ALLERJ K DER HASTALIKLARI

Transkript

1 .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Allerji - Ast m Sempozyumu 6 Mart 1998, stanbul, s ALLERJ K DER HASTALIKLARI Prof. Dr. Server Serdaro lu ATOP K DERMAT T Atopi deri ve müköz membranlar n, çevresel maddelere karfl ailesel hipersensitivitesi ile birlikte artm fl IgE üretimi ve/veya de iflmifl nonspesifik reaktivitesidir. Atopik hastal klar n ortak bir özelli i ailesel olufllar d r. IgE üretiminin artmas, atopik hastal n en önemli özelli idir. IgE üretimindeki bu artman n kayna hala belli de ildir. Atopik dermatitte IgE yüksekli i ile lezyonlar aras nda belirli bir uyumun bulunmad, bu hastalar n %20-50 sinde normal IgE düzeylerinin saptand da bildirilmektedir. Atopik ekzeman n klinik belirtileri, hastan n yaflam boyunca her hangi bir zamanda alevlenebilir ancak genellikle ilk belirti ve bulgular çocukluk ça nda belirir. Ço u hastada kiflisel veya ailesel ast m, saman nezlesi veya ekzema öyküsü vard r. Çocuklar n en az %5 i herhangi bir zaman tutulur. Atopik ekzeman n bafll ca bulgu ve belirtileri, kuru deri, kafl nt ve ekzematöz infiltrasyondur. nfantil dönem d fl nda en tipik ve bir bak flta tan koydurucu bulgular, antekübital ve popliteal alanlardaki likenifikasyon ve ekzematöz lezyonlard r. Atopik ekzeman n klinik belirti ve bulgular, hastal n bafllad yafl dönemine ba l olarak de iflir. nfantil Dönem: Atopik ekzeman n infantil döneminde yüz bafll ca tutulan aland r. Genellikle 2-6 ayl k bebeklerde bafllar. Erken infantil dönem, eritem, skuam ve inflamasyonla karakterizedir. Bafllang ç lezyonlar, yanaklar n d - fl nda saçl deri, boyun, çocuk beziyle temasta olan yerlerde de olabilir. Yüz lokalizasyonlar nda perioral bölge ile burun ucu genellikle tutulmaz. 55

2 SERDARO LU, S Difl ç karma, solunum yolu enfeksiyonlar gibi faktörlere ba l olarak tablonun fliddetlendi i gözlenir. Bebek emeklemeye bafllad ktan sonra sürtünmeye ba l olarak bacaklar n ve kollar n d fl yüzlerine, bileklerine ve al na yay - l rlar. nfantil atopik dermatit olgular n n yar s ndan az, yafl dolaylar nda tümüyle iyileflir. Olgular n geri kalan k sm ise atopik dermatitin çocukluk dönemine geçer. Çocukluk Dönemi: nfantil atopik dermatit hiç düzelmeden bu döneme geçebildi i gibi, iyileflmesinden y llar sonra da bu dönem bafllayabilir. Bu ikinci dönemde iki tür lezyonla karfl lafl r z: Papüler veya prurigo tipindeki lezyonlar ve likenoid lezyonlar. Papüler ve prurigo tipindeki lezyonlar ekstremitelerin d fl yüzeylerine yerleflmifllerdir. Likenoid lezyonlar ise antekübital ve popliteal fossalar gibi fleksor yüzeylere yerleflirler. Atopik dermatit çocukluk döneminde kaybolabildi i gibi devam ederek bulu ve eriflken tipine döner. Bulu ve Eriflkin Dönemi: Özellikle antekübital ve popliteal fossalarda lokalize, birbirleriyle birleflerek likenifiye alanlar yapma e iliminde olan papüller, bu dönemin karakteristik belirtileridir. Ço u kez dayan lmaz derecede olan kafl nt nedeniyle, papüller ekskoriye olurlar. Atopik ekzemal hastalarda deri kurulu u çok s k rastlanan bir bulgudur. Klinikte kaba, ince