TURİZM SEKTÖRÜNÜN GELİŞMESİ ÖNÜNDEKİ ENGEL: TERÖRİZM

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 42, p , Winter III 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi TURİZM SEKTÖRÜNÜN GELİŞMESİ ÖNÜNDEKİ ENGEL: TERÖRİZM THE OBSTACLE TO TOURISM SECTOR: TERRORISM Yrd. Doç. Dr. Gülseren ÖZALTAŞ SERÇEK Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Arş. Gör. Dr. Sadık SERÇEK Dicle Üniversitesi Turizm İşletmeciliği Bölümü Öz Teknolojideki ilerlemeler, seyahatlerin artması ve değişen dünya düzeni terörizmi, yaşanılan dünyanın en önemli ve ciddi uluslararası sorunlarından biri haline getirmiştir. Terörizm, ulusal ve uluslararası gündemde hep önde olan, oldukça karmaşık ve sürekli değişen bir olgudur. Bu çalışmada, turizm sektörü ve turizmin gelişmesi önündeki engel olarak terörizm kavramı incelenmektedir. Terörizm ve turizm sektörü ilişkisi ile ilgili literatür taranarak terörizmin turizm sektörü üzerindeki etkileri, terörizmin destinasyon imajı üzerindeki etkileri, özelde Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde terörizm ve terörizmle mücadele yolları gibi farklı açılardan ortaya konulmaktadır yılları arasındaki verilere göre, terörizmin Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde faaliyet gösteren turizm işletme belge li ve belediye belgeli tesislerde konaklayan turist sayısına etkisi incelenmiştir. Ayrıca 2015 ve 2020 yılı tahminleri yapılarak terörizmin 2015 yılı verilerini nasıl etkilediği ortaya konulmuştur. TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) ve Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan elde edilen veriler, sayısal öngörü yöntemlerinden trend analizi ile ele incelenmiştir yılından 2013 yılına kadar turizmde turistlerin geliş sayısının arttığı ancak beklenen sayıya ulaşılamadığı sonucuna ulaşılmıştır yılı verileri incelendiğinde ise beklenenin üzerinde turist sayısına ulaşılmıştır. Bu artışın Çözüm Süreci nde ateşkesin başlamasıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesinin yerli turistleri daha fazla çektiği görülmektedir yılında ise tahmin edilen sayıya ulaşılamadığı; 2015 yılında turist gelişi gerçekleşeceği varsayılmaktadır. Ancak 2015 yılının ortasından itibaren çözüm sürecinin bitme eşiğine gelmesiyle 2015 ten itibaren beklenen sayıya ulaşılamayacağı söylenebilir. Sonuç olarak, terörizmin Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde, yatırımlar, tarım sektörü, turizm sektörü ve sosyal yapı üzerine olumsuz etkiler yarattığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Terörizm, Terörizmin Ekonomik Etkileri, Turizm Sektörü, Turizm Talebi

2 432 Gülseren ÖZALTAŞ SERÇEK & Sadık SERÇEK Abstract Improvement in technology, increased travelling and changing world order, make terrorism one of the world's most important and serious international problem. Terrorism is a quite complex and always changing phenomenon which is always in national and international agenda. In this study, the tourism industry and the concept of terrorism as obstacles to the development of tourism are analysed. The impacts of terrorism on the tourism sector and on the destination image, especially the terrorism in South-eastern Anatolia Region and the ways of struggling with terrorism are presented in various aspects by reviewing literature about the relation of terrorism and tourism sector. According to data from , the impact of terrorism on the number of tourists that were staying in the municipality certified facilities in South-eastern Anatolia Region was examined. In addition, by making a prediction of 2015 and 2020, it was