AFGANİSTAN ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNİN BİLGİNİN ORGANİZASYONU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Moutasimbillah OMED. Yüksek Lisans Tezi

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI AFGANİSTAN ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNİN BİLGİNİN ORGANİZASYONU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Moutasimbillah OMED Yüksek Lisans Tezi Ankara-2015

2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI AFGANİSTAN ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNİN BİLGİNİN ORGANİZASYONU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Moutasimbillah OMED Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı Prof.Dr.Doğan ATILGAN Ankara-2015

3 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.(..14/04../2015..) Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı İmzası

4 TEŞEKKÜR Öncelikle konu seçiminde bana yardımcı olan ve çalışmam sırasında daima bana destek veren ve yazdığım metinleri sabır ve dikkatle okuyarak değerli düşüncelerini benimle paylaşan ve hatalarımı düzelten değerli hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Doğan Atılgan a sonsuze dek teşekkür ederim. Tezimin her satrını dikkale okuyarak değerli görüşlerini benden esirgemeyen ve imla hatalarımla bile ilgilenen kıymetli hocam Prof. Dr. Sacit Arslantekin e teşekkürü bir borç biliyorum. Düşünceleriyle çalışmama istikamet gösteren ve katkıda bulunan tüm hocalarıma özellikle tez savunma jürisinde yer alan hocalarıma teşekkürlerimi sunarım.

5 İÇİNDEKİLER Sayıfa İÇİNDEKİLER...vı KISALTMALAR LİSTESİ..vııı TABLOLAR LİSTESİ ıx ÇİZELGELER LİSTESİ..x 1. BÖLÜM: GİRİŞ Araştırmanın Konusu..1 Konunun Önemi..2 Araştırmanın Amacı 4 Araştırmanın Kapsamı 5 Araştırmanın Yöntemi.6 Araştırmanın Problemi 8 Araştırmanın Hipotezleri.9 Araştırmanın Düzeni..10 Kaynaklar BÖLÜM: KATALOGLAMA 2.1. KATALOGLAMA Kataloglamanın Tanıtımı Kataloglamanın Amacı, Yapısı ve İşlevleri Kataloglamanın Tarihçesi ve Uluslararası Gelişmeleri Afganistan daki Durumu Afganistan da Kataloglama Eğitimin Gerekliliği...29 vi

6 3. BÖLÜM: AFGANİSTAN ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE BİLGİNİN ORGANİZASYONU 1. Bilgi Kaynakların Organizasyonu Açısından AAKK2 İle Karşılaşmada Bulunan Eksikler Ve Hatalar NİTELEME ALANLARI Eseradı Ve Sorumluluk Bildirimi Alanı Basım Alanı Materyal (Yayın Türü) Özel Ayrıntılar Alanı Yayın Dağıtım Bildirim Alanı Fiziksel Niteleme Alanı Dizi Bildirimi Alanı Notlar Alanı Standart Numara Ve Edinilebilirlik Alanı Başlık Seçimi Değerlendirme ve anket sonuçları BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER SONUÇ..68 ÖNERİLER 72 KAYNAKÇA.76 ÖZET...80 ABSTRACT...82 EKLER...84 vii

7 KISALTMALAR LİSTESİ AACR2 Anglo-American Cataoging Rules 2 AAKK Anglo Amerikan Kataloglama kuralları AAKK2 Anglo Amerikan Kataloglama kuralları 2 ABD ACKU Amerika Birleşik Devletleri ALAAmerican Library Association AUAF DDCS DOS FRBR İSBD JSC KU KMU LC LCC LCSH LRTS MARC IFLA İSO UBC Afghanistan Center at Kabul University American University of Afghanistan Dewey Decimal Classification System Dewey Onlu Sınıflama Functional Requirements for Bibliographic Records International Standard Bibliographic Description Joint Steering Committee Kabul University Kabul Medical University Library of Congress Library of Congress Classification Library of Congress Subject Headings Library Resources and Technical Services Machine Readable Cataloging International Federation of Library Associations and Institutions International Organization for Standardization Universal Bibliographical Control OCLC Online Computer Library Center UBCİM UNIMARC USMARC Universal Bibliographic Control and International MARC Universal MARC United States MARC viii

8 TABLOLAR VE ÇİZELGELER LİSTESİ Tablo 1: Eseradı ve sorumluluk bildirimi alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri gösteren sayılar...34 Tablo 2: Eseradı ve sorumluluk bildirimi alanında üniversitelere göre hata oranı...34 Tablo 3: Basım alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri gösteren Bilgileri..37 Tablo 4: Basım alanında üniversitelere göre hata oranı..38 Tablo 5: Materyal türü özel ayrıtılar alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri göstermektedir..40 Tablo 6: Materyal türü özel ayrıntılar alanında üniversitelere göre hata Oranı.41 Tablo 7: Yayın dağıtım alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri göstermektedir.43 Tablo 8: Yayın dağıtım alanında üniversitelere göre hata oranı.43 Tablo 9: Fiziksel niteleme alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri göstermektedir.46 Tablo 10: Fiziksel niteleme alanında üniversitelere göre hata oranları.46 Tablo 11: Dizi bildirimi alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri göstermektedir.48 Tablo 12: Dizi bildirimi alanında üniversitelere göre hata oranı..48 Tablo 13: Notlar alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri göstermektedir.50 Tablo 14: Notlar alanında üniversitelere göre hata oranları.51 Tablo 15: Standart numara ve edinebilirlik alanında yapılan hatalar Gösterilmiştir.53 Tablo 16: Standart numara alanında üniversitelere göre hata oranı..53 Tablo 17: Başlık seçimi alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri göstermektedir.55 Tablo 18: Başlık seçimi alanında üniversitelere göre hata oranı 56 Tablo19:Üniversite KÜ lerin temel görevlerine ilişkin alınan yanıtlar...60 ix

9 Tablo 20: Kütüphanecilerin mesleki eğitim seviyesine ilişkin görüşlar...60 Tablo 21: Kütphane görevlilerin kullanıcılara karşı davranışlarına yönelik algılar.61 Tablo 22: Üniversite kütüphanelerinin yönetim kademesinin performans memnuniyet düzeyi...61 Tablo 23: Üniversite kütüphanelerinin zenginliğinin değerlendirilmesi..62 Tablo 24: Gereksinim doyulan bilgiye erişimde memnuniyet oranı 62 Tablo 25: Uygulanan bilgi organizasyon yöntemine memnuniyet oranı...63 Tablo 26: Ulusal standartların kullanımı ile ilgili katılımcıların görüşleri 63 Tablo 27: Uluslararası kataloglama ve sınıflama standartlardan katılımcıların haberdar olma oranı 64 Tablo 28: AAKK2 kullanımına ilişkin katılımcıların görüşleri 64 Tablo 29:ÜN.KÜ lerde DOS sisteminin kullanılmasına ilişkin görüşler oranı65 Tablo 30: LCC kullanımı ili ilgili katılımcıların algıları 66 Tablo 31: Standartlara uyum sağlama gerekliliği endişeleri 66 Tablo 32: Uygun veritabanların ve bilgi erişim sistemlerin oluşturulması ve geliştirilmesine ilişkin görüşlerin oranı..67 Tablo 33:Uygun kütüphane otomasyonın kullanımına ilişkin görüşler oranı.67 Tablo 34: Kataloglama ve sınıflama eğitim gerekliliği görüşleri..68 Çizelge 1: Eseradı ve Sorumluluk Bildirimi Alanında Konulara Göre Hata Oranları.35 Çizelge 2. Basım Alanında Konulara Göre Yapılan Hata Oranları.38 Çizelge 3. Materyal Türü Alanında Konulara Göre Hata Oranları..41 Çizelge 4. Yayın Alanında Konulara Göre Yapılan Hata Oranları..44 Çizelge 5. Fiziksel Niteleme Alanında Konulara Göre Hata Oranları.48 Çizelge 6. Dizi Bildirimi Alanında Konulara Göre Hata Oranları.48 Çizelge 7. Notlar Alanında Konulara Göre Yapılan Hata Oranları..51 Çizelge 8. Standart Numara Alanında Konulara Göre Hata Oranlarını Gösteren Rakamlar.54 Çizelge 9. Başlık Seçimi Alanında Konulara Göre Yapılan Hata Oranları 56 x

10 1. BÖLÜM GİRİŞ 1.1. ARAŞTIRMANIN KONUSU Bu araştırmada, Afganistan üniversite kütüphanelerinden başkent Kabil deki ünivesite kütüphanelerinin dermelerinde bulunan bilgi kaynaklarının organizasyonu açısından bir değerlendirme yapılmıştır. kaynakların kataloglanmasında izlenmekte olan yöntemlerin saptanması, bilgi kaynakların kimlikleme işlevinin ne ölçüde uluslararası standartlara uygun olduğunu belirleyerek Anglo Amerikan Kataloglama Kuralları 2 nin ışığında kataloglama işlemlerinde yapılmış hataların ve eksiklerin tesbit edilmesine ilişkin bir çalışma yapılmıştır. Bilgi organizasyonu, kütüphaneciliğin temel prestij alanı olmuştur. Ancak çoğu kütüphaneciler bilgi organizasyonu hizmetleri büyük ölçüde 1

