yılında Cengiz Bektaş tarafından tasarlanan yapıda iklim ve güneşlenme özellikleri tasarıma yol gösterici olmuştur. Yapı birinci kattan itibaren geri çekilmiş ve kolonlarla taşınan döşemeler sayesinde derin gölgeler oluşturulmuş. Kullanılan suni tas parapetlerle yatay etkisi arttırılmıştır. Yapının ortasındaki atrium doğal havalandırmayı sağlamaktadır (Aslanoğlu, 1980, 51). Yapı yapıldığı yıllarda etkisini gösteren yerel-bölgesel şartların enternasyonel tekniklerle yorumlanması akımından etkilenmiştir (Bkz, Resim 2.51). Resim 2.50: Akbank Genel Müdürlük Binası, İstanbul, 1970 (Aslanoğlu, 1980, 33)

67 yılında yapılan Yapı ve Kredi Bankası Şubesi Doğan Tekeli-Sami Sisa tarafından tasarlanmıştır. Yapı Aksara ya doğru gelirken Valide Camii nin karşısına gelen iki yanı kapalı bir arsaya inşaa edilmiştir.yedi kat yüksekliteki yapının zeminden itibaren ilk üç katı banka şubesinden, üstte kalan dört katıda kiralık bürolardan oluşmaktadır (Aymelek, 2006, 23). Kiralık büroların pencere elemanları küçük tutulmuş, suni taş sövelerle, parapet içine gömülen bir seramik motifi sayesinde detay ve doku yönünden zenginleştirilmiştir (Tekeli ve Sisa, 2000, 121). Dış banka şubesi, özellikle üç katlı iç hacmin belirtilmesi suretiyle kiralık bürolardan farklı bir biçimde anlatılmıştır (Bkz, Resim 2.52). Resim 2.51: Merkez Bankası Denizli Şubesi, 1975 (Aslanoğlu, 1980, 51) Banka girişi ve büroların girişi ayrı düşünülmüştür. Banka girişi dış mimariye yansıyan, dıştan okunan üç kat yükseklikteki iç mekan ile katlar arasında görsellik ve fonsiyonellik sağlamıştır (Tekeli ve Sisa, 2000, 122). Böylece banka girişi ferahlık kazanmıştır (Bkz, Resim 2.53). Resim 2.52: Yapı ve Kredi Bankası, İstanbul Aksaray Şubesi,1977 (Tekeli ve Sisa, 1994, 121) Resim 2.53: Yapı ve Kredi Bankası, Banka Girişi (Tekeli ve Sisa, 1994, 122)

68 46 Şubenin kasa daireleri, personel soyunma odaları ve yemek odaları bodrum katta yer almıştır. Arka cephede zemin kattan başlayıp bodrum kata kadar inen küçük bir bahçe bodrum kattaki yemek salonuna ışık ve canlılık kazandırmıştır (Bkz, Resim 2.54) yılları arasında inşa edilen İş Bankası Genel Müdürlük Binası dönemin brütalist anlayışının etkilerini taşımaktadır. Brüt beton olarak yapılan yapı içeride taşıdığı fonksiyonları dışa yansıtmaktadır. Cephede hiç dik açı kullanılmaması dikkat çekicidir (Sözer, 1973, 423). Türkiye de ekspresyonist anlayışın tek örneği kabul edilebilir (Bkz, Resim 2.55). 80 li yıllarda mimarlarımız dışa açılma imkânına sahip olmuş ve dış kaynaklı yapı malzeme ve elemanlarından yararlanmaya başlamışlardır. Alüminyum cephe kaplama elemanları, plastik esaslı şeffaf ve yarı şeffaf örtü elemanları, reflektif cam, renkli cam ve birçok yapı elemanı kolaylıkla ülkeye getirilebilmiştir. Bu değişiklik banka binalarında da kendini göstermeye başlamış, teknolojik ürünlerin banka binalarında prestij sağlama amaçlı kullanımı artmaya başlamıştır. Özellikle büyük şehirlerdeki güç gösterisi yarısı gökdelenlerin sayısının sürekli artmasına, ana kütle dışında kompleksler halinde inşa edilmesine yol açmıştır yılında tasarlanan Akbank kulesi, yerel kimlik kaygısı duymayan, uluslar arası kimlik çabası içinde olan yapılardan biridir. Çelik Resim 2.54: Yapı ve Kredi Bankası, Zemin ve Birinci Kat Planları (Tekeli ve Sisa, 1994, 123) Resim 2.55: İş Bankası Genel Müdürlük Binası, (Sözer, 1973, 423) Resim 2.56: Akbank Kuleleri, Sabancı Center, H. Tümay, A. Böke, İstanbul, 1982 (Bolay, 1991, 54) konstrüksiyon teknolojisinin en son yeniliklerinin bir arada kullanıldığı yapı, yeni gelecek teknolojilere de açık bir alt yapıya sahiptir (Bolay, 1991, 54). Cephesinde Türkiye de ilk kez uygulanan yarı panel sistemi kullanılmıştır (Bkz, Resim 2.56).

69 47 Bugün Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı olarak kullanılan, mimar Doğan Tekeli tarafından tasarlanan Halk Bankası Genel Müdürlüğü Binası yılları arasında inşa edilmiştir. Ankara da İsmet İnönü Bulvarı nın Konya Yolu kavşağına yakın bir noktada konumlandırılan yapının simgesel bir özellik taşıması amaçlanmıştır. Yapıdaki oyulmuş biçim ve bunu çevreleyen strüktürel elemanlar kapı imgesi oluşturmaktadırlar. Yapı geleneksel mimarinin biçim ve süslemelerinden esinlenerek postmodernist bir anlayışla tasarlanmıştır (Bkz, Resim 2.57). Binanın dışına açılmış dikdörtgen kutu oyularak, gölge, gölge-ışıkla sigesel yeni bir biçim elde edilmiştir. Yapının bir başka özelliği de doğu cephesinde yer alan büyük oyulumun yer yer asma bahçelerle kesilmesidir. Bu bahçeler yeşili yapı içine çekerek daha insanca çalışma ortamı yaratmıştır (Tekeli ve Sisa, 2000, 175). Ana yapı dışındaki diğer yapıların arsaya yerleştirilmelerinde, bu yapının işlevsel ilişkileri kadar, dış mekanlardaki yaşantının düzenlenmesi de gözönüne tutulmuştur. Geleneksel yapılarımızda, sokaktan yapıya geçerken kullanılan dış avlu, ön bahçe gibi mekanlar burada kademeli olarak kullanılmıştır. İnönü Bulvarı ndan yapıya geçişte üstü örtülü bir dış kapı geçildikten sonra, arsaya dik, iki yanı ağaçlı davetkar bir iç yola girilmekte buradan ana yapı, banka şubesi, anıt ve çevre duvarın çevrelediği kare planlı bir ön avluya Resim 2.58: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Ankara, Dış Mekân Görünüşü (Tekeli ve Sisa, 2000, 177) gelinmektedir. Ön havluyu yerden yaklaşık bir metre yükseklikte geniş bir yansıma havuzu renklendirmiştir (Tekeli ve Sisa, 2000, 177). Bu havluda, geliş yoluna göre doksan derece dönülerek genel müdürlük binasının simgesel nitelikteki yüksek giriş holüne, hazırlayıcı ve ölçek verici öğeler, baldaken ve rüzgarlıktan geçilerek girilmektedir (Bkz, Resim 2.58). Resim Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Ankara, (Tekeli ve Sisa, 2000, 175)

70 48 Dış alan düzenlemesinde bir başka düşünce, topoğrafyadan yararlanarak arsanın ortasında dışa göre çökeltilmiş bir iç yaya mekanı yaratılmasıdır. Bu mekan bütün çalışanlar için rekreasyon alanı işlev kazanırken, ayrıca su elemanları, mekan çerçeveleri açık amfi, aydınlatma elemanları gibi öğelerle biçimsel, görsel yönden zenginleştirmektedir. Personel girişinden başlayarak, otopark, tamir atelyeleri, mutfak girişleri gibi tüm servisler kuzey yönünde, ana girişe göre arkada kalan bir omurga yola asılarak çözümlenmiştir (Bkz, Resim 2.59). Çok amaçlı oditoryum, Halk Bankası çalışanlarına hizmet verecek lokal ve misafirhane binası, banka yüksek bloku batısındaki çökertilmiş yaya alanı çevresine karşılıklı ve simetrik olarak yerleştirilmiştir (Bkz, Resim 2.60). Yapının düşey ulaşım çekirdeğine, çeşitli katlarda farklı işlevlerin bağlanması iyi işleyen bir plan şeması sağlamıştır. Ana giriş katı, bir alt katta personel dinlenme salonu, ana kafeterya, otopark, otoparktan yapıya girişler, daha altta tesisat katları, arşivler, kasa daireleri, üst katlarda yönetim büroları ve toplamı metrekareyi bulan banka birimleri hep bu çekirdeğe kısa yoldan bağlanmıştır (Bkz, Resim 2.61). Resim 2.59: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Ankara, Dış Mekân Görünüşü (Tekeli ve Sisa, 2000, 178) Resim 2.60: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Zemin Kat Planı (Tekeli ve Sisa, 2000, 179) Resim 2.61: Halk Bankası Genel Müdürlüğü, Birinci Kat Planı (Tekeli ve Sisa, 2000, 179)

71 49 Farklı bir tasarım yapma çabası görülen Şekerbank Genel Müdürlük Binasında cephede farklı açılardaki cam yüzeylerle boşaltma yapılmıştır (Okay, 1999, 127). Görsel amaçlı tasarımı tamamlayıcı nitelikteki çelik makasla bina bitirilmiştir. (Bkz, Resim 2.62). Arolat Mimarlık ın tasarımı olan Vakıflar Bankası Ege Bölge Müdürlüğü klasik mimari kompozisyonları çağrıştıran cephe düzeni, biçimsel ve figüratif elemanlar ve örüntüleri içeren detaylardan oluşmaktadır. Yapıda Post- Modern anlayışın ortaya koyduğu kolaj nitelikli eklektizm ve imaj kavramları belirgin özelliklerdir. Tekrar yoluyla oluşturulan simetrik bir ön cephe ve bu simetriyi bozan bir köşe düzenlemesinden oluşmaktadır (Ayarlıoğlu, 1998, 35). Cephede tarihsel elemanlara atıfta bulunulmuştur (Bkz, Resim 2.63). Osmanlı Bankası İdare Merkezi, yılları arasında iki aşamalı olarak inşa edilmiştir. Oyakbank tarafından kullanılan banka şimdi Ingbank tarafından kullanılmaktadır (Ayarlıoğlu, 1998, 42). Çağdaş bir tasarım örneği olan yapı, kübik biçimde tasarlanmış ve giydirme cephe kaplanmıştır (Bkz, Resim 2.64). Pamukbank Genel Müdürlüğü mevcut bir banka müdürlüğü binasıdır. İşlevsel ihtiyacı karşılayabilmek için ilave edilen iki kat, yapıya Genç Pamukbank sloganını da yansıtacak şekilde modern yöntemlerle uyumlandırılmıştır. Pamukbank tarafından kullanılan banka şimdi Halkbankası tarafından kullanılmaktadır Son iki katta, duvar pencere düzeni devam ettirilmiş, Resim 2.62: Şekerbank Genel Müdürlük Binası, Ankara, (Okay, 1999, 127) Resim 2.63: Vakıflar Bankası Binası, Emre Arolat, İzmir, (Ayarlıoğlu, 1998, 35) Resim 2.64: Osmanlı Bankası İdare Merkezi (Ingbank), (Ayarlıoğlu,1998,42)

72 50 renkli alüminyum ve reflektif cam kullanılmıştır. Tekdüzelikten kaçınmak için, plastik biçim ve farklı renk arayışlarıyla etkin ve simgesel oluşumlar gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Yeni biçimler oluşturulurken banka amblemindeki pamuk kozasından yola çıkılmış, cephe mimarisinin etkin unsuru olarak kullanılmıştır (Anonim, 2000, 47). İlave kısmın mevcut yapıya bağlantısı cephe boyasında oluşturulan bir gölge il kuvvetlendirilmeyen çalışılmıştır (Bkz, Resim 2.65). Doğan Tekeli-Sami Sisa tarafından tasarlanan ve 1996 yılında Tepe İnşaat tarafından Resim 2.65: Pamukbank Genel Müdürlüğü, (Halkbankası Binası) Birleşmiş Mimarlar A.Ş., İstanbul, 1990 (Anonim, 2000, 47) inşa edilmeye başlanılan İş Bankası Kompleksi, üç binadan oluşmaktadır. İş bankası Genel Müdürlüğü, yapının her yönden algılanmasına olanak sağlayacak bir noktada, Büyükdere Caddesi ve İkinci Boğaz Köprüsü giriş yolunun köşesindeki yerinde almaktadır. Akıllı bina olarak tasarlanan kuleler, dikdörtgen bir tablanın üstünde yükselmektedirler. Kulelerden en büyüğü Türkiye nin en yüksek kulesi unvanına sahiptir (Tekeli ve Sisa, 2000, 261). Yapıda giydirme cephe kullanılmıştır. Cephelerde tüm cam kaplama yerine kısmen taş kaplamalar kullanılmıştır(bkz, Resim 2.66). Resim 2.66: İş Bankası Kuleleri (Tekeli ve Sisa, 2000, 261) Yüksek bloklar üç katlı yatay bir kitleye oturmaktadır. Yapının büyük kısmında; Banka Merkez Şubesi, personel girişi, bankaya ait yediyüzelli kişilik toplantı salonu, sergi salonu ve benzeri servisler bulunmaktadır (Tekeli ve Sisa, 2000, 263). Ayrıca zemin ve birinci bodrum katta; banka ve iştiraklerinde, kiralık bürolarda çalışan personele ve yakın çevreye hizmet verecek küçük bir çarşı ünitesi düzenlenmiştir. Banka personeline ait yaklaşık bin kişilik büyük kafeterya birinci bodrum katta

73 51 bulunmakta, ancak bütün bir yüzü ile Büyükdere Caddesi yönüne düzenlenen yeşil bahçeye açılmaktadır (Bkz, Resim 2.67) yılında tasarlanan Finansbank İzmir Bölge Müdürlüğü Binası, cephe ifadesinde, işleve paralel olarak net, yalın ve güçlü bir anlayışla biçimlenmiş olup, estetik ve teknik çözümlerin birlikte ele alındığı ayrıntılarla üretilmiştir. Yapı, planlama ilkesi gereği yan binalara dayanmış sağır yüzeylere servis ve kapalı büro birimlerini, araya da açık büro birimlerini yerleştirerek tek bir hacimde çözülmüştür (Anonim, 2005, 85). Ön cephede taş Resim 2.67: İş Bankası Kuleleri, İstanbul, Zemin Kat Planı (Tekeli ve Sisa, 2000, 263) kaplama çerçeve boyunca yapıyı oluşturan üç farklı program dışarıya yansıtılmıştır. Giriş ve asma katın yüksekliği boyunca düz camdan oluşan bir cephe, çıkma hattını kullanarak büro hatları boyunca dışarı taşan ve yatay çizgilerle bölünmüş yeşil camlarlar kaplı giydirme cephe ve çerçevenin altında boşaltılarak geri çekilmiş yemekhane terası mevcuttur (Bkz, Resim 2.68). Halk Bankası yerini Hazine Müşteşarlığı na devretmek zorunda kalınca, yeni bir yapı yaptırmak zorunda kalmıştır. Ankara da Resim 2.68: Finansbank İzmir 2000 de hizmete giren Halk Bankası Genel Bölge Müdürlüğü Binası, Sibel Dolakay Bozer, Boran Ekinci, Müdürlüğü, MNG Holding e bağlı Günal İnşaat İzmir, 2000 (Anonim, 2005, 85) tarafından inşa edilmiştir. Doğan Tekeli-Sami Sisa tarafından tasarlanan bina Ankara nın girişi, Eskişehir yolu üzerinde Anadolu Bulvarı ve Söğütözü caddelerinin ortasında yer almaktadır. Cephede koruyucu boya kaplamalı brüt beton olarak düşünülmüştür (Aymelek, 2006, 30).

74 52 Plan kurgusu bakımından eskisinin benzeri olmakla beraber, dört köşedeki kulelerde, yan yüzeylerde, asma bahçeleri taşıyan strüktürde ve çatıda farklı; daha serbest daha zengin biçimler yer almıştır (Bkz, Resim 2.69). Yapı üç binadan oluşmaktadır. Genel Müdürlük Binası, Bilgi İşlem Merkezi, Banka Merkez Şubesi, ve Oditoryum, oval biçimli bir merkezi alanın çevresine yerleştirilmiştir (Bkz, Resim 2.70). Bu alana her iki yanı ağaçlıklı, çekici yollarla ulaşılmaktadır. Ana blok 35 kattan oluşup 68 bin 244 metrekarelik kullanım alanına sahiptir. Personel kapasitesi 2 bin 100 dür (Tekeli ve Sisa, 2000, 183). Resim 2.69: Halk Bankası Genel Müdürlük Binası, Ankara, Doğan Tekeli-Sami Sisa, 2000 (Tekeli ve Sisa, 2000, 181) Dört bodrum katında arşiv, mutfak, depo, kazan dairesi, tesisat odaları, personel girişi, yemekhane, pastane ve sergi alanı vardır. Zemin, 1, 2 ve 3. katlar ise yönetim katları. 4. kat dinlenme ve yemek salonu, 5. ve 28. katlar tesisat katları, katlar büro katları, 27, 29 ve 30. katlar ise özel çalışma ve toplantı odaları ile mutfak ve yemek salonu olarak kullanılmaktadır. (Bkz, Resim 2.71). Resim 2.70: Halk Bankası Genel Müdürlük Binası, Perspektif (Tekeli ve Sisa, 2000,183) İstanbul da Levent te yer alan Garanti Bankası Genel Müdürlüğü olarak kullanılan binanın yapımına 1997 de başlanmış, 2002 de bitmiştir. Mimar Randolf Gerner tarafından tasarlanmıştır. 21 katlı bina, metre yüksekliktedir. Yapının 6 yolcu ve bir yük asansörü vardır. Yaklaşık 1400 kişinin çalıştığı Resim 2.71: Halk Bankası Genel Müdürlük Binası, Birinci Kat Planı (Tekeli ve Sisa, 2000, 185)

75 53 banka, 560 araçlık otoparka sahiptir. Tamamen depreme dayanıklı olacak şekilde tasarlanmıştır. Dışarıdaki taze havayı içeri kolayca alabilecek şekilde tasarlanmıştır. Çalışanların temiz hava soluyamamaktan dolayı yaşadıkları sağlık ve psikolojik sorunlarını engellemek için panjurlu giydirme cam cephe sistemi yapılmıştır (Ayarlıoğlu, 1998, 99). Ayrıca içeride duman tahliye sistemi düşünülmüştür. Tümüyle engelliler düşünülerek tasarlanan binada merdivenlerde tekerlekli sandalyeler için rampalar yer almaktadır (Bkz, Resim 2.72). Resim 2.72: Garanti Bankası, İstanbul Bölge Müdürlüğü Binası, Randolf Gerner, İstanbul, 2002 (Ayarlıoğlu, 1998, 99) 2.6. Banka Binalarının Mekân Gereksinimleri Banka binalarında mekân organizasyonu, mekânın ihtiyaçlarının en uygun şekilde düzenlenmesi işlemidir. Mekanın optimal kullanımı için, organizasyonun kişisel gereksinimlere uygun olması şarttır. Banka binasında mekân organizasyonunda şu temel ilkelere dikkat edilmelidir. * Dolaşım Alanları * Çalışma Alanları * Sosyal İhtiyaç Alanları * Servis Bölümleri Bunlar yapının ihtiyaç programlarını oluşturur. Bunun yanında kişisel ihtiyaçlarla ilgili bilgiler şunlardır: Fiziksel Özellikler; ölçü ile ilişkili, mekan konforu ile ilişkili, dış çevre ile ilişkili vs., yapısal özellikler; sosyal ve psikolojik özellikler ve ekonomik özelliklerdir (Deilmann, 1997, 25) DolaĢım Alanları Binanın hemen girişinden başlayıp bina içinde her kat boyunca yatay, katlar arasında ise düşey olarak devam eden bir dolaşım sistemidir.

