Yaz Döneminde Sodyum Bikarbonat Kullan m n n Japon B ld rc nlar n n (Coturnix coturnix Japonica) Besi Performans ve Baz Kan Parametrelerine Etkileri

Transkript

1 Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences 23 (1999) Ek Say 2, TÜB TAK Yaz Döneminde Sodyum Bikarbonat Kullan m n n Japon B ld rc nlar n n (Coturnix coturnix Japonica) Besi Performans ve Baz Kan Parametrelerine Etkileri Ergin ÖZTÜRK, Güray ERENER, Arda YILDIRIM Ondokuz May s Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Samsun-TÜRK YE Gelifl Tarihi: Özet: Bu çal flmada, yaz döneminde b ld rc n karmalar na kat lan farkl düzeylerdeki sodyum bikarbonat n, besi performans ve baz kan parametreleri üzerine olan etkilerini araflt rmak amac yla yap lm flt r. Araflt rmada, her birinde 35 hayvan bulunan, 3 tekerrürlü, toplam 420 adet japon b ld rc n, enerji ve protein düzeyleri eflit ve s ras yla %0, 0.1, 0.3, ve 0.5 sodyum bikarbonat içeren 4 gruba ayr lm flt r. Deneme süresince su ve yem serbest verilmifltir. Sodyum bikarbonat ilavesiyle 42. günde plazma Ca ve P düzeyleri artarken (P<0.01); Na, K ve Cl düzeylerindeki de iflimler (P<0.05) düzenli olmam flt r. NaHCO 3 kan ph's n azalt rken, pco 2 ve HCO 3 - düzeylerini art rm flt r (P<0.01). Canl a rl k ve yem tüketimleri haftal k tart mlarla belirlenmifltir. Deneme sonu olan 42. gündeki canl a rl k ve canl a rl k art fl de erleri s ras yla 192.7, 192.7, 184.6, g; 162.1, 162.2, ve g (P>0.05); yem tüketimi ve yemden yararlanma oran s ras yla 651.8, 650.2, 641.3, g; 3.98, 4.01, 4.15 ve 4.18 (P>0.05) olarak saptanm flt r. Anahtar Sözcükler: Japon b ld rc n, sodyum bikarbonat, kan asit-baz dengesi, performans Effects of Sodium Bicarbonate on the Performance and Some Blood Parameters of Japanese Quails in Summer Period Abstract: This research was conducted to determine the effects of sodium bicarbonate on the performance and some blood parameters of Japanese quails in the summer. Japanese quails were divided into four groups with three replications. A total of 420 Japanese quails were used in the experiment, lasting 6 weeks. In the experiment, four diets containing different levels of sodium bicarbonate (0, 0.1, 0.3 and 0.5 %) were utilized in the treatment. All the diets were identical in terms of energy, protein and other nutrients. Feed and water were consumed adlibitum. During the experiment, live weights and feed consumptions were recorded weekly. At the end of the experiment the average final weight and live weight gains of the groups were found to be 192.7, 192.7, 184.6, 186.8g; 162.1, 162.2, and 155.9g (P>0.05); the feed consumption and feed efficiency ratio were 651.8, 650.2, 641.3, 662.3g; 3.98, 4.01, 4.15, 4.18 (P>0.05), respectively. The plasma calcium and phosphorus concentrations in the groups increased with the supplementation of sodium bicarbonate, but variations in the plasma Na, K, Cl, concentrations were found to be irregular. While blood ph