revealed how terrorism affected the data for The data taken from TUIK (Turkey Statistics Institute) and the Culture and Tourism Ministry was examined by trend analysis of numerical prediction method. From 2009 to 2013 the number of coming tourists is increased but it is arrived to conclusion that it is not reached the expected number. According to 2013 data it has been reached the above expected number of visitors. This increase in number of tourists and ceasefire agreement in "Resolution Process" in the South-eastern Anatolia Region helped to attract local tourists. It is assumed that it is not reached the estimated number in 2014; but in 2015 it is expected that tourists will come. However, with the end of "Resolution Process" in middle of 2015 it may not be reached the expected number of tourists since As a result, it has been found that the impact of terrorism in Southeast Anatolia Region has negative effects on investments, agriculture, tourism sector and social structures. Keywords: Terrorism, Economic Impact of Terrorism, Tourism Industry, Tourism Demand 1. GİRİŞ Küreselleşen dünya ekonomisi içinde giderek artan önemi ve hızlı gelişmesi ile turizm sektörü ülkeler üzerindeki ekonomik, toplumsal ve politik etkilerini sürdürmektedir. Geniş kitleleri ilgilendiren turizm sektörü ulusal ve uluslararası ekonomilere önemli katkı sağlamakta ve geniş bir istihdam alanı yaratmaktadır. Bir ülkenin turizm talebi; o ülkenin turizm sektörünün sunacağı hizmet kalitesine, turistik destinasyon imajını yıpratabilecek siyasi gelişmelere ve turistik tüketicilerin can ve mal güvenliğini tehdit eden terör saldırıları gibi bir anda gelişen olaylara son derece hassas bir yapıya sahiptir. Son yıllarda etkinliğini ve şiddetini artıran terör eylemleri turizm endüstrisini de olumsuz yönde etkilediğinden, ülke yönetimlerinin bu konuda ciddi önlemler almaları gerekmektedir. Turizm, ekonomik getirisi nedeniyle turizm potansiyeline sahip ülkeler için yoğun rekabete dayalı bir sektör konumuna gelmiştir. Turizm, dış ödemeler bilançosuna ve ulusal gelire katkısı, istihdam arttırıcı özelliği ve turizm dışındaki sektörler üzerindeki etkisi nedeniyle ülkelerin ekonomilerinde de önemli bir boyut taşımaktadır. Turizmin bu boyutu ülkede karmaşa yaratarak ekonomik, sosyal ve politik buhranı hedefleyen terörizmin, turizm sektörüne yönelik girişimlerini arttırmasına neden olmaktadır. Turizme yönelik terör hareketleri günümüzde çoğu ülkede olduğu gibi zaman zaman ülkemizde de turizm sektörünü hedef almaktadır. Son dönemlerde terörizm gündemi işgal ederken bu soruna karşı kayıtsız kalmak mümkün değildir. Dünya gündemine oturan terör eylemleri, küresel ekonominin önemli bir parçası olan turizm endüstrisini de doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin

3 Turizm Sektörünün Gelişmesi Önündeki Engel: Terörizm 433 de aralarında bulunduğu çok sayıda destinasyon, halen terör tehdidi altında yaşamakta, çok sayıda masum kişinin hayatını kaybettiği terör saldırılarının sonucunda turizm sektörü ve ulusal ekonomiler ağır zarar görmektedir. Bu nedenle terör saldırıları ve terörizm kavramı; küresel ölçekte turizm hareketlerini ve gelişmesini olumsuz yönde etkileyen en önemli unsurlardan biri olmaya devam etmektedir. 