11 teknik ve sıradan görmüştür. Katalogların detaylı düzenlemeleri erişimde okuyucularda bir tür güvensizlik oluşturmuş olabilir ki bu alanda en büyük surumluluğu, danışma kütüphanecisi taşımaktadır. Bilgi organizasyonu bilgi ve belge yönetimi alanında inovasyonun hızlı bir şekilde gerçekleştiği özel bir yan dal olmuştur (Baydur, 2012, s. 316) KONUNUN ÖNEMİ İnsanlık geçmişten günümüze dek, kuşaktan kuşağa, devrimden devrime binlerce yıl buyunca bilgi edinme ve kullanmada gelişmeler yaşayıp ilerlemiş ve böylece bilgi toplumuna kavuşmak için çaba harcamıştır. Son zamanlarda özellikle yaşadığımız çağda bilgi ve teknoloji gibi alanlarda gelişmeler ve kalkınmalar hız kazanmıştır. Bu gelişmelerin sonraki aşamalardabazı toplumlar bu konuda oldukça başarılar kazanmıştır. Bilgiye çok değer vererek bilgi üretim-tüketim için daha üst verimliliği amaçlayan farklı düzeyde doğru politikalar oluşturup büyük bütçeler harcamakta ve geniş araştırmalar yapılmaktadır. Gelişmeler sürecinde bilgilerin denetlenmesi, düzenlenmesi ve uygun şekilde aktarımının büyük ve önemli payı vardır. Son zamanlarda bilgi ve teknolojilerinin gelişmeleriyle birlikte, bilgi kaynaklarının düzenlenmesine ve iletilmesine ilişkin kurallar ve sistemler, büyük bir gelişim ve değişim göstermiştir. kütüphanelersahip olduğu bilgi kaynaklarını düzenlemek için kendi kayıtlarını oluştururken, bu kayıtların merkezlerde toplanılması yoluna gidilmiş ve bazı kütüphaneler ise bu kayıtları satın almışlardır. 2

12 Bilgisayarların kullanılması ve çevrimiçi katalogların kütüphaneler arası sağlanması yolu ile kütüphaneler başka kütüphanelerin ve bilgi merkezlerin katalog kayıtlarını erişim ve kopyalama olasılığına sahip olmuş ve bibliyografik kayıtların uluslararası düzeyde paylaşılabilmesi amacıyla tüm kütüphanelerin izlemek zorunda olduğu standartlar oluşturulmuş ve geliştirilmiştir (Özel, 2007, 2). İnternetin kullanılmaya başlanmasıyla kütüphanelerin kullandıkları kart kataloglar çoktan yerini çevrimiçi kataloglara bırakmaya başlamış, tam metin veri tabanları ve bibliyografik veri tabanlarının kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu gelişmeler İnternette bulunan bilgi kaynaklarına yönelik kontrol sorununu ortaya çıkarmıştır. Bilginin organizasyonu ilgili kural ve sistemlerin durağan değil dinamik bir yapı sergilemesi, kütüphanecilerin her zaman bu kural ve sistemleri yorumlayacak düzeyde tanıyıp uygulamalarını gerektirmiştir (Hill, 2004, 9). Bu durum, kütüphanelerin özellikle üniversite kütüphanelerinin kataloglamabiriminden surumlu olan kütüphanecilerin işini daha da zorlaşmıştır. Kütüphaneciler yapılması gereken tüm işlevlerin başarıyla yapılabilmesi için sahip oldukları bilgi becerelerini sürekli olarak geliştirmek zorundadırlar. 3

13 1.3. ARAŞTIRMANIN AMACI Bugün farklı ortamlarda çeşitli bilgi kaynaklaların düzensiz bir şekilde birikimi ve zaman geçtikçe bu bilgi kaynakların çoğalması bunların denetlenmesi ve düzenlenmesini zorunlu kılmıştır. Bunun için dünya çapında hem ulusal hemde uluslararası düzeyde hızla değişip çeşitlenen ve geliştiren kataloglama ve sınıflamamodeller ve standartlar oluşturulmuştur. Bu standartlardan bazıları daha çok önem kazanarak birçok ülke tarafından kabul görmüş ve uygulamaya konulmuştur. Örneğin, kataloglamada Anglo Amerikan Kataloglama kuralları (AAKK), sınıflamada ise Dewey Onlu Sınıflama (DOS) ve Kongre Kütüphanesi Sınıflama sistemleri sayılabilmektedir. Bu araştırmada Afganistan üniversite kütüphanelerinin dermelerinde bulunan farklı bilgi kaynaklarının kataloglanması ve sınıflanmasında uygulanan yöntemleri ve bilgi kaynaklarının organizasyonuna ilişkin standartları belirleyerek kaynakların düzenlenmesinde uygulanan kuralların doğruluğu ve yöntemlerin başarı düzeyini değerlendirirken, eksiklikleri ve hataları uluslararası standardı (AAKK2) ışığında tesbit edilmesi beklenen bir çalışma amaçlanmıştır. Araştırmada şu sorulara yanıt aranmıştır: Kaynakların organizasyonunda ulusal ya uluslararası bir standart var mıdır? Varsa tercih ettikleri kataloglama standartları nelerdir? Uygulanan standardın veya standartların seçiliş nedenleri nelerdir? 4

14 Kütüphanede kullanıcı için bilgiye erişim kolaylılığı ne düzeydedir? Üniversite kütüphaneleri hangi kullanıcı grupları amaçlayarak hizmet vermektedir? Verilmekte olan bilgi organizasyonu hizmetlerinden bekledikleri faydalar nelerdir? Bilgi kaynaklarının organizasyonunu engelleyen faktörler var mıdır, varsa nelerdir? 1.7. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI Araştırma kapsamında, Afganistan ın başkenti Kabil deki devlet ve özel üniversite kütüphanelerinin kataloglama birimleri yer almaktadır. Afganistan nın en önemli üniversitelerden olan ve bilgi organizasyonu açısından da çalışmamız için istenilen bilgileri elde edilebilmesine yardımcı olan 4 tane üniversite kütüphanesi seçilmiştir. Araştırma kapsamına dahil edilen kütüphaneler arasında, Kabil Üniversitesi kütüphanesi, Kabil Poleteknik Üniversitesi Kütüphanesi, Kabil Eğitim Üniversitesi Kütüphanesi, Kabil Tıp Üniversitesi Kütüphanesi ve Afganistan da Amerikan Üniversitesi Kütüphanesi yer almaktadır. Örneklem grubu, Kabil deki 5 üniversite kütüphanesinin (merkez, fakülte v.b.) kataloglama birimlerinde görev yapmakta olan toplam (28) kişinin tamamı ve bu merkezlerinde yönetim kademesinde görevli kütüphane ve dokümantasyon daire başkanları ve kütüphane müdürleri başta olmak üzere 5

15 toplam 12 kişiden oluşmaktadır. Örneklemin evreni temsilcilik oranı %100 dür ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Ağırlıklı olarak sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri nitel olarak belirlenmiştir. Bunun için Afganistan üniversite kütüphanelerinin bilginin organizasyonu açısından değerlendirilmesi konusu ile ilgili etkili ve güvenilir bir sonucun elde edilmesi amacıyla kütüphanelerin ve bilgi merkezlerin dermelerinde var olan basılı bilgi kaynaklarından yararlanırken güvenli ve geçerli bilgi erişim sistemleri kullanarak elektronik ortamdaki farklı materyallerinden verileri toplayarak inceleyip değerlendirdikten sonra düzenli bir şekilde kayıt altına alınmıştır. Çalışma konusunun amaçlarına uygun olarak yararlanabileceğimiz en uygun yöntem olan betimleme yöntemi kullanılmıştır. Betimleme: olayların, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve çeşitli alanların ne olduğunu betimlemeye, açıklamaya çalışan incelemelerdir. Bunlar, nedir? sorusuna cevap bulmaya yöneliktir. Bununla mevcut durumlar, koşullar, özellikler aynen ortaya konmaya çalışılır. Betimleme araştırmaları, mevcut olayların daha önceki olay ve koşullarla ilişkilerini de dikkate alarak, durumlar arasındaki etkileşimi açıklamayı hedef alır (Kaptan, 1983: 63). 6

16 Üniversite kütüphanelerinin bilgi kaynaklarınnın organizasyonu işlevlerini değerlendirirken, araştırmanın sonucunu güçlendirmek, mevcut durumu saptamak ve veri toplamak amacıyla 16 sorudan ve iki bölümden oluşan anket hazırlanmıştır. Anket: kalem ve kağıt aracılığıyla objenin, kişinin ya da bir grubun kendisi ile ilgili bilgi vermesi şeklidir ve en çok betimleme ya da survey yöntemlerinde kullanılır. Anket kullanımın nedeni bilgileri doğrudan doğruya toplamaya uygun olması ve onun kolay ve ucuz olmasıdır. Herhangi bir konuda başkalarının düşünceleri alınmak isteniyor ise yapılacak işlerden biri onlara yazılı sorular verilmesidir. Bir açısından alınan bu fikirler, öneriler ve bireysel yaşantılarla ilgili bilgilerin elde edilmesi için en uygun gibi görülmektedir (Kaptan, 1983: 159). Uyguladığımız anketin birinci bölümünde anketin amacı açıklanmış ve bunun yanısıra katılımcılardan gerekli kişisel bilgileri kapsayan sorular sorulmuştur. İkinci bölümde araştırmanın amacına ve kapsamına bağlı kalarak sorular sorulmuş, örneğin, kütüphanelerin organizasyonu biçimi, hizmetleri, kütüphanecilerin mesleki eğitim düzeyleri, kullanıcıya karşı davranışları, çalışanların ve kademelerin mesleki performansı, kütüphanecilikte özellikle kataloglama işlemlerinde ulusal ve uluslararası standartların kullanımı, kataloglama eğitimin gerekliliği vb ile ilgili sorular sorulmuştur. Sorular görüş şeklinde ve her bir soru için beş tane cevap seçeneği sunulmuştur. katılımcı bu seçenekleri kullanarak kendi bakışını 7

17 ortaya koymuştur. Formlar toplanıp alınan sonuçlar istatistik açısından MS Excel pragramın yardımı ile sayılmış ve analiz edilmiştir. Bunun yanısıra anketin uygulandığı kütüphanelerde yönetim kademelerinde bulunan 12 kişiyle anketteki soruları içeren yapılandırılmış yüzyüze görüşme gerçekleştirilmiştir. Görüşme; sorular yoluyla bilgi toplama teknikleri ve görüşme yapılan kişidencevap almak için soruları sözlü ve genellikle yüzyüze almak şartıyla konulara yönelttiği bir şeklidir. Görüşme tekniği, sözlü iletişim ve etkileşime dayanmaktadır. Bu tekniği tercih etmek bir açıdan sözlü bağlantıların insanların ilgilerini çektiği ihtimaline dayanmaktadır (Kaptan, 1983: 165). Görüşmenin başarı ile gerçekleştirilmesi için görüşmecilerden önceden randevu alınarak ardından onlara konuyu açıklayan ve kapsayan sorular kağıdı verilmiştir. Görüşmede avantajları, dezavantajları vegüvenirliği göz önüne bulunarak sorular yapılabildiği kadar dikkatle seçilmiş ve görüşmeci cevap vermekte serbest bırakılmıştır. Görüşme mesai saatlerinde üniversite kütüphanelerinde uygulanmıştır. Anketin sonucunda aldığımız bulgular anket çalışmanın genel değerlendirme kısmında sunulmuştur. 1.4 ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ Genelde çoğu toplum ve ülkede, özel olarak da az gelişmiş ve geri kalmış ülkeler ve bölgelerde her türlü bilginin etkin, etkili ve verimli bir şekilde kullanılabilmesi, bilgi ve iletişim teknolojileri vasıtasıyla kişilerin teknolojilere ulaşabilme ve bu teknolojileri kullanabilmesi büyük bir sorundur. 8

