Türkiye de Engellilik ve Kalkınma: Son 10 yılın raporu

Transkript

1 Türkiye de Engellilik ve Kalkınma: Son 10 yılın raporu

2 Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü

3 yılları engellilik alanında devrim niteliğinde adımların atıldığı bir dönemdir. Bu dönemde ülkemizin ilk Engelliler Kanunu çıkarılmıştır. 1

4 5378 sayılı Engelliler Kanunu nun kendisi ve uygulanmasına ilişkin ilgili diğer mevzuat ile birlikte yaklaşık maddelik bir Engelliler Hukuku oluşturulmuştur maddelik bir Engelliler Hukuku oluşturulmuştur. Ülkemiz, engellilik alanında bağlayıcı nitelikteki ilk ve tek uluslararası belge olan ve engellilerin, ayrımcılıkla mücadele ana ekseninde hak ve özgürlüklerinden tam ve eşit yararlanmasını ve kolaylaştırıcı tedbirlerin alınmasını öngören Engellilerin Haklarına İlişkin BM Sözleşmesini tarihinde imzalayarak, Sözleşmeyi ilk imzalayan ülkeler arasında yer almıştır. Sözleşme, tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol de imzalanmış olup protokolün onaylanması süreci devam etmektedir. Böylece, Türkiye nin engelli politikalarının sözleşme çerçevesinde oluşturulması kabul edilmiştir. 2

5 Engellilik alanındaki bu olumlu gelişmeler 2010 yılında Anayasal düzeye taşınmış ve Anayasanın 10 uncu maddesinde yapılan değişiklikle, engelliler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılamayacağı hükmü getirilerek engellilere yönelik pozitif ayrımcılık anayasal düzeyde bir güvence kazanmıştır. engellilere yönelik pozitif ayrımcılık anayasal düzeyde bir güvence kazanmıştır. Engellilerin hayat şartlarını iyileştirmek ve hizmetleri daha etkin bir şekilde, talep odaklı değil arz odaklı olarak sunabilmek amacıyla öncelikle bir bakanlık çatısı altında, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı altında Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü yapılandırılmıştır. 3

6 İstihdam 4

7 Kamuda Engelli İstihdamı Engelli memurlara ilişkin bazı çalışma koşulları yeniden düzenlenmiş ve gece nöbeti ve vardiyası verilmemesi, engelli memurların mesai ve dinlenme sürelerinin farklı belirlenebilmesi gibi imkânlar sağlanmıştır. Engellilerin adil bir rekabet ortamında yarışabilmesini sağlamak için Devlet Memurları Kanunu değiştirilerek engelliler için ayrı ve merkezi bir sınav uygulaması getirilmiştir. Engel gruplarına özgü hükümler de içeren merkezi yerleştirme sınavına ilişkin yönetmelik yürürlüğe girmiş ve 2012 yılı içinde ilk merkezi sınav ÖMSS gerçekleştirilmiştir yılı içinde ilk merkezi sınav ÖMSS gerçekleştirilmiştir. 5

8 Yöntemi, felsefesi ve sonuçları itibariyle dünyada bir ilk olma özelliğini taşıyan ÖMSS, soruların hazırlanmasından sınav süresinin belirlenmesine kadar adayların özür gruplarını dikkate alarak, sınav salonlarının ulaşılabilir tarzda dizaynına kadar sınavın her aşamasında adayların durumuna özel tedbirler alınarak gerçekleştirilmiştir. ÖMSS sonucu ile 1 sene içinde aday engelli memur olarak yerleştirilmeye hak kazanmıştır. ÖMSS sonucu ile 1 sene içinde aday engelli memur olarak yerleştirilmeye hak kazanmıştır. 6