deskuamasyon gösteren, inflamasyon gösteren bir deri yüzeyi vard r. Deri kurulu u, özellikle banyo sonras ve k fl n olmak üzere azalm fl nem oran ve so ukta kötüleflir. Atopik dermatitin klinik, histolojik ve laboratuvar bulgular spesifik olmad için, tan baz klinik özelliklerin bir arada bulunmas na dayan larak konur. Hanifin ve Rajka n n tan kriterleri Tablo 1 de gösterilmifltir. Atopik dermatitte tedavinin amac tetikleyici faktörler ve pruritusun azalt lmas, inflamasyonunun bask lanmas, derinin ya lanmas ve anksiyetenin hafifletilmesidir. Hastan n bulundu u ortam afl r nemli olmamal, s s da oldukça sabit bulunmal d r. Giyecekler nonnirritan, özellikle de pamuklu olmal d r. Deri kurulu unu artt r c nedenlerden, afl r banyolar ve afl r sabun kullanmaktan kaç n lmal d r. Banyolardan sonra deriye ya l maddelerin uygulanmas atopik dermatitli hastalarda çok önemlidir. Atopik dermatitin sulant l lezyonlar nda Eau de Goulard ya da sol. Aluminium acetat gibi kurutucu kompresler kullan labilir. Atopik dermatitte en önemli araç topikal kortikosteroidlerdir ve s k kullan lmaktad r. 56

3 ALLERJ K DER HASTALIKLARI Tablo 1 Atopik dermatitte tan kriterleri I. Üç veya daha fazla temel belirti bulunmal d r: 1. Pruritus 2. Tipik morfoloji ve da l m (Eriflkinlerde fleksor yüzlerde likenifikasyon; bebek ve çocuklarda yüzün ve ekstansor yüzlerin tutulmas ) 3. Kronik olarak yineleyen dermatit 4. Kiflisel veya ailesel atopi hikayesi (Astma, allerjik rinit, atopik dermatit) II. Temel belirtilere ek olarak üç veya daha fazla say da atopik dermatitle ilgili afla daki belirtiler bulunmal d r: 1. Kserozis 2. ktiyoz/avuç içlerindeki çizgilerin artmas /keratozis pilaris 3. Erken (Tip I) deri testleri reaktivitesi 4. Serum IgE düzeyi yükselmesi 5. Erken bafllang ç yafl 6. Deri infeksiyonlar na e ilim (özellikle S.aureus ve Herpes simpleks) 7. Nonspesifik el veya ayak dermatitlerine e ilim 8. Meme bafl ekzemas 9. Keilitis 10. Rekürran konjonktivitis 11. Dennie çizgileri 12. Keratokonus 13. Anterior ve/veya posterior subkapsüler katarakt 14. Orbita renginin koyulaflmas 15. Yüzde donukluk/yüzde eritem 16. Pitriyazis alba 17. Boyun ön yüzünde çizgiler oluflmas 18. Terlemeye ba l kafl nt 19. Yün ve ya çözücülerine intolerans 20. Folikül çevrelerinin belirginleflmesi 21. G da intolerans 22. Çevresel/emosyonel faktörlerden hastal n seyrinin etkilenmesi 23. Beyaz dermografizm EKZEMA Derinin inflamatuar cevab n n bir örne i olarak kabul edilen ekzema için standardize bir terminoloji yoktur. Derinin çeflitli eksogen ya da endogen faktörlere ba l, inflamatuar cevab olarak ortaya ç kan ve ekzema olarak isimlendirilen klinik tablo hastalar n ço unda ortak olan karakteristik klinik ve histopatolojik özellikler gösterirler. Klinik bulgular daima az ya da çok kafl nt ile birliktedir. 57

