YAYı N NO: ISTANBUL Tİc ARET. ODAS ı

Transkript

1 YAYı N NO: ISTANBUL Tİc ARET ODAS ı

2 İSTANBUL TİCARET ODASI ÇIN MENŞELİ ÜRÜNLERİN İTHALATI KARŞISINDA YERLİ ÜRÜNLERİN REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI ARAŞTIRMASI ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ YAYIN NO: İstanbul, 2007

3 Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN İTO ÇAĞRI MERKEZİ Tel: (212) İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT Prive Grafik Matbaacılık San. ve Tic. Ltd.Şti. Alayköşkü Cd. Küçük Sk. No.4 Cağaloğlu/İSTANBUL Tel: Faks: pri gmail. com

4 ÖNSÖZ Ekonomik kalkınmasını ihracata dayalı büyümeye dayandıran ve 1990'lı yılların ikinci yarısından itibaren Dünya piyasalarında yer almaya başlayan Çin, ilk yıllarda ucuz işgücü ve diğer faktörlerle ürettiği ürünlerin avantajını kullanmış ve pazarlarda yer edinmeye başlamıştır. Ancak ilerleyen yıllarda Dünya piyasalarındaki varlığının çok hızlı artması Çin ile doğrudan ticari ilişkide bulunan veya ihraç pazarlarında Çin ile rakip olan tüm ülkelerin dış ticaret dengelerini bozmaya başlamıştır. Çin'in hemen hemen her sektörde Dünya piyasalarına girmesinin özellikle gelişmekte olan ülkelerde, gerek sahip oldukları ihracat pazarlarında rakip olması gerekse yerli üreticiler üzerindeki etkisi oldukça yüksek olmuştur. Son yıllarda Çin ürünlerinde kalitenin de artması ile birlikte gelişmiş ülkeler de etkilenmeye başlamış ve kısıtlayıcı tedbirler alma yoluna gidilmiştir. Henüz sanayileşmesini tamamlamadan AB ile gümrük birliğine giren ülkemiz, ekonomisini bu yeni duruma hazırlamakta iken Çin'in dünya piyasalarında ortaya çıkması ülkemiz üreticilerini hazırlıksız yakalamıştır. Bütün bunlara 2001 yılında yaşadığımız büyük ekonomik kriz de eklenince Ülkemiz Çin'den en çok etkilenen ülkelerden biri olmuştur. Bu etki ilk olarak dış ticaret dengemizin bozulmasıyla kendini göstermiş ve ilerleyen dönemde Çin ürünlerinin yerli ürünleri ikame etmesiyle yerli üretim darbe yemiş ve zaten yüksek olan işsizliğin daha da artmasına neden olarak toplumsal bir boyut kazanmış ve birçok platformda tartışılmaya başlanmıştır. Ülkemize giren Çin menşeli ürünlerin yelpazesinin oldukça geniş olması sorunu ağırlaştırmakta ve birçok sektörü etkilemektedir. Yaşanılan zorluklara rağmen zaman içinde firmaların bu yeni duruma uyum sağlaması ve bu döngüyü kırması beklenebilir. Bu noktada sorunun iyi tespit edilmesi ve çözüm önerilerinin bilimsel verilerle desteklenmesi amacına yönelik, Ev Tekstili, Hazır Giyim, Konfeksiyon Yan Sanayi, Ayakkabı-Deri Çanta, Mobilya, Otomotiv Yan Sanayi, Makine Sanayi, Kırtasiye, İnşaat, Züccaciye ve Oyuncak sektörlerini ele alan "Çin Menşeli Ürünlerin ithalatı Karşısında Yerli Ürünlerin Rekabet Gücünün Arttırılması" adı altında bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede elinizde bulunan züccaciye sektörüne yönelik bu araştırma ülkemizde sektörün mevcut durumunu Çin ile karşılaştırmalı olarak ortaya koymakta ve bu bulguların ışığında yapılabilecekler konusunda bilgiler vermektedir. 3

5 Çalışmanın ülkemiz ekonomisine ve özellikle üyelerimizin çok büyük bir kısmını oluşturan ve sorundan en çok etkilenen KOBİ'lere bu durum karşısında stratejiler belirlemeleri ve yapılanmaları konusunda faydalı olacağı inancıyla çalışmayı Odamız adına gerçekleştiren Anka Danışma Grubu ve Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Şubesi personeline teşekkür eder ülkemize hayırlı olmasını dilerim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter 4

6 SUNUŞ Züccaciye sanayi, gerek istihdam gerek üretim ve gerekse diğer sektörlerle etkileşimi açısından Türkiye'nin en önemli sektörlerinden biridir. Türkiye, züccaciye sanayi sektöründe güçlü rakipler ile mücadele etmektedir. Dünya pazarlarındaki varlığını geliştirerek sürdürmesi gereken Türkiye, artan rekabet ortamında yeni, farklı ve sürdürülebilir rekabet modelleri geliştirmek zorundadır. Bilinen "Çin geldi, geliyor" klişe sloganı yerine belki de bir tehdit unsuru olarak değil, Çin'le rekabet ve işbirliği alanlarının yeniden gözden geçirilmesi ve yeni bir model oluşumu gerekmektedir. Çalışmada öncelikle genel olarak Züccaciye sanayi ve yapısı tanımlanmıştır. Sonraki bölümlerde sektör hakkında genel bir bakış açısı oluşturmak için sektörün Türkiye, Çin ve dünyadaki yeri incelenmiştir. Ayrıca çalışmada Türkiye ve Çin'de Züccaciye sanayi sektörünün bileşenleri ve ithalat-ihracat oranlarına bağlı olarak ürün bazında görünümü açıklanmaya çalışılmıştır. 200 sektör temsilcisiyle yaptığımız saha araştırmasının sonuçları analiz edilerek raporumuza eklenmiştir. Son olarak, araştırma sonucunda temel tespitlerle sonuç ve öneriler ortaya konmuştur. Çalışmanın Odamız üyelerine ve Türk sanayine hizmet etmesini, ortaya konan önerilerle ilgili tarafları harekete geçireceğini ümit ediyor, rekabet gücümüzün artırılmasına katkıda bulunacağına olan inançla emeği geçen tüm taraflara teşekkür ediyoruz. 5

7

8 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 3 SUNUŞ 5 TABLOLAR 9 GRAFİKLER GİRİŞ VE MODELLEME ZÜCCACİYE SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ ZÜCCACİYE SEKTÖRÜNÜN TANIMI VE YAPISI 20 4.ZÜCCACİYE SEKTÖRÜNÜN DÜNYADAKİ YERİ DÜNYA ZÜCCACİYE TİCARETİ ÜLKELER BAZINDA DÜNYA ZÜCCACİYE İHRACATI ÜLKELER BAZINDA DÜNYA ZÜCCACİYE İTHALATI SEKTÖRÜN TALEP YAPISI TÜRKİYE'DE SEKTÖRÜN DURUMU TÜRKİYE'NİN ZÜCCACİYE TİCARETİ TÜRKİYE'DE ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İHRACATI EN FAZLA ZÜCCACİYE İHRACATI YAPILAN ÜLKELER ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA TÜRKİYE'NİN ZÜCCACİYE İHRACATI TÜRKİYE'DE ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İTHALATI ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA TÜRKİYE'NİN ZÜCCACİYE İTHALATI ÇİN'DE SEKTÖRÜN DURUMU ÇİN'DE ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İHRACATI ÇİN'DE ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İTHALATI 45 7

9 8. TÜRKİYE-ÇİN ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İHRACAT ve İTHALAT KARŞILAŞTIRMALARI TÜRKİYE-ÇİN ZÜCCACİYE SANAYİ SEKTÖRÜ İHRACAT ve İTHALAT TAHMİNLERİ SAHA ARAŞTIRMALARI VARYANS ANALİZLERİ ÇAPRAZ TABLOLAR TEMEL TESPİTLER VE SWOT ÇİN'İN TÜRKİYE'YE KARŞI ÜSTÜNLÜKLERİ TÜRKİYE'NİN ÇİN'DEN ÜSTÜNLÜKLERİ PAZARDAKİ FIRSATLAR PAZARDAKİ TEHDİTLER GENEL DEĞERLENDİRME 80 KAYNAKÇA 81 YAYIN LİSTESİ 82 8

10 TABLOLAR Tablo 1: Gümrük Tarife Kodlan ile Birlikte Bazı Züccaciye Ürünleri...21 Tablo 2: En Fazla İhracat Yapan Ülkeler-Türkiye (Milyon $) 24 Tablo 3 En Fazla İhracat Yapan Ülkelerin Pazar Payları (%) 24 Tablo 4: Dünya Cam Eşya İhracatı (Milyon $) 27 Tablo 5: Dünya Porselen Sofra ve Mutfak Eşyası İhracatı (Milyon $)...27 Tablo 6: En Fazla İthalat Yapan Ülkeler-Çin-Türkiye (Milyon $) 28 Tablo 7: En Fazla İthalat Yapan Ülkeler Çin Türkiye Pazar Payları (%) 29 Tablo 8: Dünya Cam Eşya İthalatı (Milyon $) 32 Tablo 9: Dünya Porselen Sofra ve Mutfak Eşyası İthalatı (Milyon$) 32 Tablo 10: Cam Ev Eşyası Üretimi (1000 ton) 34 Tablo 11: Seramik Sofra ve Süs Eşyası Üretimi (1000 ton) 34 Tablo 12: Türkiye'nin Cam Ürünleri İhracatı (Milyon $) 35 Tablo 13: Türkiye Cam Ev Eşyası İhracatı (Milyon $) 36 Tablo 14: Türkiye Seramik Ürünleri İhracatı (Milyon $) 36 Tablo 15: Türkiye'nin En Fazla İhracat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası) 37 Tablo 16: Türkiye'nin En Fazla İhracat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Cam Sofra ve Mutfak Eşyası) 37 Tablo 17: Yıllar İtibariyle Züccaciye Sanayi Ürünleri İhracatı ($) 39 Tablo 18: 7013 GTİP Kodlu Ürünün Alt Kalemlerine Ait İhracat Miktarı ($) 40 Tablo 19: Türkiye Cam Ev Eşyası İthalatı (1000 $) 40 Tablo 20: Türkiye Seramik Ürünleri İthalatı (Milyon $) 41 Tablo 21: Türkiye'nin En Fazla İthalat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası) 41 9

11 Tablo 22: Türkiye'nin En Fazla İthalat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Cam Sofra ve Mutfak Eşyası) 42 Tablo 23: Seramik Züccaciye Ürünleri İthalatı (Milyon $) 42 Tablo 24: Züccaciye Sanayi Ürünleri İthalatı ($) 43 Tablo 25: Çin'in En Fazla İhracat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası) 44 Tablo 26: Çin'in En Fazla İhracat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Cam Sofra ve Mutfak Eşyası) 44 Tablo 27: Çin'in En Fazla İthalat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası) 45 Tablo 28: Çin'in En Fazla İthalat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Cam Sofra ve Mutfak Eşyası) 45 Tablo 29: Ülkelerin İhracat Tahminleri (Milyon $) 51 Tablo 30: Ülkelerin İhracat Alanında Tahmini Pazar Payları (%) 51 Tablo 31: Ülkelerin İthalat Tahminleri (Milyon $) 53 Tablo 32: Ülkelerin İthalat Alanında Tahmini Pazar Payları (%) 53 10

12 GRAFİKLER Grafik 1: Dünya Züccaciye İhracatında Önde Gelen Ülkeler-Türkiye (2004, Milyon $) 25 Grafik 2: Dünya Züccaciye Sanayi İhracatında İlk 5 Ülkenin Yıllara Göre İhracat Miktarları (Milyon $) 25 Grafik 3: Dünya Züccaciye Sanayi İhracatında İlk 5 Ülkenin İhracat Miktarlarının Dünya Toplamı ile Karşılaştırılması (Milyon $) 26 Grafik 4: Dünya Züccaciye Sanayi İthalatındaki İlk 7 Ülkenin Yıllara Göre İthalat Miktarları(Milyon $) 29 Grafik 5: Dünya Züccaciye Sanayi İthalatındaki İlk 8 Ülke Toplamının Dünya Toplamı ile Karşılaştırılması (Milyon $) 30 Grafik 6: Dünya Züccaciye Sanayi İthalatında Önde Gelen Ülkeler -Çin-Türkiye (Milyon $) 31 Grafik 7: Yıllar Bazında Türkiye-Çin İhracat Karşılaştırması (Milyon $) 46 Grafik 8: Dünya Züccaciye İhracatında Türkiye ve Çin'in Payları 47 Grafik 9: Yıllar Bazında Türkiye-Çin İthalat Karşılaştırması (Milyon $) 47 Grafik 10: Çin İthalat-İhracat Karşılaştırması (Milyon $) 48 Grafik 11: Türkiye İthalat-İhracat Karşılaştırması (Milyon $) 49 Grafik 12: Ülkelerin İhracat/İthalat Oranları Karşılaştırması Grafik 13: Dünya Züccaciye Sanayi İhracatında Önde Gelen Ülkelerin İhracat Miktarları Tahminleri (Milyon $) 52 Grafik 14: Dünya Züccaciye Sanayi İthalatında Önde Gelen Ülkelerin İthalat Miktarları (Milyon $) 54 Grafik 15: Türkiye Züccaciye İhracat-İthalat Tahminleri Karşılaştırması (Milyon $) 55 Grafik 16: Türkiye Züccaciye İhracat ve İthalatının Yılları için Karşılaştırılması (Milyon $) 56 Grafik 17: Çin Züccaciye İhracat-İthalat Tahminleri Karşılaştırması (Milyon $) 56 11

13

14 1. GİRİŞ VE MODELLEME Modelimiz Çin ve Türkiye'nin 11 sektörde karşılaştırmasını yapmayı ve Türkiye açısından nerelerde Çin'le rekabet edip nerelerde işbirliği yapmanın faydalı olacağını ortaya koymaya yönelik olarak ve herkes tarafından kolayca anlaşılabilecek biçimde geliştirilmiştir. Rekabet gücünü belirleyen, öncelikle pazarlara nüfuz etme kapasitesidir. Pazarlara nüfuz etme ise 1) düşük fiyat, 2) talebi anlama ve talep oluşturma, 3) dağıtım kanallarına hükmedebilmeye bağlıdır. 1) Düşük fiyat, maliyetin düşürülmesi ile tüketiciye sunulan fiyat arasında doğrusal bir ilişki olması gerekmediğinden, satıcının kârlılığını artırarak bir fiyat avantajı yaratır. Bunun dolaylı etkisi, satıcılara rahat mal satabilme imkânı sağlamasıdır. 2) Talebi anlama ve talep oluşturma, üç noktadan oluşur: a) Var olan tüketim talebini anlamak ve talebe göre ürünleri hazırlamak. Tüketicinin talepleri bilinirse, fiyat ikinci planda kalabilir. b) Talep oluşturmak, mevcut ürünleri tüketicinin zihninde değerli hale getirerek tüketicinin o arza yönelmesini sağlamak. c) Alıcıların, hızlı mal edinme talebine karşılık vermek. Başka bir ifadeyle, pazarlara nüfuz etmenin ikinci yolu olan talebi anlama ve talep oluşturma, a) Fiyat dışında ürüne talebi artıran -kültür, moda, tasarım, kalite, albeni, imaj, alışkanlıklar gibi- faktörleri iyi anlayıp doğru analiz etmekten ve bu analizler doğrultusunda ürün yelpazesi oluşturmaktan, b) Yine ürüne talebi artıran faktörlerden hareketle mevcut ürünleri tüketiciye cazip gelecek biçimde sunmaktan geçer. Bu sürecin ise, 1) ürün, 2) ortam, 3) tüketici, 4) üreticiye dönük birbiriyle bağlantılı dört yönü vardır. Talebi anlama ve talep oluşturma sürecinin ürüne dönük yönü, tasarım, kalite, emsalsizlik, ambalajlama ve sunum açısından cazip ürün ortaya koymaktan geçer. Talebi anlama ve talep oluşturma sürecinin ortama dönük yüzü, moda ve trendleri yakalamakla kalmayıp moda ve trend 13

15 yaratma becerisiyle ilgilidir. Talebi anlama ve talep oluşturma sürecinin tüketiciye dönük yüzü, kültür, yaş, cinsiyet, tarz, alışkanlık gibi farklı değişkenlerin muhtelif varyasyonlarını yatay kesen ürünler ortaya koyabilme yeteneğine bağlıdır. Talebi anlama ve talep oluşturma sürecinin üreticiye dönük yüzü, üreticinin müşterilerinin gözünde güven uyandıracak bir imaj ve algılanmaya sahip olmasında yatar. 3) Pazarlara nüfuz etmenin üçüncü bileşeni olan dağıtım kanallarına hakimiyet, ürettiğimiz ürünlerin doğrudan tüketiciye ulaşımını sağlayacak ya da satıcıların ürünlerimize rahatlıkla ulaşabileceği sistemler geliştirebilme becerimizle bağlantılıdır. Bunun da, a) hızlı cevap vererek satıcılara ulaşma, b) mağaza zincirleri kurarak tüketiciye doğrudan ulaşma ve c) satın alma ajansları kurarak üreticilerle doğrudan bağlantı kurma olmak üzere üç boyutu vardır. Bununla birlikte rekabet gücü bu üçünden ibaret değildir. Gümrük tarifeleri, kotalar, kur politikaları, standartlar, ikili ilişkiler gibi siyasi yaklaşımlar ile kur farkları, pazarlara yakınlık, lojistik, şirketlerin işbirliğine açıklığı gibi stratejik avantajlarla doğrudan bağlantılıdır. 14

16 Maliyet URUN Tasarım, Kalite, Emsalsizlik, Ambalajlama ve Sunum Düşük Fiyat Kur Farkları Pazarlara Yakınlık Şirketler arası işbirliğine açıklık - Lojistik Stratejik Avantaj ÇEVRE Moda, Trend Talebi Anlama ve Talep Oluşturma Pazarlara Nüfuz Rekabet Gücü TÜKETİCİ Kültür, Yaş, Cinsiyet, Alışkanlıklar ÜRETICI İmaj, Güven, Algılama Satıcıları Kredilendirme Dağıtım Kanallarına Hakimiyet Hızlı Cevap Verme Tüketiciye Ulaşma; Mağazalar, Doğrudan Satış vb. Gümrük Tarifeleri Kotalar Kur Politikaları Standartlar Tüketici Hakları Siyasi Rekabet Siyasi İşbirliği Siyasi Yaklaşımlar 1) Düşük fiyat ile pazarlara nüfus etmiş satıcıların, karlılığını arttırmaya yönelik bir konudur. Tüketiciye malı sunanların zihninde oluşmuş rakamlar. Satıcının karlılığını arttıran ama tüketicinin satın alma fiyatını düşürmeyen bir fiyat avantajı. Bunun dolaylı etkisi, satıcıların rahat mal satabilme imkanı da sağlar. 2) Talep: Üç noktadan oluşur. A) Varolan talebi anlamak ve talebe göre ürünleri hazırlamak. Talep satıcının değil tüketicinin. Tüketicinin talebini bilirse, fiyat ikinci planda olabilir. B) Talep oluşturma; Mevcut ürünleri tüketicinin zihninde değerli hale getirerek tüketicinin o arza yönelmesini sağlamak. C) Alıcıların, hızlı mal edinme talebine karşılık vermek.