76 Yatay DolaĢım Elemanları Banka binalarında yatay sirkülasyon alanları koridorlar ve hollerdir. a) GiriĢ ve GiriĢ Holü Banka içine girilen yerler olarak giriş ve giriş holleri, banka yapılarının ilk karşılaşılan mekânlarıdır. Girişi ve iç dağıtımı sağlamak fonksiyonları yanında, ilk karşılaşılan yer olarak, bankayı temsil etmek gibi bir özellikleri de vardır. Çoğunlukla büyük banka yapılarında giriş hollerine gerek ölçüleri bakımından, gerekse malzeme ve dekorasyonları bakımından çok önem verilir (Bal, 2005, 11). Banka girişleri veya antreleri, yapının aynı zamanda rüzgârlıklarıdır. Konut yapılarında görüldüğü üzere, giriş çıkışlarda rüzgâr veya soğuk havanın yapı içine dolmasını önlerler. Banka girişlerinin, konutlara kıyasla giriş çıkışları fazla olduğu için, şüphesiz ki hem boyutları ve hem de kapı durumları farklı olarak ele alınır. Boyutlarının seçilmesinde; kapıcı odası, müracaat, gardrop gibi mahallerin bulunup, bulunmaması etki yapar. Bazı plan çözümlerinde bu gibi mekânlar giriş holüne de alınabilmektedir (Deilmann, 1997, 30). Banka girişlerinde iç ve dış kapılar, çoğunlukla, metal çerçeveli camlı kapılar olarak düzenlenirler. Böylece banka iç faaliyetlerinin, dışarıdan da hissedilmesine gayret edilmiş olur. Yapı içi ile dışı arasında meydana getirilmek istenen bu şeffaflık bir nevi ticari reklam hizmeti görmüş olmaktadır (Bkz, Resim 2.73). Diğer taraftan, banka yapılarının emniyet veren görünüşlerinin de olması Resim 2.73: Bank Of China, Binasının Girişi (Deilmann, 1997, 30) düşünülebilir. Böylece çalışma saatleri dışında camlı kapılarının emniyet altına alınması, örneğin, metal parmaklık, stor ve benzeri örtü şekilleri ile maskelenmesi yollarına da gidilmektedir. Bu parmaklık veya benzeri örtü elemanları, çalışma saatlerinde duvar veya tavan döşemeleri içinde düşünülmüş yuvalara gizlenebilmektedir. Parmaklıkların hareketleri, kol kuvveti ile veya elektrik motoru ile olabilmektedir (Malhan, 1999, 102).

77 55 Giriş kapılarının açılışlarında bazen, foto-sel, otomatik kapı açan sistemler de uygulanmakta ve iş sahiplerine kolaylık sağlanmaktadır. Döşeme malzemeleri, aşınmağa direnci olan, görünüş desenleri ve renkleri hoş etki yapan tipler arasından seçilir. Örneğin, renkli mermer ve taşlar veya doğal olmayan mermerler gibi malzemeler, çoğunlukla banka giriş ve hollerinde kullanılırlar. Keza duvarlarda da görünüş bakımından zengin bir etki vermek için gene renkli mermer veya taş bakımından zengin bir etki vermek için, gene renkli mermer veya taş kaplamalardan yararlanılmaktadır. Tavanlar ise, aydınlatma elemanları ile çeşitli tavan örtü malzemesinin birlikte kullanılması ile dekoratif bir örtü özelliğini taşımaktadırlar (Malhan, 1999, 103) Banka giriş holleri, genellikle bütün yapı hollerinde olduğu üzere, iç dağılışı yönlendiren bir düğüm noktası hizmeti görür. Bankalarda bazı hallerde banka memurları için ayrı, müşteriler için ayrı girişler de düşünülmektedir. Bu takdirde banka holleri de bu girişlere bağlı olarak ayrı, ayrı düzenlenirler. Ufak bankalarda veya banka şubelerinde ise memur ve müşteri girişleri aynı yerden olmaktadır. Memur giriş hollerinden çok, müşteri giriş holleri daha fazla önem taşır. Antrelerde olduğu gibi, bu giriş hollerinde de, uygun ve zengin etki sağlanılması istenir. Giriş mahallerinin devamı olarak aynı malzeme, daha da kıymetlendirilerek kullanılır. Banka holleri, çeşitli banka mekânlarına gidişleri düzenlediği için, aynı zamanda bir merdiven holü olarak da hizmet görür; İç dağıtımı düzenleyici fonksiyonu, banka hizmetlerinin özelliğine ve mekânlarının bağlantı şemalarına uygun şekilde olmalıdır. Bu itibarla, plan çözümlerinde banka hizmetlerinin görülüş şekilleri ve servis bağlantılarının durumu önemle göz önünde tutulur (Malhan, 1999, 107). Banka hizmetlerinden bir kısmı, müşteri ile temas edilerek yapılmakla, bir kısmı da müşteri ile temas edilmeden, bankanın kendi servisleri, büroları arasında yapılmaktadır. Buna göre banka servislerinin iç ve dış diyebileceğimiz bağlantılarının, giriş holüne göre ayrı, ayrı durumlarda olması gerekmektedir. Banka servislerinin veya bürolarının kendi aralarındaki bağlantıları, fonksiyon şemalarına bağlı kalınarak, bir büro yapısı düzeninde olduğu gibi çözümlenir. Büro veya odaların planlanması, elastikiyeti, aydınlatılması ve benzeri hususları, tıpkı büro yapılarında görüldüğü şekilde yapılır. Müşteri ile temas edilen banka servislerinin, özellikle, banka muamele holü denen mahallin durumu ise farklıdır. Banka giriş holleri planlanırken, müşterilerin en kısa yolardan bu gibi mahallere götürülmesinin uygun olacağı kabul edilir. Bunların

78 56 içinde banka muamele holleri en önemlilerindendir. Bütün banka yapılarında, banka giriş holleri, bu muamele holü veya salonu ile birinci derecede ilgili olarak ele alınır. Banka giriş hollerinin bankanın çeşitli hacimlerine olan bağlantıları da, şematik olarak gösterilmiştir. Giriş holündeki kapıcı dairesi, kapıcının yattığı bir yer değil, ancak beklediği bir yerdir. Gardrop mahalli, ayrı bir memur girişi olması halinde, daha çok müşteri ihtiyacına cevap verecek şekilde planlanır (Malhan, 1999, 108). Memur girişlerinde ayrıca, memur gardropları yapılır. Gardroplara ek olarak memurların iş elbiselerini giymeleri, çıkarmaları için bir soyunma odası da yapılır. Burada ihtiyaca yetecek sayıda elbise dolabı da bulundurulur. Keza, duş ve benzeri yıkanma ve tuvalet yerleri de kadın, erkek ayrı olarak, soyunma odalarına bitişik olarak düzenlenir (Bal, 2005, 12). Giriş holleri aynı zamanda kolay insan akısına olanak sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Büyüklüğünün uygun ve orantılı olmasına, insanları doğru şekilde gidecekleri yerlere yönlendirmesine ve de bekleme holünde bekleyen insanlara rahat ve konforlu bir ortam sağlanmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca bu tip yerlerde kullanılacak olan malzemenin de bu görkemli ve dikkat çekici bu mekâna uygun bir malzeme olmasına dikkat edilmelidir (Malhan, 1999, 109). Mimarların bina içine ve çalışma alanlarına daha fazla güneş ışığı kazandırma amacıyla, 1970 lerden itibaren yöneldikleri atriumlu tasarımlar özellikle enerji kullanımı açısından da büyük yarar sağlamaktadır. Doğal ışık alma olanağını arttırmasının yanı sıra, atriumlar doğal bitkilerin iç mekânda yetiştirilmesi için de uygun ortamı hazırlamaktadır. Bu gibi mekânlarda Resim 2.74: City Bank, İngiltere, doğal bitkiler, palmiyeler, çiçekli bitkiler Tüm Katların Bina İçindeki yetiştirilebilmekte, kayalıklarla çeşitli peyzaj Atriuma Baktığı Bir Örneği (Deilmann, 1997, 43) kombinasyonları yapılabilmektedir (Bkz, Resim 2.74). Özellikle ) soğuk iklim bölgelerinde tasarlanan atriumların kullanıcılar üzerinde çok olumlu etkileri olduğu bilinmektedir (Deilmann, 1997, 43).

79 57 b) Koridor ve Holler Koridorlar banka binalarında yatay sirkülasyonu sağlayan en önemli alanlardır. Koridor çekirdek mekânını da içine alarak tüm mekânlar arasında yatay ulaşım sağlarlar (Bkz, Resim 2.75). Koridorların tasarlanması sırasında bu alanları kullanan kişi sayısı ve sirkülasyonları ile buraya açılan mekan sayısı göz önüne alınmalıdır (Bal, 2005, 21). Tek kapılı koridor derinliği cm arasında iken, 2 yan yana kapı olduğu durumlarda cm, iki karşılıklı kapı olduğu zaman ise 160 cm e kadar çıkabilmektedir (Şener, 1995, 16). Resim 2.75: Zions Bank, İspanya, Koridor ve Holler (Marmot, 2000, 82) Dikey DolaĢım Elemanları Banka binalarında düşey sirkülasyon alanları merdivenler ve asansörlerdir. a) Merdivenler Merdivenler her zaman giriş ve çıkış sirkülasyonu en uygun şekilde bağlayacak konumda yerleştirilmelidir. Banka binalarında kullanılacak merdivenlerin dolaşım yoğunluğunun 2 3 kişi arasında değiştiği kabul edilecek olursa merdiven genişliği 120 cm den az olmamalıdır. Merdivenler için dikkat edilmesi gerekli diğer bir konu aydınlatma sistemidir. Merdivenler genelde çekirdek kısmında ve ortada çözüldüklerinden dolayı ve gün ışığı yeterli olmayacağından dolayı yapay ışık ile aydınlatılmalıdır. Merdiven sahanlık ve basamaklarının yeterince aydınlatılması ve yerlerde oluşabilecek kesin gölge ve kamaşmaların oluşmamasına dikkat edilmelidir (Şener, 1995, 18). b) Asansörler İnsanları veya yükleri yüksek yerlere dikine veya eğik raylar arasında çıkıp indiren makineli kabine asansör denir. Asansörler düşey sirkülasyonu sağlayan en

80 58 önemli unsurlardır. Asansörler sayesinde daha yüksek binalar tasarlanabilmektedir (Bkz, Resim 2.76). Asansörlerin banka binaları içerisinde tasarlarken göz önünde bulunduracağımız bir takım hususlar vardır. Banka binasını yaklaşık olarak kaç kişinin kullanacağı, kaç kat yükseklikte yapılacağı gibi bazı konuların tespit edilmesinden sonra sağlıklı bir asansör tasarlanabilir (Bal, 2005, 20). Banka binalarında kat adedi, alan bilgisi, kat içinde konumlandırılmaları, yapılan hesaplara göre Resim 2.76: Ret Nat Bank, Amerika, Asansör Kabini ve Lobi (Marmot, 2000, 89) seçilen asansör cinsi, yolcu bekleme alanları olan asansör hollerinin adet ve büyüklüklerini belirlemektedir (Şener, 1995, 22) ÇalıĢma Alanları Banka Muamele Holü Banka yapılarında, müşterileri ile temasları olan servislerin banka muamele hollerinde yer almıştır. Bu itibarla banka muamele holleri, banka yapılarımın, en önemli bir yeridir. İçinde bulunan çeşitli banka servis guruplarından dolayı; keza, müşteriler için yeterli bekleme, yazı v.b. imkânlar sağlanması sebepleri ile de bu holler, aynı zamanda bankaların en büyük hacmini, meydana getirirler. Diğer taraftan, banka muamele holleri, bankanın itibarını, zenginliğini temsil eden bir yer olarak da mimaride röprezantatif denilen, temsil edici özellik taşırlar ve itinalı yapılırlar. Banka muamele hollerinde, banka memurları ile müşterileri bir banko sırası ayırır (Bkz, Resim 2.77). Bankonun bir yanında, banka hizmetlerinden cari hesaplar, senetler, kambiyo, vezne gibi hizmetlerin memur ve şefleri, grup, grup yer alırlar. Gerekli sayıda vezne mahalleri de, çeşitli servislere bağlı olarak düzenlenirler. Müşterilerin, ilgili servisler ile temasları, bankolarda çalışan memurlar ile olur. Bankoda Resim 2.77: Halk Bankası, Ankara, Banko Muamele Holü (Anonim, 2002, 35)

81 59 çalışan memurlar, banko da sağlanan çalışma yerlerinden yararlanabilecekleri gibi, banko yakınına yerleştirilmiş büro masalarından da yararlanabilmektedirler. Bankoda çalışan memurlar, içerlere doğru o servisin ilgili diğer görevlileri izler. Servisin şefi ise, kendi servisini gözaltında tutabilecek bir yerde bulunur. Banko gerisindeki ilgili görevli sayısı, masaların düzen şekli banko hollerindeki servis alanını ve derinliğini etkiler. Bu itibarla, banka projelerinin düzenlenmesinde, banka muamele hollerinin boyutlandırılması ve şekillendirilmesi için hakiki ihtiyacın ve ilerde olması beklenen ihtiyacın kesin olarak bilinmesi gereklidir. Bankolar, bir tarafında banka memurlarının çalışmasına uygun düzenleri ve boyutları bulundurmasına karşılık, diğer tarafında da servisteki işi dolayısı ile bankoya yaklaşmış olan müşterinin ihtiyaçlarına cevap verecek düzen ve boyutları bulundurması da gereklidir (Uran,1973, 85). Banko gerisinde çalışan banka memurlarının kendi masa ve sandalyelerinden başka, yazıcı, fax makinesi için ayrı bir masa ayrılması da uygun olmaktadır. Diğer taraftan banka hizmetlerinin daha hızlı ve emin yürütülebilmesini sağlayan bir takım büro alet ve makineleri ve grupları da hizmete girmiş olduğundan, hangi servisin ne gibi aletler ile donatılacağının da bilinmesi gereklidir. Servis şeflerinin, gerektiğinde gelen müşteriler ile iş konuşması yapabilmesi için, masa önünde en az bir veya iki sandalyenin olması da yararlıdır. Banka muamele hollerindeki birden fazla servisler grup, grup müdür muavinliklerine bağlanmaktadırlar. Müdür muavinlikleri de banko gerisinde memurlara ayrılan alan içinde yer almakla beraber, genellik ile camlı bölmeler ile ayrılmış bir hacim içinde düzenlenirler. İşlerinin özelliğine göre, zaman, zaman müşterilerin de kabul edileceği yerler olarak, muavin odalarının düzenlenişlerinde gerekli oturma yerleri ve mobilyalar düşünülür. Müdür muavinlerinin çalışma masaları yerleri de muavinlerin kendi servislerinin çalışmalarını gözaltında tutabilecek şekilde seçilir (Uran,1973, 87). Banko gerisi servislerinin banko içinden bağlı oldukları vezne mahalleri de camlı bölme ve kapılar ile ayrılmıştır. Vezne mahallinin içinde vezne memurunun çalışabileceği bir masa ve onun sandalyesine ek olarak, para kasası veya dolabı veya çekmeceleri bulunmalıdır. Birden fazla vezne mahalli gerektiği hallerde, bunların toplu olarak yan yana bulunmaları ve hepsinin de bir vezne servisine bağlanmaları uygun görülmektedir. Vezne servislerinde, bir kaç kişinin bir masa etrafında para saymaları da

82 60 beklenen hizmetlerden olduğu için, vezne şefi ve memurlarının masalarından başka, böyle bir masa da sağlanmaktadır. Banka muamele hollerinde bankonun diğer yanı müşterilere ayrılmıştır. Bu alan, banko servislerinin sayı ve büyüklüğüne bağlı olduğu kadar, gelecek müşteri sayısı ve faaliyetine de bağlıdır. Bankaya giren müşterinin en kısa yoldan ve kolaylıkla bu hole gelmesi istenir. Hole gelen müşterinin de ilgileneceği servisi kolaylık ile bulması, görmesi sağlanır. Müşterinin banko önündeki iş faaliyetinden: başka, bu holde beklemek, yazı yazmak gibi hareketleri de vardır. Bu itibarla, müşteri holleri sadece bankolar ile çevrili boş alanlar değil, içinde koltuk veya sandalyeleri ile yazı yazma masa ve düzenleri bulunan, döşenmiş yerlerdir. Yazı masaları hol orta yerlerinde düzenlenebildikleri gibi, holün bir duvarı boyunca da düzenlenebilmektedir. Banka muamele hollerinin aydınlatılması ve havalandırılması konuları da önemli konularındandır. Holün büyük ve derin olması yeteri kadar gün ışığı ile aydınlatılmasına engel olan etkenlerdir. Banka muamele holleri, imkân olan hallerde yukardan gün ışığı alacak pencerelere ve düzenlere sahip kılınır; olmayan hallerde de elektrik ile aydınlatmadan paralel olarak yararlanılır. Banka yapılan çok katlı büro yapılan olduğu için banka muamele hollerinin yukardan gün ışığı ile aydınlatılabilmesi, muamele holünün üstüne başka kat yerleştirilmemesi ile mümkün olur. Bir başka deyim ile, muamele holleri tek katlı olarak düzenlenebildiği hallerde, üstten aydınlatılmaları mümkün olabilmektedir (Uran,1973, 89). Elektrik ile aydınlatmada, çalışma masaları ve yerleri için yeterli ve gerekli aydınlatma şiddeti sağlandıktan başka, çeşitli lamba düzenlen ile de dekoratif etkilerden yararlanılmaktadır. Böylece, bu hollerin aydınlatma elemanları fonksiyonel oldukları kadar, süsleyici olmakta ve bol iç mimarisinin önemli konulan içinde sayılmaktadır. Muamele hollerinde çalışan veya bulunan kimselerin sayısı normal büro odalarında veya salonlarında bulunanlardan çok daha fazla olduğu için, bu hollerin havalandırılmasına da gerekli önem verilmektedir. Muamele hollerinin havalandırılması da doğal olduğuna veya olmadığına göre, iki türlü olmaktadır. Doğal halde havalandırma ancak mevcut pencereler yolu ile olabildiği için, planlama ve detay hazırlama dönemlerinde bu hususun hatırda tutulacağı şüphesiz ki gerekmektedir. Pencere yolu ile yapılan havalandırmalar, ufak hacimler için genellikle yeterli olmalarına karşılık, banka muamele holleri gibi büyük hacimler için yeterli olamamaktadır. Ayrıca bir takım sakıncalar da meydana getirmektedir. Tatbikat da banka muamele holleri çoğunluk ile mekanik düzenlerle havalandırılmaktadır. Böylece