was reduced (P<0.01) by sodium bicarbonate supplementation, the plasma concentrations of pco 2 and HCO 3 - increased (P<0.01). Key Words: Japanese quail, sodium bicarbonate, blood acid base balance, performance. Girifl Kümes hayvanlar nda kan asit-baz dengesinde oluflan dengesizliklere ba l performans düflüklü ünün giderilmesi amac yla son y llarda, rasyonlara NaHCO 3 ilavesi yayg nlaflmaya bafllam flt r (1-3). Kümes hayvanlar için elektrolit dengenin (Na + K - Cl) önemli oldu u ve rasyonlarda optimal düzeyin meq/kg oldu u bildirilmektedir. Kanatl rasyonlar nda yayg n olarak kullan lan m s r-soya esasl bir rasyonun meq/kg elektrolit içerdi i ve Na'ca fakir Cl'ce zengin oldu u (4) dikkate al rsa rasyondaki tuz yerine Na 2 CO 3 ilavesinin böbrekler vas tas yla kan bikarbonat düzeyinde art fl sa layarak verimi olumlu yönde etkileyece i ileri sürülmektedir (5, 6). Rasyondaki Na, K ve Cl düzeyleri kanda ph, pco 2 ve HCO 3 - düzeylerini önemli düzeyde de ifltirebilmekte (4, 7, 8), buna ba l olarak da yem tüketimi, yemden yarar- 351

2 Yaz Döneminde Sodyum Bikarbonat Kullan m n n Japon B ld rc nlar n n (Coturnix coturnix Japonica) Besi Performans ve Baz Kan Parametrelerine Etkileri lanma oran, canl a rl k art fl ve di er verim özelliklerinin etkilendi i belirtilmektedir (9, 10). CaCO 3, CaHPO 4 gibi bileflikler de bu amaçla kullan lmakla birlikte NaHCO 3 çok daha yayg n olarak kullan lmaktad r (11, 12). Özellikle yüksek s cakl k koflullar nda kanatl rasyonlar na NaH- CO 3 kat lmas n n metabolik asidosis semptomlar n azaltt -, asit-baz dengesinin kurulmas na yard mc oldu u ve ölüm oran n düflürdü ü birçok araflt r c taraf ndan ileri sürülmektedir (12, 13). Etlik piliç rasyonlar na özellikle yüksek s cakl k ve nemde % NaHCO 3 ilave eden Lossi (12) canl a rl k art fl n n %5-6 artt n bildirmifltir. Phelps (14) ise rasyonda % Na bulunmas ve Na kayna n n NaCl yerine NaHCO 3 olmas halinde 4. haftada canl a rl k art fl n n daha yüksek oldu unu vurgulam flt r. Zincirlio lu ve ark. (13) da etlik piliçlerde yapt klar iki araflt rmada NaHCO 3 kullan m n n k fl koflullar nda biraz daha düflük olmakla birlikte özellikle yaz aylar nda performans üzerine olumlu etkide bulundu unu bildirmektedirler. Damron ve ark. (15) 21 günlük difli etlik civcivlerde NaHCO 3 ' n canl a rl önemli düzeyde art rd n, ancak yem tüketimi ve yem de erlendirmeyi etkilemedi ini bildirmifllerdir. Buna karfl n Omar ve ark. (16) etlik piliçlerde, Öztürk (17) yumurtlamakta olan b ld rc nlarda, karmalara sodyum bikarbonat ilavesinin, performansta önemli farkl laflmaya neden olmad n saptam fllard r. Bu araflt rma, b ld rc n rasyonlar na de iflik seviyelerde sodyum bikarbonat ilavesinin kanda asit-baz dengesine ve baz elektrolitlerin düzeyine etkilerini belirlemek ve bunun performansa yans malar n saptamak amac yla yürütülmüfltür. Materyal ve Metot Araflt rma Samsun'da faaliyet gösteren özel bir iflletmede yürütülmüfltür. Denemede 1 