17 Şimdi rekabet gücü denmeminin bileşenlerini açıkladıktan sonra, bu bileşenlerin denklemde eşit etkiye sahip olmadıklarının altı çizilmelidir. Bu bileşenlerin rekabet gücü açısından konumlarını belirlemek için, Ahmet Davutoğlu'nun "Stratejik Derinlik" kitabında kullandığı formülden yararlanacağız. Davutoğlu bu kitapta: G=(SV+PV) x (SZ x SP x Sî) şeklinde bir denklem kullanmaktadır. Bu denklemin açılımı: Güç= (Sabit Veriler + Potansiyel Veriler) x (Stratejik Zihniyet x Stratejik Planlama x Siyasal İrade) biçimindedir. Bu bileşenler ise şöyle tammlanmaktadır: Sabit veriler: Ülkelerin mevcut parametreler içinde kısa ve orta vadede kendi iradeleriyle değiştirmelerinin mümkün olmadığı unsurlar olarak tanımlanmakla birlikte; bu, onların güç denklemi içindeki ağırlıklarının konjonktürel değişikliklerden etkilenmediği anlamına gelmemektedir. 1 Uluslararası ilişkiler söz konusu olduğunda bu sabit değişkenler tarih (t), coğrafya (c), nüfus (n) ve kültürdür. Diğer taraftan, bu güç denkleminde kültüre, sabit verilerle potansiyel veriler arasında bağlantı sağlayıcı bir rol verilmiştir: Belli bir insan unsurunun (nüfus), belli bir mekân içinde (coğrafya) ve belli bir zaman boyutunda (tarih) sahip olduğu kimlik ve aidiyet hissi ile ürettiği değerler dünyasına dayalı psikolojik, sosyolojik, siyasi ve ekonomik yapı taşlarından oluşan kültür, bir ülkenin sabit güç verilerini potansiyel güç verilerine bağlayan en önemli unsurdur. Kültür, bir taraftan sabit verilerin yaşayan süreç içinde tezahür etmesini sağlarken, diğer yandan potansiyel verileri harekete geçiren temel muharrik rolü oynamaktadır. Ortak zaman-mekân idrakinden kaynaklanan güçlü bir kimlik ve aidiyet hissine sahip olan ve bu his ile psikolojik, sosyolojik, siyasi ve ekonomik unsurları harekete geçirebilen kültürel yapısı oturmuş toplumlar sürekli yenilenebilen stratejik açılımlar gerçekleştirme imkânına sahiptir. Buna karşılık, kimlik bunalımı yaşayan ve bu bunalımı bir kültür buhranı haline dönüştüren toplumlar, psikolojik, sosyolojik, siyasi ve ekonomik dalgalanmaların kıskacında stratejik bir açmaz içine düşerler." 2 Modelimizde, raporun ilerleyen bölümlerinde sebepleri açıklandığı üzere, Çin'le maliyet konusunda rekabet etmenin mümkün olmayışından dolayı Çin'den düşük fiyatla üretim yapamama sabit veri olarak alınmıştır. 1 Davutoğlu, 2001:17 2 Davutoğlu, 2001:23 16

18 Potansiyel veriler: Bir ülkenin kısa ve orta vadede değişebilir nitelikte olan ve ülke potansiyelinin kullanım kapasitesinin yansıması olan unsurlardır. Ekonomik kaynaklar, teknolojik kaynaklar ve askeri kaynaklar bir ülkenin potansiyel verileridir. Bizim modelimizde potansiyel veriler, talebi oluşturma ve talebi anlama ile dağıtım kanallarına hâkimiyet bileşenlerinden oluşmaktadır. Yukarıdaki açıklamalardan hatırlanacağı, gibi talep oluşturma ve talebi anlama tasarım, kalite, emsalsizlik, moda ve trendleri yakalama ve yönlendirme gibi farklı boyutları olan AR-GE ağırlıklı bir bileşendir. Bilindiği gibi başta ABD olmak üzere ekonomi-politik alanda güçlü ülkeler, olayların gidişatını etkileme gücü sağlayan teknolojik üstünlük elde etme ve bu üstünlüklerini korumaya son derece önem vermektedirler. ABD'nin, Japonya ile multi-medya ve iletişim teknolojisi, Çin ile telif hakları ve uluslar arası patent anlaşmaları, Fransa ile teknoloji casusluğu konusunda karşı karşıya gelmesinin en önemli sebebi, teknolojik oluşumun nabzını ve kontrolünü elinde tutmaya devam etme isteğidir. 3 Son yıllarda özgün buluşlar konusunda Doğu Asya'nın rolünün gittikçe artması ABD'yi endişeye sevk etmektedir. Bu sebeple ABD, teknolojik kaymanın kontrol altına alınmasının en önemli aracı olarak uluslararası hukuku devreye sokmuştur. ABD'nin, patent hukukunun tanınmasına Çin'deki insan hakları ihlallerinden daha büyük önem vermesi ve Tianenmen olayında uyguladığından daha büyük bir baskı oluşturması, teknolojik üstünlüğün korunmasına yönelik iradenin kararlılığını ortaya koymaktadır. Bu kararlılıkta, geçtiğimiz 25 sene içinde ABD'nin kendi oluşturduğu teknolojinin Japonlar tarafından piyasa değeri olan emtia haline dönüştürülmesinin yarattığı kayıpların, Çin'in gelişimi karşısında tekrarlanmaması isteğinin etkisi büyüktür. Stratejik zihniyet: Bir kimlik bilincinin tarihi süreç içinde biçimlenmesinin ve yeniden şekillenmesinin sonucunda ortaya çıkan ve geçici siyasi dalgalanmaların ötesinde süreklilik arz eden bir unsur olarak tanımlanmaktadır. Uluslararası güç parametrelerine ağırlık koyabilme kabiliyeti, stratejik zihniyetin oturmuşluğu ve bu zihniyetin değişen şartlara göre yeniden üretebilmesiyle bağlantılıdır. 4 Stratejik planlama: Stratejik planlama, sabit verilerce belirlenen ve muhtevası potansiyel verilerce rasyonel bir kurguya oturtulan stratejik zihniyetin, elle tutulur ve algılanabilir bir şekle bürünmesini sağlayan güç bileşenidir. 5 3 Davutoğlu, 2001:26 4 Davutoğlu, 2001:29 5 Davutoğlu, 2001:31 17

19 Siyasi irade: Stratejik planlamanın, taktik ve stratejik olmak üzere iki yönü vardır ve belirlenen nihai hedeflere ulaşılabilmesi bu ikisi arasında uyum ve koordinasyonun sağlanmasına bağlıdır, işte bu koordinasyonu sağlayan unsur siyasal iradedir. Yukarıdaki güç formülünden de anlaşıldığı gibi, stratejik zihniyet, stratejik planlama ve siyasi irade bu formül içerisinde çarpan etkisine sahiptir. Dolayısıyla, sabit ve potansiyel unsurlar ne ölçüde büyük avantajlar sağlarsa sağlasın, stratejik zihniyeti oturmayan, stratejik planlaması ve siyasi iradesi yeterince güçlü ve tutarlı şekilde devreye giremeyen ülkelerde, ekonominin ve sektörlerin rekabet gücü kazanması mümkün değildir. Sektör temsilcileriyle yapmış olduğumuz görüşmelerde, Türkiye'nin en çok öne çıkarılan zayıflığının güçlü bir siyasi irade ve oturmuş bir stratejik planlama geleneğinin olmayışı şeklinde ifade edilmesi de bu açıdan dikkat çekicidir. Sektör temsilcilerine göre, yapılması gereken bir an önce sektörün envanterinin çıkarılması ve sektör temsilcilerinin deneyimlerinin yansıdığı kısa, orta ve uzun vadeli bir stratejik planlamanın, sektör temsilcileri, bürokratlar ve akademisyenlerden oluşan bir grupça ortaya konmasıdır. Çin'in başarısını incelediğimizde, bu başarının arkasında zannedilenin tersine düşük maliyetlerden ziyade, yukarıda tanımlanan ve çarpan etkisi yaratan stratejik zihniyet, stratejik planlama ve siyasi iradenin iyi kullanılmış olmasımn yattığını görmekteyiz. Çin'in, gerek başta ABD ve AB ülkeleri olmak üzere çok uluslu şirketlerden teknoloji transferi sağlayabilecek biçimde yatırımlar elde etmesi, gerekse tanımlamış olduğu stratejik hedeflere yürümesini sağlayacak şirket evlilikleri ve ikili anlaşmalara gitmesi bunu açıkça ortaya koymaktadır. Çin'in stratejideki başarısıyla geldiği konum bazı Amerikalı stratejistleri, Çin'e yönelik NATO benzeri bir siyasi yapılanmaya (ATO) gidilmesi gerekliliğine bile ikna etmiştir. 6 Çin'in müttefik ve pazar kazanmasını sağlamada oldukça etkili olan yeni imajının dört temel dayanağı olduğunu söyleyebiliriz: 1) Bölgesel organizasyonlara katılım, 2) stratejik ortaklıkların kurularak ikili ilişkilerin geliştirilmesi, 3) bölgesel ekonomik bağların artırılması, 4) güvenlik alanında karşılıklı güvensizliğin ve huzursuzluğun azaltılması (Özekmekçi). Çin'in stratejik zihniyet ve planlama ile siyasi iradenin önemini iyi kavramış olması, ABD'den Rusya'ya, Afrika'dan Körfez ülkelerine, İran'dan Türk Cumhuriyetlerine çok geniş bir coğrafyada ikili ilişkilerle pazar yaratma ve 6 Thayer,

20 yatırım yapma başarısını da beraberinde getirmiştir. 7 Oded Shenkar (2006) da, "Çin'in ihracat Patlamasından Çıkarılacak Dersler" başlıklı bir makalesinde, Çin'in başarısını AR-GE ve teknoloji transferine ağırlık veren bir dizi stratejik yöntem kullanmasına bağlamaktadır. Shenkar, Çin'deki teknoloji ürünleri ihracatının %60'ının yabancı sermayeli şirketler tarafından yapıldığını ve teknoloji düzeyiyle birlikte bu yüzdenin de arttığım ifade ettikten sonra, buradan hareketle, Çin'in sadece dünyadaki çok uluslu şirketler için düşük maliyetleriyle kullanılmaya hazır bir ihracat ortamı oluşturduğu sonucuna varmanın yanlış olacağını belirtir. Nitekim Çin kesinlikle montajcı ya da başkalarının gelişmiş kapasiteleri için uygun ortam sağlayan bir ülke olarak kalma niyetinde değildir. Tersine Sony ve Samsung düzeyinde küresel bir bilgi oyuncusu (knowledge player) ve yerli bir teknoloji üreticisi olmayı hedeflemektedir. Shenkar'm tespitlerinden yararlanarak, Çin'in amacına ulaşmak için kullandığı stratejik yöntemleri şöyle özetleyebiliriz: 1) Her yıl mezun ettiği mühendislik öğrencisinin yeteneklerini geliştirmek için eğitim sistemini dönüştürmek ve akademi ile üretim arasında kesintisiz bir bağ geliştirmede yabancı şirketlerin yardımını sağlamak, 2) Dış yatırımların yerli kapasiteye dönüştürülmesini sağlamak için teknoloji transfer etmeye istekli şirketlere öncelik vermek ve teknoloji transferiyle doğru orantılı olarak teşvikleri artırmak, 3) Şirket birleşmeleri ve şirket satın almalarında teknoloji transferini hedeflemek ve bunu mümkün kıldığı sürece, düşük kâr marjına hatta zarar etmeye aldırmamak. ABD'nin çok uluslu şirketlerinin Çin'deki iştiraklerinin AR-GE yoğunluğunun, küresel ortalamanın üç kat üstünde olması ve bu eğilimin artarak devam etmesi ve Çin'in Lenova şirketinin IBM'den çok düşük kar marjıyla PC departmanını satın alması vb. göstergeler bu argümanı desteklemektedir. 8 Çin yalnız üretim sürecinde değil, pazarlama aşamasında da belli taktikleri başarıyla kullanmaktadır. Mülakat yaptığımız sektör temsilcilerinin de vurguladıkları gibi Çin, dış işleri mensupları, Bakanlık ve Başbakanlık düzeyinde yabancı ülkelerde ikili temaslar yürütmekle kalmayıp, üreticisine yurt dışında pazar yerlerinden showroom açılışlarına kadar en üst düzeyde destek vermektedir. Buradan hareketle yapmış olduğumuz tespit ve önerilere raporun ilerleyen sayfalarında yer verilmiştir. 7 Chinabroadcast, 2006; Meeting the Super Power, Shenkar,

21 2. ZÜCCACİYE SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ Züccaciye sektörü denilince cam, porselen, seramik, demir çelik, metaller ve plastikten yapılmış ürünler gelmektedir, züccaciye sektörünün iki önemli hammaddesi olan cam ve seramik de kendi içlerinde ayrı birer sanayi koludur. Gerek cam gerekse seramik kaynakları yeterli olan Türkiye, bu ürünlerle ilgili olan sektörlerde %95-98 oranında yerli kaynakları kullanmaktadır. Özellikle cam sanayisinde, son yıllarda kalite ön plana çıktığından ülkeler bu alanda kaliteye yönelmişlerdir. Züccaciyenin diğer bir hammaddesini teşkil eden seramik, züccaciye dışında birçok sektörde kullanılmaktadır. Ancak züccaciyenin toplam seramik ürünleri içerisindeki payı %33'e kadar çıkmaktadır. Camda olduğu gibi seramikte de yerli hammadde kullanımı oranı oldukça yüksektir. Züccaciye sektöründe Türkiye'nin üretimi son on yıl içerisinde iki kata yakın artış göstermiştir. Son yıllarda ise Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre züccaciye üretimi 2003 yılında %3'lük bir artışla tona çıkmıştır yılında pek bir değişiklik olamayarak ton olarak gerçekleşmiştir ZÜCCACİYE SEKTÖRÜNÜN TANIMI VE YAPISI Züccaciye kelime anlamı itibariyle cam, seramik vs. maddelerden yapılan eşyadır. Burada eşya, sofra ve mutfak eşyası olabileceği gibi vazo, biblo gibi dekorasyona yönelik eşyalar da olabilir. Aşağıda bazı züccaciye ürünleri gümrük tarife kodlarıyla birlikte verilmiştir. 6 9 AKGÜN, C, Züccaciye Sektör Çalışması, İTO Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi

22 Tablo 1: Gümrük Tarife Kodları ile Birlikte Bazı Züccaciye Ürünleri 3924 Plastikten sofra eşyası, mutfak eşyası, diğer ev eşyası 6911 Porselen veya çiniden sofra ve mutfak eşyası Seramikten sofra ve mutfak eşyası, diğer ev eşyası 7010 Camdan kavanoz / kaplar, konserve kavanozları, şişeler 7013 Sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzer işler için cam eşya 7323 Demir veya çelikten sofra, mutfak veya diğer ev işlerinde kullanılan eşya ve aksamı Alüminyumdan sofra, mutfak ve diğer ev işlerinde kullanılan eşyalar Sofra ve mutfak bıçakları Sabit ağızlı sofra bıçakları 8215 Adi metallerden kaşıklar, çatallar, kepçeler, spatulalar, balık bıçakları, şeker maşaları ve benzeri sofra ve mutfak eşyaları Sermaye yoğun bir sektör olarak züccaciye sektöründe iç pazarda yabancı sermayeye rastlamak mümkündür. Hazine Müsteşarlığı verilerine göre züccaciye sektöründe cam sanayinde 14, madeni eşya sanayinde 46, plastik sanayisinde ise 82 tane firma faaliyet göstermektedir. Ancak gerek kayıt dışının fazlalığı, gerekse verilerin güncel olmaması sebebiyle gerçek sayının çok daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. züccaciye sektöründe gerek üretici gerekse ithalatçı birçok firma faaliyet göstermektedir. Burada, ürün gamı çok geniş bir sektör olarak züccaciye sektörü ürünlerinin tüketiciye ulaştırılması büyük önem arz etmektedir. Toptancılar ve perakende zinciri ile dağıtılması en çok karşılaşılan yöntemdir. Bunun yanında ürünlerin doğrudan tüketiciye sunulduğu firmaların kendi satış mağazaları ve büyük alışveriş merkezleri de kullanılmaktadır. Bunun dışında, züccaciye ürünleri, son yıllarda sayıları hızlı bir biçimde artan benzin istasyonu marketlerinde, firmaların indirimli satış mağazalarında ve basın yayın organlarının promosyonu olarak da piyasaya sürülmektedir AKGÜN, C, 2005, Züccaciye Sektör Çalışması, İTO Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 21