4 SERDARO LU, S Ekzema s k görülen bir deri hastal grubudur. Genifl çapl istatistiklere göre, tüm deri hastalar n n %15-25 i ekzematöz dermatitli hastalard r. Ekzemada, etyolojik faktörü her zaman saptamak mümkün de ildir. Bunun yan nda, hastan n mesle i, yafl, hobileri, çevresinde, karfl laflabilece i maddeler, ailede benzer durumlar olup olmad gibi konular sorgulayan etrafl ca al nm fl bir öykü, dermatolojik muayene ve di er tan yöntemlerinin yan nda hekime önemli ipuçlar verir. Afla da en fazla kabul gören ve ekzemay, eksogen ve endogen ekzema olarak iki ana grupta inceleyen s n flama flekli verilmektedir. Eksogen ekzemalar rritan kontakt dermatit Akut irritan kontakt dermatit Kronik kümülatif irritan kontakt ekzema Diaper dermatit ntertriginöz ekzema Allerjik kontakt dermatit Fotodermatit Endogen ekzemalar Atopik ekzema Seboreik ekzema Numuler ekzema Staz ekzemas Dizidrotik ekzema Akut rritan Kontakt Dermatit Akut irritan kontakt dermatit, deride hasar oluflturan irritan madde ile temas sonucu inflamatuar reaksiyon olarak geliflir. rritan maddeyle yeterli konsantrasyonda ve yeterli sürede bir kere temas, reaksiyonun oluflmas için yeterlidir. Çevremizde, irritan dermatite neden olabilecek ajanlar n say s oldukça fazlad r. En s k rastlanan irritan ajanlar flunlard r: Fiziksel irritanlar: UV radyasyon, X- fl n, lazer fl nlar, termal hasar yapan ajanlar. Kimyasal kontakt irritanlar: Organik çözücüler, deterjanlar, baz bitkiler. 58

5 ALLERJ K DER HASTALIKLARI Deri belirtileri irritan n etkiledi i bölgede görülür. Klinik görünüm, sadece eritemle seyreden hafif derecede irritasyondan vezikül oluflumu ve ödem gösteren irritasyona kadar de iflir. yileflme, irritasyonun fliddetine ba l olmak üzere 3-4 günden, 2-3 haftaya kadar de iflir. Tedavide ana prensip, irritan maddenin uzaklaflt r lmas olmal d r. Kuvvetli irritasyona neden olan kostik maddelerle temastan hemen sonra, o bölgenin hemen bol su ya da hafif nötralizan bir solüsyonla y kanmas ve s k s k slak kompres uygulanmas, doku hasar n önemli oranda azalt r. Tedavide, akut s z nt l dönemde, kurutma amac yla sulu pansumanlar ve topikal kortikosteroidli kremler kullan lmaktad r. Reaksiyon fliddetli ya da nekroz ve doku kayb yla birlikte ise günde mg prednizolona eflde er dozda sistemik kortikosteroid verilmelidir. Kronik Kümülatif Kontakt Ekzema Kronik kümülatif kontakt ekzema, primer olarak deride hasar oluflturmayan kontakt irritanlarla düflük konsantrasyonlarda tekrar tekrar karfl laflan ve ekzemaya meyilli kiflilerde kümülatif etki olarak ortaya ç kar. Kronik kümülatif kontakt ekzemada, en s k saptanan kümülatif irritan ajanlar flunlard r: Su, deterjanlar, alkali ve asit solüsyonlar, organik çözücüler, fiziksel etkenler (uzun süre güneflte kalma ya da yapay UV radyasyon) ve sekresyonlar (tükrük ve yara salg lar ). Kronik kümülatif kontakt ekzema s k el y kanmas ve temizlik ifllerinde kullan lan maddelere ba l olarak, en fazla ev kad nlar nda el ekzemas tarz nda görülür. Bunun yan nda kuaförlerde ve özellikle de çimento ve kireçle temas olan inflaat iflçilerinde s kt r. En fazla ön kol ve el s rt nda rastlan r. Akut irritan kontakt dermatitte görülenin aksine burada tabloya eritem, deskuamasyon ve sekonder olarak geliflen likenifikasyon hakimdir. Hastal k genellikle tekrarlay c ve kroniktir. Tedavide öncelikle irritasyon yap c ajanlardan kaç n lmas önerilir. Lokal olarak, k sa süreli kortikosteroid tedavisi verilir. Bunun takip eden dönemde, derinin tipine ba l olarak, nötral sabunlar, özel banyo ya lar, kremler ve emülsiyonlar önerilir. Diaper Dermatit Diaper dermatit terimi, kundak bölgesinde görülen tüm erüpsiyonlar ifade etmekle birlikte, ço unlukla kastedilen, akut irritan kontakt dermatitin kundak bölgesinde görülen özel bir formudur. 59

