TEHLİKELİ ATIKLAR VE KONTROLÜ. Tehlikeli Atıkların Uzaklaştırılması ve Depolanması

Transkript

1 TEHLİKELİ ATIKLAR VE KONTROLÜ Tehlikeli Atıkların Uzaklaştırılması ve Depolanması

2 Tehlikeli Atıkların Uzaklaştırılması Tehlikeli atıkların sahip oldukları tehlikeli özellikleri nedeniyle evsel nitelikli katı atıklardan çok daha sıkı standartlarla bertaraf edilmeleri gerekir. Tehlikeli atık nihai bertaraf yöntemlerinden en çok kullanılan düzenli depolama ve yakmadır. Düzenli depolama tesislerinde yeterli önlemler alınmadığı takdirde sızıntı suları, çöp alanlarından oluşan gazlar çevreye önemli zararlar verirler. Atık yakma tesisleri hem havaya hem de baca gazı arıtım tesislerinden kaynaklanan atık sular nedeniyle, suya çeşitli kirleticiler vermektedir. Havaya verilen kirleticilerin bazıları, partiküller, hidrojen klorür, dioksin, furan gibi son derece toksik organik kirleticiler ve cıva gibi ağır metallerdir. Bu kirleticilerin niteliği ve miktarları yakılan ya da gömülerek bertaraf edilen atıkların özelliğine göre değişir.

3 Tehlikeli Atıkların Uzaklaştırılması Düzenli depolama tesislerinde ya da yakma tesislerinde uygulanan standartlara bağlı olarak yakın veya uzun dönemde bazı olumsuz çevresel etkiler oluşabilir. Bu nedenle gelişmiş ülkeler mevcut tesislerinin etkilerini sürekli izlemekte, geliştirilen yeni teknolojilerle bu etkileri en aza indirmeye çalışmaktadırlar. Bölgesel olarak kurulup, hizmet verecek bu tesislerin planlanması, kurulması ve işletilmesinde alınacak çevresel önlemler son derece önemlidir. Gelişmiş ülkelerdeki uygulanabilir yeni teknolojilerin izlenmesi, bu bilinçle eski teknolojilerin ülkemize girişinin önlenmesi, hem ulusal mevzuatımızın uygulanması hem de uluslar arası yükümlülüklerimizin yerine getirilmesi bakımından zorunludur.

4 Düzenli depolama tesislerinde genel olarak alınacak önlemler (1) Depolama tesisinden kaynaklanabilecek olumsuz etkileri asgari düzeye indirmek için tesis; a) Koku ve tozların çevreye yayılmasını, b) Rüzgârın etkisiyle kâğıt, naylon torba ve ince plastik gibi atıkların yayılmasını, c) Gürültü ve trafik yoğunluğun ç) Kuşlar, haşerat, böcek ve diğer hayvanların alanda üremesi ve alandaki patojenleri çevreye taşımasını, d) Havada depo gazından kaynaklanan tabakalaşma ve aerosollerin oluşumunu, e) Yangın ihtimalini azaltacak ve tesis çevresine etkilerini önleyecek biçimde donatılır.

5 Düzenli depolama tesislerinde genel olarak alınacak önlemler (2) İşletme aşamasında depolama tesisine kabul edilen atıklar, sahanın yapısal sağlamlığını bozmayacak, iç ve dış şevlerde kayma ve yıkılmalara neden olmayacak güvenlik düzeyinde depolanır. Zemin stabilitesinin geçirimsizlik tabakasına zarar vermeyecek nitelikte olması sağlanır. (3) Atıkların depolama çalışmaları sırasında, şev stabilitesini ve araçlarla makinelerin kolayca manevra yapabilmelerini sağlamak için lot şev eğimi ve atık hücresinin şev eğimi azami 1/3 olacak şekilde yapılır. Atığı getiren araçların geçişleri drenaj sistemine zarar vermeyecek şekilde planlanır. (4) Depolama tesisi, izinsiz girişleri engelleyecek şekilde çevre çiti ve giriş kapısı ile donatılarak emniyet altına alınır. Tesiste izinsiz atık boşaltımını engelleyecek kontrol mekanizması oluşturulur.