23 4. ZÜCCACİYE SEKTÖRÜNÜN DÜNYADAKİ YERİ Züccaciye sektöründe artan rekabet ve ikame ürünler sektörü olumsuz etkilemektedir. Kar marjlarının düşük olduğu sektörde ürün grupları arasında ciddi bir rekabet vardır. Küresel bir köy olarak nitelendirilen dünyada uluslararası pazarların kontrol altında tutulması ve daha çok pazara hitap etme büyük önem taşımaktadır. Sektör genel olarak katma değeri yüksek olan ürünlere yönelirken diğer ürünlerde Uzakdoğu ve özellikle de Çin'in payı ciddi bir biçimde artmaktadır. Diğer tüm sektörlerde olduğu gibi züccaciye sektöründe de Çin, piyasaya sunduğu ucuz ürünlerle piyasanın düzenini alt üst etmektedir. Bu ürünler kalitesiz olmakla beraber yine de tüketiciler tarafından rağbet görmektedir. Özellikle Türkiye'de Her Şey 1 YTL' ye kampanyalarıyla ülkeye gelen züccaciye ürünleri sektörü ve sektördeki firmaları zora sokmaktadır. Bu tür ucuz, kalitesiz ve sağlıksız ürünlere maalesef tüm dünya piyasalarında rastlanmaktadır. 11 Züccaciyenin önemli bir malzemesi olan cam 2000 yılında 108 milyon ton üretilmiştir. Bunun %5'i züccaciye ürünleri yapımında kullanılmıştır. Türkiye'de dünya cam üretimde %1,5, Avrupa cam üretiminde ise %5 civarında bir paya sahiptir. Genelde uluslararası büyüklükte firmaların faaliyet gösterdiği sektörde, 10 firma dünya cam üretiminin %70'ini gerçekleştirmektedir. Dünya cam üretiminin %33'ü Avrupa, %33'ü Asya ve %29'u da ABD tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünyadaki en büyük 25 cam sanayi firmasından 7'si ABD'de, 5'i Japonya'da, 4'ü Fransa'da ve 3'ü İngiltere'dedir. Almanya, İsveç, Belçika ve İtalya'da da birer tane bulunmaktadır. Türkiye'den de Şişecam, dünya cam sanayisinde faaliyet gösteren firmalar arasında 10. sırada yer almaktadır. Firma, cam züccaciye eşyası üretiminde dünyada üçüncü, Avrupa'da ise ikinci sıradadır. Cam züccaciye eşyası üreten büyük firmaların dünyanın birçok ülkesinde üretim tesisleri mevcuttur. Tesislerin bulunduğu ülkeler ise ya kendisi pazar olan ya da pazara yakın olan ülkelerdir AKGÜN, C, 2005, Züccaciye Sektör Çalışması, İTO Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 12 Yılmaz, B., 2005, Cam. İGEME Raporu. 22

24 4.1. DÜNYA ZÜCCACİYE TİCARETİ Dünya cam üretiminin 120 milyon tona yakın bir düzeyde olduğu tahmin edilmektedir. Bunun yaklaşık %5'inin züccaciye ürünleri üretiminde kullanıldığı belirtilmektedir. Bu alanda en çok üretim ise AB ve Asya ülkeleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünya cam eşya sanayi yılda %l-3 arası büyümektedir. Üretim için gerekli olan teknolojiye kolay sahip olunduğundan, pazara giriş kolaydır ve pazarda yüksek düzeyde rekabet söz konusudur. 10 firmanın pazarın %40'ını elinde bulundurduğu cam eşya sanayisinde faaliyet gösteren bu firmalar şöyledir: Durand (Fransa), Bormioli Rocco (İtalya), Libbey (ABD), Kedaung (Endonezya), Vitro (Meksika) ve Paşabahçe (Türkiye). Avrupa Cam Sanayi Komitesi'nin (CPIV) verilerine göre AB'nin en büyük üreticisi Fransa'dır. Fransa'yı, sırasıyla İtalya ve Almanya izlemektedir. 13 Cam dışında ele aldığımız ve aynı zamanda züccaciyenin bir diğer bileşeni konumundaki seramik sanayisinde ise ABD en büyük ithalatçıdır. Uzak Doğu ülkeleri ise bu sanayide önde gelen ihracatçılardır. Diğer alt sanayilerde de ABD genelde ithalatçı konumundadır. Polonya plastik eşya sanayisinin, Çin ise adi metaller ve demir çelik eşya sanayisinin en büyük ihracatçılarındandır. AB'de züccaciye pazarının 18,3 milyar Euro olduğu tahmin edilmektedir. AB içerisindeki en büyük pazarlar ise sırasıyla Fransa, İngiltere, İtalya, Almanya, İspanya ve Hollanda'dır. AB içerisindeki züccaciye ürünleri payı ve değerleri ise şöyledir: Plastik Eşyalar Cam Eşyalar Seramik Eşyalar Porselen Eşyalar Çatal, bıçak vs. %31,9 (5,9 milyar Euro) %27,2 (5 milyar Euro) %16,8 (3 milyar Euro) % 13,9 (2,4 milyar Euro) % 11 (2 milyar Euro) AKGÜN, C, 2005, Züccaciye Sektör Çalışması, İTO Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 23

25 4.2. ÜLKELER BAZINDA DÜNYA ZÜCCACİYE İHRACATI Tablo 2: En Fazla İhracat Yapan Ülkeler-Türkiye (Milyon $) İhracat Değişim (%) Çin Fransa Almanya İtalya Hong Kong ABD İngiltere İspanya Türkiye Kanada Japonya Dünya Toplamı Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Tablo 3: En Fazla İhracat Yapan Ülkelerin Pazar Payları (%) İhracat 2002 _J Çin Fransa Almanya İtalya Hong Kong ABD İngiltere İspanya Türkiye Kanada Japonya

26 Grafik 1: Dünya Züccaciye İhracatında Önde Gelen Ülkeler-Türkiye (2004, Milyon $) Türkiye Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Grafik 2: Dünya Züccaciye Sanayi İhracatında İlk 5 Ülkenin Yıllara Göre İhracat Miktarları (Milyon $) JÊÊÊÊM Çin Fransa Almanya İtalya Hong Kong D 2004 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) 25

27 Çin'in dışında en büyük paya sahip ülkeler gelişmiş ülkelerdir. Sektörde gerekli olan hammadde ve ucuz işgücüne sahip olan Çin aynı zamanda dünyanın en büyük züccaciye ihracatçısıdır. Diğer önde gelen ülkelere büyük miktarda fark atan Çin, yıllan arasında ihracatını %145 oranında artırmıştır. Çin, 2004 yılı itibariyle dünya züccaciye ihracatının %24'ünü gerçekleştirmiştir. İkinci sırada yer alan Fransa aynı dönemde züccaciye ihracatını %84 oranında artırmıştır. Fransa'nın 2004 yılı rakamlarıyla dünya toplam züccaciye ihracatının %9'unu gerçekleştirdiği görülmektedir. Fransa'yı takip eden Almanya ise bu dönemde %161 oranıyla ihracatını en fazla artıran ülkelerin başında gelmektedir. Almanya, bu artışla 2002 yılında İtalya'nın gerisindeyken 2003 yılında önüne geçmiştir. Bir diğer önde gelen ülke olan İtalya bu dönemde %92 oranında artış gösterdiği züccaciye ihracatında diğer ülkelere göre biraz daha yavaştır. Türkiye züccaciye ihracatını %106 oranında artırarak dünya ortalaması olan %116'nın altında bir gelişme kaydetmiştir. Grafik 3: Dünya Züccaciye Sanayi İhracatında İlk 5 Ülkenin İhracat Miktarlarının Dünya Toplamı ile Karşılaştırılması (Milyon $) Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Dünya ve ilk 5 ülkenin züccaciye ihracatı toplamının karşılaştırıldığı yukarıdaki grafiğe göre dünya toplamı ve ilk 5 ülke toplamı sürecinde birbirlerine çok yakın oranlarda artış göstermişlerdir. Bu süreçte ilk beş ülkenin artış oranı % 114 ve dünya toplamının artış oranı ise %116'dır. İkisinde de görülen aynı artış oranıyla ilk 5 ülke züccaciye ihracatının 2002 yılı dünya züccaciye ihracatı içerisindeki %54'lük payı 2004 yılma gelindiğinde de önemsenecek bir değişim göstermemiştir. 26

28 Sektördeki ihracatta Türkiye'nin yerini ve diğer ülkeleri daha yakından değerlendirmek için cam ve porselen eşya sanayi ihracat miktarlarına ait tablolar aşağıda verilmiştir. Tablo 4: Dünya Cam Eşya İhracatı (Milyon $) Ülke 2004 Pazar Payı (%) Fransa Çin Almanya İtalya Çek Cumhuriyeti Türkiye Polonya İsviçre ABD Avusturya Toplam Dünya Toplamı Kaynak: ITC- Trademap Tablo 5: Dünya Porselen Sofra ve Mutfak Eşyası İhracatı (Milyon $) Ülke 2003 Pazar Payı (%) Çin Almanya İngiltere Fransa Çek Cum Polonya 92 3 italya 72 3 Japonya 66 2 Hong Kong 59 2 Türkiye 26 1 Toplam Dünya Toplamı Kaynak: ITC- Trademap 27

29 Dünya cam eşya 2004 yılı toplam ihracatı yaklaşık 6 milyar dolar olup bunun %17'si Fransa, %11'i Çin ve %9'u Almanya tarafından gerçekleştirilmektedir. Porselen mutfak eşyası 2003 yılı ihracatında ise önde gelen ülkeler hemen hemen bir önceki tablodakilerle aynıdır. Porselen sofra ve mutfak eşyası ürünleri ihracatımn %36'sı Çin, %13'ü Almanya ve %6'sı da İngiltere tarafından yapılmıştır. Bu iki ürünü ihracat büyüklüklerine göre kıyaslayacak olursak cam eşya daha önemli bir dal olarak öne çıkmaktadır. Burada, her iki üründe de Çin ve Almanya'nın bir ağırlığı söz konusudur. Diğer taraftan Türkiye'nin payı cam eşyada %5 iken porselen eşyada bu pay %1'in altındadır. Türkiye katma değeri yüksek bir sektör olan cam sanayine ağırlık vermiş ve bu ürünün ihracatında dünya sıralamasında altıncı sıraya yerleşmiştir. 14 Porselende ise Türkiye'nin ihracatta pek bir ağırlığı görülmemektedir ÜLKELER BAZINDA DÜNYA ZÜCCACİYE İTHALATI Tablo 6: En Fazla İthalat Yapan Ülkeler-Çin-Türkiye (Milyon $) ithalat Değişim ABD Almanya Fransa İngiltere Japonya Kanada Hong Kong İtalya İspanya Çin Türkiye Dünya Toplamı Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Yılmaz, B. 2005, Cam, İGEME Raporu. 28

30 Tablo 7: En Fazla İthalat Yapan Ülkeler-Çin-Türkiye Pazar Payları (%) İthalat ABD Almanya Fransa İngiltere Japonya Kanada Hong Kong İtalya İspanya Çin Türkiye Grafik 4: Dünya Züccaciye Sanayi İthalatındaki İlk 7 Ülkenin Yıllara Göre İthalat Miktarları (Milyon $) ABD ı r - r Almanya Fransa İngiltere Japonya Kanada Hong Kong H2003 U 2004 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) 29

31 Dünya züccaciye sanayi ithalatını yapan ülkeler sıralamasında ilk sıralarda yer alan ülkelere bakıldığında, yine gelişmiş ülkelerin ağırlıkta olduğu görülecektir, züccaciye sanayi bu yönüyle gelişmiş ülkelerin ticaretinde önemli bir yere sahiptir. Genelde gelişmiş ülkelerde züccaciye tüketimi fazla olduğundan bu ülkelerin ithalatı da fazla olmaktadır, züccaciye sanayi ithalatında ilk sırada yer alan ABD, yılları arasında züccaciye sanayi ithalatını %9 artırmıştır. Dünya züccaciye sanayi ithalat artış oram ortalamasının %30 olduğu bu dönemde, ABD'nin ithalat artışı oran olarak az olsa da ithalat hacminin büyüklüğünden dolayı artış değeri yüksektir. Dünya züccaciye sanayi ihracatında ilk sıralarda bulunan Almanya, ithalat alanında da ikinci sıradadır. Almanya'nın aynı dönemde züccaciye sanayi ürünleri ithalatı %39 oranında artmıştır. Bu dönemde, Almanya'nın züccaciye sanayisinde gelişme gösterdiği ve bu büyümenin dalgalanmakta olduğu görülmektedir. Bunun dışında ithalatçı olan AB üyesi ülkeler, dünya ortalamasına yakın bir oranda züccaciye ithalatlarında artış göstermişlerdir. Fransa'nın bu dönemde ithalatı %38 oranında artmıştır. Aynı dönemde Türkiye'nin züccaciye ithalatı ise son derece hızlı bir şekilde artmıştır. Grafik 5: Dünya Züccaciye Sanayi İthalatındaki İlk 8 Ülke Toplamının Dünya Toplamı ile Karşılaştırılması (Milyon $) fil Wim HU m 9i İl S İlk 8 Ülke Toplamı Dünya Toplamı al ; - Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) 30

32 Yukarıdaki tabloda dünya züccaciye ithalatında ilk 8 ülke ve dünya toplam ithalatı karşılaştırılmaktadır. Grafiğe göre yılları arasında ilk 8 ülke toplamının ithalat miktarı yaklaşık %20 oranında artarken aynı dönemde dünya toplamı ithalatı ise %30 oranında artmaktadır. Bu verilere göre ilk 8 ülkenin ithalat miktarları ve buna bağlı olarak dünya ithalatı içersindeki payları azalmaktadır. Son dönemlerde gelişmekte olan ülkelerin yapmış oldukları çıkışlarla birlikte gelirleri artmış ve bu artış da dünyada züccaciye ürünleri ithalatını tetiklemiştir yılında ilk 8 ülkenin züccaciye ürünleri ithalatının dünya züccaciye ürünleri ithalatına oranı %65 iken bu oran 2004 yılında %60'a kadar inmiştir. Grafik 6: Dünya Züccaciye Sanayi İthalatında Önde Gelen Ülkeler Çin-Türkiye (Milyon $) ı = F 1 1 I o i I 1 I 1 I 1 I 1 1 t i ' ABD Almanya Fransa ingiltere Japonya Kanada Hong Kong Çin Türkiye Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Dünya züccaciye sanayi ithalatı büyük oranda ABD tarafından gerçekleştirilmektedir. ABD'den sonra sırasıyla Almanya, Fransa, İngiltere gibi gelişmiş ve AB üyesi ülkeler gelmektedir. Bu ülkelerde kişi başına düşen gelirin dünya ortalamasına kıyasla yüksek olması, züccaciye ürünlerinin ithalatının da fazla olmasına neden olmuştur. Nitekim züccaciye sanayi ithalatının ilk sıralarında yer alanlar gelişmiş ülkelerdir. Sektördeki ithalatta Türkiye'nin ve diğer ülkelerin durumunu daha yakından değerlendirebilmek için cam ve porselen eşya sanayi ithalat miktarlarına ait tablolar aşağıda verilmiştir. 1 I 31

33 Tablo 8: Dünya Cam Eşya İthalatı (Milyon $) Ülke 2004 Pazar Payı (%) ABD Almanya ingiltere Fransa italya isviçre Kanada Japonya BAE İspanya Türkiye 35 0,5 Toplam ,5 Dünya Toplamı Kaynak: ITC- Trademap, Tablo 9: Dünya Porselen, Sofra ve Mutfak Eşyası İthalatı (Milyon$) Ülke 2003 Pazar Payı (%) ABD Almanya Japonya İtalya Fransa İngiltere İspanya 86 4 Kanada 67 3 Hong Kong 63 3 Toplam Dünya Toplamı Kaynak: ITC- Trademap 32