9 2002 yılı itibariyle engelli kontenjanında memur olarak çalışan engelli sayısı iken Bu sayede, 2002 yılı itibariyle engelli kontenjanında memur olarak çalışan engelli sayısı iken bu rakam 2013 yılı Haziran ayı itibariyle e çıkmıştır. bu rakam 2013 yılı Haziran ayı itibariyle e çıkmıştır. Neredeyse %400 lere ulaşan bu artışlar, dünyada ekonomik krizlerin yaşandığı bir dönemde gerçekleştirilmiştir. %400 lere ulaşan artış 7

10 Özel Sektörde Engelli İstihdamı Engelli istihdamını geliştirici tedbir ve teşvikler öngörülmüştür: Kota kapsamında çalıştırılan engellilerle, korumalı işyerlerinde çalıştırılan engellilerin sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamının, kontenjan fazlası isteğe bağlı çalıştırılan engellilerin sigorta primine ait işveren hissesinin ise yüzde ellisinin Hazine tarafından karşılanması sağlanmıştır. Engelli istihdamını geliştirici tedbir ve teşvikler öngörülmüştür. Bu sayede, kamuda ve özel sektörde engelli kotasında istihdam edilen yıllık işçi sayısı 2002 yılı sonunda iken bu rakam 2013 yılı Temmuz ayı itibariyle e yükselmiştir. Ayrıca, engelli çalıştırmakla yükümlü işyerinde çalışan engelli işçi sayısı 2008 yılında iken, 2013 Haziran ayı itibariyle ya yükselmiştir. kamuda ve özel sektörde engelli kotasında istihdam edilen yıllık işçi sayısı 2002 yılı sonunda iken bu rakam 2013 yılı Temmuz ayı itibariyle e yükselmiştir. engelli çalıştırmakla yükümlü işyerinde çalışan engelli işçi sayısı 2008 yılında iken, 2013 Haziran ayı itibariyle ya yükselmiştir. 8

11 Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞ-KUR) tarafından alt yapısı geliştirilen Korumalı İşyerleri Projesi ile işgücü piyasasında normal şartlar altında çalışma imkanı kısıtlı olan ağır engelli kişilere istihdam ortamları oluşturulması amacıyla; Türkiye de faaliyet gösteren eğitim kurum/kuruluşları, üniversiteler, kamu kurum/kuruluşları, vakıf, dernek, sendika, meslek örgütleri gibi sivil toplum kuruluşları, gerçek ve tüzel kişilere, zihinsel engelliler, ruhsal ve duygusal engellilere yönelik Korumalı işyeri projelerine kuruluş sermayesi olarak engelli çalıştırmayan işverenlerden kesilen cezaların oluşturduğu Ceza Paraları Fonundan karşılanmak üzere, kuruluş tarihinden itibaren 150 bin Türk Lirası hibe desteği ile engelli işçilerin ilk bir yıl boyunca maaş giderlerinin karşılanması desteği verilmiştir. zihinsel engelliler, ruhsal ve duygusal engellilere Korumalı İşyerleri Projesi Türk Lirası hibe desteği 9

12 Engelli Girişimciliği Engelli bireylerin kendi ayakları üzerinde durabilmesinin sağlanması amacıyla Bakanlığımız ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (KOSGEB) işbirliğinde Girişimci Engel Tanımaz başlıklı bir proje ile engellilerin işgücü piyasasına daha fazla dâhil olması ve ekonomik ve sosyal yönden güçlendirilmeleri amaçlanmıştır. Projenin birinci aşamasında; kendi işini kurmak isteyen engellilerin KOSGEB Uygulamalı Girişimcilik ve proje eğitimlerine katılması, iş kurma aşamasında engellilerin koçluk hizmetinden yararlanması ve kendi işini kurması, kendi işini kuran engellilerin geniş ölçekli karşılıklı kredi ve karşılıksız hibe desteklerini de içeren KOSGEB Yeni Girişimci Desteği nden faydalanması hedeflenmektedir. Girişimci Engel Tanımaz Projesi 10