18 Çağımızda bilgi ve yayın patlamasından dolayı hem basılı hemde elektronik ortamda bilgi kaynaklarının çoğaltılması, bunların düzenlenmesi, denetlenmesi ve kayıt altına alınması sürecinde tek ve ortak biçimliliğe uyum sağlanması, ya da ulusal ve uluslararası standartlara uygun olup olmaması bir problem olarak belirlenmiştir. Tek biçimliliğin olmaması durumunda bilgiyegereksinim duyan ve onu arayan kullanıcı, bilgiye erişim yolunda birçok sorunla karşı karşıya gelmektedir. Üniversite kütüphanelerinin kataloglama birimlerinden sorumlu olan, dermelerindeki bilgi kaynaklarını kaydeden ve güncelleştiren kütüphaneciler, kataloglama hizmetlerini gelişen teknoloji aracılığıyla yeni ortamlara taşıyıp sürdürmeye çalışırken çeşitli uygulamalarla yüz yüze gelmektedirler.bunun yanı sıra nicel olarak da bilgi merkezlerinde özellikle üniversite kütüphanelerinin dermelerinde yeterli, çeşitli ve güncel bilgi kaynaklarının bulunmaması kullanıcının karşısında ayrı bir sorun olarak belirlenmiştir ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ Araştırmanın amacına uygun ve konunun kuramsal çerçeve kapsamında araştırma problemi ile ilişkin bulunması ve kanıtlanması gereken hipotezileri: Dünyada ve Afganistan da hem basılı hemde elektronik ortamda yayınlanan bilgi kaynaklarına erişilebilmek için ülkede düzenli ve kapsamlı bilgi erişim sistemleri bulunmamaktadır. 9

19 Ülkemizde kütüphane ve diğer bilgi ve dokümatasyon merkezlerin hizmet çok düşük bir seviyede sürdürülmekte ve bilgiye gereksinim duyan araştırmacının ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır. Üniversite kütüphanelerinde bulunan bilgi kaynaklarının organizasyonu biçimi, ilgili alandaki uluslararası standartlara uygun değildir. Bunedenleihtiyaç duyulan bilgi kaynakların mümkün olabilince en uygun yollardan sağlanması ve kolayca ulaşılabilir bir şekilde organize edilmesi gerekmektedir. Ancak bu işlevlerin yapılabilmesi için bilgi ve belge alanında nitelikli eğitim görmüş profesyonal yönetim kademesi ve mesleki elemanlar gerekmektedir. şeklinde ifade edilmiştir ARAŞTIRMANIN DÜZENİ Araştırma dört bölümden oluşmuştur: 1. Bölüm de, araştırmanın girişi içerisinde konunun önemi, araştırmanın amacı, problemi ve hipotezleri, çalışmanın kapsamı, araştırmada kullanılan yöntem ve veri toplama teknikleri, araştırmanın düzeni ve kaynaklar yer almaktadır. 2. Bölüm de, kataloglamanın tanımı, amacı, yapısı ve işlevleri, kataloglamanın tarihçesi, gelişmeleri ve Afganistan da kataloglama eğitiminin gerekliliği ve önemi sunulmuştur. 3.Bölüm de, Afganistan üniversite kütüphanelerinde bilginin organizasyonuna ilişkin uygulanan yöntemler, Anglo Amerikan Kataloglama Kuralları 2 ile karşılaşmada bulunan eksikler ve hatalar yer almaktadır. 10

20 4.Bölüm de, araştırma sonuçları ve bu sonuçlar ışığında sunulan öneriler yer almıştır KAYNAKLAR Araştırma için gerekli kuramsal bilgilere ulaşabilmek amacıyla literatür taraması yapılan basılı kaynaklar ve veri tabanları şunlardır: Anglo Amerikan Kataloglama Kuralları 2 (Anglo American Cataloging Rules 2 (2002) OCLC Worldkat (1990-) Bilgi Dünyası ( ) Directory of Open Access Journals (DOAJ) Veritabanı (2014) Emerald Library (1967-) EbscoHost Veritabanı: Academic Search Premier ve ERIC (Online Edition 2014) Library and Information Science Abstracts (1969-) (CD-ROM) Library Literature (1936-) ProQuest (Online Edition 2014) ScienceDirect (Online Edition 2014) Social Science Citation Index (Online Edition 2014) Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni ( ) Türk Kütüphaneciliği ( ) Türk Kütüphaneciliği Dizini: Türkiye Bibliyografyası (1935-) 11

21 Türkiye Makaleler Bibliyografyası (1952-) Bu kaynaklar ve bunun yanında Afganistan üniversitelerinin kütüphanelerinde çalışma sürecinde bulunan bilgi kaynakları ve bu kaynaklarla ilgili düzenlenmiş kataloglar, bibliyografyar, dizinler v.b. yer almaktadır. Elbette araştırma sırasında Afganistan da basılı yerel ya da ulusal bir bibliyografyanın bulunmadığı tesbit edilmiş; o yüzden sadece kataloglardanyararlanmıştır. Tez Önerisi hazırlama aşaması ve araştırmanın yazım sırasında, tez düzeninin oluşturulması için, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nün hazırladığı Tez Hazırlama Yönergesi ve Tez Yazım Kılavuzu kullanılmıştır. Ayrıca tez içinde yapılan göndermeler ve kaynakça, APA sistemin 6 basımına göre verilmiştir. 12

22 2. BÖLÜM KATALOGLAMA 2.1. Kataloglama Kataloglama, kütüphaneler ve bilgi merkezlerinde bulunan her tür bilgi kaynağı daha önceden oluşturulmuş standartlar ve kurallara göre belli bir düzen içinde bilgiye gereksinim duyan kullanıcının uygun ve kolay bir şekilde erişmesine yardımcı olmak için, bilgi kaynaklarınındüzenlenmesi sınıflama sistemleri aracılığıyla konu sınıflarına göre ayrılarak her konu başlığı ve alt başlıkları için belli numaralar verilerek kaynakları sıralanmakta ve araştırmacının hizmetine sunulmaktadır. Bilgi merkezleri, kataloglama sistemi kullanarak bilgi kaynaklarının bibliyografik bilgilerini eksiksiz ve doğru bir biçimdeniteleyerek bilgi kaynağını kayıt altına alırlar, kaynakların kolayca bulunabilmesini sağlamak 13

23 amacıyla bilgi merkezindeki yerini veya hangi kütüphaneye veya hangi kitap topluluğuna ait olduğu gibi bilgiler içeren alfabetik veya sistematik şekillerde düzenlerler. Eskiden kataloglar kart (fiş) üzerinde oluşturulmuşken son zamanlarda teknolojinin gelişmesi ve bilgisayar ve internetin kullanılması ile elektronik ortama aktarılmıştır Katalog ve Kataloglama nın Tanımı Çoğu konu ve bilim alanında olduğu gibi katalog ve kataloglama ile ilgili de bilim adamları ve konu uzmanları tarafından birbirine benzer görüşler ve tanımlamalar ortaya konulmuştur. Ancak bu alanda hataların ve yanlışların önlenmesi ve özellikle uygulamalarda tekbiçimliliğin sağlanması için uluslararası birleşik kuruluşlar tarafından kurallar ve standartlar oluşturulmuştur. Kataloglama ve sınıflama ile ilgili bu kuruluşların sunduğu tanımlara tercih verilmiştir. Konuya ilişkin sunulan bazı tanımlar: Margaret J. Jones (1987), Non-Book Teaching Materials İn The Health Sciences adlı eserinde katologlamaya ilişkin şöyle bir ifade verir: İyi bir katalog başarının anahtarıdır. Basit bir açıklama ile katalog bir koleksiyonda bulunan her şeyin listesidir. Raflardan araştırma sadece raflardaki bilgi kaynaklara erişim sağlarken, katalog ise ödünç alınan ve tamirde olan kaynaklar olmak üzere tom stokları belirler (Jones, 1987: 71). Kataloglama önceden kurulmuş kurallara bağlı kalınarak kaynakların bibliyografik kartlarını hazırlama ve tanımları verme işidir. Oluşturulan 14

24 bibliyografik kartları, kütüphanelerde ve bilgi merkezlerinde farklı biçimlerde organize edilerek kullanıcı hizmetine verilir(keseroğlu, 1994). Kataloglamayı Hickey (1980: 234) şöyle tanımlamıştır: Kataloglama bilgi kaynaklarla ilgili tanıtıcı bilgilerin önceden belirlenmiş ilkeler ve kurallara göre bibliyografik tanımlama sürecidir. Ya da yeniden elde edilebilirliğini sağlamak amacıyla her tür materyalin kimlikleme işlemlerdir. Kataloglama kuralları kütüphanelerin kataloglama işlevi ve pratiklerinde tekbiçimliliği ve standart sağlamak üzere belirlenen ve yürürlüğe konulan standartlardır. (Bayter, 2014: 169). Elektronik katalogların işlevlerine bakıldığında kataloğun bir bilgi merkezinde bulunan tüm bilgi kaynakların ya da başka bir deyişle bilgi merkezinde bulunan her şeyin, o bilgi merkezindeki yerlerini gösteren, ödünç alınmış veya tamir için ayrılmış veya gönderilmiş bilgi kaynağı ile ilgili bilgi içeren bir biblyografik kimlik listesi olduğunu fark edebiliriz. Tanımlar ışığında kataloglama ise bilgi erişimde kolaylık ve uyum sağlamak için belli standartlar ve kurallara bağlı kalarak basılı ve elektronik kaynaklar başta olmak üzere her tür materyalin kimliğini oluşturma ve kayıdetme işlemi olarak tanımlanabilmektedir Kataloglamanın Amacı, Yapısı ve İşlevleri Kataloglama, kütüphanelerin ve diğer enformasyon ve dokümantasyon merkezlerinin bilgi kaynaklarının işlem ve uygulamalarında birliğini ve standartlaşmayı hedeflenen belirlenmiş ve uygulamaya konmuş meslek 15