34 Dünya cam eşya ve porselen mutfak eşyası ithalatında ve ihracatında ilk sıralarda yer alan ülkeler genelde aynıdır. Her iki ürün çeşidinde de ABD ithalatta birincidir. ABD'yi her iki üründe de Almanya takip etmektedir. ABD'nin dünya cam eşya ithalatı içerisindeki payı %18 iken Almanya'nın bu oranı %8 ve İngiltere'nin de %6'dır. Porselen mutfak eşyasında ise ABD'nin dünya ithalatı içerisindeki payı %14, Almanya'nın %8 ve Japonya'nın da %7'dir. Diğer taraftan Türkiye'nin cam sanayi ürünlerinde önemli seviyede ithalatı bulunmamaktadır. 5. SEKTÖRÜN TALEP YAPISI Tüm dünya züccaciye sektörü mevcut talep ve talebin nedenlerine göre şekillenmektedir. Bu anlamda talep ve belirleyicileri büyük önem taşımaktadır. Züccaciye sektöründe talebi belirleyici en büyük etken gelirdir. Anadolu'da yaygın bir gelenek olan çeyizin önemli bir kısmı züccaciye ürünlerinden müteşekkildir. Son yıllarda bu geleneğin terk edilmeye başlanmasıyla sektöre bu alandan gelen talep de azalmaya başlamıştır. Son olarak, tüketicilerin talebini artırmak için ürünün fonksiyonelliğine, sağlığa uygunluğuna ve ergonomisine eskisine oranla daha çok önem verilmeye başlanmıştır TÜRKİYE'DE SEKTÖRÜN DURUMU Züccaciye sektörünün büyük bir alt başlığı olan cam eşya sanayisinde ülkemizde faaliyet gösteren firmalar Şişecam, Paşabahçe, Denizli Cam, Koncam ve Güral Cam'dır. Şişecam dünya cam üretiminden aldığı %2'lik payla dünya çapında başı çeken firmalar arasında 10. sırada yer almaktadır. Cam ev eşyası üretiminde ise Avrupa'da ikinci, dünyada ise üçüncü sıradadır yılları arasında 853 milyon dolar yatırım yapan Şişecam, 2006 yılında satışlarını 2 milyar dolara, yurtdışı üretim payını %20'ye ve dış satım payını da %30'a çıkartmayı hedeflemektedir. Şirket, hali hazırda sektörün Türkiye'deki üretiminin %90'mı gerçekleştir-mektedir. Cam üretimi için gerekli olan teknoloji ve bilgi, yeri geldiğinde yurtdışından sağlanmaktadır. Sektörde genelde büyük ölçekte firmalar faaliyet göstermektedir. Şişecam da sürekli olarak kapasite artırımı ve yatırımlarla büyümektedir. Yurtdışı yatırımları da bulunan Şişecam genelde çevre ülkelere yatırım yapmaktadır. 16 AKGÜN, C,.2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. AKGÜN, C, 2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 33

35 Tablo 10: Cam Ev Eşyası Üretimi (1000 ton) Yıllar Cam Ev Eşyası TOPLAM 1,511 1,613 1,838 Kaynak. DPT Yıllık Programları Tabloda da görüldüğü gibi cam ev eşyası ve cam sanayi toplam üretimi yıllara göre verilmiştir. Tablodaki verilere göre cam ev eşyası üretimi yılları arasında %18 oranında artış sağlamıştır. Toplam cam üretiminin %21 olduğu bu dönemde, cam ev eşya sanayinin üretimi toplama nazaran biraz daha yavaş artış göstermiştir. Neticede cam ev eşyası üretiminin toplam cam üretiminden aldığı pay bir miktar azalmıştır yılında AB ile imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması çerçevesinde, diğer birçok sektörde olduğu gibi cam ürünlerinde de sıfır vergi uygulaması ve diğer ülkelerin, özellikle Doğu Avrupa ve Uzakdoğu ülkelerinin sahip oldukları yüksek kapasite ve rekabet güçleri Türk cam sektörünü tehdit etmektedir. Porselen ve seramik ürünleri üretimi ise Türkiye'de çok eski dönemlerden beri var olan köklü sektörlerdendir. Türkiye'de bu alanda birçok firma faaliyet göstermektedir. Bunlardan belli başlıları ise Kütahya Porselen, Güral Porselen ve Porland Porselen olarak sayılabilir. Bunlardan ikisi (Kütahya ve Güral Porselen) Kütahya'da faaliyet göstermektedirler. Diğerleri ise Gebze ve Bilecik'te faaliyet göstermektedirler. Porselen ve seramik eşya sanayi hammadde ihtiyacının tamamına yakınını yerli kaynaklardan sağlamaktadır. Bu sektörde, yukarıda adı geçen firmalar, ulaştıkları kalite düzeyi ve sundukları geniş ürün gamıyla dünyaca kabul görmüşlerdir. Bu firmaların yurtdışına büyük miktarlarda ihracatı vardır. 17 Aşağıda yıllan arasında seramik sofra ve süs eşyası üretimi verilmiştir. Tablodan da görüldüğü gibi pazar doygunluğa ulaştığından üretimde önemli bir artış gerçekleşmemiştir. Tablo 11: Seramik Sofra ve Süs Eşyası Üretimi (1000 ton) Yıllar Sofra ve Süs Eşyası ,1 Kaynak. DPT Yıllık Programları AKGÜN, C, 2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 34

36 Son olarak belirtmek gerekirse, züccaciye sektörünün ülkemizde karşılaştığı sorunlardan belli başlıları şu şekilde sıralanabilir: 18 * Kurdaki belirsizlikler * Yüksek enerji maliyetleri * Yüksek vergiler * Kayıt dışı üretim ve satışlar * Sermaye ve finansman sıkıntısı * Başta Çin olmak üzere Uzakdoğu ülkelerinden yapılan kalitesiz ve ucuz ürün ithalatı * Kaçak ithalatlar 6.1. TÜRKİYE'NİN ZÜCCACİYE TİCARETİ 6.2. TÜRKİYE'DE ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İHRACATI Türkiye cam ve cam ürünleri ihracatında önemli bir ülkedir. Son yıllarda Türkiye'nin ihracatta pazar büyüklüğü sürekli artmaktadır. Günümüzde 180'den fazla ülkeye ihracat gerçekleştiren sektörün 2004 yılı ihracat miktarı 614,5 milyon dolardır. İhracatın %50'den fazlası ise AB üyesi ülkelere gerçekleşmiştir. 19 Tablo 12: Türkiye'nin Cam Ürünleri İhracatı (Milyon $) Değer 340,7 349,1 330,9 379,8 410,7 442,6 520,3 614,6 Değişim(%) Kaynak: DTM-Dış Ticaret Müsteşarlığı , İTO Ekonomik Durum Raporu. 19 Yılmaz, B. 2005, Cam, İGEME Raporu. 35

37 Tablo 13: Türkiye Cam Ev Eşyası İhracatı (Milyon $) Değişim (%) Cam Ev Eşyası 230,4 278,3 312,4 36 TOPLAM 442,6 520,3 614,6 39 Kaynak: DTM-Dış Ticaret Müsteşarlığı Gerek cam ürünlerinin genelinin gerekse cam ev eşyasının ihracatı istikrarlı bir şekilde artmaktadır yılları arasında cam ev eşyası ihracatı %36, toplam cam ürünleri ihracatı ise %39 oranında artış göstermiştir. Bu artış oranlarıyla 2002 yılında cam ev eşyası ürünlerinin toplam cam ürünleri ihracatı içerisindeki %52'lik payı 2004 yılma gelindiğinde %50 seviyesine gerilemiştir. Türkiye'de üretimin %30'a yakını ihraç edilmektedir. 180 ülkeye ihracat gerçekleştirilen sektörde, cam sanayisinde olduğu gibi ihracatın büyük bölümü AB ülkelerine gerçekleştirilmektedir. 20 Tablo 14: Türkiye Seramik Ürünleri ihracatı (Milyon $) Değer 269,9 295,2 291,4 325,8 393,8 503,8 639,8 Değişim (%) Kaynak: DTM-Dış Ticaret Müsteşarlığı Seramik sanayi ihracat miktarlarının verildiği yukarıdaki tabloya göre daha önceki bölümde yer alan seramik üretim miktarında görülen yavaşlamanın, ihracatta pek de geçerli olmadığı görülmektedir. Seramik üretimi hemen hemen sabitken ihracatın artması, sektörün ihracata yöneldiği ve iç pazara sattığı ürün miktarında bir azalma olduğu anlamına gelmektedir. Tablodan da izlenebileceği gibi yıllan arasında seramik ürünleri ihracatının yıllık artış ortalaması %17'dir. Yılmaz, B. 2005, Seramik Sanayi, ÎGEME Raporu. 36

38 EN FAZLA ZÜCCACİYE İHRACATI YAPILAN ÜLKELER Tablo 15: Türkiye'nin En Fazla İhracat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası) Ülke Adı İhracat Değeri İsrail 30,8 Romanya 16,2 Rusya 14,8 Yunanistan 9,3 Bulgaristan 9,2 Diğerleri 109,7 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Tablo 16: Türkiye'nin En Fazla İhracat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Cam Sofra ve Mutfak Eşyası) Ülke Adı İhracat Değeri Almanya 97,5 ABD 70,7 İngiltere 63,5 İtalya 57,7 Fransa 43,5 Diğerleri 488,5 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Türkiye'nin züccaciye sanayi ihracatında ilk sıralarda gelen pazarlara bakıldığında genelde Avrupa ülkeleri görülmektedir. Bunun dışında bazı çevre ülkelerine de ihracat gerçekleştiren Türkiye bu anlamda bölgesel bir ihracatçıdır. Diğer taraftan ihracatın büyük çoğunluğunun AB ülkelerine gerçekleştiriliyor olması, sektörün şu an ulaşmış olduğu teknoloji seviyesini ve ürün kalitesini gösteren bir durumdur. Burada, Türkiye'nin züccaciye sanayisi teknolojisi ve sahip olduğu kapasitesiyle, AB pazarlarında yer edinebilmesi ve gösterdiği büyüme potansiyeli, dünya pazarlarına da girmesi ve büyüme sürekliliğini sağlaması açısından önemlidir. Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da plastik 37

39 ürünlerinin ihracatı genelde çevre ülkelerine yapılırken cam ürünleri ihracatı AB üyesi ülkelere yapılmaktadır. Cam ürünleri ihracatı plastik ürünleri ihracatından değer olarak büyüktür. Bu anlamda katma değeri yüksek bir dal olarak cam eşya ihracatının yüksek miktarda ve AB ülkelerine yapılıyor olması önemli bir durumdur ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA TÜRKİYE'NİN ZÜCCACİYE İHRACATI Züccaciye sektöründe ürün bazında 2004 yılı ihracat değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Belli başlı züccaciye ürünlerinin ele alındığı tabloda 8211 (Adi metallerden sofra ve mutfak bıçakları) ve 8215 (Adi metallerden kaşıklar, çatallar, kepçeler, balık bıçakları, şeker maşaları ve benzeri sofra ve mutfak eşyaları) GTİP kodlu züccaciye ürünlerine ait kayda değer bir ihracat gerçekleşmediğinden tabloya alınmamışlardır. Ayrıca belirtmek gerekirse GTİP kodlu paslanmaz çelikten takım halinde çatal, kaşık v.b. mutfak ve sofra eşyalarının ihracat miktarı yaklaşık 2 milyon dolar; GTİP kodlu paslanmaz çelikten diğer mutfak ve sofra eşyalarının ihracatı yaklaşık olarak 1,1 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Tabloda görüldüğü gibi züccaciye ürünleri ihracatında en büyük pay, 7013 GTİP kodlu sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzer işler için cam eşyalanndadır. Bu ürünlere ilişkin daha detaylı bir tablo aşağıda verilmiştir. 38

40 Ürün GTİP Kodu Tablo 17: Yıllar İtibariyle Zücaciye Sanayi Ürünleri İhracatı ($) Ürün Adı İhracat Miktarı En Fazla İhracat Edilen Ülkeler 3924 Plastikten sofra / mutfak ve diğer ev eşyaları İsrail, Almanya, Bulgaristan, İngiltere, Romanya, Yunanistan ve Rusya 6911 Porselen veya çiniden sofra ve mutfak eşyaları Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa ve İspanya Seramikten sofra ve mutfak eşyaları Fransa ve Almanya 7010 Camdan kavanoz ve kaplar, konserve kavanozları, şişeler 7013 Sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzer işler için cam eşya İtalya, İsrail ve Ürdün ABD, Almanya, İngiltere, İtalya ve Rusya 7323 Demir veya çelikten sofra, mutfak veya diğer ev işlerinde kullanılan eşya ve aksamları Almanya, Belçika, Avusturya, Hollanda, İngiltere ve İtalya Alüminyumdan sofra, mutfak ve diğer ev işlerinde kullanılan eşyalar Bulgaristan ve İsrail Kaynak: AKGÜN, C. 2005, Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi Zücaciye Sektör Çalışmasındaki verilerden derlenmiştir.

41 Yine belirtilen kaynaktaki verilere göre GTİP kodlu ürünün ihracatının %87,6'sı ve GTİP kodlu iki ürüne aittir kodlu camdan kavanoz ve kaplar, konserve kavanozları, şişelerdeki en büyük ihracat kalemi ise kodlu üründür. Aynı kaynaktaki verilere göre 7323 kodlu ürünün ihracatının gerçekleştirildiği ülkeler içersinden 5 milyon dolarla İsrail dikkat çekicidir. Son olarak belirtilmesi gereken nokta en çok ihracat yapılan ülkelerin, daha önceki bölümde de belirtildiği gibi, AB ve çevre ülkeler olmasıdır. Tablo 18: 7013 GTİP Kodlu Ürünün Alt Kalemlerine Ait İhracat Miktarı ($) GTİP Kodu Ürün İhracat Miktarı Makine imali sofra ve mutfak işlerinde kullanılan cam eşyalar Diğer cam eşya Sertleştirilmiş camdan bardaklar Dekorlanmış bardaklar kaynak: AKUÜiN, u. ZUUD, uış Ticaret şubesi Araştırma servisi zuccacıye sektör Çalışmasındaki verilerden derlenmiştir. Züccaciye sektörüne ait ihracat içerisinde en büyük paya sahip olan 7013 kodlu ürünün 2004 yılı ihracat miktarları tabloda görüldüğü gibidir GTİP kodlu ürünün alt kalemlerinin ihracatına bakılırsa toplam ihracatın %52'sinin kodlu ürüne ait olduğu görülür TÜRKİYE'DE ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İTHALATI Züccaciye sektöründe Türkiye'nin ithalatı genel olarak ihracatından düşük değerlerdedir. Cam ve seramik sanayisinde ithalat miktarlarına ayrı ayrı bakacak olursak, cam sanayisinde ithalatın daha yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 19: Türkiye Cam Ev Eşyası İthalatı (1000 $) Değişim (%) Cam Ev eşyası Toplam Kaynak: DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) 40

42 Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi Türkiye'nin cam ürünleri ve cam ev eşyası ithalatı ciddi ve birbirlerine çok yakın oranlarda artmaktadır. Toplam cam ürünleri ithalatındaki payı %10 olan cam ev eşyası ithalatının bu artış oranıyla toplam içerisindeki payını bir süre daha bu seviyede tutması beklenmektedir. Hem cam ürünleri hem de cam ev eşyası ithalatının %70'i AB ülkelerinden yapılmaktadır. AB dışında ise başta Çin olmak üzere Uzak Doğu ülkeleri ve ABD gelmektedir. 21 Züccaciye ürünleri içerisinde değerlendirebileceğimiz seramikten yapılmış sofra ve süs eşyasının toplam seramik ithalatı içerisindeki payının %27 olduğu tahmin edilmektedir. 22 Tablo 20: Türkiye Seramik Ürünleri İthalatı (Milyon $) Değer 151,7 100,2 108,7 80,9 82,1 65,1 99,4 110,9 152,6 Değişim (%) Kaynak: DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) Kriz yıllarında seramik ithalatında azalmalar olsa da genel eğilim artış yönündedir. Diğer taraftan ithalat yapılan ülkeler cam sanayisinde olduğu gibi AB ülkeleri ve Çin'dir. Türkiye züccaciye sanayi ihracatında olduğu gibi ithalatında da AB ülkeleriyle sıkı bir ticari ilişki içerisindedir, züccaciye sanayisinde ithalatın yapıldığı ülkeler sıralamasında ilk sıralarda AB ülkeleri ve gelişmiş ülkeler gelmektedir. Tablo 21: Türkiye'nin En Fazla İthalat Yaptığı Ülkeler (Milyon $,, Toplamı, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası) UlkeAdı ithalat Değeri Çin 11,5 İtalya 5,1 Belçika 4,5 Diğer Asya Ülkeleri 2,8 Almanya 2,7 Diğerleri 13,2 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Yılmaz, B. 2005, Cam, İGEME Raporu. Yılmaz, B. 2005, Seramik Sanayi., IGEME Raporu. 41

43 Tablo 22: Türkiye'nin En Fazla İthalat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Cam Sofra ve Mutfak Eşyası) Ülke Adı İthalat Değeri Fransa 16,0 Endonezya 10,7 Çin 10,3 ispanya 5,8 italya 5,7 Diğerleri 24,7 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Züccaciye ürünleri ticaretinde büyük bir paya sahip olan 3924 ve 7013 kodlu ürünlere ait Türkiye'nin en çok ithalat yaptığı ülkelerin değerlerinin yılları toplamı yukarıdaki tabloda verilmiştir. Bu ürünlerde Türkiye'nin büyük miktarlarda ithalatı görülmemektedir. Yalnız burada dikkat çekici nokta Çin'in durumudur. Plastik Sofra ve Mutfak Eşyalarının %30'u Çin'den ithal edilmektedir. Cam Sofra ve Mutfak Eşyaları için de bu kadar yüksek oranda olmamakla beraber Çin'in oynadığı rol büyüktür. Çin dışında en çok ithalat yapılan ülkeler ise AB ve Uzak Doğu ülkeleridir ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA TÜRKİYE'NİN ZÜCCACİYE İTHALATI Burada Türkiye'nin züccaciye ürünleri ithalat miktarından çok, ithalat yapılan ülke önem kazanmaktadır. Plastik Sofra ve Mutfak Eşyalarının %25'i, 8211 ve 8215 kodlu ürünlerin ise %88-90'ı Çin'den ithal edilmektedir. 23 Çin, bu anlamda Türkiye'nin en çok züccaciye ürünü ithalatı yaptığı ülkedir kodlu ürünün ise %89'u Fransa ve İtalya'dan ithal edilmektedir. Bunun dışında kodlu ürünün yaklaşık 21 milyon doları, kodlu porselen veya çiniden diğer sofra ve mutfak eşyalarının ithalatından kaynaklanmaktadır. Tablo 23: Seramik Züccaciye Ürünleri İthalatı (Milyon $) Sofra Eşyası 4,5 12,9 18, ,1 Süs Esvası TOPLAM Kaynak: DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) AKGÜN, C.2005, Züccaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 42

44 Ürün GTİP Kodu Ürün Adı Tablo 24: Züccaciye Sanayi Ürünleri İthalatı ($) İhracat Miktarı En Fazla İhracat Edilen Ülkeler 3924 Plastikten sofra ve mutfak eşyaları Çin, İtalya ve Belçika 6911 Porselen veya çiniden sofra ve mutfak eşyaları Polonya, Almanya, Malezya ve Endonezya'dır Seramikten sofra ve mutfak eşyaları Endonezya ve Rusya 7010 Camdan kavanoz ve kaplar, konserve kavanozları, şişeler 7013 Sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzer işler için cam eşya İtalya, Hindistan ve Fransa Alüminyumdan sofra, mutfak ve diğer ev işlerinde kullanılan eşyalar Fransa ve İtalya 8211 Adi metallerden sofra ve mutfak bıçakları Çin 8215 Adi metallerden kaşıklar, çatallar, kepçeler, balık bıçakları, şeker maşaları ve benzeri sofra ve mutfak eşyaları Çin Kaynak: AKGÜN, C. 2005, Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi Zücaciye Sektör Çalışması'ndaki verilerden derlenmiştir.