haftal k toplam 420 adet japon b ld rc n (erkek ve difli kar fl k) kullan lm flt r. Her birinde 35 hayvan bulunan ve 3 tekerrürden oluflan muamele gruplar na s ras yla %0.0 (kontrol), %0.1, %0.3 ve %0.5 düzeyinde sodyum bikarbonat verilmifltir. Hayvanlara su ve yem serbest olarak sunulmufltur. Denemede kullan lan rasyonlar n hammadde bileflimi ve sa lad besin madde içerikleri Tablo 1'de verilmifltir tarihleri aras nda yürütülen denemede 1-3 ve 4-6 haftal k dönemleri kapsayan 2 ayr rasyon kullan lm flt r. Deneme süresince ortalama s cakl k 30 C olarak saptanm flt r. 3. haftadan itibaren cinsiyetler net olarak ayr labildi inden erkek ve difliler ayr tart larak canl a rl k ve canl a rl k art fllar belirlenmifltir. Deneme, 6 katl her kat nda birbirinden ba ms z radyan ve fl kland rma amac yla da ampül bulunan ana makinalar nda yürütülmüfltür. Ilk 2 hafta yem ve su özel kaplarla bölme içindeki zgara üzerinde verilmifl ve daha sonra ana makinas nda mevcut yemlik ve suluklar kullan lm flt r. Araflt rmada hayvan ve yem tart mlar haftal k olarak yap lm fl, gübreye kar flan yem, her bölmenin alt nda bulunan sürgülü tabla sayesinde ayr larak tart lm flt r. Deneme sonu olan 42. günde her gruptan alt flar b ld rc n kan örne i almak için laboratuvara getirilmifltir. Kanat damarlar ndan heparinize kapillar tüplere (code no mm/75µl D.A mm) al nan kan örnekleri, al n r al nmaz kanda ph, pco 2 ve HCO 3 - düzeyleri Coulter-STKS tam otomatik kan say m analizörü ile belirlenmifltir. Daha sonra yine heparin içeren tüplere al nan kanlar so utmal santrifüjde (3000devir/dk) 10dk süre ile santrifüj edilmifltir. Ayr lan plazmada Ca, P, Na, K, ve Cl analizleri Hitachi 717 marka oto-analizöründe kinetik-kalorimetrik yöntemle yap lm flt r (19, 20). Araflt rmada incelenen özellikler MSTAT-1984 paket program nda faktöriyel deneme desenine göre analiz edilmifltir. Ortalamalar n karfl laflt r lmas nda ise DUNCAN testi kullan lm flt r. Bulgular Sodyum bikarboat ilavesinin kan asit-baz dengesi ile plazma kalsiyum, sodyum, potasyum ve klor düzeylerine etkileri Tablo 2'de, deneme gruplar na ait canl a rl k ortalamalar Tablo 3'de, canl a rl k art fllar Tablo 4'de, yem tüketimi ortalamalar Tablo 5'de ve yemden yararlanma oranlar ise Tablo 6'da verilmifltir. Tablolar incelendi inde karmalara ilave edilen sodyum bikarbonat n de iflik verim özelliklerine etkileri farkl flekillerde olmufltur. Tart flma B ld rc n rasyonlar na farkl düzeylerde ilave edilen NaHCO 3 ' n art fl na paralel olarak kan ph de erlerinde düflüfl gözlenmifltir (P<0.01). Buna karfl n gerek kan pco 2 ve gerekse HCO 3 - düzeylerinde NaHCO 3 ' n art fl na paralel olarak art fl gözlemifltir (P<0.01). Sodyum bikarbonat ila- 352