25 kurallarıdır. kurallaın başarı şansı ise, getirdikleri şartların, hükümlerin bozulmadan uygulanmasına bağlıdır. Uygulayıcılar kuralların şartlarını kendi ihtiyaçlarına göre değiştirerek onları ongörüldüğünden farklı yorumlar, bu kuralların bir kısmını uygularken öbür kısmını uygulamazlarsa, hem uygulama kargaşası ortaya çıkar hemde uygulamadaki bütünlük ortadan kalkar (Sefercioğlu, 2008: xıv,xv). Günümüzden 110 yıl önce Cutter bir kütüphane kataloğunun amaçlarını ve fonksiyonlarnı şöyle tanımlar: 1 Kullanıcıya bir bilgi kaynağının yazar veya sorumlu adı, başlık ve konu gibi seçenekleri kullanarak bilgi kaynağına erişim sürecinde onu etkinleştirir. 2 Kütüphanede bilgi kaynağının yazar adına göre, konusuna göre ya da literatür türüne göre verilmesini gösterir 3 Bilgi kaynağını baskı olarak ve onun karakteri (edebiveyatopikal) olarak kullanıcıya kaynak seçiminde yardımcı olmaktadır (Cutter, 1904) Kataloglamanın temel amacı, bilgi kullanıcılara kütüphaneler ve bilgi ve belge merkezlerinin sahip olduğu bilgi kaynaklarınınnerede olduğunu göstermek ve bu kaynakların raftaki yerlerini bildirmek amacıyla olanaklar sunmaktır (Bloomberg ve Evans,1989: 151). Kataloglama kuralları ve standartları açısından bakıldığında, kütüphane ve bilgi merkezleri arasındaki kataloglama uygulamalarında tutarlılık sağlamak ve bilginin hızlı bir şekilde iletilmesini mümkün kılmak 16

26 kataloglamanın bir başka amacı olarak karşımıza çıkmaktadır (Bloomberg ve Evans,1989: 181). Bu görüş sayesinde, bilgi kaynakları dünyanın hangi köşesinde olursa olsun aynı şekilde tanımlanmakta ve dünyanın neresinde bulunursa bulunsun o bilgi kaynaklara erişim olanaklı hale getirilmektedir. Necmeddin Sefercioğlu (2008) bir kataloğun önemli işlevleri ve hizmetleri sayarak şöyle ifade eder: kataloğun gerçekleştirdiği üç önemli hizmet vardır. Bunların birincisi; betimlemelere dayalaı tanıtımını yaparak, böylece bibliyografik kimliki ni açıklığa kavuşturarak, ortamın benzerlerinden ayırılmasını sağlamaktır. İkincisi; doğru erişim uçları oluşturarak kullanıcının eserin katalogdaki kaydına ulaşmasına yardımcı olmaktır. Üçüncü ise; kimliğine eklenen yer numarası ile kullanıcıya ortamın kurumdaki yerini göstermektir. Kataloglama ile ilk iki hizmetin gerçekleşmesi sağlanır. Anılan üçüncü hizmetle de kayıt ortamına erişim gerçekleştirilir (Sefercioğlu, 2008: x). Kütüphaneler ve bilgi merkezleri kataloglarını kendi amaçlarına, kütüphanenin boyutuna, kullanıcısının özellikleri ve yerleştirme düzenlerine bağlı olarak oluşturur. Kütüphaneler katalogları çoğunlukla alfabetik ve konu kataloğu şeklinde oluşturur. Alfabetik katalog yazar, hazırlayan, derleyen çeviren, tüzel kişi ve resimleyen gibi sorumlu ve emeği geçen başka kişilere göre düzenlenmiş kitap adı kataloğu ve yazar adı kataloğundan oluşur. Alfabetik katalog kütüphane ve bilgi merkezin dermesinin tümünü kapsadığı için temel katalog sayılır. Konu kataloğu isealfabetik konu kataloğu ve sistematik konu kataloğu olarak ikiye ayrılır (Keseroğlu, 1994: x,xı). 17

27 Kataloglamanın yapısında ve bir katalog oluştururken bibliyografik standartların genel ilkeler açısından bakıldığında katalogcuların bibliyografik standartları kullanırken maksimum yerine orta seviyesindeki uygulamaları önerilmiştir. Bir bibliyografik alanı oluşturulduğunda verilen çeşitli seçeneklerden en basitin seçilmesi uygun görülmüştür. Temel konular çok sınırlıysa konu indeksi oluşturulduğunda tam başlıkları ve alt başlıkların kurulması çok önem taşımaktadır. (Raccah, 2002: 264). Bütün bu görüşler ve tanımlamalar ışığında kataloglamanın kütüphaneler ve bilgi merkezlerindeki bilgi kaynakların düzenlenmesinde birlik, erişimde kolaylık sağlamak için ulusal ve uluslararası düzlemde önceden belirlenmiş kurallara göre hereket etmek ve kaynakların kimlikleme işlemini o yasalara göre hazırlamak ve böylece kullanıcıya bilginin nerede olursa olsun onun doğru yerini göstermek ve bilginin hızlı bir şekilde aktarmak ve erişilmesini mümkün kılmaktır Kataloglama nın Tarihçesi ve Uluslararası Gelişmeleri Kataloglama nın tarihçesine bakıldığında çok eskiye gidilmesi karşımıza çıkmaktadır. Örneğin; milattan önce yılları arasında mezopotamyadaki kil tabletler üzerinde yazılmış yazılara erişm için kullanılan katalogları ve ya eski Mısır da hiyeroglif yazı ile yazılmış binlerce esere erişim için kullanılan kataloglar en eski kataloglardan sayılabilir. Katalog ve kataloglama işlemi o zamanlardan bu yana değişik aşamalardan geçmiş ve zaman geçtikçe farklı bilgi kaynakların ve bilgi kayıt 18

28 ortamların ortaya çıkışı ve gelişmesiyle bu kaynakların kullanıcısı tarafından kolayca erişilebilmek için sistemli bir şekilde kayıdedilmesine kadar uzun bir süreç yaşamıştır. Bu doğrultuda kataloglamanın nasıl ortaya çıkışı, ilerlemesi ve gelişmesinin aşamaları tek tek ele alarak değerlendirmesi ayrı ve uzun bir çalışma gerekmektedir. Ancak bu çalışmada ayrıntılara geçilmeden kısa bir bakışla yetinilmiş ve bu alanda yazılan eserlerin ve sunulan görüşlerin ışığında aşağıda birkaç tarihi deneyim hatırlatmıştır. Eski kataloglarından birisi kitapların koleksiyonu olarak ve tesbih formunda yazılıp hazırlanmış büyük Gregory tarafından Roma da St Clement Kilise ye verilmiştir. Bir diğeri ise İngiltere nin York şehrinde manastır kütüphaneleri için Alcuin tarafından hazırlanmış metrik sistemli kataloğudur. Bu katalog nazımda yazılan tek kataloğu olarak tanınmıştır (Eric J. Hunter, 1991). Yine Eric J. Hunter ve K. G. B. Bakewell (1991) in açıklamasına bakılınca eski yüzyıllarda ancak manastır kütüphaneleri ve kilise kütüphaneleri kitapların büyük dermelere ve dolayısıyla hazırlanmış kataloglara sahipti, sonrada sıra üniversite kütüphanelere gelmiştir. Geçen yüzyıllarda kataloglama yöntemlerinin sistemetizasyona yönelik pek çok çaba harcanmış ve çalışmalar yapılmıştır, bunlardan bazıları 1548 de Conrad Gesner in kataloglama kuralları, 1560 ta Florianus Treflerus, 1595 te Andrew Maunsell ve 1650 te John Durieolarak sayılabilir. O dönemlerde Londra da Maunsell adı ile bir kitap satıcı yazarın soyadı, yazaradı olmayan, tüzel sorumlu, kunu ve çeviri giriş yöntemleri tanıştırır, 19

29 albette ilk ulusal katalolama codları 1791 de Fransa da ortaya çıkmıştır (Eric J. Hunter, 1991). Kataloglama kuralları Panizzi nin dokuzuncu yüzyılın ortalarında ilk derlemesi ile başlayan sabırlı ve uzun araştırmaların, deneyimlerin sonucunda gelişmiş ve bugünki uluslararası düzeylere kavuşmuştur. İlk olarak özel, daha sonra ulusal düzeydeki araştırmalarla kurulankataloglama kuralları, şuan dünyanınbütün ülkelerinin katkıda bulunduğu bir niteliğe sahip olmuştur. Kataloglama kuralların dayandığıilkelerin uluslararası çalışmalar ve kararlarla saptandığı gibi kurallar da uluslararası düzeyinde uzmanlar tarafından oluşturulmuş ve uygulamaya hazırlanmştır (Bayter, 2014: 169). Ancak 17. ve 18. yüzyıllarda çeşitli gelişmelerine rağmen yukarıda belirlediğimiz gibi ilk kataloglama kuralı Panizzi tarafından British Museum Rules olarak 1841 yılında yayınlanmıştır da ise Charles A. Cutter in eseri Cutter s Rules for a Dictionary Catalog yayınlanmıştır (Rowley, 1996, s. 87) yılında da ALA ( Amerikan Kütüphaneciler Derneği) tarafından Catalogouing Rules : Author and Title Entries (Kataloglama Kuralları: Yazar ve Eser Adı Girişleri) yayınlanmıştır (Sefercioğlu, 1977: 125). Uluslararası birliği gerçekleştirme çalışmaları 1876 yılında Amerikan Kütüphaneciler Derneği nin ve 1877 yılında İngiliz Kütüphaneciler Derneği nin kuruldukları yıllara kadar dayandırılır. Bu iki dernek, kuruluşların hemen ardından kütüphanecilerin ortak kataloglama kuralları oluşturmak amacıyla çalışmalar yapmalarına öncülük etmişlerdir. Bu çalışmaların sonucunda 1908 yılında ALA tarafından Cataloguing Rules: Author and Title Entries 20