45 7. CİNDE SEKTÖRÜN DURUMU 7.1. CİNDE ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İHRACATI Çin sahip olduğu ucuz işgücü ve kaynaklarıyla züccaciye sanayisinde de dünya genelinde maliyet ve fiyat tabanlı rekabeti artırmıştır. Her ne kadar Çin ürünleri, kalite gerektiren züccaciye sanayi ürünlerinde pek ciddi boyutlara ulaşmasa da züccaciye sanayinde büyüme sürecinde olan ülkeler için bir tehdit oluşturmaktadır. Tablo 25: Çinin En Fazla İhracat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası) Ülke Adı İhracat Değeri ABD Hong Kong 435 Japonya 400 ingiltere 149 Almanya 120 Diğerleri Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Tablo 26: Çin'in En Fazla İhracat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Canı Sofra ve Mutfak Eşyası) Ülke Adı İhracat değeri ABD 422 Japonya 89 Almanya 75 İngiltere 74 Hong Kong 70 Diğerleri 681 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Züccaciye sektörünün büyük iki alt kalemi olan "Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası" ve "Cam Sofra ve Mutfak Eşyası" ürünlerde, Çin'in en çok ihracat yaptığı ülkeler yukarıdaki tablolarda verilmiştir. Çin'in bu ürünleri en fazla ihraç ettiği ülke ABD'dir. Ekonomisi son derece büyük olan ABD, diğer 44

46 ülkelerle arayı oldukça açmıştır. ABD, Çin'in züccaciye ihracatında çok büyük bir paya sahiptir. Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası ithalatının %36'smı ABD'ye gerçekleştiren Çin, Cam Sofra ve Mutfak Eşyasının %29'unu yine ABD'ye satmaktadır. ABD'den sonra ise Çin'in bölge pazarları olan Hong Kong ve Japonya'ya yüksek miktarda ihracatı söz konusudur. Bunların dışında ise Çin'in ucuz ürünlerine rağbet eden gelişmiş ülkeler Çin'den en fazla ihracat yapan ülkeler arasındadırlar CİNDE ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İTHALATI Tablo 27: Çin'in En Fazla İthalat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, Toplamı, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyası) Ülke Adı İthalat Değeri Hong Kong 17 Diğer Asya Ülkeleri 10 Japonya 9 ABD 7,5 Serbest Bölgeler 7,2 Diğerleri 19 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Tablo 28: Çin'in En Fazla İthalat Yaptığı Ülkeler (Milyon $, toplamı, Cam sofra ve Mutfak Eşyası) UlkeAdı ithalat Değeri Almanya 25,6 Japonya 16,9 Diğer Asya Ülkeleri 16,9 Tayland 11,5 Fransa 11,2 Diğerleri 47,3 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) 45

47 Çin'in züccaciye sektöründeki ithalat miktarı ihracatına göre oldukça düşüktür. Tabloya göre Çin, genelde bölge ülkelerinden ihtiyaç duyduğu züccaciye ürünlerini ithal etmektedir. Bu anlamda Japonya ve Çin'e komşu ülkelerin Çin'in züccaciye ithalatındaki paylan büyüktür. Çin toplam ithalatının, Plastik Sofra ve Mutfak Eşyasında %51'ini, Cam Sofra ve Mutfak Eşyasında %35'ini Japonya ve diğer Asya ülkelerinden gerçekleştirmektedir. Burada Çin'in en çok züccaciye ürünü ihraç ettiği ülke olan ABD'den neredeyse hiç ithalat yapmaması, ABD'nin genel itibariyle züccaciye sektöründe ithalatçı bir ülke olmasından kaynaklanmaktadır. Plastik Sofra ve Mutfak Eşyasında pek olmasa da Cam Sofra ve Mutfak Eşyasını AB ülkelerinden ithal etmektedir. 8. TÜRKİYE-ÇİN ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ İHRACAT ve İTHALAT KARŞILAŞTIRMALARI Grafik 7: Yıllar Bazında Türkiye-Çin İhracat Karşılaştırması (Milyon $) Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) yılları arasındaki Çin ve Türkiye'nin züccaciye sanayi ihracatlarının karşılaştırıldığı yukarıdaki grafikte de görüleceği gibi Çin dünya züccaciye ihracatında ciddi bir paya sahipken Türkiye'nin neredeyse hiç payı yoktur yılı dünya züccaciye sanayi ihracatında Çin pazardan %24'e yakın bir pay almışken bu oran Türkiye için %2 seviyesindedir. Bu dönemde her iki ülke de ihracat miktarlarını artırsalar da Çin'in kaydettiği artış daha fazla göze çarpmaktadır. Çin, yıllan arasında ihracatını %145 artırarak adeta 46

48 züccaciye sektöründe bir patlama yapmıştır. Aynı dönemde Türkiye ise züccaciye ihracatında %106 büyümesine karşın değer olarak Çin'in çok altındadır. Grafik 8: Dünya Züccaciye İhracatında Türkiye ve Çin'in Payları Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Çin, 2001 yılında Dünya Ticaret Örgütü'ne üye olduktan sonra azalan vergi oranlarıyla birlikte züccaciye sanayisinde hızlı bir şekilde ilerlemiş ve 2004 yılı itibariyle pazarın %24'üne hâkim duruma gelmiştir. Çin'in ilerde bu sektörde daha da büyümesi beklenmektedir. Türkiye ekonomisi, yakın tarihteki dalgalanmaların ardından sahip olduğu potansiyelle bir büyüme trendine girmiştir. Bu gelişmeyle dünya züccaciye sanayi pazarındaki oranını %3'e yakın bir orana çıkarmıştır. Grafik 9: Yıllar Bazında Türkiye-Çin İthalat Karşılaştırması (Milyon $) Çin Türkiye Dünya Toplamı Li 2002 E n 2004 Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) 47

49 Çin ve Türkiye'nin yılları arasında züccaciye sanayisine ait ithalat miktarları yukarıdaki grafikte verilmiştir. Görüldüğü gibi Çin'in züccaciye sanayi ithalatı son yıllarda sürekli artmaktadır. Aynı durum Türkiye için de geçerlidir. Çin, bu dönemde züccaciye ithalatını %50 artırmışken Türkiye %111 oranında artırmıştır. Grafik 10: Çin İthalat-İhracat Karşılaştırması (Milyon $) " ı.ooo- o İthalat İhracat Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Çin, ithalatını 2002 yılından 2004 yılma kadar %50 oranında artırmış ve 2004 yılında 200 milyon doları aşmayan miktarda züccaciye sanayi ürünleri ithalatı gerçekleştirmiştir. Aynı dönemde Çin, ihracatını ise %145'i aşan oranda artırmıştır yılı itibariyle 7,5 milyar dolan aşan miktarda züccaciye ihracatı gerçekleştirmiştir. Gerek ihracat miktarının fazla olması gerekse ihracatının artış oranının ithalattan fazla olması nedeniyle her geçen yıl züccaciye sanayi sektöründe dış ticaret fazlası veren bir ülke olan Çin'in sektörden elde ettiği kar hızlı bir biçimde artmaktadır. Durumun orta vadede de aynı olması beklenmektedir. Çünkü Çin, son dönemde züccaciye sektöründe çok büyük atılımlar gerçeueştirmiştir yılındaki fazla miktarını 2003 yılında artıran Çin 2004 yılında daha büyük bir dış ticaret fazlası elde etmiştir yılında 2,9 milyar dolar fazla elde eden Çin, 2004 yılında fazlasını %150 artışla 7,3 milyar dolara çıkarmıştır. 48

50 Grafik 11: Türkiye İthalat-İhracat Karşılaştırması (Milyon $) ıoo- o ithalat İhracat Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Türkiye'nin arası züccaciye sanayisine ilişkin ithalat ve ihracat miktarlarının verildiği grafikte ilk dikkat edilmesi gereken husus, Türkiye'nin züccaciye sanayisinden dış ticaret fazlası elde ettiğidir. Burada Çin'de görülen dış ticaret fazlasıyla kıyaslanamayacak kadar küçük bir dış ticaret fazlası söz konusudur yılları arasında Türkiye'nin ithalatı % 111, ihracatı ise %106 oranında artmaktadır. Bu artış oranlarıyla fazlanın yavaş yavaş azalması beklenmektedir yılında 223 milyon dolar fazla veren Türkiye, 2004 yılında 456 milyon dolar fazla vermiştir. 49

51 Grafik 12: Ülkelerin İhracat/İthalat Oranları Karşılaştırması 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 I 0,00 Çin Türkiye Hong Kong İtalya Fransa Almanya ABD Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Katma değer sağlayan sektörler, dış ticaret fazlasına göre belirlenir. İhracatın ithalata oranı bu konuda iyi bir göstergedir ve her ülkenin kendi güç dengesi içinde değerlendirilmesi imkanını tanır. Buna göre ithalatının 35 katın üstünde ihracat gerçekleştiren Çin hem bu sektörden en fazla katma değeri sağlamakta hem de züccaciye sektöründe büyük bir rekabet avantajı elde etmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da ihracat/ithalat oranında Çin'in diğer ülkelere oldukça büyük bir fark attığıdır. Çin bu oranla diğer ülkelerle kıyaslanamayacak oranda rekabet üstünlüğüne sahiptir. Çin'in züccaciye ihracat miktarının da büyük olması Çin'in gücüne güç katmaktadır. Çin'i sırasıyla 3,73 ihracat/ithalat oranıyla Türkiye, 1,17 ile Hong Kong, 0,77 ile İtalya takip etmektedir. Şimdiye kadar ABD hariç adı geçen ülkeler, ihracat/ithalat oranlarından da anlaşılacağı üzere züccaciye sanayinde fazla vermektedirler. Grafikte, bu ülkeler dışında görülen diğer ülkeler ise görüldüğü üzere züccaciye dış ticaretinde açık vermektedirler. 50

52 9. TÜRKİYE-ÇİN ZÜCCACİYE SANAYİ SEKTÖRÜ İHRACAT ve İTHALAT TAHMİNLERİ Tablo 29: Ülkelerin İhracat Tahminleri (Milyon $) İhracat-Mevcut Sıralama Değişim (%) Çin Fransa Almanya italya Hong Kong ABD İngiltere İspanya Türkiye Japonya Kanada Dünya Toplamı Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Tablo 30: Ülkelerin İhracat Alanında Tahmini Pazar Payları (%) * İhracat-Mevcut Sıralama Çin Fransa Almanya italya Hong Kong ABD ingiltere ispanya Türkiye Japonya Kanada

53 Grafik 13: Dünya Züccaciye Sanayi İhracatında Önde Gelen Ülkelerin İhracat Miktarları Tahminleri (Milyon $) Fransa Almanya İtalya 2006 H 2008 D2010 Hong Kong ABD İngiltere İspanya Türkiye Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) 2000 yılından sonra, dünya züccaciye sanayi ticaretini etkileyen unsurların aynı şekilde devam edeceği varsay ılırsa, 2010 yılında durumun ne olacağının tahminini amaçlayan bir trend analizi ve trend tahmini yapılmıştır. Trend tahminlerinde bütün dahili ve harici etkilerin aynı şekilde devam edeceği varsayılarak işlem yapılmıştır. Bu analizlerde, pazarın doyması, uluslararası ekonomik ve siyasi kriz, yeni teknolojilerin üretim yönü ve yerini aniden değiştirmesi gibi muhtemel etkenler göz ardı edilmiştir. İlk olarak; Çin'in şu an olduğu gibi gelecekte de züccaciye sanayisi ihracatında ilk sırada yer alacağı söylenebilir. Dünya züccaciye sanayi ihracatının %41 büyüyeceği döneminde Çin, %73 oranıyla dünya ortalamasının da üzerinde bir büyümeye sahip olacaktır. Fransa, züccaciye sanayisinde bu dönemde %61 büyüme göstererek 2004 yılı sıralamasında Almanya'nın önündeyken 2006 yılından itibaren Almanya tarafından geçilecektir. Züccaciye ihracatında bir diğer önemli ülke ise Almanya'dır. Almanya'nın bu dönemde %74 ile dünya ortalamasının üzerinde bir büyüme gerçekleştirmesi ve yukarıda da bahsedildiği gibi ihracatta 2006 yılından itibaren Fransa'yı geçmesi de beklenmektedir. Bunun dışında sektörde önde gelen ülkeler sıralamasında pek bir değişiklik olması beklenmemektedir. 52

54 Yukarıda adı geçen ülkeler zaten bu sektörde önde gelen ve gelişmiş ülkeler olduklarından, bu ülkelerin büyümesinden çok sektöre yeni giren ve ekonomileri gelişmekte olan ülkelere dikkat edilmelidir. Bulardan en dikkat çekeni Çin'dir. Çin'in aldığı yatırımlar ve sektörün mevcut potansiyeli sayesinde bu dönemde %73 oranında büyümesi beklenmektedir. Çin bu büyüme oranıyla 2010 yılında da züccaciye sektörü ihracatında dünya lideri olacaktır. Diğer taraftan, Çin kadar büyük yatırımlar almasa da Türkiye de bu dönemde züccaciye sanayi ihracatını %66 oranında artıracaktır. Tablo 31: Ülkelerin İthalat Tahminleri (Milyon $) İthalat-Mevcut Sıralama Değişim (%) ABD Almanya Fransa İngiltere Kanada Japonya Hong Kong İspanya İtalya Çin Türkiye Dünya Toplamı Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Tablo 32: Ülkelerin İthalat Alanında Tahmini Pazar Payları (%) İthalat-Mevcut Sıralama ABD Almanya Fransa İngiltere Kanada Japonya Hong Kong İspanya italya Çin Türkiye

55 Grafik 14: Dünya Züccaciye Sanayi İthalatında Önde Gelen Ülkelerin İthalat Miktarları (Milyon $) ABD Almanya Fransa İngiltere Kanada Japonya E 2006 H Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Züccaciye sanayi ithalatının ülkelere göre gelecek yıllardaki tahmini değerlerinin yer aldığı tablo ve grafik yukarıda verilmiştir. Burada en çok züccaciye sanayi ürünü ithal eden ülkenin bugün de olduğu gibi ABD olacağı tahmin edilmiştir. ABD'nin bu dönemde züccaciye sanayi ithalatı %15 oranında artış gösterecektir. Bu artış oranıyla ABD'nin, dünya züccaciye sanayi ithalatı artış oranı olan %37'nin altında bir büyüme gerçekleştirmesi öngörülmektedir. Gelecekte yine bugün olduğu gibi Almanya'nın ikinci olması beklenmektedir. Yalnız Almanya, ABD'den farklı olarak %51 ithalat artışıyla dünya ortalamasının üzerinde bir gelişme kaydedecektir. Göze çarpan diğer bir gelişme de Fransa'da gözlenmektedir. Fransa'nın bu dönemde züccaciye sanayi ithalatı %43 oranında artacaktır. Fransa da bu oranıyla Almanya gibi dünya ortalamasının üzerinde bir büyüme gösterecektir. Diğer taraftan gelişmiş ülkelerde görülen züccaciye sanayi ithalatı artışından farklı olarak gelişmekte olan ülkelerde de züccaciye ithalatında artış meydana gelecektir. Çin bu dönemde %51 oranında ithalat artışı gerçekleştirecektir. Bu oranla Çin, dünya ortalamasının üzerinde bir büyüme gösterecektir. Aynı 54

56 biçimde bu dönemde Türkiye'nin züccaciye sanayi ürünleri ithalatı da %70 gibi dünya ortalamasının oldukça üzerinde bir artış gösterecektir. Artış oranları her ne kadar yüksek olsa da iki ülke züccaciye ithalat miktarları düşük olduğundan bu artışlar çok yüksek değerlere tekabül etmemektedir. Grafik 15: Türkiye Züccaciye Ihracat-Ithalat Tahminleri Karşılaştırması (Milyon $) " m İthalat Tahminleri S İhracat Tahminleri Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) Türkiye'de döneminde de dış ticaret fazlası verecek olan züccaciye sektöründe ivme düşse de büyüme devam edecektir. Türkiye'de 2006 yılında ithalatın 3,5 katı kadar ihracat yapılırken 2010 yılma kadar olan süreçte bu oranda önemli bir değişim yaşanmayacaktır. Diğer taraftan açık miktarına bakıldığında durumun ne kadar önemli olduğu daha iyi görülecektir. Yine 2006 yılında 700 milyon dolar fazla olacakken 2010 yılında bu fazlanın 1,2 milyar dolara çıkması beklenmektedir. 55