2. LİTERATÜR TARAMASI 2.1. Terör ve Terörizm Kavramları Uluslararası alanda terör ve terörizm kavramları ile sıkça karşılaşılmasına karşın, bu kavramların tanımında bir görüş birliğine varılamamıştır. Terör ve terörizmi tanımlayan tarafların, konuyu farklı bakış açılarından ele almaları, bu kavramları farklı tanımları en belirgin nedenidir. Latince terror ve terrorist sözcüklerinden kaynaklanan terörün klasik anlamı, alt üst edici ve felce uğratıcı aşırı korkudur (Unsal ve Keleş, 1982:2). Türkçe deki karşılığı yıldırma ve korkutma olan terör (Çağlar, 1997:119) 1991 yılında kabul edilen Türkiye Cumhuriyeti Terörle Mücadele Kanunu nun 1. maddesine göre terör; cebir ve şiddet kullanarak; baskı, korkutma, yıldırma, sindirme veya tehdit yöntemlerinden biriyle, Anayasada belirtilen Cumhuriyetin niteliklerini, siyasî, hukukî, sosyal, laik, ekonomik düzeni değiştirmek, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak, Türk Devletinin ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, Devlet otoritesini zaafa uğratmak veya yıkmak veya ele geçirmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, Devletin iç ve dış güvenliğini, kamu düzenini veya genel sağlığı bozmak amacıyla bir örgüte mensup kişi veya kişiler tarafından girişilecek her türlü suç teşkil eden eylemler şeklinde tanımlanmaktadır. En genel tanımıyla terör, insanları yıldırmak, sindirmek yoluyla onlara belli düşünce ve davranışları benimsetmek için zor kullanma ya da tehdit etme eylemidir (Bozdemir, 1981:526). Terör, her şeyden önce şiddet olgusunun bir türüdür ve şiddet kavramı ile ilişkilidir (Özerkmen, 2004:248). Daha ayrıntılı şekliyle terör; kişilerin normal yaşamlarında, birtakım kişisel anlaşmazlık durumlarında bireysel olarak kullandıkları fiziksel veya fiziksel olmayan olumsuz davranışlar olarak kullanılan şiddetin bir türevidir. Terör olaylarında da insanların varmaya çalıştıkları nokta şiddet olaylarındakiyle temelde benzerlik göstermektedir. Çünkü şiddet olayları, insanları sindirmek, korkutmak için yaratılan olay ya da girişimlerdir (Ünsal, 1996). Terör, toplum üzerinde bir yıldırma etkisi yaratmayı amaçlarken, bir devletin ekonomik düzenini değiştirmeye yönelen veya ekonomisini olumsuz yönde etkilemeyi hedefleyen bir boyut da taşımaktadır Terörizmin Turizm Sektörüne Etkileri Küreselleşen dünya ekonomisinin güçlü ve hızla gelişen sektörleri arasında yer alan ve tüm dünyada geniş kitleleri ilgilendiren turizm sektörünün yarattığı ekonomik, toplumsal, kültürel ve politik etkiler ulusal ve uluslararası düzeyde önem taşımaktadır. Turizm, içinde bulunduğu hizmetler sektörüne de olumlu katkılar sağlamaktadır. Cari tüketimle ilgili hizmet sunan işletmelere; altyapı ve teknik hizmet üreticilerine; konfor ile ilgili hizmetleri sunanlara; banka, sigorta, sağlık kuruluşları gibi hizmetleri verenlere; lüks tüketimle ilgili kuruluşlara; seyahat ve tatil ile ilgili yan hizmetleri sunan tesislere; geliştiği bölgedeki kamu hizmetlerine; turizmin çok önemli ekonomik etkileri bulunmaktadır (Bahar ve Kozak, 2006: 144). Dünya Turizm Örgütü nün (WTO) hazırladığı rapora göre, 2020 yılında turist sayısının dünya genelinde 1,6 milyar civarında olacağı öngörülmektedir. Dünya tu-

4 434 Gülseren ÖZALTAŞ SERÇEK & Sadık SERÇEK rizm pastasının parasal büyüklüğünün ise 2 trilyon dolar civarında olması beklenmektedir (Aktaş, 2005:166). UNWTO Dünya Turizm Barometresi Nisan 2011 Ara Güncellemesine göre, 2010 yılındaki kayıtlı verilerden toplanarak konsolide edilmiş uluslararası turist sayısı, 2011 yılının ilk iki ayında % 5'e yakın büyümüştür. Dünya Turizm Örgütü verilerine bakıldığında dünyada en fazla turist gönderen ve turist çeken bölgenin Avrupa Bölgesi olduğu ve dünya turizm hareketlerinin yarısından fazlasının Avrupa Bölgesinde gerçekleştiği görülmektedir. Bu bakımdan Türkiye deki turizm işletmelerinin Avrupa da başarılı bir şekilde pazarlanabilmesi büyük önem taşımaktadır. Turizm özellikle