30 (Kataloglama Kuralları: Yazar ve Eser Adı Girişleri) adı altında yayınlanmış ve yürülüğe konulmuştur (Sefercioğlu, 1977: 125). Hasan S. Keseroğlu Katalogalama Kuralları : Örnekleriyle Anglo- Amerikan Kataloglama Kuralları 2 adlı eserinin girişinde kataloglama nın tarihçesini değerlendirerek şoyle bir ifade vermektedir: Kataloglama konusunda uluslararası birlik 1961 de Paris te yapılan Uluslararası Kataloglama ilkeleri konferansı ile sağlanmış; 1967 de yayımlanan Anglo-Amerikan Ktaloglama Kuralları (AAKK), 1978 de değiştirilmiş olarak yayımlanan AAKK2 ile de uluslararası uygulama alanı bulmuştur. AAKK de gözdengeçirilmiş yeni bir baskı ile kimi ekleme ve değişiklikler yapılmıştır (Keseroğlu, 1994: vıı). Uluslararası birlik sağlamak amacıyla Kataloglama kuralları uluslararası Konferansı nın ardından bu konferansakatılan 52 ülkeden alınan geribildirimler göz önüne bulunarak 1967 yılında Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları nın birinci basımı yayılmıştır. (Sefercioğlu, 2003: XII). AAKK2 nin 1998 yılında yapılan basımından sonraher yıl düzenli olarak gözden geçirilen 1999 ve 2001 de değişiklik ekleri ile yılları arasında getirilen değişiklikleri kapsayan Anglo-American Cataloguing Rules 2d ed., rev de yayınlamıştır (Anglo, 2002). Özleştirilmiş AAKK2 de farklı durumlarda öğrenciler, katalogcular ve diğer kütüphanecilere yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Basitleştirilmiş bu eserin aracılığıyıla kataloglamaya başlayan öğrenciler ve küçük 21

31 kütüphanelerde özellikle tek kişilik kütüphanelerde çalışanlar AAKK2 nin tam metninin yapısını ve içeriğini detaylı olarak öğrenme gereksinimi duymadan standart kataloglama işlevi yapabilmektedirler. Ayırıca özleştirilmiş AAKR2 küçük halk kütüphanelerinde, temel kataloglama için büyük halk kütüphanelerinde, multimediya kaynak merkezlerinin ve arşivi olmayan uzman kütüphanelerinin kaynaklarının kataloglanmasında çok yararlı olarak tanımlanmıştır (Gorman, 1989: 1). Kataloglama işleminde bilgisayarların kullanılmaya başlanması ve sonucunda bibliyografik bilgi ağların ortaya çıkması katalog kayıtlarının paylaşılması ile kataloglamada dikkat çeken gelişmeler ortaya koydu ve bilgisayarlar kullanarak verimliliğin artırılması ile katalog bilgilerine erişim kolaylaştı(atılgan, 2014: 3). Bilgisayar ortamda bilgi kaynakların kataloglama işlemleri amaçlayan kataloglama kurallarındaki yenilikler 1993 yılında yayınlanan Anglo-American Cataloguing Rules Second Edition 1988 Revision Amendments adlı eserle başlar, bu eserde bilgi ve teknolojideki gelişmeler dikkate alınarak,örneklerde ve kurallarda birçok yenilik yapılmıştır (Bayter, 2009: 136). Kataloglamadaki hızlı değişiklikler ve yenilikler 1990 lardan itibaren Library Resources and Technical Services de (LRTS) her iki yılda yayımlanan genellikle derleme makalelerden izlenebilir. Bu yıllardan itibaren kataloglama ilkelerini etkisi altında alan önemlitartışmalarve yapılanmalar ortaya çıkmıştır. IFLA tarafından oluşturulan Universal Bibliographic Control (UBC) standardını sonradan MARC ile birleştiren Universal Bibliographic 22

32 Control and International MARC (UBCIM ) adıyla geliştirilmiş programı ile bütün yayınların bibliyografik denetimi edilebilirliği kütüphanecilerin hizmetine sunulmuştur.(education, 2002: 153). Bunun yanısıra 1992 yılında USMARC ve UNIMARC entegrasyonu,uzman sistemler, değişen eleman maliyetleri gibi hususlar dikkate alınmıştır yılında IFLA tarafından Functional Requirements for Bibliographic Records (FRBR) oluşturulmuştur. Metadata standartları, MARC 21 ile XML im kullanımı ve AAKK nın geleceğikonuşulanönemli konular olmuştur. Dewey22 yayımlanmış ve 2000 lerde FRBR odaklı sempozyumlar, satıcı hizmetlerindeki (OCLC CORC) uygulama lar tartışılmıştır (Education, 2002: 154). MARC kodların oluşturulmasıyla dil anlaşmazlık yavaş yavaş ortadan kalkmış ve bilgiye daha kolay ve hızlı erişim için uluslararası düzeyde ortak kodların kullanımıyla kütüphaneler ve bilgi merkezleri arasında katalog kayıtları paylaşmaya ve iletişim kurmaya yönelik çalışmalarının gerçekleştirilmesine temel kurulmuştur te AAKK2 nin gözden geçirilmiş yeni baskının yerine artık yeni bir standardın gerekliliği açıklanmış vedolayısıylatamamenyeni bir yaklaşımüzerindeanlaşmaya varılmıştır. AAKK2 temel alınarak ve üzerinde değişiklikler yapılarak sonucunda (Joint Steering Committee (JSC) tarafından Resource Description and Access (RDA) oluşturulmuştur. Bu yeni standardın kapsamında yeni multimediya türleri, elektronik kaynaklar ve veritabanları dahil olmaka üzere enformasyon alanında beklenen ve yeni doğan 23

33 değişiklikler ve gelişmeler öngörülmüştür. Standardın güncellenmiş versiyonu 2012 de basılmıştır (Khosrowpour, 2012: 400). Bilgi kaynakların çoğaltılması, çeşitlenmesi ve gelişimini göz önüne bulunarak Amerika Birleşik Devletleri ve bazı Avrupa ülkelerinde AAKK ilk kez düzenlenip yayımlandıktan sonra hemen uygulamaya konulmuş olabilir, ancak dünya çapında diğer ülkeler kendi ulusal ve akademik kütüphanelerinin ve enformasyon merkezlerinin durumunu ve olanaklarını değerlendirerek standardın nekadar onlara uygun olup olmadığına karar vermişlerdir, sonuçta bazı ülkeler eserin kendisini, bazılar kendi dillerine çevirisini ve bazı ülkeler de kendi üniversitelerine özgün özleştirilmiş şeklini uygulamaya almıştır. AAKK2 ülkemizde de en baştan büyük bir ilgi ile benimsemiş ve başta Afganistan Umumi Kütüphane ve Kabil Üniversitesi Kütüphanesi olmak üzere pek çok büyük üniversite kütüphanelerinde uygulamaya kunulmuştur Afganistan daki durumu Afghanistan da ülke düzleminde bilgi organizasyonundaki standartlaşma sürecinin ne zaman başlanmasına dair kesin bir tarih bulunamamış, ancak üniversite kütüphanelerin tarihçelerini ve kart kataloglarınıdaki tarihleri incelediğimizde yılları tahmin edebiliriz. Geçmişte de olmadığı gibi şuan ülkenin hiçbir üniversitede kütüphaneciliğin resmi eğitimi veya kısa, orta ve uzun süreli kurs şeklinde kataloglama ve sınıflama eğitimi verilmemektedir. Büyük üniversite 24

34 kütüphanelerinde bazı birimlerinden, Örneğin, kataloglama ve referans kısımdan sorumlu olanların bazıları yurtdışında kısa süreli kurslara katılmış kütüphanecilerden oluşmaktadır. Son zamanlarda ülke düzeyinde, kendi olanaklarıyla ya da Afganistan devlet yardımıyla yurtdışından lisans ve yüksek lisans seviyesinde kütüphanecilik alanında eğitim görmüş profesyonal kütüphanecilerin bulunabilmesi mümkündür, ama ülkenin iş politikasından kaynaklanan sorunlardan dolayı ve kütüphanelerde devlet tarafından sunulan maddi koşullar altında çalışmaya hazır olmamıştır. 15 fakülteden oluşan ve 25 bin cevarında öğrenci içeren Afganistan ın en büyük devlet üniversitesi olan Kabil Üniversitesi 1932 de kurulmuştur. Üniversitenin kuruluşuyla birlikte aynı yılda Kabil Üniversitesi nin merkez kütüphanesi kurulmuş ve 1992 de Afganistan da iç savaş başlamadan önce ülkenin milli kütüphanesi nin görevini üstleyen bu kütüphanenin dermesinde 200,000 kitap, 5000 el yazmaları, 3000 nadir eserleri, süreli yayınlar, fotoğraflar ve kaligrafik örnekleri bulunuyurdu; ancak iç savaş başladığında kütüphanedeki bilgi kaynaklardan çoğu marketlerde satılmış ve kaybedilmiştir. Materyallerin bazıları ise yanmış ve yok edilmiştir (Kabul University...). Kabil Üniversitesi, kuruluşun ilk yıllarda merkezi bir binaya sahip değilmiş ve üniversitenin fakülteleri kiralık evlerde çalışmıştır.o zamanlar üniversitenin merkez binası için belirlendiği alanda 5286/4 mitre kare genişliğinde şuan bulunduğu yerinde üniversitenin merkez kütüphanesi ülke genelinde standart bir kütüphane olarak kurulmuştur.kütüphanenin görevlerini daha iyiaktivite vesenkronizasyon için kütüphanelerin müdürlüğü 25