57 Grafik 16: Türkiye Züccaciye İhracat ve İthalatının Yılları için Karşılaştırılması (Milyon $) İthalat Tahminleri İhracat Tahminleri Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) yıllan ithalat ve ihracat miktarlarının verildiği grafiğe göre Türkiye'nin züccaciye ürünleri ticaretinde çok büyük bir ticaret fazlası artışı görülmektedir. Çünkü mevcut durumun devamı halinde Türkiye'nin züccaciye ihracatının büyük bir genişleme göstereceği öngörülmektedir. Grafik 17: Çin Züccaciye İhracat-İthalat Tahminleri Karşılaştırması (Milyon $) Kaynak: UNSD (Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü) 56

58 10. SAHA ARAŞTIRMALARI Çin mallarının Türk ve Dünya piyasasına girmesinin ardından yaşanan değişimleri tespit etmek için bir saha araştırması tasarlanmıştır. Bu saha araştırması, Türk Züccaciye sektörünün, Çin Mallarından ne şekilde etkilendiğini ortaya koymaya yönelik bilimsel bir çalışmadır. Anket soruları, literatürde, basm-yaym organlarında ve sektör temsilcileriyle yapılan yüz yüze mülakatlarda ortaya çıktığı öne sürülen etkileri içermektedir. Anket formunun ilk kısmı tanımlayıcı özelliklerin sorulduğu (firmanın üretici mi-toptancı mı-perakendeci mi olduğu, eğer üreticiyse ne kadarını kendisinin ürettiği, çalışan sayısı, ihracat yapıp yapmadıkları, yapıyorlarsa bu ihracatın hangi ülkelere olduğu ve Çin'den ithalat yapıp yapmadıkları) bölümdür. Bu bölümdeki ölçümler çoğunlukla kategorik olarak yapılmış ve ilgili analizlerde parametrik olmayan yöntemler tercih edilmiştir. Birtakım sorular oranlı olarak (çalışan sayısı, ihracat tutarı) sorulmuş olmasına rağmen verilen cevaplar yetersiz olduğundan parametrik yöntemler (örneğin varyans analizi) uygulamak mümkün olmamıştır. İkinci bölümde ise, Çin mallarının piyasalara girmesinin ardından hangi olumsuz tesirleri (işçi sayısında azalma, yerli ve yabancı piyasadaki pazar kayıpları, karlılık, müşteri sayısı, kapasite kullanım oranı ve ciro kayıpları) yaşadıkları sorulmuştur. Bu bölümdeki ölçümler aslında aralıklı olarak ölçülmesine rağmen, aralıkların eşit olmamasından dolayı, analizlerde parametrik olmayan yöntemler kullanılmıştır. Üçüncü bölüm işletmelerin izledikleri farklı stratejilerin, Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra ne şekilde değiştiğini araştırmaya yöneliktir. Bu bölümde katılımcılara, düşük maliyete, kaliteye, müşteri tatminine, teknolojiye, tasarıma, emsalsizliğe, ambalajlamaya, modayı takibe, hızlı cevap vermeye, imaj ve güven sağlamaya odaklanma konularında Çin mallarından önce ve sonraki durumlarının ne olduğu sorulmuştur. Ölçümler aralıklı olarak yapılmıştır. Katılımcılardan ifadelere kesinlikle katılıyorum-kesinlikle katılmıyorum arasındaki 5 şıktan birini işaretlemeleri istenmiştir. İstatistiksel analizlerde parametrik yöntemler kullanılmıştır. Dördüncü bölümde cevaplayıcılara Çin ve benzeri düşük maliyetle üretim yapabilen ülkelerle işbirliği ve rekabetin ne şekilde olması gerektiğiyle ilgili kanaatleri sorulmuştur. Bu bölümün devamında işbirliği alanlarının ne olması 57

59 gerektiği ve bu konuda devletten ne bekledikleri sorulmuştur. Katılımcılardan, ifadeler hakkındaki kanaatlerini kesinlikle katılıyorum-kesinlikle katılmıyorum arasındaki 5 şıktan birini işaretleyerek belirtmeleri istenmiştir. İstatistiksel analizlerde parametrik yöntemler kullanılmıştır. Anket uygulama ve araştırma yöntemleri konusunda deneyimli, üniversite mezunu veya öğrencisi 15 anketör seçilmiş, bu anket hakkında eğitime tabi tutulduktan sonra anket için belirli bölgelere yönlendirilmişlerdir. Züccaciye sektörü içindeki bütün kesimlerin örnekleme katılabilmesi için tabakalı örneklem alma yöntemi kullanılmıştır. Bu sayede züccaciye sektöründe faaliyet gösteren tüm firmalar örnekleme dâhil edilebilmiş, görüş ve durumlarının sonuçlara yansıması sağlanmıştır. Analiz metodu olarak ortalama alma ve frekans dağılımları gibi standart metotların yanı sıra, bu sonuçların istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını sınamak için parametrik olmayan ölçümlerde Ki-kare, parametrik ölçümlerde ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır VARYANS ANALİZLERİ Çin Mallarının Piyasaya Girmesinden Sonra İzlenen Şirket Stratejilerindeki Değişimler ve Bu Değişimlerin İstatistiksel Olarak Anlamlılığı Çin mallarının piyasalara önemli etkilerinden biri, işletmelerin stratejilerini değiştirmesine yol açmasıdır. Bunun tespit edilmesi amacıyla, Çin mallarının piyasalara girmesinden önceki ve sonraki durumlar arasındaki varyans farkları saptanmış ve bunların anlamlılıkları test edilmiştir. 58

60 Ortalama Standart Sapma Anlamlılık Düşük Once 3,67 0,70 Fiyata Sonra 3,02 0,77 0,00 Odaklanma Toplam 3,35 0,80 Kaliteye Önce 2,86 0,85 Odaklanma Sonra 3,27 0,96 0,00 Toplam 3,06 0,93 Müşteri Önce 3,65 1,00 Tatminine Sonra 3,48 1,07 0,11 Odaklanma Toplam 3,56 1,04 Teknolojiye Önce 3,36 1,05 Odaklanma Sonra 3,56 0,97 0,04 Toplam 3,46 1,01 Tasarıma Once 3,65 1,16 Odaklanma Sonra 3,67 1,02 0,85 Toplam 3,66 1,09 Emsalsizliğe Once 3,46 1,06 Odaklanma Sonra 3,46 1,01 1,00 Toplam 3,46 1,03 Ambalajlamaya Once 3,49 0,99 Odaklanma Sonra 3,69 0,98 0,04 Toplam 3,59 0,99 Modayı Once 3,49 0,99 Takibe Sonra 3,69 0,99 0,04 Odaklanma Toplam 3,59 1,00 Hızlı Cevap Önce 3,58 0,98 Vermeye Sonra 3,54 1,12 0,74 Odaklanma Toplam 3,56 1,05 İmaj ve Güven Önce 3,92 0,99 Sağlamaya Sonra 3,87 1,05 0,66 Odaklanma Toplam 3,89 1,02 59

61 Çin mallarının piyasaya girmesinden önce ve sonraki stratejilerden "Düşük Fiyata odaklanma", "Kaliteye Odaklanma", "Ambalajlamaya Odaklanma" ve "Modayı Takibe Odaklanma" da anlamlı değişiklikler olmuştur. Daha önce 5 üzerinden 3,67 olan düşük fiyata odaklanma, Çin mallan piyasaya girdikten sonra 3,02'ye düşmüştür, istatistiksel anlamlılığı yüksek olan (0,00) bu değişim, Çin mallarıyla fiyatla rekabet edemeyen firmaların diğer yöntemlere yönelmesinin bir ifadesidir. İstatistiksel anlamlığm 0,05'in rakamsal olarak altında olması, aradaki farklılaşmanın %95 ve üzeri bir güven düzeyinde olduğunu ifade etmektedir. Kaliteye odaklanma yine 5 üzerinden 2,86 iken, Çin mallan piyasaya girdikten sonra bu ortalama 3,27'ye (istatistiksel anlamlılık:0,00) yükselmiştir. Ambalajlamaya Odaklanma ve Modayı Takip konusunda da önce ve sonraki durumlar arasında anlamlı sayılacak (0,04) bir değişim olmuştur. Stratejiler için ortalama değerleri her ikisi içinde 3,49'dan 3,69'a çıkmıştır, züccaciye sektöründe sunum şeklinin ve yenilikleri takip etmenin önemi anlaşılmış ve stratejilerde bu yöne kayma başlamıştır. Müşteri Tatminine Odaklanma, Teknolojiye Odaklanma, Tasanma Odaklanma, Emsalsizliğe Odaklanma, Hızlı Cevap vermeye odaklanma, İmaj ve Güven sağlamaya odaklanma stratejilerinin arasında bir farklılaşma görülse de bu farklar %66 istatistiksel olarak anlamlı değildir. Öncelikli farklılaşma Düşük Fiyata Odaklanma, Kaliteye Odaklanma, Ambalajlamaya Odaklanma ve Modayı Takibe Odaklanma stratejilerinde olmuştur. Çin, Hindistan, Pakistan, Vietnam gibi Ülkelerle Rekabet ve İşbirliği Konusunda İzlenmesi Gereken Stratejiler Konusunda Züccaciye Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmaların Görüşleri ve İstatistiksel Anlamlılıkları Çin ve diğer düşük maliyetle üretim yapabilen ülkelerle rekabet ve işbirliği konusunda züccaciye sektörü temsilcilerinin kanaatleri alınmış ve istatistiksel anlamlılıkları ortaya konmuştur. 60

62 Ortalama Standart Anlamlılık Sapma Üretici 1,23 0,62 Toptancı 1,31 0,69 Perakendeci 1,22 0,52 Maliyet Uretici-Toptancı 1,48 0,81 0,45 Düşürme Uretici-Perakendeci 1,45 0,69 Toptancı-Perakendeci 1,44 0,67 Toplam 1,33 0,65 Üretici 3,81 0,75 Ulaşım ve Toptancı ' 3,77 0,75 Dağıtım Perakendeci 3,96 0,67 Yeteneklerini Uretici-Toptancı 3,76 0,83 0,81 Artırma Uretici-Perakendeci 3,73 0,65 Toptancı-Perakendeci 3,86 0,64 Toplam 3,83 0,71 Üretici 3,10 0,47 Toptancı 3,23 0,66 Perakendeci 3,09 0,42 Ortak AR-GE Uretici-Toptancı 3,29 0,56 0,42 Projeleri Uretici-Perakendeci 3,09 0,54 Toptancı-Perakendeci 3,02 0,51 Toplam 3,13 0,53 Üretici 4,58 0,67 Toptancı 4,44 0,82 Müşteriye Perakendeci 4,71 0,59 Özgün Uretici-Toptancı 4,33 0,86 0,30 Tasarım Uretici-Perakendeci 4,36 0,81 Toptancı-Perakendeci 4,42 0,82 Toplam 4,50 0,76 Üretici 3,90 0,79 Toptancı 4,10 0,69 Pazarlama Perakendeci 3,98 0,58 İmkanlarını Uretici-Toptancı 4,05 0,67 0,35 Geliştirme Uretici-Perakendeci 4,18 0,60 Toptancı-Perakendeci 4,21 0,67 Toplam 4,07 0,67 61

63 Çin, Hindistan, Pakistan, Vietnam gibi işçiliğin düşük ve yatırımın teşvik edildiği ülkelerle rekabet ve işbirliğinin hangi yöntemlerle yapılması gerektiği konusundaki görüşler ortalamaları bazında sıralanırsa; "Müşteriye Özgün Tasarım Geliştirme" (4,50), "Pazarlama İmkanlarını Geliştirme" (4,07), "Ulaşım ve Dağıtım Yeteneklerini Gehştirme" (3,73), "Ortak AR-GE Projeleri Geliştirme" (3,13) ve "Maliyet Düşürme" (1,33) şeklinde bir dağılım karşımıza çıkar. Maliyetleri düşürmenin bir rekabet yöntemi olmadığı düşünülmektedir. Üreticiler en büyük önemi Müşteriye Özgün Tasarım Geliştirmeye yermişlerdir. Üreticilerin diğer bir önem verdikleri konu ise Pazarlama İmkanlarını Geliştirmedir. Toptancılar ve perakendeciler de üreticilerle aynı rekabet stratejilerini kendileri için uygun bulduklarını belirtmişlerdir. Bunlar dışında kalan diğer işletmelerin de benzer eğilimlerde oldukları anket değerlendirmelerimizin sonucunda açığa çıkan diğer sonuçlar arasındadır. Çin, Hindistan, Pakistan, Vietnam gibi Ülkelerle Rekabet ve İşbirliği İçin Devletten Beklentiler Konusunda Züccaciye Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmaların Görüşleri ve İstatistiksel Anlamlılıkları Çin ve diğer düşük maliyetle üretim yapabilen ülkelerle rekabet ve işbirliği konusunda devletten beklenenler hususunda züccaciye sektörü temsilcilerinin kanaatleri alınmış ve istatistiksel anlamlılıkları ortaya konmuştur. Ortalama Standart Sapma Anlamlılık Enerji, Üretici 1,87 1,09 İşçilik ve Toptancı 1,79 0,97 Vergi Perakendeci 1,82 0,91 Maliyetleri Uretici-Toptancı 1,71 1,06 0,91 indirilmeli Uretici-Perakendeci 1,64 0,81 Toptancı-Perakendeci 1,63 1,11 Toplam 1,76 1,00 Üretici 2,97 1,28 Toptancı 2,40 1,23 Özel Perakendeci 2,70 1,39 işletme Uretici-Toptancı 2,33 1,20 0,14 Kredisi Uretici-Perakendeci 3,09 1,45 Toptancı-Perakendeci Toplam 2,58 1,28 62

64 Ortalama Standart Sapma Anlamlılık Pazarlama Üretici 3,74 0,68 İmkanları Toptancı 3,83 0,63 Geliştirilmeli Perakendeci 3,73 0,78 ve Sadece Üretici-Toptancı 3,86 0,85 Türk Ürünleri Uretici-Perakendeci 3,64 0,67 0,93 Satan Toptancı-Perakendeci 3,83 0,76 Mağazalar Toplam 3,79 0,72 Üretici 3,84 0,97 İhtisas Toptancı. 3,54 0,85 Gümrükleri Perakendeci 3,84 0,95 Açılmalı ve Üretici-Toptancı 3,86 0,96 0,19 Yaygınlaştı Uretici-Perakendeci 3,91 0,94 rılmalı Toptancı-Perakendeci 3,47 0,80 Toplam 3,69 0,91 Üretici 4,26 0,51 Toptancı 4,19 0,40 Perakendeci 4,13 0,40 Gümrük Üretici-Toptancı 4,10 0,30 0,52 Denetimleri Uretici-Perakendeci 4,00 0,63 Toptancı-Perakendeci 4,21 0,47 Toplam 4,17 0,44 İthal Üretici 4,68 0,48 Mallarda Toptancı 4,79 0,41 Standartların Perakendeci 4,80 0,40 Belirlenmesi Üretici-Toptancı 4,60 0,50 0,52 ve Etkin Uretici-Perakendeci 4,73 0,47 Uygulanması Toptancı-Perakendeci 4,72 0,45 Toplam 4,74 0,44 63

65 Züccaciye sektöründe devletten beklenenlerin hiçbirinde üretici, perakendeci ve toptancılar arasında anlamlı bir farklılaşma yoktur. Ancak verilen yanıtların ortalamasına göre sıralama yaptığımızda bu beklentilerin başında "İthal Mallarda Standartların Belirlenmesi ve Etkin Uygulanması" gelmektedir (4,74). Bunun hemen arkasından ise Gümrük Denetimlerinin artırılması gelmektedir (4,17). En son sırada ise Enerji, İşçilik ve Vergi Maliyetlerinin İndirilmesi gelmektedir. Üreticilerin en önemli beklentileri, İthal Mallarda Standartların Belirlenmesi ve Etkin Uygulanması ile Gümrük Denetimlerinin artırılmasıdır. En son sırada gelen talepleri ise Enerji, İşçilik ve Vergi Maliyetlerinin indirilmesidir. Toptancıların ve perakendecilerin ortalamaları daha yüksek olmakla beraber üreticilerle aynı beklentiler içerisinde olduğunu söyleyebiliriz. 64