günümüzde birçok ülkenin ekonomik bir enstrümanı haline gelmiştir. Gelişmekte olan ülkelerin, gelişmiş sanayi ülkeleriyle boy ölçüşecek nitelikte, hatta bazılarından daha fazla büyüme oranlarına ulaşması, turizm sektöründeki ilerleme ile gerçekleştirilmektedir. Böylece gelişmekte olan ülkeler turizmi sürdürülebilir bir ekonomik kalkınma stratejisinin ortasına yerleştirmektedirler (Oktayer vd., 2007:13). Günümüzde seyahat popüler bir sosyal olgu haline gelmiştir. Ancak yine de insanların yoğun olarak seyahat etmelerine engel bir dizi neden vardır. İnsanların zamanlarının belirli bir döneminde neden bir seyahate çıkmadığının somut nedenlerinin arasında güvenlik kaygısının da bulunduğu görülmektedir (McIntosh vd., 1995: 239). Dolayısıyla insanlar çoğunlukla seyahat dahilinde ne ile karşılaşacaklarını bilmedikleri şeylerden korkmaktadırlar. Turizm, dış ödemeler bilançosuna ve ulusal gelire katkısı, istihdam artırıcı özelliği ve turizm dışındaki sektörler üzerindeki etkisi nedeniyle ülkelerin ekonomilerinde önemli bir yere sahiptir. Turizmin bu boyutu ülkede karmaşa yaratarak ekonomik, sosyal ve politik karmaşayı hedefleyen terörizmin, turizme yönelik girişimlerini artırmasına neden olmaktadır. Turizm hareketlerinin oluşumunu ve gelişimini sağlayan özelliklerin başında; ulusal ve uluslararası barış, politik istikrar ve ekonomik kalkınma gibi unsurlar yer alırken; terör ve terörizmin politik istikrarsızlık, işsizlik ya da toplumsal çatışmalar nedeniyle gelişmesi, iki kavramın birbiri ile aynı zaman ve ortamda bulunamayacağının kanıtı olarak kabul edilmektedir (Oktayer, vd., 2007: 147). Turizm günümüzde hızlı büyüyen sektörler arasında yer almaktadır. Dünya Turizm Örgütüne (WTO) göre dünyada silahlanmaya harcanan paranın iki katından fazlasının harcandığı turizm sektörü dünyanın en büyük ve en verimli sektörlerinden biridir. Yine turizm 126 milyondan fazla insana iş imkanı sağlamakta bunun yanında ülke ekonomileri açısından döviz girdisi oluşturmasından dolayı her zaman desteklenen sektörlerden olmaya devam etmektedir (Unur, 2000: 171). Ancak, turizm sektörü bunalımlara, terör ve şiddet olaylarına yüksek duyarlılığı nedeniyle teröristlerin belli başlı hedefi haline gelmiştir. Turistlerin serbestçe hareketlerinin sağlanmasına yönelik bir ortamın verdiği rahatlık nedeniyle terör eylemleri hem kolaylıkla, yakalanma riski çok düşük olarak sürdürülmekte, hem de medyanın yoğun ilgi odağı olmaktadır (Taner, 2000: 94). Unutulmaması gerekir ki, turizm barışın olmadığı yerde asla başarılı olamaz. Barış ise terörist eylemlerin ve savaşın yokluğudur (Unur, 2000: 171). Dünya genelinde yaşanmakta olan bütün olumsuz gelişmelere karşın uluslararası turizm içinde, turistik hareketlere katılanların sayısı ve dolayısıyla turizm gelirleri gelişme hızını kaybetmemiştir. Bu bakımdan, bir yerde meydana gelen terör saldırısı 6 aydan 1 yıla kadar tekrarlanmadığı taktirde, sektör kendini tam olarak yenileyebilir duruma gelmektedir. 11 Eylül'den sonra yapılan araştırmalar da bu veriyi doğrulamaktadır (Arana ve Leon,