6 Düzenli depolama tesislerine kabul edilmeyecek atıklar ve atık işleme (1) Düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilecek biyobozunur atık miktarının azaltılması esastır. Bakanlık bu hususla ilgili gerekli önlemleri alır. (2) Aşağıdaki atıklar düzenli depolama tesislerine kabul edilmez: a) Sıvı atıklar, b) Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin EK III A sında tanımlanan; patlayıcı, aşındırıcı, oksitleyici, yüksek tutuşma ve yanma özelliği gösteren atıklar, c) Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin EK III A sında H 9 enfeksiyon yapıcı olarak tanımlanan, herhangi bir ön işleme tabi tutulmamış tıp ve veterinerlik kuruluşlarından kaynaklanan tıbbi atıklar, ç) Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin EK III A sında sıralanan özelliklerden herhangi birini gösteren, insan veya çevre üzerindeki etkileri bilinmeyen, araştırma ve geliştirme ya da eğitim faaliyetlerinden kaynaklanan tanımlanmamış veya yeni kimyasal maddeler, d) 25/11/2006 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında yer alan kullanılmış lastikleri, e) Ek 2 de verilen atık kabul kriterlerini sağlamayan diğer atıklar. (3) Atık kabul kriterlerini sağlamak üzere atıklar seyreltilmez veya karıştırılmaz.

7 Sınıflarına göre düzenli depolama tesislerine kabul edilecek atıklar (1) Yönetmeliğin hedefleri doğrultusunda işlenmeleri sonucu pratik bir fayda sağlanmayan atıklar ile teknik olarak işlenmeleri ve değerlendirilmeleri mümkün olmayan inert atıklar hariç olmak üzere atıklar, ön işleme tabi tutulmadan düzenli depolama tesislerine kabul edilmez. (2) Düzenli depolama tesislerine atık kabulünde, atığın hangi sınıf depolama tesisinde bertaraf edileceğinin belirlenmesi amacıyla Ek 1 de listelenen kriterler, numune alma ve analiz yöntemleri kullanılır. (3) I. sınıf düzenli depolama tesislerine sadece Ek 2 de I. sınıf düzenli depolama tesisleri için verilen kriterlere uyan tehlikeli atıklar kabul edilir. (4) II. sınıf düzenli depolama tesislerinde aşağıdaki atıklar depolanır: a) Belediye atığı, b) Ek 2 de II. sınıf düzenli depolama tesisleri için verilen kriterlere uyan değişik kaynaklı tehlikesiz atıklar, c) (b) bendinde belirtilen tehlikesiz atıklarla aynı özütleme özellikleri ve davranışları gösteren ve Ek 2 de II. sınıf düzenli depolama tesisleri için verilen kriterlere uyan, katılaştırılmış veya camlaştırılmış atıklar gibi reaktif olmayan ve kararlı tehlikeli atıklar, ç) (c) bendinde belirtilen reaktif olmayan ve kararlı tehlikeli atıklar, ayrı bir lotta veya hücrede diğer atıklar ile karışmayacak şekilde depolanır. (5) III. sınıf düzenli depolama tesislerinde sadece inert atıklar depolanır.

8 Düzenli Depolama Düzenli depolama,atıkların ve çeşitli istenmeyen kalıntıların çevreye yayılımı engellenerek veya minimize edilerek, özel olarak dizayn edilmiş kontrollü alanlarda depolandığı bir sistemdir. Depolama alanı stabilitesini bozmayacak ve çevresel zarara neden olmayacak şekilde, tehlikeli atık depolama sahalarına depolanabilecek atıklar; Arıtımı ve geri dönüşümü/geri kazanımı mümkün olmayan tehlikeli atıklar Kaynak azaltımı, geri dönüşüm ve atık minimizasyonu gibi yöntemlerle tamamen ayıklanamayan tehlikeli atıklar

9 Düzenli Depolama Düzenli depolama tesislerinin yer seçiminde, seçilecek yerin jeolojik, hidrolojik, jeoteknik özellikleri, Yeraltı su seviyesi ve yeraltı suyu akış yönleri, Mevcut planlanan meskun mahal ile diğer yapılaşmalar, Akaryakıt, gaz ve içme-kullanma suyu naklinde kullanılan boru hatları, Deprem kuşakları ve tektonik koruma bölgeleri ile diğer zemin hareketleri, Toprak özellikleri ve kullanım durumu, Hakim rüzgar yönü, Trafik durumu dikkate alınır.

10 Düzenli Depolama Düzenli depolama tesislerinin, Karstik bölgelerde, İçme-kullanma suyu temin edilen veya edilecek olan yeraltı suları koruma bölgelerinde, Taşkın riskinin yüksek olduğu bölgelerde, Birinci sınıf tarım arazileri, Özel çevre koruma alanları ve milli parklarda kurulmasına ve işletilmesine izin verilmez. Depolama alanında gerilim hattı bulunamaz.