13 Türk Lirasına kadar hibe verilebilecektir. Proje, birinci aşamada pilot olarak seçilen illerde başlatılmış olup, işsiz, memur, işçi, emekli, iş yeri olan ya da olmayan tüm engelli vatandaşlar ve yakınlarına açıktır. Kurslardan mezun olan kişilere tecrübeli iş koçları rehberlik etmektedir. Piyasa şartlarında tutunabilecekleri iş ortamları oluşturan, iş planı ile müracaat eden kişilere KOSGEB tarafından uygun bulunan başvurular için azami 30 bin liraya kadar hibe verilebilecek. 11

14 12 Sosyal Destekler

15 engellilere bağlanan aylıklar % 200 ila 300 oranlarında arttırılmıştır. Çalışamayacak durumda olan ya da iş bulamayan engellilere bağlanan 2022 sayılı Kanun kapsamındaki aylıklar % 200 ila 300 oranlarında artırılarak anlamlı bir tutara ulaşmış, aylık bağlananların kapsamı genişletilmiştir. Kendi adına çalışan engellilere isteğe bağlı erken emeklilik hakkı verilmiş, bakıma muhtaç engelli çocuğu olan annelere erken emeklilik imkanı tanınmıştır. Engellinin sahip olduğu brüt 200 m 2 yi geçmeyen bir evi Emlak Vergisinden muaf tutulmuştur. Ayrıca konutlarda engellilere yönelik fiziki düzenlemeler için kolaylıklar getirilmiştir. 13

16 14 Engelli Bakım Hizmetleri

17 Yaşamlarını kendi başlarına sürdüremeyecek derecede ağır özürü bulunan kişilerin yaşam koşullarını iyileştirmek amacıyla 2005 yılından bu yana bakım ve bakım destek hizmetleri etkin bir şekilde sürdürülmektedir. kurum bakımı için sıra bekleyen engelli bulunmamaktadır. İlk defa bakıma muhtaç tüm engelliler bakım hizmeti kapsamına alınmış, engellilere evde veya özel bakım merkezlerinde sunulan bakım hizmeti ücretlerinin ödenmesi sağlanmıştır. Bu hizmetlere ayrılan bütçede çok önemli artışlar sağlanmıştır yılında engelli kurum bakımı için sıra beklerken şu anda bakım için sıra bekleyen engelli bulunmamaktadır yılında 30 engelliye bir bakım elemanı düşerken, şimdi 6 engelliye bir bakım elemanı düşmektedir. Bakım hizmetlerinin kalitesini artırmak için, engelli ve yaşlı bireylere bakım hizmetini veren bakım elemanlarına sertifika zorunluluğu getirilmiştir. Bununla birlikte 2002 yılında 30 engelliye bir bakım elemanı düşerken, şimdi 6 engelliye 1 bakım elemanı düşmektedir. 15

18 Evde Bakım Evde bakım hizmetlerinden 2007 yılı sonunda kişi yararlanırken 2013 Haziran ayı itibariyle bu sayı e ulaşmıştır yılı sonunda kişi yararlanırken 2013 Haziran ayı itibariyle bu sayı e ulaşmıştır. Engelli bireylerin ailelerini rahatlatmak için, evinde ailesi tarafından bakılan ancak evde bakım ücreti veya kurumsal bakım hizmeti gibi hizmetlerimizden yararlanmayan bakıma muhtaç engellilere yönelik olarak, kuruluşlarımızdan görevlendirilecek bakıcı personel tarafından verilen evde bakıma destek hizmeti de 2012 yılında yaygınlaştırılmıştır. Ailelerinin engellilere daha iyi bakabilmelerini sağlamak için ayrıca eğitim materyalleri de hazırlanmaktadır. Engelli ailelerine iyi bir bakımın nasıl verileceği konusunda televizyon, halk eğitim merkezleri ve birebir yöntemler kullanılarak, 2013 yılın içinde eğitim verilmeye başlanacaktır. 16