5 Turizm Sektörünün Gelişmesi Önündeki Engel: Terörizm : 311). Kuşkusuz Güney ve Doğu Anadolu Bölgelerinde sosyo-politik huzursuzluk var olmasaydı, muhtemelen bölgenin gelişmişlik düzeyi daha yüksek olacağı gibi turizmin bu bölgelerin ekonomilerine katkısı daha fazla olabilirdi. Türkiye de devlet yetkilileri, bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılmasının önemini anlayarak entegre bir bölgesel kalkınma projesi olarak adlandırılan Güneydoğu Anadolu Projesini hazırlamışlardır (Tosun vd., 2003:152). Ayrıca turizm sektöründe kısa dönemde esnek olmayan bir turizm arzı ve esnek bir talep profili bulunmaktadır. Bu durum turizmin konjonktürel dalgalanmalara karşı hassasiyetini ortaya koymakta ve turistik talebin esnekliği terör hareketleri için uygun bir ortam yaratmaktadır. Çünkü yerli ya da yabancı olsun turistler için gidecekleri yörenin güvenli olması çok önemlidir. Turist kendini güvende hissetmediği yerde tatilini geçirmek istemeyecektir (Seçilmiş ve Ünlüönen, 2009: 73). Terör olaylarının getirdiği güvenlik sorunları bölge turizminin gelişmesini engelleyecek ve uzun süre güvenliğin tesis edilememesi ise turistler üzerinde imaj sorunlarını beraberinde getirecektir. Terör eylemlerinin son yıllarda, özellikle turistik bölgelere ve turistik tüketicilere yönelmesinin nedenleri arasında aşağıdaki maddeler sayılmaktadır (Tarlow, 2002: 49; Unur, 2000: 171): Bir ülkede bulunan herhangi bir turistik bölge ya da merkeze yapılan saldırılar, tüm ülke ekonomisini olumsuz yönde etkileyebilecek güce sahiptir. Örneğin: 11 Eylül sonrası dönemde, havayolu ile seyahat etmenin turistik tüketiciler tarafından riskli olarak görülmeye başlaması; sadece ABD havayolu şirketlerini değil, yerel ekonominin tümünü olumsuz yönde etkilemiştir. Turizm endüstrisinin gelişmesi için, devletin ve ülke yönetiminin çok sayıda önlem alması ve bu endüstriden oldukça yüksek gelir elde etmesi nedeniyle, terör eylemlerinde turistik tüketicilerin ya da turistik bölgelerin hedef alınması, terör eylemcileri için, bir anlamda devletin hedef alınması olarak algılanmaktadır. Bu nedenle, turizm endüstrisine yapılan her saldırı aslında devlete yöneltilmiş bir saldırı olarak kabul edilmektedir. Turistik tüketicilere yönelik terör eylemleri sözlü ve yazılı basında sıkça ve detaylı biçimde yer aldığından, çok kısa sürede çok geniş halk kitlelerine ulaşabilmekte ve teröristler tarafından verilmek istenen mesaj yerine kolaylıkla ulaşmaktadır. Bir ülke ya da bölgenin tarihi geçmişini yansıtan müze, tarihi yerler ve doğal güzelliklerin terör yoluyla zarara uğratılması, eylemi gerçekleştirenler açısından, ilgi toplamanın en kolay yolu olarak görülmektedir. Turistik bölgelerde, turistik tüketicilerin rahatlığı açısından, güvenlik önlemlerinin çok sıkı olmayacağı düşüncesi, terör eylemcilerini bu mekanlara itmektedir. Eylemcilerin, turistik tüketiciler arasında dikkat çekmeden gizlenebilmesi, turizm endüstrisini terörist saldırılar için açık bir hedef haline getirmektedir. Özellikle kökten dinci (radikal dinci gruplar) terörizm için, uluslararası turistik tüketicilerin Batı yı ve yozlaşmayı temsil etmesi, terör eylemlerinde öncelikli olarak bu kitlenin hedef alınmasına neden olmaktadır. Son yıllara damgasını vuran büyük terör eylemlerini yanı sıra, geçmişte dünya genelinde birçok terör eylemi yaşanmış ve bu eylemlerin olumsuz sonuçları dünya turizm endüstrisini oldukça etkilemiştir. Terör saldırılarının yoğunlaştığı turistik bölge ya da ülkeler açısından ilk olumsuz etki, ulusal ve bölgesel imajın zarar görmesi olarak kabul edilmektedir. İmaj kavramı; daha önceki bir algılama sonucunda zihinde oluşan ve bir sözcükle, görülen bir şeyle