66 10.2. ÇAPRAZ TABLOLAR Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra işçi sayısındaki değişimle üretici-toptancı-perakendeci olma arasındaki ilişki Bu bölümde işletmenin üretici, toptancı ve perakendeci olmalarıyla Çin mallarının piyasaya girmesinden etkilenmeleri arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. Çin malları piyasaya girdikten sonra işçi sayısı (%) Büyük azalma oldu. Biraz azalma oldu. Pek değişme olmadı. Toplam Üretici 12,90 61,29 25,81 100,00 Toptancı 0,00 27,66 72,34 100,00 Perakendeci 0,00 13,33 86,67 100,00 İşletme Türü Üretici- Toptancı 5,00 30,00 65,00 100,00 Üretici- Perakendeci 18,18 27,27 54,55 100,00 Toptancı-Perakendeci 0,00 39,53 60,47 100,00 Toplam 3,54 32,32 64,14 100,00 Züccaciye sektöründe üreticilerin büyük bir kısmı, Çin malları piyasaya girdikten sonra işçi sayılarında pek bir değişme olmadığını veya biraz (%10-40) azalma olduğunu belirtmişlerdir. Toptancıların ise %72,34'ü pek değişme olmadığını %27,66'sı da biraz azalma olduğunu belirtmişlerdir. Perakendeci olanlarda da cevaplar pek farklı gözükmese de bir miktar azalma olduğunu ifade edenler mevcuttur. Toptancılar ve perakendeciler arasında işçi sayılarında büyük bir azalma olduğunu belirten olmamıştır. İstatistiksel olarak anlamlı (Pearson ki-kare: 0,00) olan bu dağılımdan Çin mallarının en çok üreticilerin ve üretici-perakendecilerin işçi sayılarını azalttığını, bunu perakendecilerin izlediğini ve en az etkilenen grubun ise toptancılar ve toptancı-perakendeciler olduğu sonucuna varılmaktadır. Üretici-toptancı-perakendeci ayrımı yapmaksızın sektör genelini incelediğimizde, züccaciye sektörünün %64,14'ü "işçi sayımızda pek bir değişme olmadı", %32,32'si "biraz azalma oldu" ve yalnızca %3,54'ü "%40'tan daha büyük azalma oldu" demişlerdir. 65

67 Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra yerli piyasadaki pazar paylarmdaki değişimle üretici-toptancı-perakendeci olma arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra yerli piyasadaki pazar payı (%) %40'dan % Pek büyük arası bir azalma azalma değişme oldu. oldu. olmadı. Toplam Üretici 25,81 45,16 29,03 100,00 Toptancı 34,04 36,17 29,79 100,00 Perakendeci 31,11 37,78 31,11 100,00 İşletme Türü Üretici- Toptancı 40,00 35,00 25,00 100,00 Üretici- Perakendeci 36,36 27,27 36,36 100,00 Toptancı-Perakendeci 41,86 25,58 32,56 100,00 Toplam 34,85 34,85 30,30 100,00 Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra yerli piyasadaki pazar payını açısından en fazla kayba uğrayan gruplar üreticiler, üretici-toptancılar ve toptancılar olarak öne çıkmaktadır. Üreticilerin %25,81'i yerli piyasadaki pazar paylarının %40'dan daha fazla azaldığını ifade etmişlerdir. % arası azalma olduğunu söyleyenlerin oranı ise %45,16'dır. Yerli piyasadaki pazar paylarında pek bir değişiklik olmayanların oranı da %29,03'tür. Yerli piyasadaki pazar paylarında üreticilerin ardından en fazla kayba uğrayan grup olan üreticiperakendecilerde pazar paylarında %40'tan daha fazla azalma olduğunu belirtenlerin oranı %36,36'dır. Üretici-perakendecilerde, % arası bir azalma olduğunu belirtenlerin oranı %27,27'dir. Toptancıların %34,04'ü pazar paylarında %40'tan daha fazla bir azalma olduğunu beyan etmişlerdir. Biraz azalma oldu diyenlerle pek bir değişme olmadı diyenlerin oranlan ise sırasıyla %36,17 ve %29,79'dur. Hem toptancı hem de perakendeci olanların %41,86'sı %40'dan büyük azalma olduğunu belirtmişlerdir. Sektör genelinde ise "çok azalma oldu", "biraz azalma oldu" ve "pek bir değişme olmadı" diyenlerin oranları yaklaşık olarak birbirine eşittir. Züccaciye sektörü üreticilerinin, perakendecilerinin ve toptancılarının hiçbiri, yerli piyasadaki pazar paylarında bir artışın olduğunu söylememişlerdir. 66

68 Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra yabancı piyasadaki pazar paylarındaki değişimle üretici-toptancı-perakendeci olma arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra yabancı piyasadaki pazar payı (%) %40'dan büyük azalma oldu. % arası azalma oldu. Pek bir değişme olmadı. Toplam Üretici 3,23 12,90 83,87 100,00 Toptancı 8,33 6,25 85,42 100,00 Perakendeci 8,89 15,56 75,56 100,00 İşletme Türü Üretici- Toptancı 10,00 25,00 65,00 100,00 Üretici- Perakendeci 9,09 27,27 63,64 100,00 Toptancı-Perakendeci 6,98 9,30 83,72 100,00 Toplam 7,54 13,07 79,40 100,00 züccaciye sektörünün geneli, üreticilerin %16'lık, toptancıların %14'lük ve perakendecilerin %23'lük kısmı hariç yabancı piyasalardaki pazar paylarında bir kayba uğramamışlardır. En fazla kayba uğrayanlar, %10? u, %40'tan daha fazla, %25'i ise % arası kayba uğrayan üretici-toptancılandır. Üreticilerin %83,87'si pek bir değişme olmadığını ifade etmişlerdir. Toptancılarda kaybımız olmadı diyenlerin oram %85,42'dir. Çin mallarının piyasaya girmesinin ardından yabancı piyasadaki pazar paymdaki değişimi ölçmeye yönelik bu testte, en az kaybı olan kesimin toptancılar olduğu açıktır. Hem toptancı hem de perakendeci olanların %16'sı kayba uğramış, kalanında ise herhangi bir kayıp olmamıştır. Sektör ortalamalarına bakıldığında pek bir değişme olmadı diyenlerin oranı %79,40'dır. % arası bir azalma oldu diyenlerin oranı %13,07, %40'tan daha büyük bir azalma oldu diyenlerin oranı %7,54'tür. Hiçbir işletme, yabancı piyasadaki pazar payında artış olduğunu belirtmemiştir. 67

69 Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra karlılıktaki değişimle üretici toptancı-perakendeci olma arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra karlılık azaldı. (%) Toplam Üretici 100,00 100,00 Toptancı 100,00 100,00 Perakendeci 100,00 100,00 İşletme Türü Üretici- Toptancı 100,00 100,00 Üretici- Perakendeci 100,00 100,00 Toptancı-Perakendeci 100,00 100,00 Toplam 100,00 100,00 Çin mallarının piyasaya girmesiyle birlikte anketimize katılan işletmeler arasında karlılığını artıran işletme olmamıştır. Tüm işletmeler Çin malları sonrasında karlılıklarının azaldığını belirtmişlerdir. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra müşteri sayısındaki değişimle üretici-toptancı-perakendeci olma arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra yabancı piyasadaki pazar payı (%) %40'dan % Pek büyük arası bir azalma azalma değişme oldu. oldu. olmadı. Toplam Üretici 4.1,94 38,71 19,35 100,00 Toptancı 37,50 33,33 29,17 100,00 Perakendeci 31,11 31,11 37,78 100,00 işletme Türü Üretici- Toptancı 30,00 35,00 35,00 100,00 Üretici- Perakendeci 36,36 36,36 27,27 100,00 Toptancı-Perakendeci 45,24 38,10 16,67 100,00 Toplam 37,37 34,85 27,78 100,00 Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra müşteri sayısında en fazla hem toptancılık hem de perakendecilik yapan işletmeler kayba uğramıştır. Bunların çok fazla müşteri kaybına uğrayanlarının oranı %45,24 ve biraz kayba uğrayanlarının oranı %38,10'dur. Müşteri sayımızda hiç değişme olmadı 68

70 diyenlerin oranı da %16,67'dir. Üreticiler, hem toptancılık hem de perakendecilik yapanlardan sonra ikinci sırada en fazla zarar görmüştür. Çok fazla zarara uğrayanların oranı yaklaşık %42, biraz zarara uğrayanların oranı yaklaşık %39 ve pek değişiklik olmadı diyenlerin oranı yaklaşık %19'dur. Sadece toptancılık ve perakendecilik yapanlar ise, müşteri sayısındaki azalma bakımından bunları takip etmektedir. Toptancılarda ve perakendecilerde müşteri sayısında değişim konusunda yaklaşık cevaplar verilmiştir. Sektör genelinde ise, en fazla oran müşteri sayısında çok fazla kayba uğrayanlara, daha sonra biraz kayba uğrayanlara ve pek değişme olmayanlara aittir. Bu oranlar sırasıyla %37,37, %34,85 ve %27,78'dir. "Müşteri sayısında artış oldu" yanıtını veren işletme olmamıştır. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra kapasite kullanım oranındaki değişimle üretici-toptancı-perakendeci olma arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra kapasite kullanım oranı azaldı. (%) Toplam Üretici 100,00 100,00 Toptancı 100,00 100,00 Perakendeci 100,00 100,00 İşletme Türü Üretici- Toptancı 100,00 100,00 Üretici- Perakendeci 100,00 100,00 Toptancı-Perakendeci 100,00 100,00 Toplam 100,00 100,00 Araştırmamıza katılan firmaların tamamı, Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra kapasite kullanım oranlarında azalma olduğunu belirtmişlerdir. 69

71 Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra cirodaki değişimle üretici toptancı-perakendeci olma arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra ciro (%) %40'dan büyük azalma oldu. % arası azalma oldu. Pek bir Toplam değişme olmadı. Üretici 25,81 64,52 9,68 100,00 Toptancı 29,17 66,67 4,17 100,00 Perakendeci 28,89 53,33 17,78 100,00 İşletme Türü Üretici- Toptancı 36,84 42,11 21,05 100,00 Üretici- Perakendeci 40,00 30,00 30,00 100,00 Toptancı-Perakendeci 20,00 60,00 20,00 100,00 Toplam 27,84 57,22 14,95 100,00 Çin mallarının piyasaya girmesinin ardından en büyük ciro kaybına toptancılar ve üreticiler uğramıştır, istatistiksel olarak 0,10 anlamlılık düzeyine sahip bu analizimizde en çok kayba uğrayanlar olarak toptancıların ve üreticilerin %40'dan fazla kayba uğradıklarını belirtenlerinin oranlan sırasıyla %29,17 ve %25,81'dir. Aynı gruplardaki işletmelerin % arasında ciro kaybına uğradıklarım belirterderinin oranlan ise %66,67 ve %64,52'dir. Diğer işletmelerin de cirolarında aynı biçimde azalmalann meydana geldiğini gördüğümüz anket sonucuna göre züccaciye sektörünün genelinde %40'dan fazla cirosunda azalma görülenlerin oranı %27,84, % arasında azalma görülenlerin oranı %57,22 ve pek bir değişme olmadığını belirtenlerin oranı ise %14,95'tir. 70

72 Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra işçi sayısındaki değişimle firmaların ihracat yapmaları ve yapmamaları arasındaki ilişki Bu bölümde, işletmelerin ihracat yapıp yapmamalanyla Çin mallarının piyasaya girmesinden etkilenmeleri arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. Çin malları piyasaya girdikten sonra işçi sayısı (%) Büyük azalma oldu. Biraz azalma oldu. Pek değişme olmadı. Toplam İhracat Yapanlar 0,00 35,00 65,00 100,00 İhracat Yapmayanlar 3,80 31,65 64,56 100,00 Toplam 3,03 32,32 64,65 100,00 Araştırmamıza katılan züccaciye ürünleri üretici, toptancı, perakendecilerinin %21'i yurtdışına ihracat yapmaktadırlar. İhracat yapanların %35'lik kısmı işçi sayılarında biraz azalma yaşarken pek değişme olmadı diyenlerin oranı %65'tir. İhracat yapmayan işletmelerin de ihracat yapanlarla aynı biçimde işçi sayılarında değişmeye maruz kaldıkları görülmektedir. Buradan da görüldüğü gibi ihracat yapan ve yapmayan işletmeler, genel olarak Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra aynı oranda etkilenmişlerdir. Son olarak belirtmek gerekirse bu analiz, züccaciye sektöründe Çin mallarının piyasaya girişinin işçi sayısında önemli bir değişikliğe yol açmadığını göstermektedir. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra yerli piyasadaki pazar payındaki değişimle firmaların ihracat yapmaları ve yapmamaları arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten son yerli piyasadaki pazar payı (%) %40'dan büyük azalma oldu. % arası azalma oldu. Pek bir değişme olmadı. ra Toplam İhracat Yapanlar 32,50 35,00 32,50 100,00 İhracat Yapmayanlar 36,08 34,81 29,11 100,00 Toplam 35,35 34,85 29,80 100,00 71

73 Yerli pazar paylarında görülen azalma yönündeki değişimlerin işletmelerin ihracat yapıp yapmadıklarına göre anlamlı bir farka sahip olmadığı yukarıda verilmiş olan anket değerlendirmesinden de görülmektedir. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra karlılıktaki değişimle firmaların ihracat yapmaları ve yapmamaları arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten son ra karlılık azaldı (%) Toplam İhracat Yapanlar 100,00 100,00 ihracat Yapmayanlar 100,00 100,00 Toplam 100,00 100,00 Çin mallarının, züccaciye ürünleri pazarına girmesiyle birlikte pazarda yer alan tüm işletmeler karlılıklarının azaldığını belirtmişlerdir. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra müşteri sayısındaki değişimle firmaların ihracat yapmaları ve yapmamaları arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra müşteri sayısı (%) %40'dan büyük azalma oldu. % arası azalma oldu. Pek bir değişme olmadı. Toplam İhracat Yapanlar 38,46 30,77 30,77 100,00 İhracat Yapmayanlar 37,74 35,22 27,04 100,00 Toplam 37,88 34,34 27,78 100,00 Firmaların ihracat yapıp yapmamaları, Çin malları piyasaya girdikten sonraki müşteri sayılarında anlamlı bir farklılaşmaya yol açmamaktadır. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra kapasite kulanım oranındaki değişimle firmaların ihracat yapmaları ve yapmamaları arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra kapasite kullanım oranı azaldı (%) Toplam ihracat Yapanlar 100,00 100,00 İhracat Yapmayanlar 100,00 100,00 Toplam 100,00 100,00 72

74 Ankete katılan firmaların tamamı, kapasite kullanım oranlarının Çin mallarının züccaciye pazarına girmesinden sonra azaldığını belirtmişlerdir. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra cirodaki değişimle firmaların ihracat yapmaları ve yapmamaları arasındaki ilişki Çin malları piyasaya girdikten sonra ciro (%) %40'dan büyük azalma oldu. % arası azalma oldu. Pek bir değişme olmadı. Toplam İhracat Yapanlar 30,00 42,50 27,50 100,00 İhracat Yapmayanlar 26,62 61,04 12,34 100,00 Toplam 27,32 57,22 15,46 100,00 Çin mallarının züccaciye pazarına girmesiyle cirosunda en büyük düşüşü ihracat yapanlar yaşamışlardır. İhracat yapanların %30'u cirolarında %40'dan fazla bir azalma yaşadıklarını belirtirken %42,5'i de % arasında bir azalma yaşadıklarını belirtmişlerdir. İhracat yapanların %27,5'inin cirolarında pek bir değişme olmadığını belirttikleri anketimize göre ihracat yapmayanların %12,34'ü de aynı beyanda bulunmuşlardır. İhracat yapmayan işletmelerin de %26,62'si %40'dan fazla, %61,04'ü de % arasında bir oranda cirolarında azalma olduğunu belirtmişlerdir. 73

75 11. TEMEL TESPİTLER VE SWOT 1. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra, stratejilerden "Düşük Fiyata Odaklanma", "Kaliteye Odaklanma", "Ambalajlamaya Odaklanma" ve "Modayı Takibe Odaklanma" da anlamlı değişiklikler olmuştur. Daha önce 5 üzerinden 3,67 olan düşük fiyata odaklanma, Çin mallan piyasaya girdikten sonra 3,02'ye düşmüştür. İstatistiksel anlamlılığı yüksek olan (0,00) bu değişim, Çin mallanyla fiyatla rekabet edemeyen firmalann diğer yöntemlere yönelmesinin bir ifadesidir. Çin mallarının piyasaya girmesiyle birlikte anketimize katılan işletmeler arasında karlılığını artıran işletme olmamıştır. Tüm işletmeler Çin malları sonrasında karlılıklarının azaldığını belirtmişlerdir. Araştırmamıza katılan firmalann tamamı, Çin mallannm piyasaya girmesinden sonra kapasite kullanım oranlarında azalma olduğunu belirtmişlerdir. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra en büyük ciro kaybına toptancılar ve üreticiler uğramışlardır, züccaciye sektöründe Çin mallarının piyasaya girişinin işçi sayısmda önemli bir değişikliğe yol açmadığı araştırma bulgularmdandır. Çin mallarının, züccaciye ürünleri pazarına girmesiyle birlikte pazarda yer alan tüm işletmeler karlılıklarının azaldığını belirtmişlerdir. Ankete katılan firmalann tamamı, kapasite kullanım oranlarının Çin mallarının züccaciye pazarına girmesinden sonra azaldığını belirtmişlerdir. 2. Sektör genel olarak katma değeri yüksek olan ürünlere yönelirken diğer ürünlerde Uzakdoğu ve özellikle de Çin'in payı ciddi bir biçimde artmaktadır firma dünya cam üretiminin %70'ini gerçekleştirmektedir. (Tekel) Şişecam dünya cam üretiminden aldığı %2'lik payla 10. sırada yer almaktadır. Cam ev eşyası üretiminde ise Avrupa'da ikinci, dünyada ise üçüncü sıradadır. Dünya cam eşya sanayi yılda %l-3 arası büyümektedir. Üretim için gerekli olan teknolojiye kolay sahip olunduğundan, pazara giriş kolaydır ve pazarda yüksek düzeyde rekabet söz konusudur. 4. Doğu Avrupa ve Uzakdoğu ülkelerinin sahip oldukları yüksek kapasite ve rekabet güçleri Türk cam sektörünü tehdit etmektedir. 74