35 adıyla bir idari birim kurulmuştur.bu birim yabancı profesyonellerin yardımıyla kütüphanede kategorizeveyenidendüzenleme yaparak kütüphane sistemi uluslararası ve modern bir sisteme değiştirilmiştir. Ancak ülkede savaş başladıktan sonra her şey değişmiş ve kütüphane güncellenmemiş ve hiçbir zaman eski haline kavuşamamıştır. Şuan kütüphanenin iki katlı binasında bu birimler bulunmaktadır: Teknik ve mesleki yardım, idari yardım, referans şubesi, ödünç, Afganistan çalışmaları, gazetelervedergiler, gelişimvebilgimerkezi, İran çalışmalar odası, Lincoln merkezi, Hollandalı merkezi, fotokopi ve kitaplarteslimmerkezi (Kabul University ). Kabil Üniversitesi KütüphanesiAmerika Birleşik Devletlerin yardımıyla kurulmuş ve ilk müdürü de Miss White adlı bir Amerikan vatandaşı olmuştur. Üniversitenin kurallarına ve düzenlemelerine göre kütüphanenin müdürü üniversitenin bir bilimsel ve kadro veaynı zamandaüniversiteninakademikkonseyininbirüyesiolarakbilinenbiri olması belirtilmiştir. Üniversitenin merkez kütüphanesi nin amacı bilimsel araştırmaçalışmalarıamacıyla öğretim üyeler, öğrenciler ve bilginin geliştirilmesinde rol oynayan diğer kullanıcılar için zemin hazırlamaktır. Şuan Kabil Üniversitesi merkez kütüphanesinde yüzde 50 nin Farsça, Paştuca ve Arapça dillerinde yazılan yaklaşık iki yüzbin bilgi kaynağı bulunmaktadır. Bu kaynakların tanesi kitaplar, koleksiyonlar, dergiler ve diğer basılmış materyallerdir.bukütüphane, kendi sınırlı elektronik bilgi 26

36 kaynaklarıyla öğretim üyeler, öğrencivearaştırmacılara iyi hizmet vermekiçin çalışmaya başlamıştır. Kabil Tıp Üniversitesi, Tıp Fakültesi olarak Kabil Üniversitesine paralel ve onun kapsamındaülkede ilk yüksek öğrenim enstitüsü olarak 1932 de kurulmuş ve çalışmalarına başlamıştır. Bu üniversite 2004 te bağımsız üniversiteye yükselmiş ve Kabil Tıp Üniversitesi olarak adlandırılmıştır. Aynı kampusta bulunan dört fakülteden oluşan bu üniversitede farklı materyaller dahil olmak üzere cevarında bilgi kaynağı içeren bir kütüphanesi bulunmaktadır. Kütüphane bilgi hizmetlerini geleneksel yöntemle sürdürmektedir. Ama aynı zamanda standartlara göre elektronik ortamda kataloglama işlevleri başlatılmıştır. Şuan bilgisayar aracılığıyla kullanıcıya bilgi erişm hizmeti sağlamak için kütüphane içinde interenete bağlı olmayan Zotero adlı bir veritabanı kullanılmaktadır. Bu veritabanı, eseradı, yazaradı, konu başlığı, anahtar kelime, İSBN, İSSN, ve diğer seçenekleri sunarak bilgiye erişimi sağlar (Kabul Medical University ) Kabil Poleteknik Üniversitesi eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği n yardımıyla iki öğretim binası, laboratuvar, donanımlı kütüphane içeren bir üniversite olarak 1963 yılında kurulmuştur. Bu üniversitenin kütüphanesinde, kendilerin ve diğer üniversitelerin öğrenciler ve öğretim üyelerinin yararlanması için değişik materyal türlerinden oluşan Farsça, İngilizce, Rusça ve Paştuca dillerindeki bilgi kaynak bulunmaktadır. Bu üniversitenin kütüphanesi, kütüphane genel müdürlüğü, referans ve dijital kütüphane müdürlüğü, kart katalog, kaynak düzenleme ve dağıtımı müdürlüğü ve 100 kişiyi karşılayabilen okuma salonundan oluşturur. Kabil 27

37 Poleteknik Üniversitesi nin Kütüphanesi çoğunlukla mühendislik alanla ilgili kaynakları içeren bir teknik kütüphanesidir. Bu kütüphanenin dermesinde bulunan kitaplar bilgisayar aracılığıyla listelenmiştir (Kabul Polytechnic university ). Kabil Eğitim Üniversitesi 1972 yılında kurulmuş bir devlet üniversitesidir. Lisans ve yüksek lisans seviyesinde öğretmen yetiştiren bu üniversitenin kütüphanesi kitaplar, dergiler, gazeteler ve bazı elektronik kaynakları da içinde bulunan tahmini olarak toplam bilgi kaynaktan oluşan bir dermeye sahiptir (Kabul Education University ) Kabil Eğitim Üniversitesi kütüphanesi ve Kabil PoleteknikÜniversitesi Kütüphanesi bilgi kaynaklarının düzenlenmesine yönelik hiçbir ulusal ve ya uluslararası standartlara uyumlu olmadığı belirlenmiştir. Afganistan da Amerikan Üniversitesi ( American University of Afghanistan (AUAF), ABD nin yardımıyla 2006 yılında Kabil de kurulmuştur. Bu üniversite bilgi hizmetleri ve ders kalitesi açısından ülkemizdeki en iyi üniversitelerden sayılır. The Bernice Nachman Marlowe adıyla tanınan üniversitenin kütüphanesi nde araştırmacılar, öğrenciler ve personelin hizmetine sonulan oldukça güncel basılı materyallerin bulunması yanında kütüphanenin elektronik veritabanından da yararlanmaktadır (American University of Afghanistan ). Afganistan da Amerikan Üniversitesi Kütüphanesibilgi organizasyonu açısından ülke düzeyinde en gelişmiş bilgi erişim ve paylaşım sistemlere sahiptir. 28

38 Afganistan da Kataloglama Eğitiminin Gerekliliği Kataloglama eğitimi yalnız bilgi merkezlerin kataloglama biriminde çalışanlar için sunulan eğitim programı değildir. Bu gerçeğe önem verilmemesi kataloglama eğitiminde geri gidişlere neden olmaktadır. Kataloglama kuralları bilgi organizasyonunda gerekli standartlar tüm kütüphanecilerin bilmeleri gereken kavramlardır (Atılgan, 2014: 2). Afganistan da halk kütüphaneleri, araştırma kütüphaneleri, okul kütüphaneleri ve özel kütüphanelerin dermelerinde düzensiz biçimde birikilmiş yüzbinlerce farklı materyallerden oluşan bilgi kaynakların depolarını kullanıcı hizmetine sonulması ve bunlardan etkili ve verimli bir şekilde yararlanması için bu kaynakların kataloglama standartlara göre düzenlenmiş olması zorunludur. Bu işlevlerin yerine getirilmesi eğitilmiş kütüphanecilere ve özellikle katalogculara gereksinim doymaktadır, ancak ülkemizde kataloglama ve sınıflama alanında eğitim görmiş ve ytitştirilmiş profesyonellerin bulunmaması veya yetersizliği büyük bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun için kütüphane ve bilgi merkezlerimizde kaynakların organizasyonunda tekbiçimliliğin sağlanması ve bilginin paylaşımı için kataloglama işlemlerinde standartlaşma süreci başlanmalı ve uygulanmalıdır. Bu amaca ulaşmak için kütüphanecilerimize ulusal ve uluslararası standartlara uygun bilgi düzenleme, organizasyonu, konu başlıkları, sınıflama sistemleri ve kataloglama yöntemlerin eğitimi çok önem kazanmıştır. 29

39 3. BÖLÜM AFGANİSTAN ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE BİLGİNİN ORGANİZASYONU 3.1. Bilgi Kaynakların Organizasyonu Açısından AAKK2 İle Karşılaşmada Bulunan Eksikler Ve Hatalar Bu bölümde uluslararası kataloglama standartları ışığında Afganistan üniversite kütüphanelerinde uygulanan bilginin organizasyonu yöntemleri değerlendirilmiştir. Özellikle bibliyografik kayıt işleminde İSBD alanları olan ve türkçede niteleme alanları denilen öğelerin veriliş biçiminin AAKK2 ye göre olup olmamasını üniversite kütüphanelerinden kayıtlar seçerek karşılaştırma yapılmıştır. Örnek olarak seçilen kayıtlar Farsça, Paştuca ve İngilizce dillerindeki bilgi kaynaklarından oluşturur. 30

40 Araştırma kapsamında alınan devlet üniversite kütüphanelerinden Kabil Eğitim Üniversitesi (Kabul Educatıon University) ve Kabil Poleteknik Üniversitesi (Kabul Polytechnique University) nin kütüphanelerinde çalışmaya yardımcı olan çevrimiçi katalog veya geleneksel kart katalog sistemi bulunmadığı nedeniyle tüm bibliyografik kayıtlar Kabil Üniversitesi (Kabul University) devlet üniversite, Kabil Tıp Üniversitesi (Kabul Medical University) devlet üniversite ve Afganistan da Amerikan Üniversitesi (American University of Afghanistan) vakıf üniversitelerinden alınmıştır. Kaynaklar bulunabildiği kadar farklı konulardan ve farklı materyal türlerinden alınmıştır. Seçilen bilgi kaynakların bibliyografik kayıtları Anglo Amerikan Kataloglama Kuralları 2 nin 2004 te güncellenmiş versiyonu, Amerikan Kongre Kütüphanesi ve İSBD atandartları temel alınarak karşılaştırılmıştır. Alınan sonuçlar niteleme alanlarında ilgili alanın başlığı altında detaylı olarak sunulmuştur Niteleme Alanları EseradıveSorumlulukBildirimi Alanı Bilgiye ihtiyaç duyan araştırmacı için bu alan bilgiye erişim açısında çok önemli rol oynamaktadır. Eseradı ve sorumluluk bildirimi alanında yer alan öz eseradı, parelel eseradı, genel materyal tanımlayıcı, başka eseradı, sorumluluk bildirimi ve toplu başlık olmayan malzemelerden 31