6 436 Gülseren ÖZALTAŞ SERÇEK & Sadık SERÇEK ya da bir kimseyle çağrıştırılan zihinsel betimleme olarak tanımlanmaktadır (Tanrısevdi, 2002: 26). Seyahatin potansiyel risklerini faydalarından daha fazla algılama eğilimi olan bir turistik tüketici için destinasyon imajı oldukça önemli olarak kabul edilmektedir. Ziyaret edilen turistik destinasyonda yaşanan olumsuz deneyimlerin etkisinde kalabilecek olan bu tip tüketiciler, bir sonraki gezisinde bir başka turistik bölgeye yönelebilmektedir (Mitchell, Davies, Moutinhol and Vassos, 1999: 168). Potansiyel bir turistik tüketici, turistik destinasyonu terörizm, politik istikrarsızlık ve savaş gibi kriz yaratıcı etkenler ile bütünleştirdiğinde, tüketici açısından destinasyon imajı olumsuz olarak değerlendirilmektedir (Sönmez, Apostolopoulos, and Tarlow, 1999: 13). Turizm sektöründeki güvenlikten bahsederken sadece turistlerin güvenliğinden bahsetmek doğru olmayacaktır. Turistik destinasyondaki yerel halk, işletmeler ve diğer kuruluşlar da terör olaylarından doğrudan ve dolaylı etkilenmektedir. Aynı zamanda destinasyonun bulunduğu ülke ve diğer ülkeler için terör-turizm ilişkisini ele alan çalışmaların çoğunda terör faaliyetlerinin genel olarak değerlendirildiği, turistlere yönelik olarak yapılan saldırıların turizm üzerindeki etkilerinin değerlendirmeye alınmadığı dikkat çekmektedir Terörizmle Mücadelenin Turizm Sektörü Açısından Önemi Bir ülkede yaşanan terör olayları, o ülkenin turizm talebini olumsuz yönde etkiler. Terör saldırıları ve terörizm kavramı incelendiğinde; bu olgunun ulusal ekonomiler ve turizm endüstrisi üzerinde yarattığı olumsuz sonuçların, hiç de küçümsenmeyecek boyutlarda olduğu görülmektedir. Konunun önemi nedeniyle, terör saldırıları ve terörizm hareketleri; ülke, bölge ya da söz konusu saldırıların gerçekleştiği şehir ve etkilediği işletmeler açısından bir kriz türü olarak kabul edilmekte ve kriz yönetimi planları ile kriz ekiplerinin oluşturulmasını gerektirmektedir (Yılmaz ve Yılmaz, 2005: 52). Turizm, tanımında da ifade edildiği gibi, turistlerin serbest zamanlarını geçirmek ve eğlenmek isteyecekleri ve başka hiçbir şeyden endişe duymak istemeyecekleri bir faaliyettir. Temel olarak bu imkânı sağlayacak alt yapı ise güvenlik sorunlarının bulunmadığı bir ortamdır. Turizm ve güvenlik, temel olarak ilişkili ve etkileşimlidir. Bu ilişkiyi somut verilerle ortaya koymak mümkündür. Savaş, terör gibi ortamlar ve risklerin bulunduğu dönemlerde bu ülkelere olan turizm talebinin düştüğü görülmektedir. Yine çeşitli salgın hastalıkların varlığı da bu talebi olumsuz etkilemektedir. Güvenlik riskinin arttığı durumlarda turizm talebi düşmektedir. Yine hem kişi güvenliği, hem genel güvenlik, hem de sağlık güvenliğinin turizm talebiyle doğrusal ilişkisi vardır (Emsen ve Değer, 2004). Terör, işlem maliyetlerini yükseltmekte, yatırımları azaltmakta ve kamu harcamalarını arttırmaktadır. Terör dolayısıyla artan risk ve belirsizlik ortamı, istihdam olanaklarını da kısıtlamaktadır. Ayrıca yüksek çarpan etkisine sahip turizm sektörünü baltalayan terör, ülkenin önemli gelir kaynaklarının da azalmasına neden olmaktadır (Alp, 2013). Turizm endüstrisinin büyük bir değişim içinde olması ve ülke ekonomilerine önemli kazançlar sağlaması terörizme yönelik faaliyetlerin, turizm sektörünün vazgeçilmez enstrümanı olan turistler üzerinde yoğunlaşmasına sebep olmaktadır. Terör örgütleri turistleri hedef alarak hem iletişim araçlarıyla reklamlarını dünya genelinde yapmakta hem de turizm açısından zengin kaynaklara sahip ülkelerin ekonomisi açısından zararların oluşmasına sebep olmaktadırlar. Özellikle, turizm faaliyetlerinin barış ortamında daha fazla gelişme eğilimde olması ve turistlerin kendilerini güvende hissedecekleri huzurlu ortamları tercih etmeleri eğilimi, terörist olaylardan en çok turizm sektörünün olumsuz olarak etki-