19 Kurumsal Bakım 2013 Haziran ayı itibariyle 153 Özel Bakım Merkezinde engellimizin bakım ücretleri karşılanmaya başlanacaktır. Evde bakım hizmetinden yararlanan vatandaşlarımız isterlerse bakım ücretlerini devletten alarak özel bakım merkezlerinde yatılı bakımı tercih edebilmektedir. Bu kuruluşlara her bir engelli için aylık iki net asgari ücret miktarı kadar ödeme yapılmaktadır Haziran ayı itibariyle 153 Özel Bakım Merkezinde engellimizin bakım ücretleri karşılanmaya başlanacaktır. Özel Bakım Merkezlerinde geçmiş dönemlerde yaşanan sıkıntıları dikkate alınarak, 16 Ağustos 2013 tarihinde bakıma muhtaç engelli bireylere yönelik hizmet veren özel bakım merkezleri için Bakıma Muhtaç Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği yeniden düzenlenmiştir. Yeni Yönetmelikle bakıma muhtaç engelli bireylere yönelik özel bakım merkezlerinin açılışları, çalışma şartları, personel standardı, denetlenmeleri, müeyyideleri, bakım hizmetlerinin kapsamı ve verilecek bakım hizmetinin usul ve esasları standarda bağlanmıştır. 17

20 Engellilerin bakımına ilişkin tüm hizmetler resmi yatılı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerimiz aracılığıyla sunulmaktadır. Bu merkezlerde engellilerimize temel bakım hizmetlerinin yanı sıra sportif etkinlikler, sanatsal ve kültürel aktiviteler ve sosyal faaliyetler de sunulmaktadır yılında 21 Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi nde engellimize hizmet verilirken, Haziran 2013 itibariyle 79 merkezde engellimize yatılı hizmet sunulmaktadır yılında 21 Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi nde engellimize hizmet verilirken, Haziran 2013 itibariyle 79 merkezde engellimize yatılı hizmet sunulmaktadır. Şu an için kurumsal bakım hizmeti almak için sıra bekleyen engellimiz bulunmamakta olup, bu uygulamalarla ailelerin Biz öldükten sonra engellimize kim bakacak? endişesi ortadan kaldırılmıştır. Engelli ailelerinin hastalık, ölüm, düğün ve seyahat gibi nedenlerle ihtiyaç duydukları kısa süreli bakım ihtiyaçlarını gidermek üzere resmi bakım ve rehabilitasyon merkezlerimizde yıl içinde otuz güne kadar ücretsiz olarak Geçici ve Misafir olarak bakım hizmeti verilmektedir. 18

21 Umut Evleri Ailesi yanında bakımı mümkün olmayan engellilerimizi toplu yaşamın getirdiği olumsuzluklardan korumak ve toplumsal hayata katılımlarını arttırmak amacı doğrultusunda geliştirilen Umut Evleri nde engelliler bir apartman dairesinde ya da müstakil bir evde diğer komşuları ile birlikte yaşamlarını sürdürmektedirler. Ocak 2013 itibariyle 25 Umut Evi hizmet sunmaktadır. Şu anda 27 yeni Umut Evi için onay verilmiş durumda yılı ve sonrasında bu hizmet yurt çapında yaygınlaştırılacaktır. Ocak 2013 itibariyle 25 Umut Evi hizmet sunmaktadır. Şu anda 27 yeni Umut Evi için onay verilmiştir. 19

22 Erişilebilirlik 20

23 2005 yılında engellilerin toplumsal hayata katılımı önündeki engelleri kaldırmak üzere, kamuya açık her türlü yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile binaların, engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Ayrıca, büyükşehir belediyeleri ile Belediyelerin sundukları ya da denetledikleri şehir içi toplu taşıma hizmetlerinin engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi zorunluluğu getirilmiştir yılında yapılan mevzuat değişikliğiyle erişilebilirlikte etkin bir denetim ve izleme mekanizmasının kurularak uygulamaların daha hızlı bir şekilde hayata geçirilmesi amacıyla erişilebilirlik düzenlemelerinin yerine getirilmesi için öngörülen süre 1 yıl uzatılarak, standartların uygulanmasının izlenmesi ve denetimini gerçekleştirecek altyapının kurulması amaçlanmıştır. 21