41 oluşturulmaktadır (Anglo -America Cataloging Rules 2, 2002: Kural 1.1B- 1.1G). Araştırmanın kapsamında anılan üniversite kütüphanelerinin kataloglama işlevleri değerlendirirken kataloglama biçimi ve ortamına uygun iki yöntem uygulanmıştır; şuana kadar elektronik ortamda kataloğu olmayan ve hala geleneksel yöntemle işlevleri sürdüren kütüphaneler bulunmaktadır, bu kütüphanelerden seçilen örneklerin eseradı ve sorumluluk bildirimi alanın değerlendirilmesinde bilginin ana kaynağı esas alımıştır, ancak bu araştırmada farklı tür kaynak seçilmiş ve bunlardan bazıları bilgi merkezinde bibliyografik kimliklerin bulunmasına rağmen bilgi kaynağın aslı bu bilgi merkezlerin dermelerinde bulunmamıştır. Bunun için bu kaynaklar LC çevrimiiç kataloğu gibi uluslararası kataloglarından alınarak incelenmiştir. Açıklanmayan bazı sorunlar nedeniyle kütüphanenin dermesine erişilmeyen, örneğin, Afganistan da Amerikan Üiversitesi nin dermesine ulaşılmamış ve çevrimiçi kataloğundan örnekler seçilmiştir ve bibliyografik kayıtlarındaki eksiklerin ve hataların tesbit edilmesi için seçilen örnekler LC kataloğu ile karşılaştırılmıştır. Eseradı ve sorumluluk bildirimi alanında hataların ne düzeyde olmasını saptamak için bu alan açısından değişik materyal türler ve konulara ait toplam 227 bibliyografik kayıt incelenmiş ve kayıtlar bilginin organizasyonu açısından değerlendirilen üniversite kütüphanelerinden eşit olarak seçilmiştir. Kütüphanelere göre ayrım yapmadan bibliyografik kayıtların toplam sayısına 32

42 bakılınca 227 kayıttan 116 sında hata belirlenmiştir ki bu sayı toplam sayının yüzde 51 ini oluşturur. Biblyogarafik kayıtların eseradı ve sorumluluk bildirimi alanı değerlendirirken tek yazarlı, iki yazarlı, üç yazarlı ve çok yazarlı kitaplar, çeviren, derleme yayınları, derleme eserlerin içinde yer alan makaleler ve yazılar, sempozyum kongre, konferans eserleri ve bunların içinde yer alan bildirileri v.b. incelenmiştir. Kayıt ortam açısından da kağıt ortamdaki materyal türlerinden en çok kitaplar, ardından dergilerdeki makaleler, fotoğraflar, resimler, el yazmaları, haritalar, notalar ve atlaslar yer almaktadır. Teknolojik ortamdaki materyal türlerinden çoktan aza sıra ile ses kayıtları, videolar, plaklar, film parçaları, mikroformlar ve ses bantları kapsamaktadır. Elektronik ortamlarda ise disk, disket, v-cd, dvd, video disk ve bilgisayar bantları incelenmiştir. Değerlendirilen üniversite kütüphanelerin dermelerinde en çok basılı bilgi kaynakların bulunması, teknolojik ve elektronik ortamda çok az sayıda kaynakların olması tesbit edilmiştir. Eseradı ve sorumluluk bildirimi alanında ve diğer niteleme alanlarında incelediğimiz örnekleri LC ile karşılaştırdığımızda farklı biçimde kaydedilmiş kayıtlar hatalı olarak değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda konuyu biraz daha ayrıntılı olarak ele aldığımızda ençok görülen hata eserden diğer sorumluların, örneğin: ikinci, üçüncü ve başka yazarlar, çeviren, düzenleyen, gözden geçiren v.b. kayıt biçiminde, orta ad ve üçüncü adlı sorumluların ad 33

43 kayıt biçiminde ve az sayıda ise paralel eseradı ve tanımlayıcı eseradının kayıtlanmasında görülmüştür. Kabil Üniversitesi nde Afganistan Merkezi (Afghanistan Center at Kabul University (ACKU) Kütüphanesi nin kataloğunda tesbit edilen başka ve önemli bir farklılık ise eserden sorumlular için ayrı ayrı başlığın oluşturulması ve sorumululuk bildirimi alannda bunların tekrar edilmemesidir. Ancak diğer üniversite kütüphanelerinde böyle bir değişiklik görülmemiştir. Tablo 1:Eseradı ve sorumluluk bildirimi alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri gösteren sayılar Konular Toplam Örnek Hatalı Örnekler Sayı Genel konular Felsefe ve Psikoloji 13 7 Din Toplum Bilimler Dil ve Dilbilim 18 8 Doğa Bilimleri ve Matematik 16 7 Teknoloji (Uygulamalı Bilimler) Sanat (Güzel Sanatları) 14 8 Edebiyat ve Retorik bilimler Coğrafya ve Tarih Toplam Tablo 2:Eseradı ve sorumluluk bildirimi alanında üniversitelere göre hata oranı Üniversite Hata Oranı Kabil Tıp Üniversitesi %64 Kabil Üniversitesi %57 ACKU %43 AUAF %31 34

44 Çizelgi 1:Eseradı ve Sorumluluk Bildirimi Alanında Konulara Göre Hata Oranları Hata Oranı 60.00% 50.00% 51.80% 53% 55% 53% 44% 43% 55% 57% 51.40% 44% 40.00% 30.00% 20.00% 10.00% 0.00% Genel konularda 27 kayıt değerlendirilmiş ve 14 nde hata bulunmuştur. Felsefe & Psikoloji ile ilgili toplam 13 eserin bibliyografik kayıt incelenmiş ve 7 tanesi hatalı olarak belirlenmiş, din konusundaki 29 eserden 16 tanesinde hata bulunmuştur. Toplum bilimlerdeki 32 bibliyografik kimlikten 17 tanesinde hata tesbit edilmişken dil ve dilbilimdeki 18 kaydın 8 tanesinde hata saptanmıştır. Doğa bilimleri ve matematik konusunda değerlendirilen 16 kaynaktan 7 sinde hata belirlenmiştir. Teknoloji ya uygulamalı bilimlerde incelenen 18 bibliyografik kayıttan 10 tanesinde hata belirlenmiştir. Güzel sanatlar konusunda incelenen 14 kayıttan 8 ve Edebiyat ve retorik konusunda 35 kayıttan 18 tanesinde hata görülmüştür. Tarih ve coğrafya ile ilgili incelediğimiz 25 kayıttan 11 tanesinde hata belirlenmiştirştır. 35

45 Üniversiteler bazında incelediğimizde yüzde 64 hata oranı ile Kabil Tıp Üniversitesi Kütüphanesi ençok hata yapan olarak belirlenmiştir. % 57 hata ile ikinci sırada ençok hata görülen Kabil Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, yüzde 43 hata ile üçüncü Kabil Üniversitesinde Afganistan Merkezi Kütüphanesive % 31 ile en az hata saptanan Afganistan da Amerikan Üniversitesi kütüphanesisıralanmıştır Basım Alanı Bilgi kaynakların yeni baskılarında, ek bilgileri, düzeltmeler, gözden geçirilmeler ve yeni doğan gereksinimlere göre değişiklikler ve yenilikler olabilmeleri düşünülmektedir. Bu nedenle basım kaydı araştırmacılar için önem taşımaktadır. Eserde basım bildirimi, basıma ilişkin sorumluluk bilgileri,adlandırılmışrevizyon basımailişkin bildirimi ve adlandırılmışrevizyon basımailişkin sorumluluk bildiriminden oluşur (Anglo-America Cataloging Rules 2, 2002: Kural 1.2B-1.2E). Basım bildirimi alanın değerlendirmesine ilişkin ele alınan toplam 227 kayıttan 132 tanesinde basım bildirimi alanı bulunmuş ve bunların bir kısmı hem çevrimiçi kataloglarında hemde geleneksel kataloglarında hatalı kaydedilmişken bir kısmı ise bilginin ana kaynağıda ve karşılaştırılan diğer uluslararası kataloglarda eserin basıma ilişkin bilgilerin bulunduğuna rağmen basım bildirimi kaydı alınmamıştır. Bunun için bu alanın kayıdına ilişkin yapılan hatalar alanın bulunduğu örnek kaynakların sayısı üzerinden incelenmiş ve hata oranı ona göre kayıt edilmiştir. 36

46 İnceleme amacıyla seçilmiş bibliyografik kayıt örneklerin toplam sayısına bakılınca 132 kayıttan 40 tanesinda eksikler ve hatalar tesbit edilmiştir. Bu sayı toplam sayının yüzde 29 unu oluşturur. Basım bildirimi alanı kayıt işlemi açısından basit olmasına rağmen yapılan hataların oranı yüksek olmanın temel nedenleri kataloglama işlemindeki dikkatsizlik, alana ilşkin bilgilerin kaydını önemsememek, eserlerin güncellemeler ve yeni baskılardan haberdar olmamaları ve bazende kaynakların değişik baskılara erişilmemesi sayılabilir. Bu alanda ençok görülen hatalar basıma ilişkin sorumluluk bildiriminde kullanılan kısaltmalar ve noktalama işaretlerinde karşımıza çıkmıştır. Tablo 3:Basım alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri gösteren Bilgileri Konu Toplam Örnek Hatalı Örnekler Sayı Genel konular 22 6 Felsefe ve Psikoloji 9 3 Din 11 3 Toplum Bilimler 18 7 Dil ve Dilbilim 11 3 Doğa Bilimleri ve Matematik 8 2 Teknoloji (Uygulamalı Bilimler) 9 3 Sanat (Güzel Sanatları) 8 4 Edebiyat ve Retorik bilimler 21 4 Coğrafya ve Tarih 15 5 Toplam