6 SERDARO LU, S Diaper dermatitin oluflmas nda rolü olan muhtemel faktörler ise friksiyon, su, idrar, feçes, mikroorganizmalar ve kimyasal irritanlard r. Diaper dermatit en s k olarak, kunda n temas etti i bölgelerle s n rl ve konveks yüzeyleri tutan eritem fleklinde görülür. Tedavide çocuk bezlerinin s k s k de ifltirilmesi, bezlerin y kanmas nda deterjan kullan lmamas, sabun ya da sabun tozu ile y kanmas önerilmelidir. rritasyonu önlemek için, deri ile idrar ve feçesin temas n kesen oxide de zinc içeren pomatlar kullan l r. Vezikül, erozyon gibi akut irritan dermatit tablosu görülen olgularda k sa süreli olmak üzere, düflük konsantrasyonlu ve yan etkileri az lokal kortikosteroidler kullan labilir. ntertriginöz Ekzema Özellikle fliflman ve kolayca terleyen kiflilerde intertriginöz bölgede geliflir. ntertriginöz bölgeler, derinin birbirine sürtünen yüzeylerinin bulundu u sahalard r. Bu bölgelerde terin buharlaflmas azd r ve ph s daha alkalidir. Özellikle kötü hijyen koflullar nda kolayl kla maserasyon ve inflamatuar reaksiyon oluflur ve sekonder olarak bakteriyel ve fungal infeksiyonlar geliflir. Klinik olarak intertriginöz bölgede s n rlanm fl, kronik inflamatuar bir eritem ve erode yüzeylerde s z nt ile birlikte fliddetli yanma ve kafl nt vard r. Tedavi olarak lezyonlarda erode sahalar varsa kurutucu pansumanlar ve topikal kortikosteroidli kremler kullan l r. Allerjik Kontakt Dermatit Allerjik kontakt dermatit, e er deri daha önceden eksogen ya da hematogen yolla uygun bir kontakt allerjenle duyarlanm flsa geliflebilir. Bu ekzeman n akut ve kronik formu, gecikmifl tip (tip IV) afl r duyarl l k sonucudur. Allerjik kontakt dermatitte, irritan kontakt dermatitin aksine generalize reaksiyona e ilim vard r. Etyolojik faktör olarak, say lar giderek artmakla birlikte, bilinen çevresel allerjen say s 2800 kadard r. Bu allerjenler molekül a rl klar genellikle 1000 in alt nda olan bilefliklerdir. Allerjik kontakt dermatitin klinik görünümü; sensitize edici allerjenin potensi, sensitizasyonun derecesi ve lokal kutanöz faktörlere ba l d r. Klinik görünüm, hastan n hekime baflvurdu u döneme göre de iflir. Akut dönemde; eri- 60

7 ALLERJ K DER HASTALIKLARI tem, papül, vezikül, ödem ve ara s ra büller görüntüye hakimdir. Ödem, göz kapa gibi ba dokusunun gevflek oldu u bölgelerde yayg n olabilir ve periorbital bölgede angio ödemi hat rlatan bir görünüm ortaya ç kabilir. Subakut dönemde, veziküller daha az belirgindir. Bunun yan nda krutlanma ve kepeklenme görülebilir. Kronik dönemde ise çok az papülo-veziküler lezyonlar görülür ve klinik tabloya deride kal nlaflma, likenifikasyon ve kepeklenme hakim olur. Akut ya da kronik olsun