83 61 kirlenmiş hava salondan alınmakta, onun yerine temiz hava, istenilen miktarda, salon içine iletilmektedir. Havalandırma tesisatının özelliğine göre, metal hava kanalları ile getirilen temiz hava, ısıtılmış olduğu gibi, yaz ayları için serinletilmiş de olabilmektedir. Havanın nem oranı kontrol edilmekte yaz, kış belirli bir nem oranında hava, karışımından yararlanılmaktadır (Air condition sistem). Uygun aydınlatmanın iş verimine yaptığı verim arttırıcı etkisi gibi, uygun havalandırma ve ısıtmanın da verim arttırıcı etkisi vardır. Banka projelerinin hazırlanmasında, özellik ile büyük banka yapılarında, aydınlatma ve havalandırma konulan, mimarlık ve mühendislik çalışmalarının ön dönem çalışmalarından itibaren önemli yer işgal ederler. Hava kanallarının gizlenmesi, veya bir takım kiriş ve benzeri konstrüksiyon elemanlarının içersinden geçirilmesi zorunluluğu, keza bir takım asma tavanlar yapılması halleri sebepleri ile dahi, mimari çalışmaların, inşaat mühendisliği çalışmaları ve diğer mühendislik çalışmaları ile birlikte yürümesini gerekli kılmaktadır (Uran,1973, 89) ÇeĢitli ÇalıĢma Salonları ve Bürolar Bir banka yapısında; muhasebe, istihbarat, kredi, muhaberat, hukuk müşavirliği, müfettişlik, personel gibi çeşitli servisler ve bunların müdür, muavin gibi yöneticilerinin çalıştığı çalışma salonları ve büroları vardır. Bütün bu salonlar ve büroların, banka hizmetlerinin en iyi şekilde görüle bilmesini sağlayacak şekil de birbirleri ile bağlantılı olmaları istenir (Bkz, Resim 2.78). Servislerden müşteriler ile ilişkisi olanların ise, ayrıca müşteriler ile bağlantıları da planlamada düşünülür. Resim 2.78: Commerz Bank, Frankfurt, Çalışma Ofisi (Malhan, 1999, 112). Bağlantılar tamamen banka fonksiyon şemasına göre olmaktadır. Çalışma alanları, kullanıcı ihtiyaçlarına en iyi şekilde cevap verebilecek şekilde tasarlanmalıdır. Banka içi çalışma alanlarının maksimum yararlı alan sağlayabilecek şekilde ölçülendirilmeleri ve organizasyona bağlı olarak açık ya da kapalı biçimde tasarlanması gerekmektedir (Malhan, 1999, 112).

84 Müdür Odası - Toplantı Salonu Banka yapılanda müdür odaları, esas itibariyle bir büro odası olmakla beraber, bankayı temsil eden ve yöneten bir kimseye ait olduğu için her bakımdan önem verilen bir banka mahallidir. Müdürlerin, müşteriler ile de ilişkisi olduğundan, bankanın giriş holünde veya bağlantısın da bulunurlar. Muamele holleri ile bağlantılı olmaları gerekli olmamaktadır. Oda boyutları bir kişinin çalıştığı, normal büro odasından çok daha büyük tutulur Müdürün çalışma yerinden başka, müşterilerin kabul edilebileceği ve konuşulacağı oturma yeri, keza, banka ilgilileri ile yapılacak müzakerelerde yararlanılacak toplantı masası yeri de sağlanmaktadır (Bkz, Resim 2.79). Bazı bankalarda, idare heyetleri toplantıları veya bankanın diğer elemanları ile yapılacak toplantılar için, ayrı toplantı salonları yapılmaktadır. Resim 2.79: Casa Central Bank, Venezuella, Toplantı Odası (Marmot, 2000, 92) Bu çeşit toplantı salonları genellik ile müdür odalarının yanında, hem müdür odası ile ve hem de dışarısı ile bağlantılı olmaktadır. Toplantı salonlarının boyutları, ihtiyaca göre; malzemeleri de iş bürolarıma kıyasla daha itinalı olurlar; keza, esas bakımdan kapı, duvar gibi inşaat elemanlarının ses geçirmezlikleri de ayrı önem taşırlar ve buna göre özel detaylarla yapılırlar (Uran,1973, 92) Banka Kasa Dairesi Bankaların kasa dairelerinin fonksiyonu; para, altın, tahvil kıymetli belgeler ve benzeri kıymetleri her türlü emniyet şartları içersinde saklamak, korumaktır. Kasa daireleri iki türlü hizmet görürler. Birisi, bankanın kendi mali kıymetlerini saklamak, diğeri de banka dışında, müşterilerin malı olan kıymetleri saklamaktır. İkinci halde, bankanın kasa dairesindeki kasalar müşterilerine kiralanmış olur. Bu itibarla bu çeşit kasalara da (kiralık kasa) ismi verilir. Kiralık kasa dairelerinin müşteri ile bağlantılı olmasına karşılık, bankanın kendi kasa dairesi yalnız bankanın ilgili servisi ile bağlantılı olur. Kiralık kasa dairesinin müşteri bağlantısı çoğunluk ile banka muamele holünden, bazen da banka giriş holünden olmaktadır. Emniyet şartlarının daha kolaylıkla

85 63 sağlanabilmesinden dolayı kasa daireleri, banka yapılarının bodrum katlarında yapılırlar. Kasa dairelerinin bodrum katta yapılmalarının ayrıca statik hesapları. mimari plan düzenlenmesi ve işletmecilik yönlerinden de yararlılıkları var dır. Bankanın kendi kasasının da en çok vezne servisleri ile bağlantısı olmaktadır. Bundan dolayı, planlamada bağlantı yolunun muamele holünde ki vezne servisleri ile olmasına çalışılır. Her iki kasa dairesinde de, daireden evvel kasa servisi bulunur. Böylece, kasalara kontrolsüz olarak girilmesi önlenmiş ve kasa emniyeti bu yoldan da sağlanmış olur. Kasa daireleri, bir ön oda ile esas kasa kısmını meydana getiren diğer bir odadan ibarettir. Ön oda, kasa servisinde çalışan banka ilgililerine ayrılmıştır. Esas kasanın açılışı, buradaki bir ilgili ile birlikte ayrı, ayrı anahtarlar kullanılarak açılmaktadır (Uran,1973, s:94). Kasa odaları, çoğunlukla kalın betonarme (- 30 cm) duvarlar ile yapılmakta, tavan ve tavan döşemeleri de gene kalın olarak betonarme döşemeler ile kapanmaktadır. Kalınlığın fazla oluşu, emniyetli sağlaması kadar, yangın halinde kasa içindeki kağıt para, tahvilat ve benzeri kıymetli belgeleri koruyabilmesi için de gerekli olmaktadır. Kasa odalarının büyüklükleri, boyutları, bankanın ihtiyacına göre değişmektedir. Kiralık kasa odalarında, kiralık kasa sayısı ve adedine bağlı kalınaraktan odanın boyutları belli edilmektedir. Kasa dairelerinin yapılışlarında, çoğunlukla, kasa odasının etrafında bir boşluk sağlamak üzere, dar bir koridor çemberi bulunmaktadır. Kasa daireleri etrafındaki kontrol çemberini göstermektedir. Kasa dairesinin çevre koridoru köşelerine konulan aynalar ile, bir noktadan bakılması halinde, kasa etrafının çepeçevre görülebilmesi sağlanabilmektedir. Kasa dairesi çevresinin bir koridor ile ayrılmasına ek olarak, yapının kat döşemesi ile kasa dairesinin tavanı arasında da boşluk bırakılmaktadır. Kasa dairelerinin kapıları da emniyet bakımından gerekli sağlamlığı sağlamak üzere çelikten, özel olarak yapılmaktadır. Kanadın kalınlığı 30 cm i bulabilmektedir. Kanadı kilitleyen mekanizma da hassas ve kendi anahtarlarından başkası ile açılması kabil olamayacak özellik ve itinada yapılmaktadır. Emniyetli olması düşüncesi ile de kasa dairelerinin çelik kapılarından başka, iç de bir başka çelik kafesli kapı daha yapılmaktadır. Esas çelik kapının çok ağır olmasından dolayı, bunun gerek yerine montajı, gerekse yerine taşınırken geçirilen döşemelerde, yük etkisinin göz önünde tutulması elzemdir. Kasa daireleri, sıkı sıkıya kapalı tutulan yerler olduğu için havalandırılmaları çok gerekli olan yerlerdir. Rutubetli kalmaları halinde, kağıt para ve emsali kıymetli

86 64 kağıtların çürümeleri beklenebilir. Bu itibarla, mekanik havalandırma tesisatlarından yararlanılır. Tesisat hava kanallarının geçirilişlerinde de gene emniyet düşüncesi ile, özel detaylar uygulanarak, kanal içinden kasa dairesi içine girilebilme gibi sakıncalı bir duruma meydan verilmemektedir. Kasa dairelerinin gene emniyeti ile ilgili olarak elektrik tesisatında özel düzenler uygulanmaktadır. Herhangi bir hadise, yangın gibi hallerde alarm işareti verici, gizli fotoğraf çekici enstalasyonlardan yararlanıldığı gibi, televizyon tesisatından da yararlanılmaktadır (Uran,1973, 96-98) ArĢiv - Depo Banka yapılarının servislerine ait özel arşivler ve depolar olduğu gibi, genel arşiv ve depo mahalleri de vardır. Çoğunluk ile bodrum katlarında düzenlenen genel arşiv ve depo mahalleri, fonksiyon bakımından çeşitli servislerin belgelerini korumağa yararlar. Bundan dolayı da her servis den bağlantı kurulabilecek bir yer olarak yerleştirilir. Kıymetli kağıtların saklandığı ve muhafaza edildiği yerler olduğu için, kasa daireleri kadar değilse bile, gene de emniyet düzenlen olacak özelliklede planlanır ve yapılırlar. Doğal havalandırmanın yapılamadığı hallerde, mekanik havalandırma tesisatından yararlanmak zorunluluğu vardır (Deilmann, 1997, 52) Sosyal Ġhtiyaç Alanları Lokanta ve Ġstirahat Salonları Banka memurlarının ihtiyaçları için öğle yemeklerinin verilebileceği yemek salonu ve öğle tatillerinde yararlanılacak istirahat salonu, banka programı içersine girmiş mahallerdendir. Bu çeşit salonların fonksiyonu, belirli bir ihtiyacın karşılanması olduğu kadar, memurların rahat edeceği bir çevrenin sağlanması yolu ile iş verimini de arttırmaktadır. Büro yapılarında görülmüş olan lokanta ve istirahat salonları ile bunlara bağlı servis mahalleri, banka yapıları için de aynı özellikleri taşırlar; Boyutla n da her bankanın ihtiyacına göre, ayrı, ayrı olur (Deilmann, 1997, 55).

87 Lojmanlar Bazı banka yapılarında müdür, müfettiş, misafir gibi kimseler için gece de kalabilecekleri, lojman ismi verilen yerler de ayrılmaktadır. Lojmanlar, fonksiyon olarak bir konut dairesi fonksiyonunu görürler. Bundan dolayıdır ki, planlanmaları önce görülmüş olan konut dairelerinin özellikleri içersinde olur. Banka yapıları içersinde lojmanlara ayrılan yerler, çoğunluk ile yapının en üst katları, teras katlarıdır. Girişleri, müşteri ve memurların girdikleri yerlerden ayrı olup, ayrı bir merdiven veya asansörden yararlanmasına çalışılır (Deilmann, 1997, 57) Servis Alanları Servis alanları insan gereksinimleriyle ilgili alanlardır. Servis alanları genelde bir kata veya bir bölüme hitap eder. Bu bölümler; kat temizlik odaları, wc+lavabo, çay ocaklarıdır (Deilmann, 1997, 58) Bölümün Sonucu Geçmişten günümüze bankaları incelediğimizde insanların değerli mallarını ve eşyalarını saklama ihtiyacı duydukları görülmüştür. Paranın ortaya çıkması bankacılık işlemlerini hızlandırmıştır. Banka işlemlerinin yapıldığı yerler ilk zamanlar Sümerlerin dini yapısı olarak kullandığı maket lerdi. Daha sonra ise değişen süreçte bankacılık işlemleri Yunanlıların, Romalıların ve Mısırlıların kullandığı daha büyük dini yapılar olan tapınaklara taşınmıştır. Zamanla banka binası olarak zenginlik ve güçlerin göstergesi olan görkemli, etkileyici yapılar olan saraylar ve palazzo binaları kullanılmıştır. Özellikle ticaretin gelişmesiyle bankaya duyulan gereksinim giderek artmıştır. Banka binası olarak kullanılan büyük, karmaşık bu yapılarla birlikte küçük ve gösterişsiz mekanlarda banka olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bazı tüccarlar kendilerine ait bankalar kurmuşlardır. Bu bankalar sadece masa ve bir sandalyeden oluşan trapeze ve çadırlardan oluşmuştur. Sonraları ihtiyaçlar doğrultusunda şehir evlerinin altında küçük bankalar olarak karşımıza çıkmıştır. Modern anlamda bankacılığın gelişmesi ise 18. yüzyılda Avrupa da olmuştur. Avrupa da 19.yy ikinci yarısında ve 20.yy başları arsında klasik yapılanma görülmüştür. Bu klasik yapılanma, tarihi yapı stilinin karışımı ve taklidi olarak sürmüştür. Yunan mabetlerini andıran sütunlu binalar ve iç mekanda kubbeli geniş

88 66 salonların bulunduğu binalar olarak karşımıza çıkmıştır. 20. yy tüm elemanlar sade ve basit olarak ele alınmıştır. 20 li ve 30 lu yıllarda para işleri ve enflasyonun düzensizliği dolayısıyla banka binalarına yenilik gelmediği yapılan araştırmalar doğrultusunda saptanmıştır. 50 li yıllarda modern yapılanmaya adım atılmadığı ve 60 lı yıllarda katı, insandan kopuk yapılar olan bankaların 70 li yıllarda daha gösterici, etkileyici olan malzemelerden yapılmaya başlandığı incelemeler sonunda görülmüştür. Son yıllarda ise banka yapıları bankalar için prestij anlamına gelmiş ve bu yönde tasarlanmaya başlanmıştır. Özellikle Amerika daki banka binalarının genel merkezlerinde oldukça ihtişamlı olarak tasarlanmıştır. Osmanlı döneminde ise bankacılığın gelişmesi devletin borçlanma ihtiyacından kaynaklanmıştır. Çoğu yabancı sermayeli olarak faaliyet gösteren bankalar, dönemin ekonomik politikalarında önemli rol oynamışlardır. Yabancı sermaye ile kurulmuş olan Osmanlı Bankası, Osmanlı Devletinin Merkez bankası işlevlerini de üstlenmiştir. Osmanlı devletinde kurulan milli sermayeli ilk banka Ziraat Bankasıdır. 30 lu yıllarda ulusal mimarlık döneminin etkisinin azalmasıyla birlikte yapılardaki karakteristik özelliklerde farklılık göstermeye başlamıştır. Para işleri ve enflasyonun düzensizliği nedeniyle banka bina tasarımına neredeyse hiç yenilik gelmediği incelemeler sonucunda görülmüştür. 50 li yıllardan itibaren mimarlıkta devingen bir döneme girilmiştir. Banka binaları modern mimarinin yeni dili ve prensipleriyle yapılmaya başlanmıştır. Yüksek değerde iyi malzeme - iyi detay çözümü söz konusu olmuş ve biçimsellik yayılmaya başlamıştır. 70 li yıllarda banka binalarında yüksek kaliteli uzun süre dayanabilen ve kolayca işlenebilen malzemeler önem kazanmıştır. Alüminyum cephe kaplama elemanları, plastik esaslı şeffaf ve yarı şeffaf örtü elemanları, reflektif cam, renkli cam ve birçok yapı elemanı kullanılmaya başlanmıştır. Zamanla gelişen teknoloji ile beraber bankalar kendi kişisel varlığını, hizmet anlayışındaki farklılıkları bir şekilde ortaya koyma yoluna gitmiştir. Artık kendi yapılarını gözden geçiren bankalar kendilerini nasıl ortaya koyabilir, tanıtabilir ve müşterilerini kendime nasıl çekebilirim kaygısı duymaya başlamışlardır. Rakiplerinden daha iyi olduklarını kanıtlamak isteyen yenilikleri takip etmişler bu da daha konforlu, gösterişli yapıların ortaya çıkmasına neden olmuştur.

89 67 Günümüzde ise kullanıcı ihtiyaçları sonucunda banka mekânlarına duyulan gereksinim artmıştır. Genel Müdürlük ve Bölge Müdürlüğü binaları inşaat alanları çok büyük binalarda faaliyet gösterirken, şubeler çoğunlukla kent içinde mevcut binaların, genel olarak ta zemin katlarında ve ihtiyaç doğrultusunda bir veya birkaç katında hizmet vermektedirler. Tarihsel süreç içinde banka binalarında güç ve paranın temsilcisi olma özelliği gibi kavramların içerdiğinden gösterişli ve etkileyici binaları olarak karşımıza çıkmıştır. Her zaman içinde bulundukları dönenim mimari özelliğini yansıttığı görülmüştür.