11 Düzenli Depolama Katı atıklar bir geçirimsiz taban üzerine serilmektedir. Katı atıklar depolandıktan sonra üzerleri yağış sularının atıklara ulaşmasını engelleyecek sızdırmaz tabakalar ile örtülmektedir. Depo son halini aldıktan sonra üzeri toprak tabakası ile örtülüp yeşillendirilmekte ve peyzaj çalışmaları yapılmaktadır. Düzenli depoya içeriye girişler denetlenip kayıt altına alınmıştır. Düzenli depo içinde arıtma, kontrol, tamir ve müdahalelerin yapılabildiği muhtelif birimler ve tesisler bulunmaktadır.

12 Düzenli Depolama Her türlü atığın depolanacağı bir düzenli depolamanın özellikleri kısaca şöyledir: Atıklar çevreye kötü kokular yaymaz. Atıklar rüzgârla etrafa yayılıp çevreyi kirletmez. Atıklar içinde zararlı ve hastalık taşıyıcı canlılara barınma ve çoğalma ortamı ortadan kalkmıştır. İçinde başta karbondioksit ve metan olmak üzere muhtelif gazların çıkışı pasif ve aktif yöntemlerle kontrol altına alınmıştır. Süzüntü ve sızıntı suları kontrol altına alınıp arıtılır, yeraltı ve yerüstü suları kirlenmeye karşı korunur. Depo tesisine insanların, evcil ve yabanî hayvanların girmesine, orada barınıp beslenmelerine ve çoğalmalarına engel olunur. Bu amaçla depo çevresi en etkili engellerle, dikenli telli duvar ve benzerleri ile çevrilir. Depolama tesisi içinde kantar, laboratuar, teknik ve idari birimler bulunur.

13 Düzenli Depolama

14 Tehlikeli- tehlikesiz atıklarda atık depolama sahası kategorilerinin karşılaştırılması

15 Düzenli depolama tesisi gaz boruları

16 Düzenli depolama tesisi gaz boruları

17 Düzenli depolamadan önce ön işlemler

18

19 Depolama Tesislerinin Sınıflandırılması Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik e göre düzenli depolama tesisleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılır: I.Sınıf Düzenli Depolama Tesisi: Tehlikeli atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip tesis. II.Sınıf Düzenli Depolama Tesisi: Belediye atıkları ile tehlikesiz atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip tesis. III.Sınıf Düzenli Depolama Tesisi: İnert atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip tesis.

20 Atıkların Depolama Tesisine Kabul Edilme Kriterleri Atıkların düzenli depolama tesislerine kabul edilmesi, 3 aşamada gerçekleştirilen bir prosedür çerçevesinde gerçekleştirilir. I.Aşama: Atık üreticisi, depolama tesisine gönderilecek atığın sevkiyatından önce, gerekli bilgi ve belgeleri düzenli depolama tesis işletmecisine vermekle yükümlüdür. II. Aşama Uygunluk Testi: Uygunluk testleri ile atığın hangi sınıf düzenli depolama tesisine kabul edileceği belirlenir. Test sonuçlarının Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik in Ek-2 sinde belirtilen kabul kriterleri ile uygunluk gösterip göstermediğinin belirlenmesi amacıyla uygunluk testi yapılır.

21 II. Aşama Eluat Testi Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Ek-2 de belirtilen atık kabul kriterlerinin belirlenmesi için katı numunelere eluat/özütleme testi yapılması gerekmektedir. 4/19/ Eluat testi TSEN standardına uygun şekilde gerçekleştirilmelidir. Katı/SıvıOranı:1/10 Ekstraksiyon sıvısı:distilesu Çalkalama süresi:24saat Elde edilen çözeltiden katı/sıvı faz ayrımı yapılarak, sıvı fazda istenilen analizler gerçekleştirilir.

22 III. Aşama Tesiste Doğrulama Atığın depolama tesisine kabul edilmesi, Boşaltım sırasında işletmeci tarafından gözle kontrol

23 Tehlikeli Atık Depolama Tesisine Gelen Tehlikeli Atıklar

24 Örnek Tehlikeli Atık Depolama Alan Kesiti

25

26 Kil Malzeme ile Geçirimsiz Zemin Eldesi

27 eçirimsiz Tabaka Yapımında Kullanılan Malzemeler Sentetik Kaplamalar (Geomembran): Hem doğal hem de yüksek molekül ağırlıklı sentetik bileşiklerden oluşan polimerlerden meydana gelirler. Günümüzde HPPE (highperformancepolyethylene), HDPE (highdensitypolyethylene), PVC, esnekpolietilen (VFPE), CSPE(chlorsulfonatedpolyethylene) ve esnek propilen yaygın olarak kullanılan geomembran türleridir. En çok kullanılan geomembran türü olan HPPE in en önemli avantajı, hidrokarbonlara ve solventlere karşı kimyasal direncinin oldukça yüksek olmasıdır.