3 E.ÖZTÜRK, G.ERENER, A.YILDIRIM Tablo 1. Rasyonlar n bileflimi ve sa lad besin madde içerikleri Deneme Gruplar Ham madde 1-3 hafta (%) 4-6 hafta (%) M s r Soya küspesi Bitkisel ya Mermer tozu DCP Vitamin karmas * Mineral karmas * Tuz NaHCO Koksidiyostat Zn - Bacitracin L-Lisin DL-Metiyonin Hesaplanan Besin Madde Içerikleri HP (%) ME (k.kal/kg) Ca (%)* P (%)* Lisin (%)* Metiyonin (%)* E/P *: NRC (18) de erleri karfl lanm flt r. Tablo 2. Rasyonlara NaHCO 3 ilavesinin kan asit baz dengesi ile plazma kalsiyum,sodyum, potasyum ve klor düzeylerine etkileri ph pco 2 ** HCO 3 - Ca** P** Na** K Cl Gruplar Cinsiyet mm Hg mmol/l mg/100ml mg/100ml meq/l meq/l meq/l E 7.53± ± ± ±0.12 B 4.70±0.95 A ± ± ± D 7.42± ± ± ±0.29 A 3.27±0.09 B ± ± ±1.33 K 7.47±0.024 Aa 28.68±1.77 Bb 16.63±0.42 C 13.55±1.64 Bb 3.98±0.54 Bc ±1.17 ab 1.69±0.08b ±0.92ab E 7.32± ± ± ±0.12 B 5.07±0.15 A ± ± ± D 7.45± ± ± ±0.42 A 5.20±0.21 A ± ± ±2.19 K 7.39±0.04 Bbc 38.50±3.64 Aa 19.63±0.70 B 14.07±1.90 Bb 5.13±0.12 Bb ±0.99 a 1.76±0.06 ab ±1.26 a E 7.33± ± ± ±0.41 B 6.17±0.38 B ± ± ± D 7.35± ± ± ±0.90 A 9.57±0.41 A ± ± ±1.24 K 7.34±0.02 Bc 41.0±1.24 Aa 21.33±0.66 B 17.02±3.14 Aa 7.87±0.80 Aa ±1.09 ab 1.64±0.06 b ±0.69 b E 7.39± ± ± ±0.15 B 5.50±0.21 B ± ± ± D 7.44± ± ± ±0.84 A 11.30±0.57 A ± ± ±1.27 K 7.41±0.02 ABb 42.17±1.31 Aa 25.00±0.98 A 18.03±3.75 Aa 8.40±1.33 Aa ±1.75 b 1.91±0.10a ±1.15 b **: Cinsiyetler aras ndaki farkl l klar önemlidir (P<0.01). Ayn sütunda farkl harflerle gösterilen ortalamalar birbirlerinden farkl d r A, B... (P<0.01); a, b... (P<0.05) 353

4 Yaz Döneminde Sodyum Bikarbonat Kullan m n n Japon B ld rc nlar n n (Coturnix coturnix Japonica) Besi Performans ve Baz Kan Parametrelerine Etkileri Tablo 3. Deneme Gruplar na Ait Canl A rl k Ortalamalar (g) G C 7. gün 14. gün 21. gün 28. gün 35. gün 42. gün E ± ±1.45 b 162.9±3.83 b 175.4±5.02 b 1 D ± ±1.78 a 184.3±3.87 a 210.0±3.29 a K 30.6± ± ±2.16 BC 144.4± ± ±8.19 E ± ±2.89 b 160.7±1.29 b 175.2±3.27 b 2 D ± ±2.41 a 183.8±5.39 a 210.2±3.10 a K 30.5± ± ±1.40 A 145.2± ± ±8.09 E ± ±1.51 b 156.5±6.48 b 167.9±6.35 b 3 D ± ±1.51 a 176.7±10.64 a 201.3±7.58 a K 31.2± ± ±1.79 C 140.5± ± ±8.68 E ± ±0.66 b 160.3± ±1.80 b 4 D ± ±0.64 a 187.6±1.86 a 205.2±1.56 a K 30.9± ± ±1.05 AB 145.6± ± ±8.26 G:Gruplar, C:Cinsiyet E: Erkek, D: Difli, K: Kar fl k Ayn sütunda farkl harflerle gösterilen ortalamalar birbirlerinden farkl d r A - C... P<0.01; a,b...p<0.05 Tablo 4. Deneme Gruplar na Ait Canl A rl k Art fl Ortalamalar, g G C 14. gün 21. gün 28. gün 35. gün 42. gün E ± ±1.34 B 132.3±3.57 B 144.8±4.77 b 1 D ± ±1.54 A 153.7±3.64 A 179.4±3.23 a K 37.1± ±0.5 BC 113.8±1.87 a 143.0± ±8.15 E ± ±2.78 B 130.2±1.15 B 144.7±3.13 b 2 D ± ±2.52 A 153.4±5.46 A 179.7±3.19 a K 36.2± ±1.40 A 114.7±2.74 a 141.8± ±8.08 E ± ±1.45 B 125.3±6.39 B 136.7±6.26 b 3 D ± ±1.42 A 145.5±10.55 A 170.1±7.49 a K 34.5± ±1.74 C 109.3±1.41 b 135.4± ±8.65 E ± ±1.91 B 129.3±0.72 B 137.6±1.75 b 4 D ± ±0.75 A 156.6±1.75 A 174.2±1.43 a K 35.8± ±1.10 AB 114.6±2.04 a 143.0± ±8.25 G:Gruplar, C:Cinsiyet E: Erkek, D: Difli, K: Kar fl k Ayn sütunda farkl harflerle gösterilen ortalamalar birbirlerinden farkl d r A - C... P<0.01; a,b...p<