76 11.1. ÇİNİN TÜRKİYE'YE KARŞI ÜSTÜNLÜKLERİ 1) Türk züccaciye sektörü işçilik, enerji, finans, yatırım maliyetlerinde Çin'den daha avantajlı değildir. Türkiye ile Çin işçilik noktasında karşılaştırıldığı zaman Türkiye Çin'e göre yaklaşık 4 kat daha pahalıdır. Benzer şekilde arsa (6 kat), enerji (4 kat), su (2 kat), bina (2 kat) maliyetlerinde de arada ciddi uçurumlar bulunmaktadır. Üstün olduğumuz tek nokta navlun maliyetleri konusundadır. Burada da Çin bizden ancak 1,37 kat daha pahalıdır. Toplam olarak baktığımızda bu sektörde, üretim maliyetleri konusunda Çin'den yaklaşık 1,7 kat daha pahalı olduğumuz görünmektedir. Bu maliyet kalemleri üretim değer zincirinin (hammadde üretimi, yardımcı malzeme üretimi, lojistik gibi) her noktasında bulunduğundan toplamda parça parça ele aldığımızda daha büyük farklar ortaya çıkacaktır. Dolayısıyla Çin, bu konuda ülkemize göre oldukça avantajlıdır. 2) Türk züccaciye sektörü Devlet destek ve teşvikleriyle sübvansiyonda Çin'den daha avantajlı değildir. Yapılan görüşmelerde Çin hükümetinin sanayiye vergi muafiyeti, ucuz enerji, ucuz işçilik, ucuz hammadde vb. konularda %40'a varan destek verdiği söylenmektedir. Üretim maliyetlerindeki avantajlarının yanma devlet tarafından verilen destekleri de eklediğimizde Çin rekabet edilemez konuma ulaşmaktadır. Kaldı ki, desteklerinin yanında sanayi oluşumuna yönelik devletin desteklemiş olduğu ciddi faaliyetler de bulunmaktadır (sanayi kasabaları; bu kasabalarda belirli bir konuya yönelik sanayi işletmeleri bulunmaktadır. Guangdong Eyaleti, Zheijang, Fuijan ve Henan bölgeleri gibi). Bu durum, Çin'e önemli bir rekabet avantajı sağlamaktadır. 3) Türk züccaciye sektörü, Çin'e göre Türkiye'nin siyasi gücünden kaynaklanan pazarlara girme kolaylığı ve rakiplerinin pazarlara girmesini engelleyecek avantajlara sahip değildir. Çin, bugün, gerek mevcut nüfusu gerekse Avrupa ve Amerika gibi diğer ülkelere yayılmış olan ticari nüfusuyla dünyanın önemli bir siyasi gücü konumuna gelmiştir. Siyasi gücünü pazarlama noktasında oldukça etkin kullanabilmektedir. Özellikle dünyanın önemli ticaret merkezlerinde çeşitli satış ve pazarlama merkezleri, ticaret ajansları gibi oluşumlar gerçekleştirmekte, önemli fuarlarda diğer ülkelere göre daha ağırlıklı olarak yer almaktadır. Bunların yanında 75

77 ülkelerin iç pazarlarını vurmaya yönelik faaliyetler de gerçekleştirmektedirler (örneğin; bugün ülkemiz semt pazarlarında dahi Çin mallarının yanında Çinli satıcılara rastlanmaktadır). Kendi ülkelerinde düzenlenen çok büyük fuar organizasyonları ile de dünya pazarlarında ciddi yankılar uyandırmaktadır. Çin hükümeti, bütün bu enstrümanlar yardımı ile pazara planlı bir şekilde nüfuz etmekte, hem rakip ülkelerin pazarda zayıflamasına neden olmakta, hem de yeni rakiplerin pazara girişini engellemektedir. 4) Türk züccaciye sektörü kur farkları, Eximbank kredileri, uzun vadeli satış imkanları gibi konularda Çin'den daha avantajlı değildir. Ülkemizde mevcut ekonomi politikalarından dolayı son dönemde (2006 ilk yarıyıl sonuna kadarki dönemde) Türk Parası oldukça değerlenmişti. Bu durum ihracatı olumsuz yönde etkilemekte ve ithalatı artırmakta ve dolayısıyla Türkiye'de ekonomik dengeleri bozmaktaydı. Özellikle serbest kur politikası paranın da değerlenmesiyle birlikte, sektöre ciddi bir kur baskısı oluşturmakta bu da sektörü hammadde ve yardımcı malzeme konusunda ithalata yönlendirmekteydi. Serbest kur politikasının üretici üzerinde ciddi bir belirsizlik oluşturması da olumsuz yansımalara sebep olmaktaydı. Ancak 2006 yılı ilk yansından itibaren YTL'nin değer kaybetmesiyle bu durum yavaş yavaş tersine dönmeye başlamıştır. Çin'i düşündüğümüzde sabit kur politikası ve finans destekleriyle üretici üzerindeki belirsizliği azaltarak fiyat noktasında daha rahat hareket etmektedirler. 5) Türk züccaciye sektörü Uzak Doğu'da pazarın tüm segmentler inde Çin'le rekabet edebilecek güçte değildir. Bugün dünya züccaciye ihracatına baktığımız zaman en büyük pazarlar olarak ABD ve AB ülkeleri görülmektedir. Gerek Çin gerekse Türkiye züccaciye ihracatı bu noktalara yönelmiştir. Uzakdoğu ülkelerinde züccaciye noktasında ucuz fiyata dayalı rekabet şiddetli olduğundan dolayı buralarda Çin ile rekabet etmemiz mümkün gözükmemektedir. Bu pazarlarda var olmak için ekstra yatırımlar ve düzenlemeler gerekmektedir. 6) Türk züccaciye sektörü toptan pazarlamada Dünya'nın birçok noktasında Çin'den daha üstün imkan ve yeteneklere sahip değildir. Çin ticaret ajansları ve ticaret merkezleri dünyanın her noktasına yayılmış durumdadır. 76

78 7) Türkiye'de sanayi işletmelerinin kurulması Çin'den daha kolay değildir. Türkiye'de sanayi işletmelerinin kurulması için düzenlenen mevzuat gereği, işletmelerin kurulması oldukça zor ve uzun sürmektedir. Bu mevzuatın yanında son dönemde düzenlenen çevre kanunu gibi kanunlarla birlikte AB uyum düzenlemeleri durumu daha da zorlaştırmıştır. Çin'de ise işlemler Türkiye'ye nazaran çok daha kolaydır. 8) Çin züccaciyede kültür olarak vardır. Züccaciye sektöründe Çin'in tarihten gelen bir kültürel altyapısı vardır, züccaciyenin özellikle sanat boyutuyla yüzyıllardır iç içe olan Çin bu konuda belirgin bir avantaja sahiptir TÜRKİYE'NİN ÇİN'DEN ÜSTÜNLÜKLERİ 1) Avrupa. Eski Doğu Bloğu ülkeleri, Kuzey Afrika ve Körfez ülkelerine yakın olmasından dolayı coğrafi konum üstünlüğü bulunmaktadır. Türkiye, konumu itibariyle adı geçen ülkelerin tümüne Çin'den çok daha yakındır. Bunun yanında ulaşım ve sevkıyat hızı gibi konularda Çin'den daha avantajlı konumdadır. Örneğin; Türkiye'den çıkan bir ürün İngiltere'ye 8 günde, Amerika'ya 12 günde ulaşırken, Çin'den bu bölgelere 1 ay ile 1,5 ay arasında bir sürede ulaşmaktadır. Bu durum Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde çok farklı değildir. Dolayısıyla sevkıyatın kısa olması gerek maliyet gerekse müşterilere ulaşma konusunda avantaj oluşturmaktadır. 2) İşgücü Çin'e göre daha nitelikli ve daha esnektir. 1980'li yıllarda başlayan dışa açılma ve ekonomik büyümeyle birlikte Türkiye'de onlarca endüstri meslek lisesi, meslek yüksek okulları ve mühendislik okulları açılmıştır. Bu sayede gerek alt kademe gerekse orta ve üst kademede hem eğitim hem de ustalık olarak nitelikli personel yetişmiştir. İhracat sürecinde de müşterilerin baskısı sayesinde Türk işadamları kaliteli üretim yapmayı benimsemişlerdir. Bu arada firma sahiplerinin çocukları daha çok yurtdışında iyi eğitimler almışlar ve ikinci ve üçüncü nesil patronlar yabancı dil bilen nitelikli ve pazarlamacı patronlar haline gelmişlerdir. 77

79 3) Rusya, AB, Körfez ve Kuzey Afrika pazarları göz önüne alındığında bu ülkelerle kültürel ilişkiler Çin'e göre daha güçlüdür. Türkiye adı geçen ülkelerle güçlü tarihi bağlara ve ikili siyasi ilişkilere sahip bir ülkedir. Özellikle Rusya, Körfez ve Kuzey Afrika gibi pazarlarda gerek komşuluk ilişkileri gerekse tarihsel bağlardan gelen kültürel benzerlikler, pazara nüfuz etme konusunda ciddi avantajlar sağlamaktadır. Bahsedilen ülkelerin çoğunluğu ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkeler smıfmdadırlar. Doğru bir pazarlama ve stratejiyle bu ülkelerde avantajlı bir konuma geçmek mümkündür PAZARDAKİ FIRSATLAR 1) Çin'in ekonomik büyümesine karşılık dünyanın tehdit algısı Çin son dönemde bölgede ciddi bir ekonomik ve siyasi güç haline gelmiştir ve gelişimini devam ettirmektedir. Özellikle konvansiyonel silahlara da sahip olması dünyanın diğer güç odaklarını korkutmaktadır. Bilhassa ABD, AB gibi gelişmiş ülkelerde, Çin'e karşı yeni yaptırımlara yönelik faaliyetler yapılmasına ilişkin söylemler gelişmekte ve çözüm yolları aranmaktadır. Amerikalı strateji s tlerin bölgesel etnik güçleri harekete geçirme, kotaların yeniden gündeme getirilmesi gibi konuları konuştukları aşikârdır. 2) Rusya ve Ortadoğu'da yeni girişimcilere açık alanlar Özellikle Rusya'da pazarlar henüz dolmamıştır ve Türk ürünlerinin imajı son derece güçlüdür. Rusya'da pek çok Türk markası Avrupalılarla rekabet etmektedir. Öyle ki Çinliler Türk markalarını taklit ederek o isimlerle mal satmaktadırlar PAZARDAKİ TEHDİTLER 1) Siyasal istikrarsızlık ve ekonomik kriz beklentisi Türkiye'de ve dünyada sürekli bir ekonomik kriz beklentisi mevcuttur. Özellikle ülkemizin krizden yeni çıkmış olması gerek Türk üreticileri gerekse yabancı yatırımcıları korkutmakta ve belirsizliğe sürüklemektedir. İktidarda çok yeni kurulmuş bir partinin bulunması da mevcut durumda bir istikrar bulunmasına rağmen yatırımcıları bir istikrarsızlık beklentisi içerisine götürmektedir. 78

80 2) Sosyal alanda yüksek beklentiler ve çevre kaygılarının yatırımları cazip olmaktan çıkartması Türkiye gelişmekte ve refah seviyesi sürekli yükselmekte olan bir ülkedir. Dolayısıyla iç pazarda insanlar ciddi bir sosyal beklenti içerisindedirler. Türkiye'de zaten yüksek olan işçilik maliyetleri bu beklenti ve refah seviyesinin yükselmesiyle önümüzdeki dönemde daha da artacaktır. 3) Dalgalı kur politikasının sektör üzerinde bir belirsizlik oluşturması ve işletme sahiplerinin kararsız kalmasına neden olması Türk Parası Döviz karşısında dalgalı bir seyir izlemektedir. Geçtiğimiz dönemde uzun bir süre dövize karşı değerli kalan Türk Parası, son dönemde ani bir değer kaybıyla dengeye doğru gelmiştir. Dövizde yaşanan sert iniş ve çıkışlar üreticiye ciddi zorluklar yaşatmakta, maliyet hesaplama ve fiyat belirlemede kararsızlığa düşürmektedir. Türk parasının değerli olması ihracatı olumsuz yönde etkilemekte ve fiyat tutturmakta zorluklar yaşanmasına neden olmaktadır. Türk Parasının değeri düştüğünde ise döviz ile ilgili olan maliyetler süratle yükselmekte ve üreticiler bu durumdan yeteri kadar avantaj sağlayamamaktadır. Paranın değerinin dengesizliği sektörü belirsizliğe götürmekte ve üreticilerin karar vermelerini güçleştirmektedir. 79

81 12. GENEL DEĞERLENDİRME Kullanım alanının yaygınlığı ve Türk kültüründeki yeri bakımından züccaciye sektörü ülkemiz açısından çok önemlidir. Bu özelliği bakımından sosyal ve kültürel eğilim, sektörün talebini etkileyen bir unsurdur. Gelecekte de gelişmeye açık bir sektördür. Çin mallarının piyasaya girmesinden sonra işletmelerin izlediği üretim ve pazarlama yöntemlerinden bazılarında belirgin değişmeler olduğu saha araştırmamızda tespit edilmiştir. "Düşük Fiyata Odaklanma", "Kaliteye Odaklanma", "Ambalajlamaya Odaklanma" ve "Modayı Takibe Odaklanma" bu yöntemlerdendir. Düşük fiyata odaklanma, Çin malları piyasaya girdikten sonra düşmüştür. Bu değişim, Çin mallarıyla fiyatla rekabet edemeyen firmaların diğer yöntemlere yönelmesinin bir ifadesidir. Çin mallarının piyasaya girmesiyle birlikte anketimize katılan işletmeler arasında karlılığını artıran işletme olmamıştır, tüm işletmeler Çin malları sonrasında karlılıklarının azaldığını belirtmişlerdir. Kapasite kullanım oranının azalması, karlılığın azalması, ciro kaybı sektörün gördüğü zararların başında gelmektedir. Züccaciye sektöründe Çin mallarının piyasaya girişinin işçi sayısında önemli bir değişikliğe yol açmadığı araştırma bulgularmdandır. Seramik ürünleri alamnda Türkiye'de üretimin %30'a yakını ihraç edilmektedir. İhracat ülkemiz için önemlidir. Züccaciye sektöründe ihracatın büyük çoğunluğunun AB ülkelerine gerçekleştiriliyor olması sektörün şu an ulaşmış olduğu teknoloji seviyesini ve ürün kalitesini gösteren bir durumdur. Sektör Çin'le mücadelede ciddi bir direnç göstermekte, adeta savaşmaktadır. Züccaciye sektörü için tehdit oluşturan, kaçak, vergisiz ve denetimsiz olarak ülkemize illegal yollardan giren Çin malı züccaciye malzemeleridir. Bu konuda devlete büyük görevler düşmektedir. İhtisas gümrüklerinin yaygınlaştırılması ve etkinleştirilmesi, gümrüklerde standartların oluşturulması ve kararlılıkla uygulanması, Türkiye'deki Çin malları tehdidini azaltacaktır. Çin'in farklı kalite ve beklenti düzeylerine hitap edebilecek ürün çeşitleri mevcuttur. Ancak Türkiye'ye en ucuz ve kalitesiz olanlar ithal edilmektedir. Türk tüketicilerinin ucuz malı tercih etmeleri hem ülke sanayisine hem de uzun vadede tüketicilerin kendilerine zarar vermektedir, züccaciye malzemeleri, hatalı veya dayanıksız ürünler, sağlık sorunları da dahil pek çok probleme yol açmaktadır. 80

82 KAYNAKÇA * AKGÜN, C, Zücaciye Sektör Çalışması, İTO Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi * Yılmaz, B. 2005, Seramik Sanayi, İGEME Raporu. * Davutoğlu, Ahmet (2001) Stratejik Derinlik, İstanbul: Küre Yayınları. * Global Trade Atlas, * http: //unstats.un. org/unsd/comtrade/, * Shenkar, Oded (2006), Learning from China's Export Boom, in Business Week Online. * , İTO Ekonomik Durum Raporu. * Yılmaz, B. 2005, Cam, İGEME Raporu. * Chinabroadcast, 2006; Meeting the Super Power, (Davutoğlu, 2001: 17) 2 (Davutoğlu, 2001: 23) 3 (Davutoğlu, 2001:26) 4 (Davutoğlu, 2001: 29) 5 (Davutoğlu, 2001:31) 6 (Thayer, 2005) 7 (Chinabroadcast, 2006; Meeting the Super Power, 2005) 8 (Shenkar, 2006). 9 AKGÜN, C, Zücaciye Sektör Çalışması, İTO Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi AKGÜN, C. 2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 11 AKGÜN, C. 2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 12 Yılmaz, B. 2005, Cam. İGEME Raporu. 13 AKGÜN, C. 2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 14 Yılmaz, B. 2005, Cam, İGEME Raporu. 15 AKGÜN, C. 2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 16 Yılmaz, B. 2005, Cam. İGEME Raporu. 17 AKGÜN, C. 2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi , İTO Ekonomik Durum Raporu. 19 Yılmaz, B. 2005, Cam, İGEME Raporu. 20 Yılmaz, B. 2005, Seramik Sanayi, İGEME Raporu. 21 Yılmaz, B. 2005, Cam. İGEME Raporu. 22 Yılmaz, B. 2005, Seramik Sanayi. İGEME Raporu. 23 AKGÜN, C. 2005, Zücaciye Sektör Çalışması Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi. 81

83 İTO YAYINLARI (2007) Sigortacılık Yasa Tasarısının Getirdikleri Fiyat İndeksleri Mart 2007 itibariyle 82

84