90 68 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BANKA MOBĠLYALARI TANIMI VE TARĠHSEL GELĠġĠMĠ 3.1. Banka Mobilyalarının Tanımı Mobilya kelimesi hareketli anlamındaki Latince mobilis ten gelir. Mobilya, en geniş anlamıyla oturma, çalışma, yemek yeme gibi işlerin yapılmasında kolaylık ve rahatlık sağlayan, bulunduğu yeri türlü amaçlarla donatılmasına yarayan eşyalara verilen ad dır.sabit ya da hareketli olan mobilyalar, bir mekanı döşemeye ve süslemeye yarayan eşyalardır. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, hem değişik gereksinimler için kullanılan bir eşya hem de bir süsleme aracıdır. Bankalarda çalışanların işlerini rahatlıkla yerine getirebilmeleri için çok sayıda ekipman mevcuttur. Bu ekipmanlar; makineler, diğer teçhizatlar ve mobilyalar olarak sıralanabilir. Banka mobilyaları, oturma, çalışma, depolama gibi çalışanların temel fiziksel gereksinimlerini sosyal ve kültürel boyutlarıyla ele alarak güvenli ve konforlu bir şekilde gidermelerini amaçlayan elemanlar ve sistemler olarak tanımlanabilir (Pina, 2003, 16). Bankalarda çalışma ortamları personelin fiziksel sağlıkları ve verimleri düşünülerek uygun mobilyalarla donatılmalıdır. Bankada çalışma alanlarını daraltmayacak, ortam rengine uygun, temizliği ve hareketi kolay ve maliyeti uygun mobilyalar tercih edilmelidir. Bankalarda kullanılan mobilya türleri olarak şunları sayabiliriz. Çalışma masası, toplantı masası, bilgisayar masası, çalışma sandalyesi, oturma sandalyesi, misafirler için sabit sandalyeler, evrak dolapları, kitaplıklar, kasalar, sehpalar, televizyon sehpaları, etajerler, gardroplar, çiçeklikler vs. Mobilyaların alınması ve yerleştirilmesinde dikkat edilmesi gereken birtakım kurallar bulunmaktadır. Bunlar; * Mobilyalar çalışanların antropometrik ölçülerine uygun olmalıdır. * Mobilyalar modüler olmalıdır. Bu iki özellik çalışma esnasında iş gücü kaybını önler.ayrıca: * Mobilya aksesuarları esnek ve değiştirilebilir olmalıdır. * Mobilya renkleri, ışığı yansıtıcı parlaklıkta olmamalıdır. * Çizilmeye ve yangına dayanıklı aksesuarlar seçilmelidir.

91 , 19). * Çalışanların güvenliğini tehlikeye atmayacak şekilde tasarlanmalıdır (Edward, 3.2. Banka Mobilyalarının Ortaya ÇıkıĢ Nedenleri Paranın insanoğlunun hayatına girmesi ve ticaretin gelişmesiyle birlikte bankacılık faaliyetleri önem kazanmıştır. Bankacılık işlemlerinin gelişmeye başlaması çalışma mekanı ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu ihtiyaç beraberinde, çalışanlar çeşitli gereksinimlerini yerine getirebilmeleri için banka mobilyalarına ve aletlerine gerek duymuşlardır. Banka mobilyaları çağlar boyunca toplumların yaşam koşullarına, uygarlık anlayışlarına ve estetik görüşlerine paralel olarak değişik aşamalar göstermiş, farklı biçimler almıştır. Özellikle de son yıllarda modernleşmenin bir sonucu olarak karşımıza çıkan, hızına yetişilemeyecek şekilde yaşanan değişim ve yeniden yapılandırma süreci, günlük hayatın her noktasında varlığını ortaya koymaktadır. Bu değişim ve gelişim süreci günümüz yaşam standartlarına yansıdığı gibi banka mobilyalarına da yansımıştır. Esasında bankalarda son dönemdeki değişim sürecinin en etkin nedeni teknoloji ve teknolojinin günlük hayatın içerisine girmesi olarak söyleyebiliriz. Bankalardaki teknolojik değişimlerin, bilişim ve iletişim ile ilgili olduğunu unutmamak gerekir. Bununla birlikte banka çalışma mekânlarını daha konforlu-daha kullanışlı hale getirebilecek şekilde esnek, işlevsel ve ergonomik mobilyalar tasarlanmaya başlamıştır (Duffy, 1997, 8) Banka Mobilyalarının GeçmiĢten Günümüze DeğiĢimi Banka mobilyalarını 1800 li yıllardan 2000 li yıllara kadar birçok değişim ve gelişim geçirmiştir. Bu değişimleri 1800 ve 1940 li yıllarda, 1950, 1960 ve 1970 li yıllarda, 1980 li ve 1990 li Yıllarda ve 2000 den Günümüze Banka Mobilyaları olarak dört gruba ayırabiliriz.

92 ve 1940 li Yıllarda Banka Mobilyaları 17 yüzyıllarda banka mobilyaları son derece basit tasarlanmıştır. Bankalarda mobilya olarak masa, sandalye ve dosya dolabı kullanılmıştır (Pina, 2003, 24). Kullanılan bu mobilyalar evlerde ve ofislerde marangozhanelerde geleneksel yöntemlerle üretiliyordu. Marangozhanelerde oyma işçiliği ile üretilen mobilyalar son derece zarif donatılardır. Mobilya üreten marangozhaneler yok denecek kadar azdı. Ortaçağda ise koltuk, büfe, sıra bu mobilyalara eklenmiştir.17 inci yüzyıldan itibaren saray ve şatolardaki mobilyalar daha işlevsel nitelik kazanmaya başlamıştır. El işçiliği geçen zamanla yerini makinelere bırakmıştır ve makinelerle üretim yapılmaya geçilmiştir (Bkz. Resim 3.1). Mekân içerisinde geleneksel yöntemle yapılmış mobilyalar mevcuttur. Banka mobilyaları olarak son derece basit tasarlanmış masalar, sandalyeler, dolaplar ve bankolar yer almaktadır. Saray, tapınak, kilise gibi daha önce kullanılan mekânların bankalara dönüştürülmesi nedeniyle çalışma alanları herhangi bir bölücü kullanılmadan oluşturulmuştur. Bu yüzden mobilya dizilişinde hiyerarşik bir düzen bulunmamaktadır. Ofis organizasyonundaki her birey işlemle ilgili nedenlerden dolayı diğerleri ile iletişim kurmaya ihtiyaç duyar. Bu planlama düzeninde beraber çalışan ofis çalışanları işlerini yürütmek için beraber gruplandırılmışlardır (Bkz. Resim 3.2). Resim 3.1: Main Bank, İç Mekan Görünüşü, İngiltere, (Early Office Museum, gallery_1700) Resim 3.2: Residences Bank, İç Mekan Görünüşü, Philadelphia. (Early Office Museum, gallery_1700)

93 71 18 inci yüzyılda yeni işlevlere cevap verebilen mobilyalar yapılmıştır. 19 uncu yüzyıl süresince mobilyaların rahat ve kullanışlı olmasına özen gösterilmiştir Mobilya Örnekleri Sandalye Banka mobilyalarından biri olan sandalye 18. Yüzyılda ahşap tabureler olarak karşımıza çıkmaktadır. Tabureler insan vücudu ile uyumlu olmayacak ve basit bir şekilde tasarlanmıştır (Bkz. Resim 3.3). 18. yüzyılın ikinci yarısında tabureler yerini daha işlevsel olacak şekilde ahşap sandalyelere bırakmıştır. El işçiliğinin hâkim olduğu sandalyeler zamanla daha konforlu tasarlanmaya başlamıştır (Bkz. Resim 3.4). Resim 3.3: Highland Bank, Bankada Yer Alan Tabureler, Hollanda. (Early Office Museum, gallery_1700) Basit tasarlanmış sandalyeler yan tarafında kollar olacak şekilde koltuk biçiminde tasarlanmıştır. Sandalyeler yapılırken ahşap yerine kumaş, deri, metal gibi daha kullanışlı malzemeler tercih edilmiştir. Zamanla gelişen sandalyeler daha geniş ve konforlu mobilya olan koltuklar olarak ofislerde karşımıza çıkmıştır (Bkz. Resim 3.5). Resim 3.4: Deposit Bank, Yer Alan Sandalyeler, Pennsylvania. (Early Office Museum, gallery_1810) Resim 3.5: Task Bank,Yer Alan Sandalyel-Koltuk, Philadelphia. (Early Office Museum, gallery_ )

94 tarihinde Marcel Stam tarafından tasarlanmış alüminyum konstrüksiyonlu siyah ve kahverengi kumaş kaplı sandalyeler bankalarda müşteri sandalyeleri olarak kullanılmıştır (Bkz. Resim 3.6). Masalar 17. yüzyıllarda bankalarda kullanılan masa dört ayak üzerine oturan ahşap tabladan oluşmaktadır. Ahşap olarak tasarlanmış bu masalar kullanım açısından işlevsel değildir. Resim 3.6: Land Bank, Marcel Stam tarafından tasarlanmış Sandalyeler, İngiltere. (Edward, 1993, 23) Çalışanların ihtiyaçlarına çok fazla cevap veremiyordu. Çalışma masalarının kendine ait depolama alanları olmadığından üzerinde evraklar çok yer kaplıyordu. Bu nedenle çalışma alanı dağınık ve yoğun bir görünüme sahiptir (Bkz. Resim 3.7). 18. yüzyıllara doğru masalar kullanıcı ihtiyaçlarına göre değişmeye başladı. Masa ile beraber evrakların depolanacağı bölümler oluşturulmaya başlanmıştır. Bu bölümler öncelikle raf şeklinde masa üzerinde yer almaya başlamıştır. Daha sonraları bu ihtiyaçlar doğrultusunda çekmeceli masalar ortaya çıkmıştır (Bkz. Resim 3.8). Resim 3.7: Red Bank, Masalar, Kanada. (Early Office Museum, gallery_1600). Resim 3.8: Second Bank, Depolama Bölümü Olan Masalar, Pennsylvania. (Early Office Museum, m/photo_gallery_1700)

95 yılında daktilonon icadı ile beraber masa tasarımları değişmiştir. Daktilolar ilk zamanlarda masa üzerinde kullanılmıştır. Zamanla çalışma alanının daha işlevsel hale dönüştürecek şekilde masa içerisine gömülecek biçimde yapılmaya başlanmıştır (Bkz. Resim 3.9). 19. yüzyıl kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde daha işlevsel masalar tasarlanmaya başlamıştır. Resim 3.9: Horton National Bank, Daktilo Masası, Washington (Early Office Museum, gallery_1800) 1946 yılında Hermen Miller tarafından tasarlanan çalışma masası örnekleri depolama ünitesi olarak çekmece bölümleri ile beraber düşünülmüştür Hermen Miller tarafından tasarlanan masalar bankalarda çalışanlar için rahat bir çalışma ortamı sunmuştur. Resim 3.10: Hermen Miller tarafından tasarlanmış Çalışma Masaları, Saving Buxton Bank, İngiltere. (Pina, 2003,339) Çalışanlar fazla dosya, evrak gibi malzemelerini çalışma masa ile beraber düşünülmüş çekmeceler ve gözlerde saklamışlardır (Bkz. Resim 3.10 ve Resim 3.11). Resim 3.11: Hermen Miller tarafından tasarlanmış Çalışma Masası, Saving Buxton Bank, İngiltere. (Pina, 2003,348)

96 74 Banko Hızlı işlemlerin gerçekleştirildiği bankolar 17. yüzyılda basit olarak tasarlanmıştır. Ahşap malzemeden yapılan bankolar zamanla ihtiyaçlar doğrultusunda değişmiştir. Önceleri tek bankolar olarak kullanılmıştır. Artan gereksinimlere göre banko sayısı çoğalmıştır. İş yoğunluğu ile birlikte mekânı sınırlandıracak şekilde bölmeler yardımıyla iç mekânlarda kullanılmaya başlamıştır (Bkz. Resim 3.12). Resim 3.12: Farmer Bank, Bankolar, USA. (Early Office Museum, m/photo_gallery_1700) Cam ve ahşap bölmeler ile beraber kullanılan bankolar banka mekânlarının vazgeçilmez donatıları olmuştur. 19 yüzyıl ile birlikte kullanılan malzeme ve tasarımı bakımından değişikliğe uğramıştır (Bkz. Resim 3.13). Dolaplar 17. yüzyıllarda masalar ve panolar üzerinde muhafaza edilmiştir. Çalışanların işlemlerini zorlaştırmış ve görüntü kirliliği oluşturmuştur. Çalışma masaları üzerinde oluşturulan depolama alanlarında muhafaza edilen evraklar zamanla dolapların içerisinde saklanmaya başlamıştır (Bkz. Resim 3.14). Resim 3.13: First National Bank, Cam ve Ahşap Malzemeden Yapılmış Banko Philadelphia. (Early Office Museum, m/photo_gallery_1800) Resim 3.14: Peru Bank, Evraklar Duvar ve Masalar Üzerinde, Peru (Early Office Museum, photo_gallery_1700 )

97 yüzyıllarda açık raflar dolaplar değişen ihtiyaçlar doğrultusunda kapalı ve bölme sayısı çok olan dolaplara dönüşmüştür. Bankada kullanılan evraklar bu bölmelerde saklamaya başlanmıştır. Bankalarda dolap gözleri dosya ve kağıt gözleri olacak şekilde büyük küçük gözlü depolama üniteleri olacak şekilde kullanılmıştır (Bkz. Resim 3.15). Kasalar Bankada paraların ve değerli eşyaların saklandığı banka kasaları 17. yüzyılda bankaların özel olarak ayrılmış mekânlarında bulunmaktaydı. Tek bölmeli tasarlanan kasalar önceleri ahşap ve metalin birlikte kullanımıyla oluşturulmuştur. 19 yüzyılda müşterilerin kıymetli eşyalarının muhafaza edildiği çok amaçlı bölmelerden oluşan özel kabinli çelik kasalara dönüşmüştür (Bkz. Resim 3.16). Resim 3.15: Depolama Üniteleri (Early Office Museum, m/photo_gallery_1800) Resim 3.16: Kasalar (Early Office Museum, m/photo_gallery_1800) Teknolojik GeliĢmeler İlk önceleri bankalarda, ofis işiyle meşgul olan kişilerin toplandığı ve ofis faaliyetlerine hizmet etmek için ortaya çıkan daktilolar, toplama hesap makineleri gibi taşınması zor olan aletlerin, ortak kullanılabildiği yerlerdir (Dalga, 2007, 12). Sürgülü hesap cetveli 1814 de, John Napier, toplama ve çıkarmayla çarpma ve bölme yapabilmeyi sağlayan logaritmayı keşfetmiştir. Bu büyük bir zaman kazancı olmuştur fakat daha hala yapılması gereken çok iş vardır (Bkz. Resim 3.17). Resim 3.17: Sürgülü Hesap Cetveli (Besson, 1999, 13)

98 76 Yakın zamanda da William Oughtred, Gunter ın iki sırasını alarak ve ikisini birbirine bağlı olarak sürerek ve böylece bölücüleri elimine etmiştir (Besson, 1999, 13). Olayı daha da basitleştirmiştir (Bkz. Resim 3.18). Resim 3.18: Sürgülü Hesap Cetveli (Besson, 1999, 13) Daktilo Bilgisayardan önce, daktilo en belirgin günlük iş aracı olmuştur. Christopher Latham Sholes ve iş arkadaşları, Carlos Glidden ve Samuel Soule, 1866 da ilk pratik daktiloyu icat etmişlerdir ve 1968 de patentini almışlardır (Bkz. Resim 3.19). Hesap Makinesi 1885 te William Seward Burrougs hesap makinesi için ilk patentini dosyalamıştır de tasar-lanan hesap makinesine birde yazıcı eklenmiş ve daha gelişmiş hale getirilmiştir (Cunliffe, 1995, 33). Resim 3.19: Daktilo (Cunliffe, 1995, 33 ) Telefon 1870 lerde, iki mucit Eliha Gray ve Alexander Graham Bell ikisi de birbirinden bağımsız olarak, konuşmaları elektriksel olarak iletebilen aletler (telefon) icat etmişlerdir (Besson, 1999, 17). Fax Makinesi 1902 de Dr. Arthur Korn gelişmiş ve pratik bir fax icat etti, fotoelektrik sistem de Edouard Belin uzaktan kontrollü fax fotoğraf/haber bildirici konseptini bulmuştur (Dalga, 2007, 14). American Telefon & Telgraf Şirketi (AT&T) telefon fax makinesi teknolojisini geliştirmek için çalışmıştır ve 1924 de tele fotoğraf makinesi, politik toplantı fotoğraflarını gazete yayını için uzun mesafelere göndermede kullanılmıştır (Cunliffe, 1995, 38).

99 77 Fotokopi Makinesi 1937 de, Xerografi denilen işlem Amerikalı bir hukuk öğrencisi olan Chester Calson tarafından icat edilmiştir. Xerografi ticari olarak, 1950 lerde Xerox Anonim Ortaklığlı tarafından yayılmıştır (Cunliffe, 1995, 40) , 1960 ve 1970 li Yıllarında Banka Mobilyaları Bu dönemlerin banka ofisleri açık ve geleneksel planlardan oluşmaktadır. Açık ofis planlamasının bir sonucu da, geniş, açık kabuğun içinde, her şey hareketli olmalıdır düşüncesidir. Bu tamamen hareketlilik fikri, yeni genişleyen pazar potansiyelini gören mobilya üreticileri tarafından alınmış ve ilerletilmiştir. Hareketli mobilya tasarımları görülmektedir (Dalga, 2007, 88) Mobilya Örnekleri Sandalye 1960 yılında ofislerde kullanılması için Herman Miller tarafından tasarlanmıştır (Bkz. Resim 3.20). Masa 1968 yılında hareketli çalışma masaları Prentice Hall tarafından tasarlanmıştır (Bkz. Resim 3.21). Resim 3.20: Chemical Bank,Hareketli Sandalyeler, Hollanda (Pina, 2002, 364) Resim 3.21: Chemical Bank, Hareketli Sandalyeler, Hollanda. (Pina, 2002, 366)

100 78 Dolap 1964 yılında ofis açık ve kapalı gözlere sahip dosya dolabı Herman Miller tarafından tasarlanmıştır (Bkz. Resim 3.22). Geleneksel planlamanın tercih edilebileceği bir başka durum da muhafazakârlık ve itibar duygusu sunmak isteyen bir organizasyonun ofisi olabilir. Hiyerarşik yapının ön planda olduğu geleneksel planlar iyi işlemeye ek olarak, içindeki organizasyonun gerçek karakterini de yansıtmalıdır. Bununla birlikte o dönemin açık ofis planlaması için kullanılan ürünler 1960 lardaki ilk başlangıcından beri birçok değişimden geçmiştir. Dört tip sistem ürünü vardır (Edward, 1993, 41). İlk başta, bazı tip dikey bölücü paneller veya parçasız ya da sadece başın üzerindeki rafları tutmaya kabiliyetli geleneksel ofis mobilyalarını kullanan projeler vardır. Paneller birçok üreticiden biri tarafından yapılmış özel mobilya ürünleri olabilirler ya da tamamlayıcı bir sistemle birlikte giden paneller olabilmektedirler (Bkz. Resim 3.23). İkinci tip ürünler bazen kutu eşya ürünleri olarak adlandırılmaktadırlar. Bu ürünler, geleneksel mobilyanın görünümünü korurken, açık plan yöntemini sağlamaktadırlar. Çoğu durumda parçalar, arka paneller yerine yan panellere tutturulmuş, desteklenmişlerdir(dalga, 2007, 93). Bu, parçaların uzunlukları istasyonların boyutlarını sınırlamaktadır (Edward, 1993, 48). Kutu tipi eşya ürünleri, finansal kurumlarda, bankalarda müşterilerine daha muhafazakâr bir estetik sunmak isteyen birçok işte popüler olmuşlardır (Bkz. Resim 3.24). Resim 3.22: Chemical Bank, Depolama Üniteleri, Hollanda. (Pina, 2002, 368) Resim 3.23: Dikey Bölücü Paneller (Edward, 1993, 42) Resim 3.24: Kutu Eşya Şeklindeki Dikey Paneller (Edward, 1993, 48)