5 E.ÖZTÜRK, G.ERENER, A.YILDIRIM Tablo 5. Deneme Gruplar n n Yem Tüketimi Ortalamalar, g Gruplar 14. gün 21. gün 28. gün 35. gün 42. gün ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±21.36 P>0.05 Tablo 6. Deneme Gruplar n n Ortalama Yemden Yararlanma Oranlar Gruplar 14. gün 21. gün 28. gün 35. gün 42. gün ± ±0.14 a 3.24±0.05 bc 3.57± ± ± ±0.04 b 3.18±0.04 c 3.58± ± ± ±0.11 a 3.37±0.03 ab 3.84± ± ± ±0.13 ab 3.43±0.08 a 3.70± ±0.11 Ayn sütunda farkl harflerle gösterilen ortalamalar birbirlerinden farkl d r a,b...p<0.05 vesinin kan asit-baz dengesi üzerine etkisi Tablo 2'de sunulmufltur. Sodyum bikarbonat ilavesi kan Ca, P ve K düzeylerini art r rken, Cl ve Na düzeylerindeki farkl l klar (P<0.05) NaHCO 3 'dan kaynaklanmamaktad r. Omar ve ark. (16) rasyondaki elektrolit konsantrasyonlar n n kan ph's, pco 2 ve HCO 3 - düzeylerini etkiledi- ini bildirirken, Ruiz-Lopez ve Austic (11) piliç rasyonlar - na 120 meq/kg NaHCO 3 ilavesinin kan asit-baz dengesinde önemli de iflikliklere yol açmamakla birlikte ph, pco 2 ve bikarbonat art rd n bildirmifllerdir. Japon b ld rc nlar na 120 meq/kg NaHCO 3 ilave eden Durgun ve ark. (21) bikarbonat n belirgin olarak kan ph's, pco 2, HCO 3 - ve Na düzeylerini art r p, plazma K düzeylerini düflürdü ünü saptam fllard r. Yumurtlamakta olan b ld rc n rasyonlar na %0.1, 0.3 ve 0.5 düzeylerinde NaHCO 3 ilave eden Öztürk (17) ise kan ph, pco 2 de erleri ile plazma Ca ve Na de- erlerinde muameleye ba l olarak oluflan de iflikliklerin önemli olmad n, bikarbonat düzeyinin artt n (P<0.01), Cl düzeyinin azald n (P<0.01), K ve P düzeylerindeki de iflikliklerin ise rasyona ba l anlaml bir de iflim oluflturmad klar n gözlemifltir (P<0.01). Di er baz araflt rmalarda da ph ile K aras ndaki ters iliflki (1, 11, 21) belirlenmifl ve ph ile plazma K düzeyi aras ndaki ters orant n n fizyolojik bir düzenleme mekanizmas oldu u bildirilmifltir (21). Roland ve ark. (6)'n n tuz yerine Na 2 CO 3 ikamesinin kanda pco 2, HCO 3 - düzeylerini artt rd ve Cl düzeyini azaltt yönündeki bildiriflleri bu araflt rman n sonuçlar ile benzerlik göstermektedir. Araflt r c lar bu durumu Na 2 CO 3 ilavesiyle Na iyonlar n n devaml absorpsiyonuna ve bunlar nötralize etmek için bikarbonat iyonlar n n böbrekler taraf ndan al konulmas sonucunda kan bikarbonat düzeyinin art fl yla aç klam fllard r. Kan CO 2, plazma Ca, P ve Na de erleri bak m ndan cinsiyetler aras ndaki farkl l klar önemli bulunmufltur (P<0.01). Deneme sonucunda, canl a rl k ve canl a rl k art fl - n NaHCO 3 ' n etkilemedi i, ancak 3. ve 4. haftalarda canl a rl k art fllar nda farkl laflma oldu u ve bunun sodyum bikarbonat ilavesine ba l düzenli de iflim içinde olmad gözlenmifltir (Tablo 3 ve Tablo 4). Canl a rl k ve canl a rl k art fl nda oldu u gibi 6. hafta sonundaki yem tüketimi ve yemden yararlanma oran bak m ndan da NaHCO 3 ilavesine ba l bir de ifliklik olmam flt r (Tablo 5 ve Tablo 6), (P>0.05). Yaln z denemenin 2. ve 3. haftas nda yemden yararlanma oran nda gruplar aras nda görülen farkl - l klar (P<0.05) sodyum bikarbonat ilavesine paralel bir de iflim göstermifltir. NaHCO 3 ' n kümes hayvanlar n n besi performans özelliklerine etkileri ile ilgili bildirifller, genellikle canl a rl k art fl ve yemden yararlanma oran nda iyileflme sa lad yönünde yo unlaflmaktad r (12, 13, 14). Teeter ve ark. (22) %0.5 oran ndaki NaHCO 3 ' n solunum alkalosisi- 355