7 Turizm Sektörünün Gelişmesi Önündeki Engel: Terörizm 437 lenmesine zemin hazırlamaktadır (Yeşiltaş, Öztürk ve Türkmen, 2009). Turizm sektörünü ve turistlerin ülke tercihlerini belirleyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bunların bir kısmı seyahat edilecek ülkenin doğal ve fiziki koşullarına bir kısmı ise siyasi, sosyal ve ekonomik koşullarına bağı olarak şekillenmektedir. Bu faktörler içerisinde ekonomik ve siyasi istikrar, savaş, terörizm gibi etkenler ve turizm altyapısının ulaşım, konaklama vb. açılardan yeterli olması, fuar ve festival gibi düzenlemeler sayılabilir (Güvenek ve Alptekin, 2015). Turizm ile terörizmin birçok ortak noktası olmasına rağmen, birbirinin tam zıttı iki olgudur. Çünkü turizmi ortaya çıkaran ve geliştiren barış, politika istikrar ve ekonomik refah gibi güzellikler iken; terörizmi ortaya çıkaran politik istikrarsızlık, işsizlik ve açlık gibi olumsuz etmenlerdir. Turizm terörizmin olduğu yerde azalıp yok olurken; terörizm turizmden faydalanmaktadır. Bu faydalanma değişik şekillerde olmaktadır (Unur, 2000: 171). Güneydoğu Anadolu Bölgesi güçlü bir turizm potansiyeline sahip olmasına rağmen, bölgede yaşanan terör olayları nedeniyle bu potansiyel turizmi geliştirme amacıyla kullanılamamıştır. Ancak 2009 yılından sonra başlayan Demokratikleşme Süreciyle bölge turizmi gelişme kaydetmiş özellikle 2013 yılında başlayan Çözüm Süreci ile bu gelişme önemli bir ivme kazanmıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Turizm Verileri Güneydoğu Anadolu Bölgesi sahip olduğu turizm potansiyeline rağmen, yıllardır ülke turizminden yeterli payı alamamıştır. Bölgede turizm gelişiminin önündeki en önemli engel ise terör olarak görülmüştür. Fakat günümüzde özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin içinde bulunduğu alanı etkileyen ve Çözüm Süreci olarak adlandırılan barış ortamı, bölge turizmi için fırsat oluşturmuştur. Öyle ki, süreç başladıktan sonra gerek bölgedeki turizm yatırımları, gerekse bölgeye giden yerli/yabancı turist sayısı artış göstermeye başlamıştır (Ertaş ve Kanca, 2014). Tablo 1: Yıllar İtibariyle Tesise Geliş ve Geceleme Sayıları Yıllar Turizm İşletme Belgeli Belediye Belgeli Tesise Geliş Geceleme Tesise Geliş Geceleme Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı

8 438 Gülseren ÖZALTAŞ SERÇEK & Sadık SERÇEK Toplam Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam (TÜİK, 2015) Tablo 1 incelendiğinde, turist sayısı ile geceleme sayısının yıllar itibariyle artarak devam ettiği özellikle 2013 yılında daha fazla bir artış gösterdiği görülmektedir. Çözüm süreci başlamadan önceki dönemlerle karşılaştırıldığında, çözüm sürecinin başlangıcından beri önceki dönemlere göre yabancı turist sayısındaki yaklaşık %70 oranındaki artış, turistlerin destinasyon seçiminde güvenliklerine ne ölçüde önem verdiklerini gösterir niteliktedir. Bölgenin daha önce terör engeli sebebiyle güvenlik açısından yetersiz olması, turistleri bölgeyi görme konusunda endişelendirmiştir. Fakat bu güvenlik engelinin ortadan kalkması, bölgeye ilişkin bir merak yaratmış ve turizmin en önemli unsurlarından olan yenilik arayışı motivasyonu, bölgeye talebi arttırmıştır (Ertaş ve Kanca, 2014). Bölgede çözüm sürecinin yarattığı normalleşme turizm sektörü başta olmak üzere diğer hizmetlerde gelişme yaratmış ve bu da birçok alanda ciddi fırsatlar yaratmıştır. Özellikle Güneydoğu bölgesinin turizm potansiyelinin ne kadar yüksek olduğunu ve bu potansiyeli nasıl en iyi şekilde değerlendirebileceğimizin cevaplarını duyacağımız çalışmaların yapılması turizm sektörünün gelişmesi açısından çok önemlidir. Bölgede önemli bir istihdam ve gelir kaynağı potansiyeline sahip olan turizmin geliştirilmesi ve terörizmin ortadan kaldırılması çalışmamızın ana amacını oluşturmaktadır.