101 79 Üçüncü tip ürün, tip ürün çerçeve ve karo bazlı bir üründür çok çeşitli tamamlayıcı parçaları, kendi yüksekliği boyunca herhangi bir noktada destekleyebilen dikey panellerden oluşmaktadır (Edward, 1993, 49). Parçalar desteklenerek yan değil arka panellerden sarkmaktadırlar ve ayarlanabilirdirler (Bkz. Resim 3.25). En son türünde, dikey paneller kullanılmamaktadır. Serbest duran ünitelere ilave, çalışma yüzeylerinin ya da çalışma masalarının altında, gerekli elektrik, bilgisayar ve telefon kablolarını taşımak için akım yolları vardır (Edward, 1993, 53). Çoğu durumda, grup ihtiyaçlarındaki değişikliklerde, çalışanlara parçaları yeniden düzenleme imkânı verir ve daha hareketlidir (Bkz. Resim 3.26). Resim 3.25: Yarı Şeffaf Paneller (Edward, 1993, 49) Paneller ve panel destek sistemleri Açık ofis sistemlerinin iskeleti, bölücü panellerle temsil edilmektedir. Paneller, bir çalışma istasyonunu diğerinden ayırırlar, çeşitli sayıda tamamlayıcı parçaların kullanımına imkan sağlarlar, geçiş yolları ve ara yollar yaratırlar, ve çeşitli ölçülerde mahremiyet sağlarlar (Dalga, 2007, 97). Resim 3.26: Dikey Paneller (Edward, 1993, 53) ġekil 3.1: Dikey Paneller (Edward, 1993, 54)

102 80 Tamamlayıcı parçalar Tamamlayıcılar, açık ya da kapalı raflar, dosya üniteleri, çekmece şekilleri ve birçok muhtelif parçalardır. Tamamen modüler tamamlayıcı panel sistemleri için, tamamlayıcı parçalar panellerin iki yüzeyine de asılabilmektedirler (Dalga, 2007, 99). ġekil 3.2: Arası Ofis Mobilyaları ve Bölücü Elemanlardan Bazı Örnekler (Pina, 2002, 395)

103 81 ġekil 3.3: Arası Ofis Mobilyalarından Bazı Örnekler (Pina, 2002, 397) Örnekler Charles & Ray Eames, tarafından 1960 yılında tasarlanmıştır. Sandalyenin sitrüktür prensibi, konfor anlamında onu dinlenme yeri koltuğuna benzer yapar. Alüminyum yan profillerle bağlanmış üç ayrı döşenmiş bölümden oluşur. Sandalye orjinal olarak New York da ki Rockefeller Merkezi için tasarlanmışlardır, sonraki yıllarda bankalarda kullanmak üzere çeşitli versiyonları üretilmiştir, fakat hepsinde ortak olan şey öne çıkan konforlarıdır (Marmot, 2000, 56). Malzemeleri dökme kalıp iskelet ve poliüretan köpük döşemedir (Bkz. Resim 3.27). Resim 3.27: Charles &Ray Eames tarafından tasarlanmış Sandalye (Marmot, 2000, 56)

104 82 Charles & Ray Eames, tarafından 1958 yılında tasarlanmıştır.. Alüminyum sandalye 20. yüzyılın en büyük tasarımlarından biridir. Malzemeleri akıllıca biraraya getirmesi nedeniyle göze çarpar. Kılıflar alüminyum profilin kesitlerinin içine takılmıştır ve basitçe iskeletin üzerine gerilmiştir. Bu onları önemsiz bir kılıf olmaktan, yapının yük taşıyan bir kısmı olmaya dönüştürmüştür(dalga, 2007, 102). Vücuda rahatça oturmak için uyum sağlar ve geniş bir döşemesi olmadan bile, büyük bir konfor verir (Marmot, 2000, 58). Alüminyum iskeletten ve yüksek frekansta kaynak yapılarak birleştirilmiş bir döşemeden oluşur (Bkz. Resim 3.28). Resim 3.28: Charles &Ray Eames tarafından tasarlanmış Sandalye (Marmot, 2000, 58) Teknolojik GeliĢmeler Daktilo Sholes un mekanik daktilosuna dayanarak, ilk elektrikli daktilo Thomas Alva Edison tarafından 1872 de yapılmıştır, ancak elektrikli daktilonun kullanımı 1950 lerde yaygın hale gelmiştir. Elektrikli daktilo, yazıları depolayabilen elektronik bir hafızaya sahip bir daktilo ilk 1978 de ortaya çıkmıştır (Cunliffe, 1995, 44). Bilgisayar (IBM 701) 1953 yılı, IBM in 701 EDPM sini, IBM e göre, ilk ticari olarak başarılı, genel amaçlı bilgisayarın gelişimini görmüştür. Daha sonraki 704, 701 de bulunan magnetik kasnak depolamasından daha hızlı ve daha güvenilir olan magnetik iç hafızayı kullanmıştır da yapılan 7090 bilgisayar dünyadaki en hızlı bilgisayardı de IBM, zımbalı-kart malzemelerinden elektronik bilgisayar sistemlerine geçmiştir.1964 de Dijital Donatım Ortaklığı ticari olarak başarılı olan Resim 3.29: PDP-8 (Cunliffe, 1995, 55)

105 83 ilk küçük bilgisayar PDP-8 i tanıtmıştır (Cunliffe, 1995, 55). Hızı, küçük ölçüleri ve makul fiyatları PDP-8 in binlerce fabrikaya, küçük şirketlere ve laboratuarlara girmesini sağlamıştır (Bkz. Resim 3.29). Fax Makinası Yıllar boyunca, fax makineleri hantal, külfetli, pahalı ve kullanılması zor aletler olarak kalmıştır (Dalga, 2007, 54). Ancak 1966 da Xerox, Magnafax Telekop yalayıcıyı tanıtmıştır (Cunliffe, 1995, 60). Kullanması daha kolay ve herhangi bir telefon hattına bağlanabilen, daha küçük, bir fax makinesidir (Bkz. Resim 3.30). Resim 3.30: Fax Makinesi (Cunliffe, 1995, 60) Mobil Telefonlar İlk mobil telefon konuşması, araç telefonuyla 1947 de yapılmıştır de geliştirilmiştir ve 1970 de bir Motorola çalışanı, ilk mobil telefon Motorola Dyna TAC le icat etmiştir (Besson, 1999, 32). Hesap Makinesi 1963 dünyanın ilk tamamen elektronik masa üstü hesap makinesi olduğu idda edilen Anita tanıtılmıştır ler Cep Hesap Makinesi Devrimi 1972 li yıllarda ilk bataryayla çalışan, elde tutulan hesap makineleri satılmıştır (Besson, 1999, 38). Televizyon 1968 de ilk televizyon üretilmiştir (Cunliffe, 1995, 72) li ve 1990 lı Yıllarında Banka Mobilyaları 1980 ler, IBM in kişisel bilgisayarları tanıttığı ve bilgisayarların masalarda çoğalmaya başladığı dönem olup, bankanın tasarımının kökten değişmesine sebep olmuştur. Banka planları kullanıcıların isteklerine göre yapılmaya başlamıştır. İş gücü, zeki, bilgi teknolojisinde uzman kişiler olduklarından, iyileştirilmiş koşullar ve yüksek düzeyli mekân standartları talep etmişlerdir (Dalga, 2007, 108).

106 lara gelindiğinde, ekonomik durgunluk nedeniyle, kullanıcılar, maliyetlerini en aza indirebilecek, fakat aynı zamanda verimliliği de azaltmayacak bina ve ofis ortamları talep etmişlerdir. Bunun yanı sıra, bilgi teknolojisi, mobil telefonlar, kablosuz dizüstü bilgisayarlar, insanları özgürleştirmiş, sabit bir çalışma mekanına bağımlılıklarını azaltarak alternatif çalışma şekillerini ortaya çıkarmış, banka ofisinin gerçekte bulunulan yer olduğu anlaşılmıştır yılları arasında bilgisayar kullanımının artması, ergonomik tasarım olgusunun bu alana yönelmesine yol açmıştır. Tüm bu değişiklikler banka mobilyalarına da yansımıştır. 1980'li ve 1990'lı yıllarda büyük banka ofislerinde otomasyona geçilmiştir. 21.yüzyıla kadar ofis kavramının geçirdiği son iki değişiklik; 1. Sanayi devrimi: Ekonomik mobilya üretilmesi önceleri tasarımda en önemli şart iken sanayi devrimi ile güç ve organizasyonun simgelenmesi ön plana çıkmış gösterişli ve konforlu mobilyalar üretilmeye başlanmıştır. 2. Teknolojik devrim: İletişim teknolojisindeki son gelişmelere ve teknolojinin yakından takip edilmesine ofisler öncülük etmesidir. Sanayileşme sonucu yaşanan bu gelişmeler konfor koşullarının irdelenmesine neden olmuş, bu dönem içerisinde ergonomi faktörü ofislere girmeye başlamıştır. yoğun çalışma saatleri sonucunda yıpranan çalışanlar için yeni bir insan faktörü ağırlıklı yeni bir çalışma ortamı olgusu ortaya çıkmıştır (Marmot, 2000, 63). Teknolojideki değişimlerle birlikte günlük yaşamda da değişimler söz konusu olmuştur. Bu gelişmelerde ergonomi faktörü de kendine bir yol çizmiş, antropometrik ölçüler ve çalışma yönetimi içerisindeki yerinde yeni kurallar, araştırmalar ortaya çıkmıştır. Bu ölçüler ve incelemeler, gelişen teknolojik araçları insan faktörünün yakınlaştırılması veya araçların insan kullanımına uygun hale getirilmesi olarak ön görülmektedir. Geleneksel bankalarda daktilo, telefon, ve hesap makinesi mobilya tasarımlarına çok az kısıtlamalar getirmiştir. Geleneksel bankalarda kullanılan ekipmanlardan farklı olarak elektronik aletler, sadece mobilya üzerine değil kullanıcı üzerine de belirli boyutsal ve çevresel talepler yüklemektedir. Otomatikleştirilmiş banka mobilyaları sadece geleneksel aletleri ve görevleri değil fakat genişleyen elektronik alet buluşlarını, fonksiyonlarını ve kullanıcıyla ilgili problemleri barındırmalıdır (Edward, 1993, 72).

107 Mobilya Örnekleri ÇalıĢma Ġstasyonları (A) Akustik paneller, çalışma yüzeyleri, raf kutuları, tekerlekli dosyalama ve destekleyici aksesuarlar, otomatikleştirilmiş bir sistem mobilyasına birleştirilmiştir. (B) Paylaşılan bir terminal şekli, dönebilir bir yan masayı da içermektedir. (C) Bu sekreter çalışma yerinde, paylaşım için uygun bir yazıcı masası vardır. (D) Bu otomatikleştirilmiş çalışma istasyonu, hem gereçleri hem de mobilyaları entegre olmuş bir şekle bütünlemektedir (Bkz. Resim 3.31). (E) Özel bir otomatikleştirilmiş uygulama, çek işlemleri içindir (Bkz. Resim 3.32). Çalışma istasyonunu, ofise bağlı olarak çalışanları, özgürleştirebilmekte, fakat aynı zamanda, teknik olarak ofis iletişimini genişletmektedir. Banka mobilyaları, kullanıcılar ve makineler arasında verimli bir ara yüz sağlayan parçalardır. Tipik ofis mobilyaları, çalışma yüzeylerini, sandalyeleri, depolamayı, dosyalamayı ve özel aktiviteleri, gereçleri ve görevleri desteklemek için, belirli şekillerde gruplaşmış sunum birimleri ve bölücü panelleri ya da ekranları içermektedirler (Dalga, 2007, 177). Çağdaş banka mobilyası genel olarak iki geniş kategoride sınıflandırılmıştır: geleneksel ve sistem. Genel olarak geleneksel mobilya masa, çekmece, depolama dolabı, kitap rafı, sunum tahtası bağımsız parçaların bir koleksiyonudur. Sistem mobilyası ise birbirine bağımlı elemanların bir bütünleşmesidir, bunlar çalışma yüzeyleri, dosyalama, raflar ve depolama üniteleri ve panellere ve/ya da destek direklerine itimat eden sunum özellikleridir. Bugünün sistem mobilyaları, genellikle hem geleneksel ya da serbest duran hem de sistem ya da panellere bağımlı parçaları içermek için geliştirilmişlerdir (Duffy, 1997, 57). Resim 3.31: Çalışma İstasyonu Örnekleri (Duffy, 1997, 55) Resim 3.32: Çalışma İstasyonu (Duffy, 1997, 56)

108 86 Sandalyeler Maarten Van Severen, tarafından 1990 yılında tasarlanmıştır. Van Severen'ın, geleneksel dönen sandalyelerden çok farklıdır. Esnek kabuğuna oturması rahattır ve sırtı arkaya doğru çok güzel bükülebilir (Duffy, 1997, 62). Yeni salıncak mekanizması, oturmadan uzanma pozisyonuna yumuşak bir geçiş ve hafif yan hareketlere imkân sağlamaktadır (Bkz. Resim 3.33). Imago, Mario Bellini ve Dieter Thiel tarafından 1984 yılında tasarlanmıştır. Imago yöneticileri için bir ofis koltuğudur (Bkz. Resim 3.34). Rahatlık, ergonomi ve zerafeti birleştirir (Dalga, 2007, 176). Resim 3.33: Maarten Van Severen, tarafından tasarlanmış Sandalye (Duffy, 1997, 62). Kullanıcının aynı zamanda hem dinamik hem de doğru şekilde oturmasını sağlar (Duffy, 1997, 65). Masa Bankalarda müdür odası gibi üst düzey kişilerin çalıştığı bölümlerde özel masa takımları ön plana çıkmıştır. Hiyerarşik üstünlükleri kullandıkları mobilyalar ile diğer çalışanların önüne geçmiştir (Bkz. Resim 3.35). Resim 3.34: Imago, Mario Bellini ve Dieter Thiel tarafında tasarlanmış Sandalye (Duffy, 1997, 65). Resim 3.35: Masası Takımları (Erentok, 2001, 47)

109 87 Dolaplar Çeşitli ebat ve boyutlarda evrak, dosya saklamak için kullanılan şeffaf ya da kapalı dolaplar (Bkz. Resim 3.36). Bankalarda ihtiyaçlar doğrultusunda tercih edilebilecek olan bu dolaplar istenilen renk ve desenlerde imal edilebilmektedir. Banko Bankalarda hızlı işlemlerin yapıldığı müşteri bekleme ve çalışma bölümünü ayıran bankolardır (Bkz. Resim 3.37). Kullanıcı ihtiyaçlarına cevap veren ofis mobilyaları zamanla teknolojiyle beraber değişime uğramıştır. Resim 3.36: Depolama Üniteleri (Erentok, 2001, 50) Teknolojik GeliĢmeler Bilgisayar Resim 3.37: Banko (Onat, 2000, 34) 1984 yılında Philips tarafından sayfaya kadar bilgi depolayan küçük hafızalara sahip bilgisayar tasarlanmıştır yılında Apple tarafından 256 megabit hafızaya sahip olan, hypercard ve 3 ½ floppy diskleri destekleyen bilgisayar geliştirilmiştir (Bkz. Resim 5.38). Teknolojinin gelişmesiyle beraber 1990 larda dizüstü bilgisayarlar ortaya çıkmıştır ve kullanıcıların tercihi olmaya başlamıştır (Cunliffe, 1995, 82). Renkli Fax Makinesi 1990 yılında renkli faks gönderimi sağlanmıştır ( Resim 3.38: Bilgisayar (Cunliffe, 1995, 82)

110 88 Telefon 1980 yılında Fransız firması Minitel evlere terminallerden oluşan bilgisayara uygulanabilen telefon sistemini geliştirdi yılında IBM multi fonksiyonel Lepfrog protipini oluştururken, AT&T ilk video-telefonu piyasaya sundu (Cunliffe, 1995, 95). Kamera 1995 yılında Sony dijital taşınabilir kamerayı geliştirdi (Bkz. Resim 3.39). Ġnternet İnternet, veri nakleden, birbiriyle bağlı bilgisayar şebekelerinin, dünya çapındaki milyonlarca daha küçük şebekelerinin bir araya gelmesinden oluşan, herkes tarafından Resim 3.39: Kamera (Cunliffe, 1995, 95). ulaşılabilen bir ağ şebekesidir. Elektronik posta, online sohbet, dosya transferi, birbiriyle ilişkili web sayfaları ve dünya çapındaki çeşitli bilgi servisleri ağlarının tümünü taşıyan, ağların ağıdır (Dalga, 2007, 130) lerde ortaya çıkan internet, 1990 larda halka açılmıştır.1996 da internet kelimesi halk arasında yaygın olarak geçerli olan bir kelime haline gelmiştir (Besson, 1999, 64). İnternet, bilgisayar ve komünikasyon dünyasını, daha önceki hiçbir şeye benzemeyen bir şekilde, tamamen değiştirmiştir. Telgraf, telefon, radyo ve bilgisayarın icadı, internetin, hepsinin buluşmasını sağlaması için ortam hazırlamıştır. Internet, dünya çapında bir yayın imkânı, bilginin yayılması için bir mekanizma ve bireyler ve bilgisayarları arasındaki işbirliği ve etkileşimi, coğrafi konuma riayet etmeden sağlayan bir araçtır (Besson, 1999, 65) den Günümüze Banka Mobilyaları Teknolojinin gelişmesiyle değişimi zorunlu kılan nedenler, çalışma koşulları değişmiştir. Eller artık yaratıcı işler yapmamakta, daha çok işlerini araçlara yaptırarak üretim makinelerden yönetilmektedir. Teknolojik gelişmelerle birlikte ofisler yeni anlamlar kazanmış olup bilgisayarlar, yazıcılar (printer), fotokopi, tarayıcı (scanner) ve