allerjik kontakt dermatitte hastalar n en fazla yak nd konu kafl nt d r. Allerjik kontakt dermatitte tan hastan n öyküsü, fizik muayene ve yama testi yap larak konur. Allerjik kontakt dermatitte kafl nt ve inflamasyon semptomatik tedavi gerektirir. Akut dönemdeki sulant l lezyonlarda sulu pansuman uygulan r. Sulant geçtikten sonra topikal kortikosteroidler kullan lmal d r. Allerjik kontakt dermatitte profilaksi de çok önemlidir. Allerjik kontakt dermatite yol açan ajan saptanm flsa, hastaya bundan kesinlikle kaç nmas ve kesin tedavinin bu flekilde mümkün olabilece i anlat lmal d r. Numuler Ekzema Klinik olarak iyi s n rlanm fl, madeni para fleklinde lezyonlarla karakterize bir ekzema fleklidir. Hastal n nedeni bilinmemekle birlikte, numuler ekzemal hastalarda tek bafl na veya birlikte pek çok faktör belirlenmifl ve bunlar n etyolojik ajan olarak rol oynayabilece i ileri sürülmüfltür. En çok ise bakterilerin direkt olarak ya da hipersensitivite mekanizmalar yoluyla neden olabilece i düflünülmüfltür. Akut erüpsiyon klinik olarak ufak vezikül ve papüllerle bafllar, daha sonra birleflerek ya da periferik yay l m göstererek karakteristik, keskin s n rl, eritematöz, para fleklindeki lezyonlar oluflur. Lezyonlar genellikle 3-4 cm çap nda olup, bacaklarda, üst ekstremitelerde, özellikle ellerin dorsal yüzünde ve gövdede görülür. Hastal k her iki cinste en fazla yafllar aras nda görülür. Tedavide lezyonlarda sulant varsa, slak pansumanlarla sulant kurutulduktan sonra lokal kortikosteroidli preparatlar kullan l r. Yayg n erüpsiyonu olan hastalar yat r larak tedavi edilmelidir. Kafl nt için, H1 antihistaminikler ve UVB tedavisi faydal olabilir. 61

8 SERDARO LU, S Staz Ekzemas (Staz dermatiti) Staz ekzemas nda son y llarda yap lan çal flmalarda, ekzeman n geliflmesinde as l nedenin variköz venler olmay p, venöz hipertansiyon sonucu geliflen artm fl doku perfüzyonu oldu u gösterilmifltir. Lezyonlar en fazla bacaklar n alt bölümünde görülür. Ekzema birdenbire ve fliddetli bir flekilde ortaya ç kar. Lezyonlarda eritem, ödem, purpura, hemosiderozis ve yayg n kahverengi pigmentasyon görülür. Tedavi olarak hasta yatak istirahatine al n r. Ekzeman n bulundu u bacak yukar kald r l r. Venöz hipertansiyonu kontrol etmek için ince elastik bandaj kullan l r. Sulant l lezyonlarda sulu pansuman yap l r. Lezyonlar kuruduktan sonra hafif etkili topikal kortikosteroidler kullan lmal d r. Dizidrotik Ekzema Kesin nedeni belli de ildir. Genellikle kabul edilen görüfl; dizidrotik zemin üzerine geliflen bir tür allerjik kontakt dermatit oldu udur. Lezyonlar palmoplanter bölgeler ve el parmaklar n n birbirine bakan yüzeylerinde görülür. Bu bölgelerde birdenbire ortaya ç kan gruplar yapmaya meyilli ve seröz bir s v içeren veziküller görülür. Veziküllerin belirmesi ile birlikte veya öncesinde fliddetli kafl nt vard r. Tedavi olarak sulu pansuman uygulan r. Veziküllerin aç ld dönemde topikal kortikosteroidli preparatlar kullan l r. Yayg n ve fliddetli olgularda günde mg prednizolona eflde er sistemik kortikosteroid endikasyonu vard r. Zeminde kontakt