28 Geomembran Malzeme

29 Geomembranın Kil Tabakası Üzerine Yerleştirilmesi

30 Geomembran Malzemelerin Birleştirilmesi

31 Geçirimsiz Tabaka Yapımında Kullanılan Malzemeler Kompozit Kaplamalar: Yüksek geçirimsizliğe sahiptirler. Bu tür kaplamalarda alt geçirimsiz tabaka ile arasında herhangi bir boşuk kalmadan kaplama yapılır. Bu şekilde herhangi bir delinme kaçak olduğunda alttaki geçirimsiz tabakaya geçen sızıntının miktarı az olur. Geotekstil Malzemeler: Geomembran zeminlerin üzerine yerleştirilen bu lifli malzemeler, membran üzerindeki çekme gerilmelerini azaltırlar. Geomembranlarda oluşabilecek yırtılmaları engellemek üzere kullanılırlar.

32 Geotekstil

33 Geomembran üzerine Geotekstil Yerleştirilmesi

34

35

36

37 Tehlikeli Atıkların Depolanması

38 Tasarım Kriterleri Örtü Tabakası

39 Depo Tabanı Sızdırmazlık Sistemi

40 Depo Üstü Sızdırmazlık Sistemi

41 Kontrol ve izleme İşletme sırasında ve kapatma sonrasında, Her yıl sahanın topoğrafyası ve depo gövdesinei lişkin durum tespiti yapılıp Bakanlığa gönderilmesi gerekmektedir. Durum Raporu aşağıdakileri içerir: Atıkların depolandığı yüzey alanı ve hacim, Atıkların kompozisyonu, Depolama metodları Depolama süresi, Kalan kapasite.

42 Kontrol ve İzleme Depolanacak atığın yeraltı suyuna etkilerini belirlemek amacıyla; Yeraltı suyunun menbasında en az bir noktada ve mansabında en az iki noktada ölçümler yapılır. Her altı ayda bir ölçümler tekrarlanır. Sızıntı suyu hacmi ayda bir, sızıntı suyunun kompozisyonu ise 3 ayda bir defa ölçülür. Tehlikeli atık depolama alanlarının kapatılmasından itibaren 30 yıl süresince izlenmesi ve denetlenmesine devam edilir.

43 TEHLİKELİ ATIKLARI UZAKLAŞTIRMA TESİSLERİNİN YER SEÇİMİ Tehlikeli atıkların ya da bu atıklarla ilgili yerler kendine özgü özel doğaları her seçeneğin ayrıntılı bir şekilde araştırılmasını gerektirir. Deponi alanlarının çevreyi yüzlerce yıl etkileyebileceği gözetilmelidir. Dolayısıyla deponi alanları özelinde, aşağıdaki konular değerlendirilmelidir: *Deponi alanının yerleşim birimine uzaklığı *Tesisin büyüklüğü *Deponi alanı olarak seçilen yerin genişliği *Yakın yerlerdeki birimlerinin dağılımı *Yasal açıdan uygunluk

44 Tasarım Gereksinimleri Güvenli bir deponi alanı aşağıda sunulan tasarımla ilgili gereksinimleri karşılamalıdır: -Güvenli bir deponi alanına iki ya da daha çok sayıda örtü serilmelidir. En altta yer alan örtü en azından 91 cm kalınlıkta olmalı ve böyle bir yerdeki geçirimlilik ise en azından 1x 10-7 cm/s olmalıdır. -Sızıntı toplama sisteminin geçirimliliği en azından 1x10-2 cm/s olmalıdır. -Örtünün sızıntıdan etkilenen derinliği en azından 0.3 m olmalıdır. -En üstteki örtünün geçirgenliği altta yer alan örtünün geçirgenliğine eşit ya da ondan daha az bir geçirgenliğe sahip olmalıdır. -Tesis, 25 yılda bir oluşan en yüksek düzeydeki yağıştan etkilenmeyecek bir düzeyde olmalıdır. -En azından 25 yılda bir meydana gelen taşkınlardan etkilenmeyecek şekilde tasarlanmalıdır. Yani bu taşkınların deponi alanına ulaşmaması gerekir. -Yamaç duyarsızlığına ya da çeşitli kırıklara yol açan ileri düzeyde oturmalara karşı önlemler alınmalıdır. -Katı atık ile ilgili düzenlemeler konuyla ilgili uzmanların görüşleri alınarak yapılmalıdır.