111 89 faks her meslek dalında yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Bankalardaki yeni gereksinmelere cevap verebilmesi için donatı tasarımlarında da gelişmeler yaşanmıştır. Bu yeni bankalar için mobilyalar esnek olmalıdırlar ve banka teknolojisini kolayca barındırabilmelidirler. Bir idareci alanındaki sorun çalışmasını ya da diğer alanlardaki çoğu sistemleri belirtirken, tasarımcının, hem bilgisayar kullanımını hem de elle yapılan kağıt işlerini barındırabilecek mobilya elemanları seçmesi gerekmektedir. Yönetici alanlarında, standart masa ve çekmecelerdense U-şekilli gruplaşmalar, konferans yüzeyi kadar, malzeme ve düzenli kağıt işleri içinde bir miktar yüzey alanı sağlamaktadırlar. Bilgisayarlar için bir masayla L-şekilli minimum bir çalışma alanı da bugünün yönetici ofisleri için yaygın bir biçimdir. U-şekilli ve L-şekilli çalışma alanları da, çalışma alanı birine tahsis edilmiş olsa da olmasa da birçok personel alanında kullanılmaktadırlar. Ofis sandalyeleri, farklı çalışma sorumluluklarını ve bireylerin ve takımların tarzlarını barındırmak için, tamamen ayarlanabilir olmalıdırlar Mobilya Örnekleri Sandalye Meda Alberto tarafından 2000 yılında tasarlanmıştır. Koltuğun altında karmaşık mekanizmalara ihtiyaç duymadan, vücudun hareketlerini takip edebilecek şekilde düşünülmüştür. Rahatlığı, teknolojiyi ve estetiği bir araya getirecek şekilde ele alınmıştır. (Bkz. Resim 3.40). Mario Bellini ile Claudio Bellini tarafından 2005 yılında tasarlanmıştır. Yenilikçi bir oturma konsepti ve çok çeşitli ayarlama seçenekleriyle her türlü ihtiyaca cevap verebilmektedir (Pina, 2003, 77). Sonuç olarak, sandalyeler, güvenli ve destekleyici kalırken, çok çeşitli pozisyonları barındırabilmektedir. (Bkz. Resim 3.41). Resim 3.40: Meda Alberto tarafından tasarlanmış Sandalye (Pina, 2003, 76) Resim 3.41: Mario Bellini ile Claudio Bellini tarafından tasarlanmış Sandalye (Pina, 2003, 77)

112 90 Jasper Morrison tarafından 2004 yılında tasarlanmıştır. Yumuşak döşemesi ve dönen tabanı sayesinde yüksek düzeyde oturma konforu sağlamaktadır (Pina, 2003, 84). Tüm kaplamaları değiştirilebilir şekilde oluşturulmuştur (Bkz. Resim 3.42). Visalounge, özel ve umumi kullanım için yeni bir dinlenme yeri koltuğudur. Genellikle bu tip bir sandalyeyle bağdaştırılan genişlik ve ağırlık görüntüsü olmadan bir küp koltuğunun konforunu sağlar (Pina, 2003, 85). Visalounge hafif ve zamansız bir görüntüyle, rahat ve konforlu bir oturma sağlayacak biçimde tasarlanmıştır (Bkz. Resim 3.43). Resim 3.42: Jasper Morrison tarafından tasarlanmış Koltuk (Pina, 2003, 84) Dolap Antonio Citterio ve Toan Nguyen tarafından 2002 yılında tasarlanmıştır. Hareketlilik, modern ofis işinin en önemli yönlerinden biridir. Hareket edebilir elemanlarla, çalışma yeri, yapılan iş için, kendiliğinden adapte edilebilir (Dalga, 2007, 184). Mahremiyet ve komünikasyon, hareketli bölücülerle kontrol edilebilir. Dosyalar bir yerden diğerine taşınabilir (Pina, 2003, 90). Hareketli masalar, toplantıların takım alanlarında yapılabilmesine imkân verir (Bkz. Resim 3.44). Herman Miller tarafından tasarlanmıştır. Dünyanın ilk açık plan ofis mobilyası, basitlik, değer, mükemmel uyum ve kanıtlanmış bir fonksiyon sunarak, çalışma yerindeki değişimleri yakalamaya devam etmektedir (Pina, 2003, 95). 90 ve 120 derece planlama seçenekleriyle, pratik düzenlemeler için, çok yönlü, çalışkan bir sistem şeklinde düşünülmüştür (Bkz. Resim 3.45). Resim 3.43: Jasper Morrison tarafından tasarlanmış Koltuk (Pina, 2003, 85) Resim 3.44: Antonio Citterio ve Toan Nguyen tarafından tasarlanmış Dolaplar ve Tahtalar (Pina, 2003, 90) Resim 3.45: Herman Miller tarafından tasarlanan Açık Ofis (Pina, 2003, 95).

113 91 Masa Christoph Ingenhoven tarafından tasarlanmıştır. Terminal masa sistemi esnektir, çok gelişmiş bir teknoloji ile özel bir tasarımı birleştirir. Kullanıcı tarafından seçilen masanın yüksekliği dışında diğer tüm elemanlar sabit kalır. Bu, birçok masa birleştirilse bile, farklı masa yüksekliklerine rağmen, genel sakin ve dikkatlice tasarlanmış havasını devam ettirtmek içindir. Masaların üstüne, çeşitli gerekli elemanlar, herhangi bir alet kullanmadan takılabilirler (Duffy, 1997, 102). Basit Resim 3.46: Christoph Ingenhoven tarafından tasarlanmış Masa (Duffy, 1997, 102) gruplaşmalara ve yeniden düzenlemelere imkân tanıyacak şekilde modülerdir (Bkz. Resim 3.46). Çalışma gruplarını kişi kendi isteğine göre düzenleyebilecek şekilde tasarlanmış örnekler açık ofislerin örneği olan bankalarda kullanılmaktadır (Bkz. Resim 3.47). Banko Bankalarda kullanılan bankolar kullanıcı isteğine göre tasarlanabilmektedir. Günümüzde doğal ahşap yerine suntalam, mdflam gibi malzemelerden yapılmaktadır (Bkz. Resim 3.48). Resim 3.47: Christoph Ingenhoven tarafından tasarlanmış Masalar (Duffy, 1997, 108) Geleneksel büro anlayışı yerini teknolojik gelişmeler sayesinde kullanıcı ihtiyaçları doğrultusunda yeni büro düzenine bırakmıştır (Dalga, 2007, 186). Resim 3.48: Banko (Erentok, 2001, 67)

114 92 Tablo 3.1: Geleneksel Büro ile Yeni Büroların Karşılaştırılması GELENEKSEL BÜRO YENĠ BÜRO DÜZENĠ İç düzenlemelerde sınırlı çeşitlik Toplantı ve etkileşim için çeşitli mekânlar Kişi başına tek bir çalışma alanı Stil ve yapıda çeşitlik Kıdemli çalışanlar için daha fazla alan Çalışma düzeni çeşitliliği Kıdemliler için daha fazla mahremiyete Daha fazla etkileşim ve takım gerek duyma, daha az erişilebilir olma çalışmasını özendirecek çalışma düzeni hali Kıdemlilerin diğerlerine göre daha çok büro dışına çıkma isteği Daha çabuk değişen grup yada takımlar için tasarım Aralarında belirgin sınırları olan güçlü Daha küçük, daha az merkezi ve daha bölüm kimlikleri Küçükten çok, büyük bölümlenmeler Kaynak: (Edward, 1993, 78) yaygın yönetim anlayışı Bölümler arası daha az tanımlı sınırlar Yeni teknolojilerin daha yaygın ve yaratıcı kullanımları Zamanın verimli kullanımına daha fazla önem 3.4. Günümüz Banka Binalarındaki Mobilyalar Banka mekânlarının özellikleri ile kullanıcı memnuniyeti ve iş verimliliği arasında doğrudan bir ilişki vardır. Bir bankada mekânının amacı; çalışanın kendini rahat, huzurlu edebileceği sıcak bir ortam oluşturmak ve iş verimliliğinin artmasını sağlamaktır. Bu isteklerin hedefine ulaşabilmesi için iç mekânlarda kullanıcılara işlerini verimli bir şekilde gerçekleştirebilecekleri uygun bir ortamın tasarlanması gerekmektedir. Banka binalarındaki donatı elemanlarını dört grupta inceleyebiliriz (Marmot, 2000, 121) * Oturma Yüzeyleri * Çalışma Yüzeyleri * Depolama-Arşiv Üniteleri * Ayırıcı Bölmeler ve Paneller Oturma Yüzeyleri Tanımı: Çalışanların oturarak çalışması sağlayan donatı elemanıdır. Bunlar sandalye ve koltuklar olarak ikiye ayrılır. Koltuklar sandalyeden farklı olarak kol dayanacak elemanları olan geniş ve rahat donatılardır. Bankada çalışan her kişi için yaptığı isin işlevine uygun oturma elemanı planlanmalıdır.

115 93 Oturma eyleminin, diğer duruşlar gibi tüm dünyada cinsiyete, yasa ve sosyal statüye göre belirlendiğini de belirtilmektedir. Sandalyeler; statü ve şeref, konfor ve düzen, güzellik ve verimlilik, disiplin ve dinlenme üzerine sahip olduğumuz kollektif düşünceye şekil vermektedir. Düşüncelerimiz değiştikçe, sandalyelerimiz de değişime uğramaktadır. Sonuç olarak; sandalyenin doğru tasarlanmış olması, ofislerde kullanıcının hem daha rahat ve sağlıklı hem de daha verimli çalışması açısından daima önemli olacaktır. Kullanım ġekli: İnsanlar işlerinin basında, ofislerinde, evlerde, dinlenme yerlerinde, taşıt araçlarında ve her fırsat bulduklarında oturmaktadırlar. Bankaların vazgeçilmez donatısı olan oturma yüzeyleri çalışanlar ve ofise gelenlerin işlerini yaptırdığı sürede beklerken oturdukları donatılardır. Banka mobilyalarında, kanepe ve sandalyeler günümüzde çok çeşitli malzemelerden yapılan kanepe çeşitleri ile karşılaşıyoruz. Banka mobilyasında kanepe seçiminde estetiğin olduğu kadar rahatlığında göz önünde tutulması gerekir (Marmot, 2000, 131). Örnekler: Koltuk, kanepe, ve sandalye gibi mobilyaları seçerken, kaplama malzemesi vb görünen estetik unsurların yanı sıra, kanepede kullanılan sünger, dolgu maddesi, iskelette çok önemlidir. Kullanıcının ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde tasarlanmalıdır. (Bkz. Resim 3.49) ÇalıĢma Yüzeyleri Tanımı: Ayaklar veya bir destek üzerine Resim 3.49: Koltuk ve Sandalye (Erentok, 2001, 72) oturtulmuş tabladan oluşan mobilyadır. Bunlar çalışma masaları, toplantı masaları ve bankolardır. Çağdaş banka tasarımlarında masa, konfor ve insani sıcaklık sunmaktadır. Ayrıca masanın bilgisayar sehpası, telefon sehpası gibi ek mobilyaların kullanımına elverişli olması, hatta masa başında oturan kişinin sağ ya da sol yanına bir çekmece ekleyebilmesine imkan tanınmalıdır. Burada çalışanın kişisel eşyaları ve çeşitli iş gereçlerini yerleştirmeye müsait çekmeceleri de bulunmalıdır. Kullanım ġekli: Çalışma masaları bilgisayar, telefon gibi eşyaların yerleştirilerek üzerinde gerekli evrak çalışmalarının yapıldığı donatılardır. Özellikle de

116 94 bilgisayarların ofislere girmesiyle geleneksel banka işlerine göre üretilmiş mobilyaların ne olacağı sorunu yaşanmaya başlanmıştır. Çalışma masalarına takılan hareketli tablalar masanın üzerinde yeni bir düzlem oluşturmakta, masada alan kaybı önlemekte, kablo kanalları sayesinde kabloların gizlenmesini sağlamaktadır. Bankalarda de ergonomik tasarımlar, ister lap top ile, isterseniz masaüstü bilgisayarınız ile çalışabileceğiniz ofis alanınızda çalışma grupları halinde tasarlanabilir. Esnek tasarımlarla mekanlar da rahat bir çalışma ortamı sağlanabilir. Banka mobilyalarında işlevselliği ve çalışma hızını arttırarak ofisinizde sıkılmadan rahat bir gün geçirebilirsiniz. Krom ve mobilya ayaklı olarak yapılabilir. Kullanıcı isteklerine göre farklı renklerde tasarlanabilir (Edward, 1993, 6). ÇalıĢma Ġstasyonları (Üniteleri) Elemanları Teknolojik gelişmelerle beraber çalışma istasyonları ortaya çıkmıştır. Çalışma ünitesi genellikle tek kişinin çalışma mekanıdır. İçinde en az bir çalışma masası bulunur. İnsan bu sistemin merkezindedir. Ayrıca çalışma istasyonu, kullanıcının içinde çalıştığı genel fiziksel çevredir. Bilgisayar terminali, kaynak dokümanları, masayı, sandalyeyi, aydınlatmayı içerir. Bir banka tekrarlanan çalışma ünitelerinden oluşur. Çalışma ünitesi, genel ofis planlaması ve tasarımında antropometrik bir anlayış ile düşünülmüş en temel yapı parçasıdır. Çalışma ünitesinin merkezinde insan olduğundan, insanın tüm gereksinmelerinin ve gereken konfor düzeyinin sağlanması şarttır. Çalışma ünitesi bireysel bir çalışma alanı olduğu unutulmamalı ve bu yüzden her çalışma ünitesi onu kullanacak kişinin özelliklerine göre düşünülmelidir. Örneğin, bilgisayarın kullanılacağı bir çalışma ünitesi planlanırken, yapılacak işin türü ve ne sıklıkta bilgisayarın kullanılması gerektiğinin bilinmesi gerekir. Bilgisayarla tasarım yapan bir kişiyle, bilgisayara verileri giren bir kişinin veya bilgisayarı sadece bilgi almak için kullanan birinin çalışma üniteleri birbirinden farklı düzenlenmelidir. Çalışma ünitesi, bütün çevrenin bir parçası olup, bir araçlar topluluğudur. Bu yüzden mekânın parçası olarak tasarlanmalıdır. Bankalarda yaygın bir kullanıma sahiptir (Bkz. Resim 3.50). Resim 3.50: Çalışma İstasyonu (Deilmann, 1997, 121)

117 95 Örnek: Teknolojinin gelişmesiyle beraber elektronik araçların kullanımının artması sonucunda, kendi içinde farklı kombinasyonlar kurabilen esnek mobilyalar oluşturulmuştur. Bu değişim çalışma masalarına da yansımıştır. Çalışma biçimimize cevap verebilecek şekilde parçalara ayrılan veya birleştirilen çalışma masaları üretilmiştir (Bkz. Resim 3.51). Resim 3.51: Masa Takımı (Onat, 2000, 45) Depolama-ArĢiv Üniteleri Tanımı: Genellikle tahtadan yapılmış, bölme veya çekmecelerine eşya konulan kapaklı mobilyalardır. Banka içi iş akısının en önemli unsurlarından biri, yaratılan ya da elde edilen belge ve dokümanlardır. İş yaşamı ve kapsamı genişledikçe, belge ve dokümanların elde edilmesi, saklanması, istendiğinde aranıp bulunması kaçınılmaz hale gelecektir. Bilgisayar ve Internet teknolojilerinin ofislere girmesiyle de belge ve doküman hacminde büyük bir artış yaşanmıştır. Özellikle de elektronik doküman bu gelişmeler neticesinde son derece önem kazanmıştır. Basılı dokümanların azalmasıyla büyük arşiv ve depolama bölümleri yerlerini çalışma ünitesi çevresinde yer alan keson, dolap ve raflara bırakmıştır. Kullanım ġekli: Takım çalışmasının önem kazanmasıyla açık veya grup ofislerde görsel ve işitsel iletişimi engellemeyecek şekilde alçak ayırıcı paneller kullanıldığından çoğunlukla oturulan yerden erişilebilinecek ekipmanlar kullanılmaktadır. Ayrı çalışma mekanlarını da yaratmayı sağlayan yüksek paneller ve bunlara takılı dolaplar da halen kullanılmaktadır (Frankel, 2001, 123). Çalışma masası ile beraber düşünülebilir. Masada oluşturulmuş raflar ve çekmeceler örnek verilebilir (Bkz. Resim 3.52). Resim 3.52: Çalışma Masasında Yer Alan Depolama Üniteleri (Frankel, 2001, 123)

118 96 Diğer bir depolama üniteleri olarak karşımıza çıkan kesonlar ise tekerlekli olmaları, içlerinde kalemlik, ataçlık gibi özelleşmiş aparatların olması, farklı derinliklerde raflar kullanılarak üretilmiş olması ile kişiye göre esnek yapılarından dolayı son zamanlarda çokça tercih edilen depolama üniteleridir (Frankel, 2001, 123). Masa altına girenleri olduğu gibi masa yüksekliğinde olanları da vardır(bkz. Resim 3.53). Resim 3.53: Kesonlar (Frankel, 2001, 123) Dosya depolama ünitelerinin mekân içerisindeki sayısında azalış olmasına rağmen hala daha devam eden anlayışla birlikte yerden kazanç ve pratik kullanım amaçlı yeni uygulamalarla da karşılaşılmaktadır. Raylar ve paneller üzerinde hareket eden sistemler bunlardan biridir. Bir diğeri ise daha az yer kaplamsı için istenildiğinde asansör sistemleriyle açılan daha uzun zamanlı depolamalar amaçlı kullanılan depolama üniteleridir (Bkz. Resim 3.54). Resim 3.54: Dolaplar ( ing_binders_s.htm) Çalışma ünitesi içerisinde yer alan artan araç sayısı ile birlikte fonksiyonelliğin ön plana geçtiği çalışma sektörlerine göre farklı tasarlanmış depolama alanları oluşmaktadır. Bunlar görüldüğü gibi işlevselliğe dayalı olarak ayrım yapılabilinecek özellikler taşımaktadır (Bkz. Resim 3.55). Ayrıca çalışma masası içerisinde farklı alanlarda konumlandırma imkânı olduğu gibi aynı arşivleme üniteleri farklı aparatlarla çalışanın kişisel kullanımına göre esneklik sağlayabilmektedir. Resim 3.55: Depolama Bölümleri ( South_African_launch.htm)

119 Ayırıcı Bölmeler ve Paneller Tanımı: Gerek açık ofislerde olsun gerekse grup ofislerde olsun alçak yükseklikte veya tavana kadar duvar mantığında çalışan bölücüler çok farklı saydamlıklarda ayırım sağlamaktadırlar. Kullanım ġekli: Ayırıcılar ve bölmeler günümüz ofislerinde statü ve hiyerarşinin sembolü olarak karsımıza çıkmaktadır. Özelleşmiş alanların yaratılmasında birincil eleman olarak karsımıza çıkmaktadırlar (Marmot, 2000, 133). Örnekler Bunlar cam kullanılarak tam saydam olabileceği gibi, metal, ahşap gibi malzemeler kullanılarak da tam dolu veya ikisinin karışımı olarak mekânlarda kullanılmaktadır. Bilinen yüksek bölücü panellerin yerine kendi yapısı içinde bulunan masalar arası bölücü ince paneller çalışanlar arasındaki bilgi paylaşımının, iletişimin maksimum düzeyde kullanılmasına olanak vermektedir. Bu sayede takım çalışmasını destekleyici bir özellik sunmakta ayrıca gerekli aparatların asılması için olanak sağlamaktadır (Bkz. Resim 3.56). Resim 3.56: Ayırıcı ve Bölmeler (Marmot, 2000, 154) 3.5. Bölümün Sonucu Çalışma ihtiyacı ile birlikte ofis mobilyası ortaya çıkmıştır. Geleneksel çalışma alanlardaki mobilyaların şekli, hem görsel olarak hem de fonksiyonel olarak son derece basit tasarlanmıştır. El işçiliğine dayalı olarak o döneme ait ahşap malzemelerden yapılan mobilyalar kullanılıyordu. Ofislerde kullanılan mobilyalar masa, tabure, sandalye ve dosya dolabı gibi mobilyalardı. Mobilya üreten marangozhaneler yok denecek kadar azdı. 17 inci yüzyılda ofislerde kullanılan mobilyalar daha işlevsel nitelik kazanmaya başlamıştır. Marangozhanelerde oyma işçiliği ile üretilen mobilyalar son derece zarif donatılar halini almaya başlamıştır. El işçiliği geçen zamanla yerini makinelere bırakmıştır ve makinelerle üretim yapılmaya geçilmiştir. Bununla birlikte 18 inci

120 98 yüzyılda yeni işlevlere cevap verebilen mobilyalar yapılmıştır. 19 uncu yüzyıl süresince mobilyaların rahat ve kullanışlı olmasına özen gösterilmiştir. Geleneksel ofislerde dönemlerde kullanılan daktilo, telefon, ve hesap makinesi gibi araçlar o mobilya tasarımlarına çok az kısıtlamalar getirmiştir. Mobilyalar bu araçları bünyesinde barındıracak şekilde tasarlanmıştır yılları arasında bankalar açık ve geleneksel planlardan oluşmaktadır. Açık ofis planlamasının bir sonucu da, geniş, açık kabuğun içinde, her şey hareketli olmalıdır düşüncesidir. Bu tamamen hareketlilik fikri, yeni genişleyen pazar potansiyelini gören mobilya üreticileri tarafından alınmış ve ilerletilmiştir. Hareketli mobilya tasarımları görülmektedir. 70 li yıllarda mekanlarda hiyerarşik bölünmeler başlamıştır. Açık planlı ofisler bölücü paneller ve ayırıcılarla birbirlerinden ayrılmaya başlamıştır. Ofis mekanı ve kullanılan mobilyalar birimlere göre farklılık göstermeye başlamıştır yılları arasında bilgisayar kullanımının artması, ergonomik tasarım olgusunun bu alana yönelmesine yol açmıştır. Tüm bu değişiklikler banka mobilyalarına da yansımıştır. Teknolojik gelişmelerle birlikte bankalarda yeni anlamlar kazanmış olup bilgisayarlar, yazıcılar (printer), fotokopi, tarayıcı (scanner) ve faks her meslek dalında yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Son yıllarda iletişim teknolojisi daha karmaşık hale gelmeye başlamış ve ofis mobilya tasarımları da değişmeye başlamıştır. Ofisler artık yeni bir ikondur. Ucuz ve taşınabilir hale getirilmiş telefonlar, diz üstü bilgisayarlar sayesinde gün boyu ofiste çalışmak zorunluluğu kalkmıştır. Artık ofiste bulunmadan da ofis işleri kolaylıkla yürütülebilecek düzeye gelmiştir.