allerjen öyküsü varsa yama testi yap larak allerjenin saptanmas profilaksi yönünden önemlidir. ÜRT KER Ürtiker terimi, genellikle eritemli bir halka ile çevrili ödemli papüllerle karakterize monomorf bir ekzantemi ifade eder. Çok say da farkl uyarana karfl bir reaksiyon örne idir. Kafl nt l, hafifçe eritemli ve ödemli olan bu papüller, k sa sürede kaybolabilirler. Halk aras nda Kurdeflen ad yla an lan ürtikere oldukça s k rastlan r. Ürtiker, olgular n ço unda, bir kaç gün ile bir kaç hafta aras nda bir süre devam eder. Akut ürtiker olgular nda ço u kez etyolojik ajan saptanabilir. Ürtiker, alt haftan n üzerinde bir süredir devam ediyorsa, kronik ürtiker ad n al r. Kronik ürtiker olgular n n dörtte üçünden fazlas nda ise herhangi bir neden bulunmaz. 62

9 ALLERJ K DER HASTALIKLARI Ürtiker papülü, vazodilatasyon ve kan damarlar n n permeabilitesinin artmas sonucu plazma içeri inin çevre dokuya geçerek, papiller ve üst retiküler dermiste ödem oluflturmas na ba l olarak ortaya ç kmaktad r. Ürtiker say s z faktörlerle ortaya ç kabilmektedir. Ürtikerde etyolojik faktörlerden bafll calar, flu bafll klar alt nda toplanabilir: laçlar, yiyecekler, solunum yoluyla giren allerjenler, infeksiyonlar, böcek s rmalar, penetre olan veya temas eden maddeler, baz iç hastal klar, kompleman aktivasyonu ve immun kompleks olaylar, psikojen faktörler, genetik anomaliler, fizik ajanlar (dermografizm, bas nç ürtikeri, so uk ürtikeri, s cak ürtikeri, kolinerjik ürtiker, günefl ürtikeri). laçlar: Hemen hemen her ilaç ürtiker oluflturabilir. Ürtikere neden olan ilaçlar n bafl nda penisilin gelir. Bunu aspirin izler. Yiyecekler: Yiyecekler daha çok çocuklarda ürtiker nedenidirler. Ürtikere neden oldu u saptanm fl bafll ca yiyecek maddelerini flöyle s ralayabiliriz: Kuruyemifller, bal klar, deniz kabuklar, çikolata, inek sütü, meyveler, sebzeler, yenilebilir mantarlar. Solunumla giren allerjenler: Polenler, küf sporlar, tüylü hayvanlar n kepekleri. ç hastal klar yla asosiyasyon: Ürtiker, iç hastal klar yla birlikte çok seyrek görülür. Sistemik lupus eritematozusta bu oran %7-9 dur. Çeflitli karsinom, lenfoma ve lösemili hastalarda seyrek de olsa ürtikaryen lezyonlar ortaya ç kabilmektedir. Bu faktörlerin d fl nda nonimmunolojik mekanizma ile ortaya ç kan fizik ürtikerler de mevcuttur. Bu grupta dermografizm (yapay ürtiker), bas nç ürtikeri, kolinerjik ürtiker, akvajenik ürtiker, so uk ürtikeri, soler (aktinik) ürtiker, s cak ürtikeri ve kontakt ürtiker bulunur. Ürtikaryen vaskülit terimi ise, klinik olarak ürtiker lezyonlar n n gözlenmesine karfl l k, deri biyopsisinde nekrotizan vaskülit bulgular n n saptand olgular ifade etmektedir. Bu olgular klasik ürtikerden ay ran özellikleri ise flöyle s ralayabiliriz: 1. Her bir lezyonun saat sürüyor olmas 2. Lezyonlar n purpura, pigmentasyon, skuam gibi sekonder elemanter lezyonlar b rakarak kaybolmalar 3. Artralji, artrit veya sistemik semptomlar n tabloya eklenmeleri 4. Sedimantasyon h z n n artmas 5. Hipokomplementemi 63