45 Tıbbi Atıkların Depolanması Tıbbi Atıklar önceden dezenfekte edilmemişse depolama en az tavsiye edilen metottur. Tıbbi atıklar kontrolsüz olarak depolanmamalıdır. Aksi durumda depolama alanında enfekte patojenlerle temasta olan insanlar ve hayvanlar solunum, yara ve sindirim yolu ile direk, gıda zinciri yolu ile endirekt risk altında kalabilirler. Tıbbi atıklar zemin geçirimsizliği sağlanmış özel bir bertaraf alanında düzenli depolanarak bertaraf edilebilir. Bu amaçla öncelikle depo tabanının sızdırmaz hale getirilmesi gereklidir. Yani tıbbi atıktan sızan sızıntı suyunun yeraltına geçmemesi gereklidir.

46 Tıbbi Atıkların Depolanması Taban sızdırmazlığı kw 1x10-9 m/sn. ve kalınlığı en az 5 metre olan kile eşdeğer geçirimlilik sağlanmalıdır. Sızıntı sularının da geçirimsiz tabaka üzerine, nihai geçirimlilik katsayısı k=1x10-4 den küçük olmayan bir drenaj sistemi döşenmelidir. Tıbbi atıklar geçirimsiz zemin üzerine sıkıştırılmadan doldurulmalı. Günlük dolgu işleminden sonra atık üzeri kireç, sonra da en az 30 cm. toprakla derhal örtülmeli. Böylece haşere oluşumu ve depolama alanına yüzeysel suyun girmesi önlenir. Ebola virüsü gibi enfeksiyon patojenlerinin yayılmasını önlemek için örtü toprağına kireç ilave edilmeli. Katı atıkların çevreye dağılması önlenmelidir. Sızıntı suyu atık su arıtma tesisine bağlanmalıdır.

47 Tıbbi Atıkların Depolanması Depo dolduktan sonra deponun üstü yine mineral sızdırmazlık tabakası (kil) ve plastik gibi malzemeler kullanılarak depo gövdesine su sızmayacak hale getirilmeli. Üstü örtülen deponun üst yüzeyinin nihai eğimi %5 den küçük olmayacak şekilde düzenlenmeli ve üzerine aynı eğimde olacak şekilde tarım toprağı serilerek yeşillendirilmelidir.

48 Tıbbi Atık Depolama Alanı Örneği

49 Radyoaktif Atıkların Geçici Depolanması Radyoaktif atıkların geçici depolanmasının amacı, radyoaktivitelerinin doğal bozunma olayı ile azalması için gerekli zamanın sağlanmasıdır. Geçici depolama özellikle, derhal işleme, ambalajlama ve zararsız hale getirmek için aktivite seviyesi çok yüksek olduğu halde, bir süre geçici depolama ile aktivitesi yeter derecede alabilecek artıklar uygundur. Bu nedenle geçici depolama ancak Sezyum-24, fosfor-32, iyot-131 v.b gibi kısa ayrı ömürlü izotopları içeren atıklara uygulanabilir. Atıklara uygulanacak bekleme süresi bir gün ile birkaç yıl arasında değişebilir.

50 Radyoaktif Atıkların Geçici Depolanması Radyoaktif atıklar değişik ölçütler çerçevesinde sınıflandırılmaktadırlar. Bir çok ülke, uygulanacak atık yönetiminin gerektirdiği özelliklere bağlı olarak değişik atık sınıflandırma sistemi geliştirmiştir. Atıklar sınıflarının gerektirdiği şekilde işlenmekte ve bertaraf edilmektedirler. Radyoaktif atıkların uzun süreli depolanması amacıyla yapılan tesislerdeki yaklaşım, radyoaktif atıkların konsantre edilmesi ve matris olarak tanımlanan beton, asfalt, cam gibi kapalı ortamlarda saklanmasıdır.

51 Yüzey depolama tesisi Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Atık Tesisinden Görüntü ÇNAEM Atık Tesisi Çöktürme Tankı (I) ÇNAEM Atık Tesisi Çöktürme Tankı (II)