6 Yaz Döneminde Sodyum Bikarbonat Kullan m n n Japon B ld rc nlar n n (Coturnix coturnix Japonica) Besi Performans ve Baz Kan Parametrelerine Etkileri ni önleyerek kan ph's n azaltt ve canl a rl k art fl n art rd n bildirirlerken, Phelps (14) etlik piliç rasyonlar - na % , Phelps (23) %0.36 sodyum bikarbonat ilavesinin kan ph's n ve altl k nemini azaltt, canl a rl k art fl n ise artt rd n belirtmifllerdir. Zincirlio lu ve ark. (13) yaz ve k fl koflullar nda yapt klar iki ayr araflt rmada, yaz aylar nda etlik piliç yemlerine NaHCO 3 kat lmas n n canl a rl k art fl, yem tüketimi ve yemden yararlanma oran n art rd n ve en iyi sonucu %0.1 düzeyindeki NaHCO 3 ilavesinin verdi ini; k fl koflullar nda ise istatistiksel olarak önemli olmamakla beraber canl a rl k art fl, yem tüketimi ve yemden yararlanma oran n n olumlu yönde etkilendi ini ve en iyi sonucun %0.3 düzeyinden al nd n bildirmifllerdir. Buna karfl n Omar ve ark. (16)'n n etlik piliçlerde, Öztürk (17)'ün yumurtlama dönemindeki b ld rc nlarda, Durgun ve ark. (21)'n n 3 haftal k b ld rc nlarda NaHCO 3 kullan m n n canl a rl k art fl nda ve yemden yararlanma oran nda pek etkili olmad klar yönündeki bildiriflleri bu araflt rmaya benzerlik göstermektedir. Deneme bafllang c olan 7. günden 42. güne kadar yaflama gücü muamele gruplar nda s ras yla %99.05, 97.14, ve olarak belirlenmifltir. Phelps (23) yüksek s cakl k koflullar nda etlik piliç rasyonlar na %0.36 NaHCO 3 kat lmas n n ölüm oran n azaltt n bildirmifltir. Buna karfl n gerek yaz gerekse k fl döneminde etlik piliç rasyonlar na NaHCO 3 ilave eden Zincirlio lu ve ark. (13) ile yumurta tavu u rasyonlar na %0.2 düzeyinde NaHCO 3 ekleyen Ö ün ve ark. (3) ölüm oran n n farkl olmad n saptam fllard r. Sonuç olarak, japon b ld rc n rasyonlar na yaz koflullar nda %0.5 düzeyine kadar sodyum bikarbonat ilavesi, bir k s m kan parametrelerinde de iflikliklere neden olmufl, ancak performans özelliklerinde bir art fl gözlenmemifltir. Kaynaklar 1. Hughes, R.J.: Inter-relationships Between Egg Shell Quality, Blood Acid-Base Balance and Dietary Electrolytes. World's Poultry Sci. J. 1988; 44: Davison, S. and Wideman, R.F.: Excess Sodium Bicarbonate in the Diet andits Effect on Leghorn Chickens. Br. Poultry Sci. 1992; 33: Ö ün, S., Aksoy, T., Yeflilyurt, Ö.: Yeme Sodyum Bikarbonat Kat lmas n n Yumurta Niteli i Üzerindeki Etkisi May s Uluslararas Tavukçuluk Kongresi'93, Istanbul. 