47 Tablo 4:Basım alanında üniversitelere göre hata oranı Üniversite Hata Oranı Kabil Tıp Üniversitesi %57 Kabil Üniversitesi %51 AUAF %35 ACKU %29 Çizelge 2:Basım Alanında Konulara Göre Yapılan Hata Oranları Hata Oranı 60.00% 50.00% 50% 40.00% 30.00% 20.00% 27.00% 33% 27% 38% 27% 25% 33% 19.00% 33% 10.00% 0.00% kayıdın ele aldığımız genel konularda 6 tanesinde hata bulunmuştur. Felsefe ve psikoloji konusunda 9 eserin bibliyografik kaydı incelenmiş ve 3 tanesi hatalı olarak belirlenmiştir. Din konusunda seçilen 11 örnekten 3 tanesinde basım bildirimi alanı kaydedilmemiştir. Toplum bilimlerde incelenen 18 bibliyografik kimlikten 4 tanesinde bilginin ana kaynağında basıma ilişkin bilgiler bulunmasına rağmen kataloglama işlevinde basım bildirimi alınmamış ve 3 tanesi ise hatalı kaydedilmiştir. Dil ve dilbilim konusunda basım alanı açısından değerlendirilen 11 kaydın 3 sinde hata 38

48 saptanmıştır. Doğa bilimleri ve matematikte incelenen 8 kaynaktan 2 sinde basım bildirimi kaydının alınmadığı belirlenmiştir. Teknoloji veya uygulamalı bilimlere ilişkin incelendiğimiz yine 9 tane bibliyografik kayıttan 2 tanesinin kaydı alınmaması ve 1 tanesinin hatalı alınması görülmüştür. Güzel sanatlarda değerlendirilen 8 kayıttan 4 tanesinde basım alanına ilişkin bilgiler alınmamıştır. Edebiyat ve retorik konusunda incelenen 21 kayıttan 4 tanesinde hata bulunmuştur. Tarih ve coğrafya konusunda ise değerlendirdiğimiz 15 örnekten 3 tanesinin basım kaydı alınmamış ve 2 sinde ise hata gözlenmiştir. Konuyu üniversiteler açısından ayrı ayrı olarak diğerlendirdiğimizde % 57 hata ile yine Kabil Tıp Üniversitesi Kütüphanesi en fazla hata oranı ile ençok hata yapmıştır. Kabil Üniversitesi Merkez Kütüphanesi % 51 hata ile yine ikinci sırada hatalı olarak belirlenmiştir. Bu alanda Afganistan da Amerikan Üniversitesi kütüphanesi % 34 hata ile üçüncü derecede hatalı tesbit edilmiş ve % 29 ile Kabil Üniversitesinde Afganistan Merkezi Kütüphanesi en az hatalı olarak saptanmıştır Materyal ( Yayın Türü) Özel Ayrıntılar Alanı Bu alan nokta, boşluk, tire, boşluk gibi özel noktalama simgeleri yardımıyla kartografik materyallerin, sürdürülebilen kaynakların, mikroformların ve bazı diğer eserlerin nitelenmesi için kullanılmaktadır (Anglo-America Cataloging Rules 2, 2002: Kural 1.3). 39

49 Değerlendirilen üniversite kütüphanelerinin kart kataloglarında ve çevrimiçi kataloglarında kayıtlı monograflar dışındaki materyal türlerinde dergiler, gazeteler, takvimler, atlaslar, resimler, fotoğraflar, ses kayıtları, videolar v.b. dahil olmak üzere farklı konulardan toplam 53 örnek incelenmiştir. Materyal türü özel ayrıntılar alanı açısından incelenen örnekler anılan materyal türlerin olduğu kayıtlarda değerlendirilmiştir. Bu alanda seçilen bibliyografik kayıtlar örnek sayısı olarak kabul edilmiş ve eksikler ve hatalar bu sayılara göre değerlendirilmiştir. Örneklerin az olmanın nedeni Afganistan üniversite kütüphanelerin dermelerinde bu tür materyallerin çok az sayıda bulunması, eğer bulunursa da onları kayıt altına alınmamasıdır. Diğer bir sorun ise bulunan örneklerin karşılaştırılabilmesei için bunların kayıtlarını uluslararası katalog ortamlarında bulunması söz konusudur. Materyal türü özel ayrıntılar açısından incelediğimiz kayıtların yüzde 49 unda hata tesbit edilmiştir. Tablo 5:Materyal türü özel ayrıtılar alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri göstermektedir Konu Toplam Örnek Hatalı Örnekler Sayı Genel konular 8 4 Felsefe ve Psikoloji 5 2 Din 7 3 Toplum Bilimler 8 4 Dil ve Dilbilim 9 4 Doğa Bilimleri ve Matematik 6 4 Teknoloji (Uygulamalı 5 2 Bilimler) Sanat (Güzel Sanatları)

50 Edebiyat ve Retorik bilimler 10 5 Coğrafya ve Tarih 6 2 Toplam Tablo 6:Materyal türü özel ayrıntılar alanında üniversitelere göre hataoranı Üniversite Hata Oranı Kabil Tıp Üniversitesi %61 Kabil Üniversitesi %54 ACKU %41 AUAF %30 Çizelge 3:Materyal Türü Alanında Konulara Göre Hata Oranları Hata Oranı 70.00% 66% 60.00% 50.00% 40.00% 50.00% 40% 42% 50% 44% 40% 42% 50.00% 33% 30.00% 20.00% 10.00% 0.00% Kaynak türü özel ayrıntılar alanına ilişkin genel konularda değerlendirilen 8 tane kayıtten 4 tanesinde hata bulunmuştur. Bu alana ilşkin felsefe ve psikoloji konusunda sadece 5 örnek bulunmuş ve bunların 2 sinde hata saptanmıştır. Din konusunda incelediğimiz 7 kayıttan 3 tanesinde hata 41

51 saptanmışken toplum bilimlerdeki 8 bibliyografik kayıttan 4 tanesinde hata belirlenmiştir. Dil ve dilbilim konusunda toplam 9 örnek incelenmiş ve 4 tanesi hatalı bulunmuştur. Doğa ve matematik bilimlerde incelenen 6 kaynaktan 4 ünde hata görülmüştür. Teknoloji (uygulamalı) bilimlere ilgili incelediğimiz 5 bibliyografik kayıttan 2 tanesinde hata belirlenmiştir. Güzel sanatlarda 7 bibliyografik kayıt incelenmiş ve 3 tanesinde hata saptanmıştır. Edebiyat ve Retorik konusunda ele alınan 10 örnekten 5 inde hata bulunmuştur. Tarih ve coğrafya konusunda seçilen 6 kayıttan 2 sinde hata tesbit edilmiştir. Materyal türü alanıındaki hataları üniversiteler bazında bakıldığında % 61 hata oranı ile en fazla hatakabil Tıp Üniversitesi Kütüphanesi nde tesbit edilmiştir. Kabil Üniversitesi Merkez Kütüphanesi % 54 hata oranııyla ikinci ve Kabil Üniversitesi nde Afganistan Merkezi Kütüphanesi 41 hata oranı ile üçüncü sırada yer almıştır. % 30 hata oranıyla bu alanda en az hata yapan da Afganistan da Amerikan Üniversitesi kütüphanesidir Yayın Dağıtım Bildirim Alanı Bu alanda kaynakların yayındıkları ve dağıtıldığı yer, yayıncı, dağıtıcının adı, yayıncı ve dağıtıcının fonksiyonu ile ilgili bilgiler, yayım ve dağıtım tarihi, üretim yeri üreticinin adı ve üretim tarihi yer almaktadır (Anglo-America Cataloging Rules 2, 2002: Kural 1.4C-1.4G). Alanındaki alt öğeler detaylı olarak ve ayrı ayrı incelenmiş ve hatalar en çok noktalama işaretlerinde olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında yayıncının adı yerine dağıtıcının adının kaydedilmesi, yayıncının ve yayın 42

52 yerinın yanlış verilmesi ve yayın veya dağıtım ile ilgili verdikleri tarihlerindeki yanlışlıklar, kesin olmayan yayın tarıhlerin kesin olduğu gibi gösteren hatalar bulunmuştur. Tablo 7:Yayın dağıtım alanında incelenen toplam örnekleri ve hatalı örnekleri göstermektedir Konu Toplam Örnek Hatalı Örnekler Sayı Genel konular Felsefe ve Psikoloji 14 6 Din Toplum Bilimler Dil ve Dilbilim 17 7 Doğa Bilimleri ve Matematik 17 6 Teknoloji (Uygulamalı Bilimler) 17 8 Sanat (Güzel Sanatları) 14 5 Edebiyat ve Retorik bilimler Coğrafya ve Tarih 24 9 Toplam Tablo 8:Yayın dağıtım alanında üniversitelere göre hata oranı Üniversite Hata Oranı Kabil Tıp Üniversitesi %71 Kabil Üniversitesi %57 AUAF %45 ACKU %43 43

53 Çizelge 4:Yayın Alanında Konulara Göre Yapılan Hata Oranları 50.00% 45.00% 40.00% 35.00% 30.00% 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% H a t a O r a n ı 46.00% 47% 42% 43% 41% 39% 35% 36% 37.00% 37% İncelediğimiz 26 kayıdın 12 sinde hata bulunmuştur. Felsefe ve psikoloji ile ilgili toplam 14 kaynağın bibliyografik kayıdı değerlendirilmiş ve 6 tanesi hatalı olarak tesbit edilmiştir. Din konusunda ele alınan 28 eserden 11 inde hata bulunmuş ve toplum bilimlerdeki 30 kaydın 13 tanesinde hata gözlenmiştir. Dil ve dilbilimde incelenen 17 örnekten 7 tanesi ve doğa bilimlerde değerlendirilen 17 kaynaktan 6 tanesinde hata belirlenmiştir. Teknoloji (Uygulamalı) bilimlerde incelediğimiz 17 bibliyografik kayıttan 8 tanesinde hata görülmüştür. Güzel sanatlar konusunda ise incelenen 14 örnekten 5 inde hata tesbit edilmiştir. Edebiyat konusunda ele aldığımız 32 kayıttan 12 tanesinde ve tarih ve coğrafya konusunda incelediğimiz 24 kayıttan 9 tanesinde hata bulunmuştur. Yayın dağıtım alanındaki yapılan hataları üniversiteler arasında karşılaştırdığımıza elde edilen sonuçlar böyle bir şekilde karşımıza çıkmıştır: Bu alnada da 71 hata oranıyla Tıp Üniversitesi Kütüphanesi en çok hatayı yapmıştır. Kabil Üniversitesi Merkez Kütüphanesi % 57 hata oranı 44