24 Kurulan altyapıyı hayata geçirmek üzere Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği 20 Temmuz 2013 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik kapsamında; illerde vali veya görevlendireceği vali yardımcısının başkanlık edeceği Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Komisyonları tarafından yürütülecek takip ve denetlemeler ile erişilebilir olmayan uygulamalar için ceza uygulaması düzenlenmiştir. Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği 20 Temmuz 2013 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girdi. Engelli bireyler ve ailelerinin ulaşılabilirlik konusundaki haklarıyla ilgili bilgilendirilmesi ve toplumun sosyal ve kültürel engeller konusunda bilinçlendirilmesi amacıyla Toplumsal Bilinçlendirme Çalışmaları yapılarak, ilgili bakanlıkların ve belediyelerin teknik personeline yönelik ulaşılabilirlik eğitim programları düzenlenmiştir. Ulaşılabilirlik Bilgilendirme Toplantıları kapsamında den fazla üst yönetici ve teknik personele bilgilendirme yapılmıştır den fazla üst yönetici ve teknik personele bilgilendirme yapılmıştır. 22

25 Engellilerin oy kullanmasında yaşanan sorunların giderilmesi amacıyla yapılan düzenlemeler sonrasında 12 Haziran 2011 tarihinde yapılan seçimlerde engellilerin oy kullanmasında yaşanan sorunların giderilmesi amacıyla bir Genelge hazırlanmış ve yapılan seçimlerde engellilerin oy kullanma haklarına erişebilirliği sağlanmıştır. 12 Haziran 2011 tarihinde yapılan seçimlerde engellilerin oy kullanmasında yaşanan sorunların giderilmesi amacıyla bir Genelge hazırlanmıştır. 23

26 24 Eğitim

27 Engelliler Kanunu ile daha önceden özel eğitim desteğinden yararlanamayanların önü açılarak özel eğitim ihtiyacı olan tüm engelli bireylerin özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinden ücretsiz yararlanması temin edilmiştir. Ayrıca, özel eğitimden faydalanmak için gereken engel oranının düşürülmesi ve yaş sınırının kaldırılması suretiyle hizmetten daha fazla vatandaşımızın faydalanması sağlanmıştır. Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde öğrenim gören öğrenci sayısı 2006 yılı sonunda iken, Mayıs 2013 tarihi itibariyle özel eğitim desteği alan öğrenci sayısı olmuştur. Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde öğrenim gören öğrenci sayısı 2006 yılı sonunda iken, Mayıs 2013 tarihi itibariyle özel eğitim desteği alan öğrenci sayısı olmuştur. 25

28 Bu kapsamda ödenen tutar 2006 yılı sonunda TL iken 2012 yılı sonu itibariyle TL ye ulaşmıştır. (2013 yılının ilk beş aylık dönemi itibariyle özel eğitim desteği alan öğrencilere ödenen destek miktarı ise TL olmuştur. Eğitim Desteği, 2006 yılı sonunda TL iken 2012 yılı sonu itibariyle TL ye ulaşmıştır. 26

29 Resmi özel eğitim kurumlarına devam eden engelli öğrencilere evlerinden okullarına ücretsiz taşıma hizmeti verilmektedir öğretim yılında engelli öğrencimiz taşıma hizmetinden faydalanmaktayken, öğretim yılı sonunda bu sayı yaklaşık 7 kat artarak e ulaşmıştır öğretim yılında engelli öğrencimiz taşıma hizmetinden faydalanmaktayken, öğretim yılı sonunda bu sayı yaklaşık 7 kat artarak e ulaşmıştır. Ücretsiz taşıma için ayrılan kaynak da öğretim yılı sonunda TL iken, öğretim yılında 49 kat artarak yaklaşık 95 milyon TL ye ulaşmıştır öğretim yılı sonunda TL iken, öğretim yılında 49 kat artarak yaklaşık 95 milyon TL ye ulaşmıştır. 27