121 99 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ERGONOMĠNĠN TANIMI VE TARĠHÇESĠ 4.1. Ergonominin Tanımı Ergonomi eski yunanca iş anlamına gelen ERGON ve doğal yasa veya düzen anlamına gelen NOMOS tan üretilmiştir. Ergonomi iş üreten insanla ilgilenmektedir. Ergonomi, insanların makineler ile çeşitli iş çevre koşullarına ilişkin bedensel ve ruhsal özelliklerini, eğilimlerini, yeteneklerini, sınırlılıklarını araştıran, elde ettiği veriler ile geliştirdiği ilkeleri makinelerin, makine sistemlerinin, iş ve çevre koşullarının tasarımına ve düzenlemesine uygulayan mühendislik dalıdır. Temel amacı, tüketim ve üretim alanlarında insan öğesinin güvenliği, üretkenliğini artırmak ve iş koşullarını iyileştirmektir. Ergonomi birbirinden çok farklı olmamakla birlikte, değişik açılardan tanımlanmıştır. Ergonominin başka bir tanımı ise; İnsana ilişkin ve en fazla rahatlık, güvenlik ve etkinlikle kullanılabilecek araç, makine ve donanım anlaşılması için gerekli bilgilerin tümü diye nitelendirilmiştir. Ergonomi uğraş alanında temel amacı insan faktörünün verimliliği, sistem içinde entegrasyonu ve iş yaşamının insancıllaştırılmasıdır (Özkul, 2000, 20). Sonuç olarak ergonomi; insanların anatomik özelliklerini, antropometrik karakteristiklerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarını göz önünde tutarak, endüstriyel iş ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile oluşabilecek, organik ve psikososyal stresler karşısında, sistem verimliliği ve insan-makine-çevre uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan, çok disiplinli bir araştırma ve geliştirme alanıdır Ergonominin Önemi ve Amacı Çalışanlar işyeri ortamıyla etkileşim içindedir. Endüstrinin hızla gelişmesi bir yandan iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı, çalışanların korunması sorununu gündeme getirmiştir, diğer yandan da ergonomi kavramını ortaya çıkarmıştır. Çalışan bireylerin günün büyük bir kısmını işyerlerinde geçirdikleri dikkate alındığında, sağlıklarını olumsuz yönde etkileyen çeşitli faktörlerin ortadan kaldırılmasının gereği ve önemi belirginleşmektedir. Bu belirginleşme de ergonominin önemini artırmış, işyerlerinin ergonomik olarak tasarlanmasını zorunlu kılmıştır. Ergonominin amacı, insanın doğal özelliklerine uygun olan makine ve çevre koşullarını belirleyip, gerekli

122 100 önlemleri alarak insanın makineyle ve aletle çalışmadaki verimini artırmaktır. Ergonominin S. Pascaud ya göre amacı mesleki çevre ile çalışanlar arasındaki düzenleyici karşılıklı münasebetlerin incelenmesidir. Mesleki çevreden kasıt, mesleğin icra edildiği yerdir. Kısacası Murell in deyimiyle Ergonominin uygulamalı amacı işin insana uyarlanmasıdır. Demek oluyor ki, esas hedef veya amaç insanın işi kolayca yapabilmesini sağlamaktır. Ergonomi biliminin amaçları: a.üretimin verimliliğini en yüksek seviyeye çıkarmaya çalışır. b.uyumlu ilişki sonucunda, gereksiz aşırı zorlanmalardan kaçınılarak, çalışanın fiziksel ve ruhsal sağlığını korur, zarar görmesini önler. c. İnsanlar tarafından kullanılan araç gereç ve düzeneklerin kullanım etkinliğinin artırılması sağlar. d. Günlük hayatta karşılaşılan insan kullanımına ve etkileşimine açık olan her şeyin insana uygun tasarımıyla: e. İnsan performansının artması f. İnsan güvenliğinin sağlanması d. İnsan sağlığının korunması ve iyileştirilmesi g. İnsan mutluluğunun ve doyumunun sağlanması amaçlanır (Özok, 1997, 34) Ergonominin Tarihsel GeliĢimi Ergonominin tarihsel gelişimi incelendiğimizde çok eski tarihlere dayandığını görmekteyiz. Ancak ergonominin tam anlamıyla gelişmesi kendini dünyaya duyurması 2. Dünya Savaşı ve sonrasın da gerçekleşmiştir. 2. Dünya Savaşının ergonomi için önemli bir dönüm noktası olduğunu görmekteyiz Dünya daki GeliĢimi Ergonomi alanında ilk araştırmacı olarak Frederick Winston Taylor u ( ) gösterebiliriz. Kendisi bir makine mühendisi olan Taylor, insan performansını artırmak için ilk çalışmayı yapmıştır. Ona göre, insan, beceri ve iş koşulları arasında bilimsel bir bağ kurulmaktadır. Bu durum, istenen iş verimine ulaşılmasını olumlu yönde etkileyecektir. Ancak bu insan faktörünü Taylor sadece ekonomik yönden ele almıştır. Bu yönüyle eleştirilmektedir. Başlıca araştırmalar 20. Yüzyılın ilk zamanlarına gidilerek izlenmesine rağmen, tanımlanabilir bir pratik ve çalışma alanı olan insan faktörleri/ergonomi biliminin gelişimi ise 2. Dünya savaşı sıralarında 1940 larda

123 101 başlamaktadır. Amerika, İngiltere ve Almanya da insan faktörleri/ergonomi çalışmaları, askeri silah sistemlerinde insan performansını artıracak araştırma ve uygulamaları gerçekleştirmek amacıyla gerçekleştirilen faaliyetler sonucunda bulunmuştur. Örneğin, bu üç ülke, insanların daha etkili bir biçimde silahları daha iyi kullanmaları için silahların görüş tasarımlarını nasıl daha iyi geliştirebiliriz sorusu ile ilgilenmişlerdir. Amerika da mühendislik psikologları, pilot hatası olarak atfedilen çoğu askeri uçak kazalarının niçin olduğunu daha iyi anlamaya çalışmak için bu kazaları araştırmaya çalıştılar. Araştırmaların sonucunda ortaya çıkan temel bulgu ise gerçekte pilot hatası olarak anılan durumun mühendisliksel tasarım hatası olduğunun anlaşılması olmuştur. Bu tasarım hatasına, kontrol araçlarının, göstergelerin, çalışma alanı düzenlemelerinin insanın yetenek, sınır ve diğer karakteristik özellikleri ile uyumlu olmaması durumu yol açmıştı. Böylece, bu tasarımlar pilotların hata yapmalarına yol açıyordu. Bu bulgular Amerika da, araştırmacıları insan-makine ara kesiti tasarımıyla ilgili insan faktörlerini daha iyi anlamaya yarayacak araştırmalara yöneltti ve böylece insan faktörleri tanımlanabilir bir araştırma ve uygulama alanı olarak gelişti. İlk zamanlar, ana odak noktası, insanın algılama, reaksiyon ve öğrenme faktörleri üzerineydi ve insan makine teknolojisi olarak bilinen gelişmesi ise daha sonra laboratuar çalışmaları şeklinde oldu. 2. Dünya savaşını izleyen yıllarda Avrupa ve Japonya fabrikalarını tekrar inşa etme görevleriyle karşılaştılar. Sonuçta, sistematik olarak insanın iş doğası üzerine nasıl çalışılacağı yani ergonomiye karşı bir ilgi gelişti ve daha sonra bu bilgi işyeri tasarımına uygulandı. Daha sonra ana ilgi noktası ise, ergonomi teknolojisini geliştirmek için sistematik alan gözlem çalışmalarına, biyo-mekaniğe, antropometrik karakteristiklere ve insan fizyolojisine doğru kaydı. Zamanla Amerika ve Avrupa birbirine uydu ve çalışmalar genişledi. Günümüzde, insan faktörlerini ve ergonomiyi uygulama ve geliştirme amacıyla kullanılan yöntemler ve çalışma alanları ise benzerdir ve ergonomi ile insan faktörleri aynı disiplin olarak resmen tanınmaktadır (Westgaord, 1994, 18) Türkiye'deki GeliĢimi Yurdumuzda ergonomi konusu oldukça yeni sayılır. Ergonomi düşüncesi, dolaylı yollardan da olsa, ilk önce Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi nde Ziraatta Canlı Kuvvet Kaynakları kürsüsünün kurulmasıyla ele alınmaya başlanmıştır yılına kadar bu kürsüde genellikle mekanik kuvvet kaynakları üzerinde çalışılmış ve Kadayıfçılar ın başlattığı bu çalışmalar Dinçer in İnsan Emeği ve Ziraattaki

124 102 Prodüktivitesi, Çalışma Şekli ve Kas Yorgunluğu yapıtları ile, insan faktörü konusunu da uğraş alanı içine almıştır. Ergonomi, 1971 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği bölümün de insan Faktörü Mühendisliği adı altında eğitim programına alınmış ve ilk iki yıl dersler Dr. Korinek tarafından yürütülmüştür yılında yurt dışından getirilen cihazlarla laboratuar kurulmuştur. Halen etkinliğini de sürdürmeye devam etmektedir lerde Dokuz Eylül Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, yurt dışından getirilen çok sayıda çağdaş laboratuar cihazlarıyla desteklenen Ergonomi derslerini eğitim programlarına almakla kalmamış, 1984 ve l986 yıllarında İzmir Batı Alman Kültür Ataşeliği ile yardımlaşarak 1. ve 2. Türk- Alman Ergonomi Sempozyumlarını düzenlemiştir. Ülkemizde ergonomi konusunun iş dünyasına tanıtılmasında Milli Prodüktivite Merkezi nin (MPM) önemli katkıları olmuştur. Kurumca düzenlenen Ergonomi, İşyerlerinde Fiziksel Ortamın İyileştirilmesi, Endüstri Mühendisliğinin İşletmelere katkısı gibi seminerlerde ergonomi düşüncesinin vurgulanmasının yanı sıra, MPM uzmanlarının bu konuda hazırladığı kitaplar, kaynak olarak pek kısır olan ergonomi literatürüne öncülük etmiştir yılından itibaren Milli Prodüktivite Merkezi her iki yılda bir ergonomi kongresinin toplanmasına katkıda bulunmuş, 5.Kongre 1995 yılında, sonuncu ve altıncısı 1998 yılında olmak üzere toplam yedi ergonomi kongresi düzenlenmiş ve iş dünyası ile akademik kuruluşlardan gelen uygulayıcı ve araştırmacılar çok sayıda bildiri sunmuşlardır. MPM nin bu çalışmalarına rağmen ergonominin ülkemizde tam anlamıyla tanındığını ve uygulandığını söylemek doğru olmaz. Yapılan çalışmalar üniversitelerde akademik boyutta kalmakla beraber özellikle kamu alanında ergonomiden yeterince yararlanılamamaktadır (Kıraç, 2005, 13). Oysaki diğer ülkeler ergonomiye 2. Dünya Savaşından sonra büyük önem vermişler, bu alanda büyük yol kat etmişlerdir (Özkul, 2000, 32) Mobilya-Araç Sistemi Ġçerisinde Ergonomi Faktörü Zamanın ve enerjinin verimli kullanımı, günün büyük bir bölümünü geçirdiğimiz ofislerimiz için daha da büyük bir önem taşımaktadır. Daha kısa sürede daha fazla işin tamamlanması için insan, araç ve malzeme arasındaki en uygun ilişkilerin düzenlenmesini amaçlayan ergonomi bilimi, bunu sağlamak için mekân ve ürün tasarımındaki ayrıntılardan yola çıkmaktadır. Bu alanlardaki çalışmalar sonucunda hedeflenen noktalar ise genel olarak şunlardır;

125 Çalışanın sağlığı ve çalışanın güvenliğinin sağlanması 2. İşgücü kayıplarının önlenmesi 3. Yorulmanın ve is stresinin azaltılması 4. İş kazaları ve mesleki risklerin minimizasyonu 5. Verimlilik ve kalitenin yükseltilmesi Ergonomik tasarımda mobilya ve araçların seçimi son derece önemlidir (Haslegrave, 2000, 27). Çalışırken insanı etkileyen Araç İnsan ve Mobilya İnsan ilişkisini içine alan kriterler incelenecektir (Güney, 2005, 45).

126 ÇALIġMA ÜNĠTESĠ EKĠPMANLARI ÇALIġMA ÜNĠTESĠ EKĠPMANLARI Tablo 4.1: Çalışma Ünitesi Ekipmanları Bilgisayar Depolama-ArĢiv Üniteleri Mouse Klavye Monitör Dolaplar Çekmeceler Oturma Yüzeyleri Ayırıcı ve Bölmeler Sandalye Koltuk ÇalıĢma Yüzeyi Masa

127 Bilgisayarla ÇalıĢma ġartları Daktilo, hesap makinesi gibi geleneksel araçlar, planlamadan uygulamaya kadar yapılan işlerin her safhasında yerini bilgisayarlara bırakmıştır. Günümüz teknolojisinin hızlı gelişimi, özellikle bilgisayar kullanımının bankalarda olduğu gibi her çalışma alanında yaygınlaşmıştır. Bilgisayarla çalışma düzeni hakkındaki genel özellikler şunlardır: * Bilgisayar ekranının görüntü kalitesi, göz sağlığı açısından çok önemlidir. Ekrandaki yazı karakterlerinin büyüklüğü 2,6 mm nin altına düşmemeli, ekran tozlu kalmamalı ve görüntüde titreşim olmamalıdır. * Ekrana bakış uzaklığı mm arasında olmalıdır. * Ekranın üst kenarı göz hizasında veya az aşağısında olmalı, kişi çalışırken başını eğmek veya geriye atmak eğiliminde olmamalıdır. Bu durum boyun bölgesine uzun süreli statik yük getireceği için rahatsızlıklara yol açılabilir. * Özellikle veri girişi gibi bir noktaya sürekli bakmayı gerektiren işlerde, baş hareketini minimuma indirmek amacıyla ekrana monte edilen doküman tutma aparatlarının kullanılması sağlık açısından ergonomik koşullar yaratılmış olup, performansı olumlu yönde etkilemektedir (Güney, 2005, 52). * Bir saatlik çalışma sonunda 5-10 dakikalık, iki saatlik çalışma sonunda dakikalık dinlenme verilmeli, bu süre ekrandan uzakta, mümkünse dinamik hareket içeren bir şekilde değerlendirilmelidir (Özkan, 2002, 36) Klavye ve Mouse Ġçin * Uzun süreli mouse (fare) kullanımı avuç içi, parmak ve bilek sinirlerini zedeleyebilmektedir. Bu yüzden mouse kullanımı minimuma indirilmeli, işlemler mümkün olduğunca klavye ile yapılmalıdır. * Klavye ön kol ile aynı düzlemde olmalıdır. * Klavye düz durmalı öne doğru veya hafif eğimli olmalıdır (Güney, 2005, 55). Resim 4.1: Mouse Yanlış (Sol ve Ortadaki) Doğru (Sağ Taraftaki) Kullanış (Westgaord, 1994, 98)

128 106 * Klavye ve farenin dirsek hizasında bulunmasını sağlamak için kullanılan ek sürgülü yüzeylerin bacak boşluğunu daraltmaması gerekir. Bu ek yüzeyler klavye ve farenin rahat sığacağı genişlikte olmalıdır sığacağı genişlikte olmalıdır. * Klavye ve fare kullanırken kol vücudun yanında serbestçe sarkar, dirsek dik açı yapar ve bilekler düz olarak uzanır durumda olmalıdır (Güney, 2005, 54). * Fare klavye ile aynı düzlemde ve kolay ulaşılabilir bir mesafede olmalıdır. * Klavyenin yüzeyi parlamamalı, rengi nötr olmalıdır. * Uzun süreli klavye kullanımında, kolların masa yüzeyinden aşağıda kalması ve buna bağlı olarak bileklerin sürekli masa kenarına dayalı tutulması, bilek bölgesindeki sinirlere zarar verebilmektedir. Kollar yazı yazarken, yere paralel tutulmalı ve bilekler bükülmemelidir (Bkz. Resim 4.2 ve 4.3). * Sık kullanılan malzemeler kolay erişilebilecek bir mesafede bulundurulmalıdır. Daha az kullanılan malzemelerin uzak bir mesafede olması, onlara ulaşmak için koltuktan kalkmayı gerektirir(güney, 2005, 51). * Bu sayede kan dolaşımı hızlanır ve uzun süre oturmaya bağlı rahatsızlık hissi azalır. * Özellikle on parmak klavye kullanan kişiler için klavyenin bilek pedleri ile desteklenmesi, bileklerin yorulmasını engellemektedir (Bkz. Resim 4.4). * Klavye ortasının yerden yüksekliği mm olmalıdır (Westgaord, 1994, 154). Resim 4.2: Klavye Yanlış (Sol), Doğru (Sağ) Kullanış (Westgaord, 1994, 104) Resim 4.3: Klavye doğru kullanış ( Resim 4.4: Mause ve Klavyenin Birlikte Çözüldüğü Örnek (