1993; Georgievskii, V.I., Annenkov, B.N., Samokhin, V.T.: Mineral Nutrition of Animals. ISBN Mansells Bookbinders Ltd. Witham, Essex, England Saveur, B., and Mongin, P.: Interrelationships Between Dietary Concentrations of Sodium, Potassium and Chloride in Laying Hens. Br. Poultry Sci. 1978; 19: Roland, D.A., S.R., Rabon, H.W., Rao, K.S., Smith, R.C., Miller, J.W., Barnes, D.G. and Laurent, S.M.: Evidence for Absorption of Silicon and Aluminum by Hens Fed Sodium Zeolit A1. Poultry Sci. 1993; 72: Hopkinson, W.I., Jessop, D., Pass, D.A. and Pethick, D.W.: Concentrations of Plasma Potassium and Sodium During the Life of Broiler Breeder Flock. Avian Pathol. 1990; 19: Ergün, A. ve Dikicio lu, T.: Kanatl Hayvan Yemlerinde Sodyum Bikarbonat n Kullan lmas. Hayvan Beslemede Sodyum Bikarbonat Sempozyumu, Klassis Otel/Silivri. 14 May s 1992; Melliere, A.L. and Forbes, R.M.: Effect of Altering the Dietary Cation-Onion Ratio on Food Consumption and Growth of Young Chicks. J. Nutr. 1966; 90: Riley, W.W. and Austic, R.E.: Influence of Dietary Electrolytes on Digestive Tract ph and Acid-Base Status of Chicks. Poultry Sci. 1984; 63: Ruiz-Lopez, B. and Austic, R.E.: The Effect of Selected Minerals on the Acid-Base Balance of Growing Chicks. Poultry Sci. 1993; 2: Lossi, A.: Italyan Zootekni Sektöründe Sodyum Bikarbonat Kullan - m n n Ekonomik Yönü. Hayvan Beslemede Sodyum Bikarbonat Sempozyumu, Klassis Otel/Silivri, 14 May s 1992; Zincirlio lu, M., Ceylan, N., Çiftçi, I., Y lmaz, A., Çal flkaner, fi.: Etlik Piliç Karma Yemlerinde Sodyum Bikarbonat Kullan m Olanaklar May s Uluslararas Tavukçuluk Kongresi, Istanbul. 1993; Phelps, A.: Sodium Bicarbonate Boosts Egg Production, Shell Strength. Feedstuffs. 1987; 59: Damron, B., Janson, W., Kelly, L.: Utilization of Sodium Bicarbonate by Broiler Chicks. Poultry Sci. 1986; 65 (4): Omar, S., Dilworth, B.C., Stallings, K.K. and Day E.J.: Sodium Bicarbonate, Sodium, Potassium and Chloride Levels in Broiler Diets. Poultry Sci. 1985; 64:34 (Abstr.). 17. Öztürk, E.: B ld rc n Rasyonlar na Sodyum Bikarbonat Ilavesinin Yumurta Verim ve Kalitesi ile Baz Kan Parametrelerine Etkileri. Uluslararas Tavukçuluk Kongresi, Istanbul May s 1997; N.R.C.: (National Research Council). Nutrient Requirement of Poultry. 8 th Revised Edition. National Academy Press, Washington, D.C

7 E.ÖZTÜRK, G.ERENER, A.YILDIRIM 19. Gindler, E.M., King, J.D.: Am. J. Clin. Pathol. 1972; 58: Paschen, K.: Die Bestimmung des Calciums und seiner Fraktionen im Serum. Thieme Copythek. Published by Georg Thieme Verlag. Stutgart Durgun, Z., Keskin, E., Kocabatmaz, M., Keçeci, T.: Çeflitli Anyonlar n B ld rc nlarda Kan Asit-Baz Dengesi ve Büyüme Üzerine Etkisi. Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences. 1997; 21: Teeter, R.G., Smith, M.O., Owens, F.N., Arp S.C., Braezile, J.: Choronic Heat Stress and Respiratory Alkalosis; Occurence and Treatment in Broiler Chicks. Poultry Sci. 1985; 64(6): Phelps, A: Extra Sodium Bicarbonate in Broiler Feed Halves Mortality Feedstuffs. 1992: 64(37):