10 SERDARO LU, S Ürtiker tedavisinde ideal, etkenin saptan p, ortadan kald r lmas d r. Alkol, aspirin, s cak, afl r çal flma, emosyonel stres gibi deride vazodilatasyonu fliddetlendirici faktörlerden kaç n las gerekir. Ürtikerin tedavisinde genel olarak piyasadaki H1 antihistaminiklerden yararlan l r. Bir antihistamini in yetmezli i durumunda, yeni verilecek antihistaminik farkl gruptan olmal d r. ki antihistaminik kombine kulan lacaksa yine gruplar n n de iflik olmas gerekir. Ürtiker tedavisinde en etkili preparat hidroksizindir. Efedrin, adrenalin gibi beta adrenerjik ajanlar n, kortikosteroidlerin ve trankilizanlar n, baz ürtiker olgular n n tedavisinde ek yararlar olabilmektedir. fiiddetli akut ürtiker, fliddetli serum hastal, bas nç ürtikeri gibi olgularda sistemik kortikosteroidlerin endikasyonu vard r. LAÇ REAKS YONLARI laca karfl reaksiyon, arzu edilmeyen herhangi bir sonucun ortaya ç kmas fleklinde düflünülebilir. laç reaksiyonlar n n gerçek s kl bilinmemektedir. En çok reaksiyona neden olan ilaçlar, baflta penisilin olmak üzere antibiyotikler, sülfonamidler, barbitüratlar ve analjeziklerdir. lac n reaksiyon gösterme s kl, o ilac n kullan lma s kl na ba l d r. Reaksiyonlar n %60 yavafl olarak, %40 ise birdenbire bafllamaktad r. Klinik belirtiler Ekzantematik (morbiliform) erüpsiyonlar: laca ba l deri reaksiyonlar ndan en s k görülenlerdir. Morbiliform erüpsiyonlar genellikle simetrik olup, eritematöz maküller ve papüller genifl alanlara yay l rlar. Erüpsiyonlar ço u kez gövdenin üst k sm ndan ve bas nca maruz kalan yerlerden bafllarlar. Ürtiker: laca ba l deri reaksiyonlar içinde ikinci s ray ürtiker al r. Purpura: laçlar n oluflturdu u purpura trombositopenik veya nontrombositopenik olur. Trombositopenik purpuraya neden olan ilaçlar n bafll calar n flöye s ralayabiliriz: Sedormid, sülfonamidler, sitostatikler. Eksfoliatif dermatit: laçlara karfl ortaya ç kan en ciddi reaksiyonlar ndan birisidir. Reaksiyon genellikle, ilac n al nmas ndan haftalar ve hatta daha uzun bir süre sonra bafllar. Tüm vücudu kaplayan diffüz bir eritem olur, bunu eksfoliasyon izler. Fiks ilaç erüpsiyonlar : Mekanizmalar tam olarak bilinmeyen fiks ilaç erüpsiyonlar, neden olan ilac n her kullan ld nda hep ayn yer veya yerler- 64

11 ALLERJ K DER HASTALIKLARI de ortaya ç kmas fleklindeki reaksiyonlard r. Lezyon keskin kenarl, yuvarlak veya oval olup, ilac n al nmas ndan saatlerle ölçülen bir süre sonra ortaya ç kar. Bafllang çta koyu k rm z olup, sonradan viyolase veya kahverengine dönerler. En çok neden olan ilaçlar flöyle s ralayabiliriz: Fenolftalein, barbitüratlar, oksifenbütazon, fenazon, sülfonamidler, dapson, tetrasiklin, klordiazepoksid. Yiyecek, difl macunu ve ilaç kapsüllerine renk veren maddeler de fiks ilaç erüpsiyonlar na neden olabilir. Eritema multiforme: Eritemli maküller, papüller, veziküller ve patognomonik hedef veya iris lezyonlarla karakterizedir. Bülöz lezyonlar bulunabilir. Hemorajik, erozif mukoza lezyonlar yla birlikte kendini gösteren fliddetli tablolar, Stevens-Johnson sendromu ad n al r. Bunlar n d fl nda ekzematöz, likenoid ve büllöz erüpsiyon fleklinde ilaç reaksiyonlar da görülebilmektedir. 65