129 Monitör Ġçin * Monitör mesafesinin cm arasında olmasını tavsiye etmektedir. Daha geniş bir ekranlar içinse, küçük bir ekrana göre daha uzağa yerleştirilmelidir. * Monitörün üst seviyesi göz seviyesinin derece altında olmalıdır. * Monitörün üstü hafifçe geriye doğru eğik olmalıdır. * L şeklindeki masalarda, monitör köşeye yerleştirilmelidir (Bkz. Resim 4.6). * Monitörün bilgisayar kasasının üstüne yerleştirilmesi sık karşılaşılan bir uygulamadır. Ancak bu durum monitörü çok yükseltir. Boyun rahatsızlığı ve boyun ağrılarına yol açabilir (Westgaord, 1994, 38). * Ayrıca yeni üretilen monitörlerin kullanım alanını minimize eden özelliklerinin yanında ergonomik ortamların oluşturulması için kişiye göre açı ve yükseklikleri ayarlanabilen özel ayak aparatları da üretilmektedir (Güney, 2005, 58). * Flat monitörler, düz ekran monitörler olarak bilinmektedir. Dışbükey monitörlere göre farklı görüş açılarından da ekranı izleyebilme olanağı, daha az ışık yansıtma avantajı gibi kimi özellikler flat monitörlerin cazibesini arttıran nedenlerden bazılarıdır (Bkz. Resim 4.7). Resim 4.5: Klavye ve Mause Destek Ekipmanları ( o/sources_injury.html) Resim 4.6: L Masa Örneği (Westgaord, 1994, 38) Resim 4.7: L Masa Örneği Ayarlanabilmesini Sağlayan Ayak Sistemi (

130 Diğer Aksesuarlar Ġçin Ortamın Ergonomiklik Değerini Arttırmak Ġçin * Kâğıt rampası kullanılıyorsa, masanın üzerine klavye ve monitörün arasına yerleştirilmelidir. Bu sayede bakışları, birinden diğerine çevirirken odaklanma problemi en aza indirgenmiş olur. Aynı nedenle, eğer dikey bir kâğıt tutucu kullanılıyorsa, monitörün hemen yanına yerleştirilmelidir. * Telefonunuz kolay erişilebilir bir mesafede olmalıdır. Yazı yazarken veya klavye kullanırken telefonla konuşulması gerekirse, boynunun uygun durusunu koruyabilmesi için, kulaklık veya diafonu kullanmak gerekir (Özok, 1997, 44) Oturma Yüzeyleri İnsanlar islerinin başında, ofislerinde, evlerde, dinlenme yerlerinde, taşıt araçlarında ve her fırsat bulduklarında oturmaktadırlar. Oturma yüzeylerinin tasarımında amaca uygunluk göz önüne alınması gereken bir koşuldur. Bu tür oturma yerlerinin standartlarını belirleyen; ekonomiklik, rahatlık ve işlevsellik gibi basit kurallar dahi, oturma yüzeylerinin tasarımına aksettirilmekle önemli iyileştirmeler sağlanabilir. Sandalye ve ergonomi arasındaki bağıntı, oturuş biçimidir. Oturuş, bireyin sandalye üzerinde vücudunun aldığı duruş pozisyonudur (Özok, 1997, 46). * Bilgisayarla çalışma sırasında bakış yönü belge - ekran -masa üçgeni arasında sürekli değiştiği için oturma yeri olarak eksenden dönebilen, yüksekliği ayarlanabilir, kolçaklı ve devrilmeye karşı güvenli 5 tekerlekli sandalyeler kullanılmalıdır. * Dik oturma, omurgaya yaklaşık % 25 daha az yük binmesini sağlar ve birçok sırt problemini önler. Bu sebeple çalışanın doğru pozisyonda oturması sağlanmalıdır. * Sandalye ve arkalık yüksekliği otururken kolayca ayarlanabilir olmalı, oturma yüksekliği kolların mümkün olduğu kadar az gergin ve yatay olmasına, baldırın iç yüzeyine gelen basıncı azaltmak için de ayakların zemine veya ayak altlığına yeterince oturmasına dikkat edilmelidir. Çalışanın doğru pozisyonda oturması sağlanmalıdır. * Yapılan araştırmalarda oturan bir insanın vücut ağırlığının önemli bir bölümünün, kalça eklemini de üzerinde bulunduran ischium kemiğinin alt çıkıntısı üzerine düştüğünü göstermiştir. Kalçanın anatomik yapısına göre şekillendirilmiş ve ischiyum üzerinde düşen ağırlığı dokulara dağıtacak yumuşak bir malzeme ile kaplanmış oturma yüzeyleri tercih edilir.

131 109 * Koltuk gibi çalışma masası da kullanıcıya göre ayarlanmalıdır (Güney, 2005, 69). Eğer masanın yüksekliği ayarlanamıyorsa koltuk yüksekliği ayarlanmalı ve ayak desteği kullanılmalıdır (Bkz. Resim 4.8). * Genelde oturma yüksekliği erkeklerde 38 cm, kadınlarda 35 cm olarak kabul edilir. Oturma yüzeyinin yatay ya da dik olması rahatsız edicidir. Nitekim, bu gibi yüzeylerde oturanlar arkalığa dayandıklarında kaymaya başlarlar. Oturma yüzeyi kaygan olmasa da sırta dayanmak kalçada öne doğru bir itiş oluşturur. Bu nedenle oturma yüzeyi geriden başlayarak 3 ya da 5 derecelik bir eğimle yükselmelidir (Haslegrave, 2000, 35). * Oturma yüksekliğinin rahatlığını arttıran bir yapısal özellik de bel ve sırt bölgelerini destekleyen arkalıktır. Böyle bir destek gövdenin rahat ve dik tutulmasında yardımcı olur. Arkalığın desteklenmesinde en başta gelen bölge bel bölgesidir. Kalça gerisine ve omuzlara dokunan arkalıklardan kaçınılmalıdır (Bkz. Resim 4.9). Eğer uzun bir arkalık düşünülüyorsa bunun bel bölgesine Resim 4.8: Ergonomik Ayak Desteği (Westgaord, 1994, 162). Resim 4.9: Doğru (A), Yanlış (B) Oturma Pozisyonun Anatomik Uyumu (Haslegrave, 2000, 40) destek sağlayan bir şekilde tasarlanması gerekir. Rahat koltuklarda arkalığın oturma yüzeyi ile oluşturduğu açı 105 derece olarak belirlenmiştir. Oturma sandalye ve koltuklarına alt kol desteği ilave edilecek olursa, bunun kollar rahat bir şekilde sarkıtılmış bir duruşta dirseğin yüksekliğinde olmalıdır (Güney, 2005, 68).

132 110 * Ergonomik sandalyelerde, sırtlık omurganın kuyruk sokumundan başlayıp, sırtta en azından kürek kemiklerine kadar çıkmalıdır. Omuzlarda biten sırtlık daha sağlıklıdır (Bkz. Resim 4.10). * Uzun süreli kullanımlarda, sandalye yastıkla desteklenmiş olmalıdır. * Oturma yerinin derinliği ve genişliği de antropometrik temellerle saptanabilir. Oturarak çalışan insanların oturdukları is sandalyelerinin derinliği cm arasında değişebilir. Oturma yüzeyinin genişliği ise cm arası olması gerekir (Özok, 1997, 48). Yükseklik: Oturma yüzeyinin yüksekliği, oturacak kişi ayakta dururken diz kapağı seviyesinin altına gelmelidir. Bu sayede otururken ayakların zeminde düz durması sağlanacaktır. Oturma kısmının arkasında baskı hissedilirse koltuk yükseltilmeli, önünde baskı hissedilirse koltuk alçaltılmalıdır. Amaç ağırlığın eşit olarak dağılmasıdır.(ayarlanabilir yükseklik H=42-54 cm) Oturma yüzeyi eğimi: Daha konforlu bir oturuş için oturma yüzeyi ayarlanabilir. Bu, ağırlık dağılımını da etkileyecektir. Derinlik: Oturma yüzeyi, oturur durumdayken diz arkasına baskı yapmadan, sırt desteğinin sırtı desteklemesine izin verecek derinlikte olmalıdır. Eğer oturma yüzeyi çok derinse daraltmakiçin ekstra bir destek kullanılabilir. (40-45 cm veya cm) Sırt desteği: Oturur durumdayken koltuğun arkalığı sırtın doğal kavisini desteklemelidir. Sırt desteğinin eğimi sırtın hafifçe arkaya yaslanabilmesine izin verecek açıda olmalıdır. Ayrıca sırt mekanizması oturacak kişinin ağırlığıyla doğru orantılı olarak ayarlanabilmelidir. olmalıdır. Resim 4.10: Sırtı Kavrayan Ergonomik Sandalye ( GeniĢlik: Oturma yüzeyi yandan kalçalara baskı yapmayacak kadar geniş Kolçaklar: Kolçaklar kolun üst kısmını destekleyerek sırt ve omuzlardaki baskıyı azaltabilir. Bununla birlikte koltuğun masaya yaklaşmasını ya da doğal hareketleri engelleyecek boyutlarda olmamalıdırlar. Eğer kolçaklar bunu sağlayacak

133 111 şekilde ayarlanıyorlarsa çıkartılmaları ve değiştirilmeleri gerekir. Kolçakların yumuşak bir malzemeyle kaplı olması dirseklerdeki baskıyı azaltacaktır (Özkan, 2002, 55) Depolama-ArĢiv Üniteleri Arşivleme ve depolama üniteleri için yapılan tasarımlarda da ergonomiklik ön planda olmalıdır. * Bu ünitelerin fazla zaman kaybı olmadan kullanılabilmesi için en önemli özellik ulaşılabilir mesafede olmasıdır. Bunun içinde insan faktörünün antropometrik ölçüleri baz alınarak yapılmalıdır. Bunlar bir kol mesafesi baz alınarak, yukarı ve yana uzanma mesafesi, ayakta veya oturarak uzanma mesafesidir. * Ama yine de Şekil 12 de görüldüğü gibi ayrı çalışma mekânlarını da yaratmayı sağlayan yüksek paneller ve bunlara takılı dolaplar da halen kullanılmaktadır. * Diğer bir depolama üniteleri olarak karşımıza çıkan kesonlar ise tekerlekli olmaları, içlerinde kalemlik, ataçlık gibi özelleşmiş aparatların olması, farklı derinliklerde raflar kullanılarak üretilmiş olması ile kişiye göre esnek yapılarından dolayı son zamanlarda çokça tercih edilen depolama üniteleridir (Güney, 2005, 77). Masa altına girenleri olduğu gibi masa yüksekliğinde olanları da vardır. (Bkz, Resim 4.11). * Dik oturma, omurgaya yaklaşık % 25 daha az yük binmesini sağlar ve birçok sırt problemini önler. Bu sebeple çalışanın doğru pozisyonda oturması sağlanmalıdır (Özok, 1997, 51). * Ayrıca çalışma masası içerisinde farklı alanlarda konumlandırma imkânı olduğu gibi aynı arşivleme üniteleri farklı aparatlarla çalışanın kişisel kullanımına göre esneklik sağlayabilmektedir (Bkz, Resim 4.12). Resim 4.11: Kesonlar ( Resim 4.12: Çalışma Masasında Baş Üstü ve Masa İçerisinde Depolama Örneği (Özok, 1997, 51)

134 112 * Dosya depolama ünitelerinin mekân içerisindeki sayısında azalış olmasına rağmen hala daha devam eden anlayışla birlikte yerden kazanç ve pratik kullanım amaçlı yeni uygulamalarla da karşılaşılmaktadır. * Raylar ve paneller üzerinde hareket eden sistemle r bunlardan biridir. Bir diğeri ise daha az yer kaplaması için istenildiğinde asansör sistemleriyle açılan daha uzun zamanlı depolamalar amaçlı kullanılan depolama üniteleridir (Bkz, Resim 4.13). Resim 4.13: Depolama Ünitesinde Ray Kullanımı ( _binders_s.htm) ÇalıĢma Masası Ofis işi en basit tanımıyla bir masa başında çalışmadır denebilir. * Çalışma esnasında ayaklar ve bacaklar için yeterli hareket alanı bulunmalı ve çalışma yüzeyi yansıtma katsayısı % olmalıdır. * Sandalye gibi çalışma masası da kişiye uygun olmalıdır. * Çalışma masası; uygun yükseklikte, yeterli genişlikte ve sandalye ile iş hareketlerini engellemeyecek şekilde tasarlanmış olmalıdır. Sandalye, kişi ve masa bir insan makine sistemi olarak ele alınmalıdır. * Masa başı çalışmalarında masanın aktif yüzey alanı kullanılmaktadır. * Sıklıkla kullanılan materyaller aktif yüzey alanının ön kol mesafesine (25 cm), ara sıra kullanılan materyaller ise kol mesafesindeki aktif alana (50 cm) konmalıdır (Özok, 1997, 53). * Daha seyrek kullanılan materyaller ise aktif çalışma alanının dışındaki alana konulmalıdır (Bkz, Resim 4.14). Resim 4.14: Çalışma Masasının Kullanım Alanı (Özok, 1997, 60) * Aktif çalışma yüzey alanı dışında kalan yerlerdeki materyallerin kullanımı esnasında ayağa kalkılması, kan dolaşımını olumlu yönde etkilemektedir.

135 113 Masanın Yüksekliği Sürekli değişik kişilerin çalışacağı masa ve tezgâhların yükseklik ayarının olması en istenir durumdur. Bunun sağlanamadığı durumlarda önce çalışma sandalyesi alınmalı, sonra sandalyeye uygun yükseklikte bir çalışma masası yüksekliğine karar verilmelidir. Sandalyede oturulduğu zaman, ön kol masanın çalışma yüzeyiyle aynı yükseklikte ve yere paralel, dirseğinizde arasında olmalıdır. Daha önceden bir çalışma masası varsa ve sandalyeye oturulduğunda masa yüksekte kalıyorsa, sandalye masada çalışılabilecek yüksekliğe yükseltilir ve ayakların altına da bir ayaklık konulur. Ayaklık her iki ayağı koyacak kadar geniş ve oturulduğu zaman ayakların tam olarak basacağı kadar yüksek olmalıdır. Çalışma masası sabit ise alt kenarının yerden yüksekliği 68 cm, ayarlanabilir ise cm arasında olmalıdır (Bkz, Resim 4.15). Resim 4.15: Ergonomik Tasarımda Sabitlenmiş Mesafeler (Özok, 1997, 67) Masanın Genişliği Masanın eni-boyu kişiye ve yapılan islere uygun büyüklükte olmalıdır. Çalışma masasında aktif olarak kullanılan yüzey; bir kol uzunluğu eninde (derinliğinde), ve iki kol mesafesi boyunda olan alandır. Bu ortalama olarak 50 cm en, 160 cm boya karşılık gelmektedir. Bir çalışma masası bu aktif çalışma alanını kapsayacak kadar büyük olmalıdır (Özkan, 2002, 58).

136 ÇalıĢma Alanında Gerekli Olan Mobilyaların Ölçüleri ÇalıĢma Alanı Ġçin Gerekli Olan Ölçüleri Tablo 4.2: Çalışma Alanı İçin Gerekli Ölçüler ÇALIġMA ALANI ĠÇĠN GEREKLĠ ÖLÇÜLER Harfler Cm A 228,6-320 B 76,2-91,4 C 76,2-121,9 D 15,2-30,5 E 152,4-182,9 F 76,2-106,7 G 35,6-45,7 H 40,6-50,8 I 45,7-55,9 j 45,7-61 K 15,2-61 L 152,4-213,4 Kaynak: (Chiara J., Panero J., ve Zelnik M., 2001, 223) Tablo 4.3: Çalışma Masası İçin Gerekli Ölçüler ÇALIġMA MASASI ĠÇĠN GEREKLĠ ÖLÇÜLER Harfler Cm A 76,2-99,1 B 167,6 213,4 C 53,3 71,1 D 61 71,1 E 58,4 73,7 F 106,7 min. G 266,7 330,2 H 76,2 114,3 I 83,8 109,2 j 25,4 35,6 K 15,2-40,6 L 50,8 66 Kaynak: (Chiara J., Panero J., ve Zelnik M., 2001, 231)

137 115 Tablo 4.4: Çalışma Alanı ve Masası İçin Gerekli Ölçüler ÇALIġMA ALANI ve MASASI ĠÇĠN GEREKLĠ ÖLÇÜLER Harfler Cm F 45,7 61 G 116,8 147,3 H 76,2 91,4 I 106,7 127 J 45,7 55,9 K 152,4 182,9 L ,8 M 238,8 299,7 Kaynak: (Chiara J., Panero J., ve Zelnik M., 2001, 224) Tablo 4.5: Bilgisayarla Çalışma Alanı İçin Gerekli Ölçüler BĠLGĠSAYARLA ÇALIġMA ALANI ĠÇĠN GEREKLĠ ÖLÇÜLER Harfler Cm A 40,6 45,7 B 40,6 min. C 45,7 min. D 38,1 45,7 E 67,3 min. F 76,2 Kaynak: (Chiara J., Panero J., ve Zelnik M., 2001, 241)

138 116 Tablo 4.6: Kare Toplantı Masası İçin Gerekli Ölçüler KARE TOPLANTI MASASI ĠÇĠN GEREKLĠ ÖLÇÜLER Harfler Cm A 121,9 152,4 B 10,2 15,2 C 50,8 61 D 15,2 25,4 E 45,7 61 F 76,2 91,4 Kaynak: (Chiara J., Panero J., ve Zelnik M., 2001, 249) Tablo 4.7: Yuvarlak Toplantı Masası İçin Gerekli Ölçüler YUVARLAK TOPLANTI MASASI ĠÇĠN GEREKLĠ ÖLÇÜLER Harfler Cm E 45,7-61 H 76,2 I 182,9 205,9 J 106,7 129,5 K 61 68,6 L 121,9 137,2 Kaynak: (Chiara J., Panero J., ve Zelnik M., 2001, 249)

139 117 Tablo 4.8: Çalışma Masası ve Depolama Üniteleri İçin Gerekli Alan Ölçüleri ÇALIġMA MASASI VE DEPOLAMA ÜNĠTELERĠ ĠÇĠN GEREKLĠ ALAN ÖLÇÜLERĠ (CM)

140 Tablo 4.8 in devamı 118

141 119 Tablo 4.8 in devamı Kaynak: (Chiara J., Panero J., ve Zelnik M., 2001, ) Tablo 4.9: Toplantı Masası İçin Gerekli Alan Ölçüleri TOPLANTI MASASI ĠÇĠN GEREKLĠ ALAN ÖLÇÜLERĠ