30 Toplumsal Bilinçlendirme Faaliyetleri 28

31 Büyükşehir belediyeleri bünyesinde, bilgilendirme, danışmanlık, sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri vermek üzere engelli hizmet birimleri oluşturulması, Yüksek Öğretim Kurumu bünyesinde de Engelli Öğrenciler Danışma ve Koordinasyon Merkezleri kurulması sağlanmıştır. Engellilere karşı yapılan ayrımcı uygulamalar için cezai yaptırımlar getirilmiştir. Engelli Öğrenciler Danışma ve Koordinasyon Merkezleri kurulması sağlanmıştır. Engellilere karşı yapılan ayrımcı uygulamalar için cezai yaptırımlar getirilmiştir. 29

32 Engelli oranının yüksek olduğu Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesindeki 11 ilde, engellilerle ilgili duyarlılık ve farkındalığın geliştirilmesine ve engelliliğin önlenmesine katkıda bulunmayı amaçlayan Engelliler Destek Programı (EDES) çerçevesinde, Valiliklere aktarılan kaynakla engellilik alanında ilk defa yerel aktörleri projelerini destekleyerek harekete geçirilmesi hedeflenmiştir. EDES için ayrılan kaynak 2012 yılında iki katına çıkarak TL na ulaşmış ve bu sene başvuran 109 projeden 63 tanesi için TL kaynak aktarılmıştır. Engelliler Destek Programının (EDES) 2013 yılında kapsamı 18 ile çıkartılarak başvurulara açılmıştır yılında iki katına çıkarak TL na ulaştı ve bu sene başvuran 109 projeden 63 tanesi için TL kaynak aktarılmıştır. Engelliler Destek Programı (EDES) 2013 yılında ise kapsamı 18 ile çıkartılarak başvurulara açılmıştır. 30

33 Engellilere yönelik oluşturulacak politika ve uygulamalarda Engellilerin Haklarına İlişkin BM Sözleşmesi nin esas alınmasının ve Sözleşme hükümlerinin ilgili kurumlarca uygulanmasının teşvik edilmesine yönelik olarak İnsan Hakları ve Engellilik Bilgilendirme Seminerleri Projesi yürütülmüştür. Proje ile, ülkemizin Sözleşme den doğan yükümlülükleri, engellilerin, engelliliğe dayalı herhangi bir ayrımcılığa uğramaksızın tüm insan hak ve özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmalarını teşvik etmek için insan hakları ve engellilik konusunda yasama uzmanlarını, yargı mensuplarını, kamu yöneticilerini ve sivil toplum kuruluşlarını hedef alan bilgilendirme seminerleri düzenlenmiştir. İnsan Hakları Ve Engellilik Bilgilendirme Seminerleri Projesi yürütülmüştür. 31

34 Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen ve engellilik alanında çalışmalar yürüten sivil toplum kuruluşlarına destek olmak için başlatılan Engellilerin Toplumsal Entegrasyonunun Geliştirilmesi Projesi, engelliler alanında ülkemizde kamu ve sivil toplum altyapısını birlikte geliştirmeyi ve hibe projeleri aracılığıyla sivil toplum kuruluşlarının kapasitelerindeki mevcut yetersizlikleri gidermeyi hedeflemektedir. Proje kapsamında 23 sivil toplum kuruluşuna geliştirdikleri projeleri desteklemek amacıyla Euro hibe desteği verilmektedir. 23 sivil toplum kuruluşuna geliştirdikleri projeleri desteklemek amacıyla Euro hibe desteği verilmektedir. 32

35 T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı BİZ TÜRKİYE İÇİN VARIZ!

36 /