9 Turizm Sektörünün Gelişmesi Önündeki Engel: Terörizm YÖNTEM 3.1. Araştırma Modeli Bu çalışma, terörizmin turizm sektörüne etkilerini değerlendirmeye yönelik genel tarama türünde betimsel bir çalışmadır. Betimleme, olayları obje ve problemleri anlama ve anlatmada ilk aşamayı oluşturur. Bilimsel etkinlikler olayların betimlenmesiyle başlar. Bu sayede onları iyi anlayabilme, gruplayabilme olanağı sağlanır ve aralarındaki ilişkiler saptanmış olur (Kaptan, 1998: 59). Betimsel tarama modelinde bilimin gözleme, kaydetme, olaylar arasındaki ilişkileri tespit etme ve kontrol edilen değişmez ilkeler üzerinde genellemelere ulaşma söz konusudur (Yıldırım ve Şimşek, 2005: 75) Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini Türkiye nin yılları arasındaki turizm verileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise Güneydoğu Anadolu Bölgesinin yılları arasında TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) ve Kültür ve Turizm Bakanlığının veri tabanında kayıtlı olan turizm verileri oluşturmaktadır. Ayrıca literatürde terörizmin turizm sektörüne etkisi ile ilgili çalışmalar da incelenip istatistiksel verilerle karşılaştırma yapılmaya çalışılmıştır Verilerin Analizi yılları arasındaki verilere göre, terörizmin Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde faaliyet gösteren turizm işletme belgeli ve belediye belgeli tesislerde konaklayan yerli, yabancı ve toplam turist sayısına etkisi incelenmektedir. Ayrıca 2015 ve 2020 yılı tahminleri yapılarak terörizmin 2015 yılı verilerini nasıl etkilediği ortaya konulmaktadır. Bu kısımda; veriler, sayısal öngörü yöntemlerinden trend analizi ile ele alınmaktadır. 4. BULGULAR VE YORUM Araştırmanın bu bölümünde yılları arasındaki veriler ışığında Demokratikleşme süreci ile 2015 ve 2020 yıllarında Güneydoğu Anadolu Bölgesine ilişkin turizm talebi nasıl olacaktır? sorusuna cevap aramak amacıyla yapılan analizlerin sonucu verilmektedir. Araştırmanın amacı ile ilgili olarak yılları arasındaki Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli tesislere gelen yerli, yabancı ve toplam geliş verileri kullanılarak 2015 ve 2020 yıllarına ilişkin talep tahminleri aşağıda yer almaktadır Şekil 1: Yabancı Turist Sayısının Trend Analiziyle Talep Tahmini Yıl Yabancı Tahmin Toplam

10 440 Gülseren ÖZALTAŞ SERÇEK & Sadık SERÇEK Yukarıdaki şekil incelendiğinde ve 2012 yıllarında tahmin edilen yabancı geliş sayısının gerçekleşenden daha fazla olduğu görülmektedir. Bu sonucun 2009 yılından 2013 yılına kadar turizmde yabancıların geliş sayısının arttığı ancak beklenen sayıya ulaşılamadığı görülmektedir ile 2014 verileri incelendiğinde ise beklenenin üzerinde turist sayısına ulaşılmıştır. Bu artışın çözüm süreci ile gerçekleşen 2013 yılında başlayan ateşkes ile gerçekleştiği söylenebilir. Tahmin edilen turist sayılarına göre 2015 yılında yabancı turist; 2020 yılında ise yabancı turistin geleceği varsayılmaktadır. Ancak 2015 yılının ortasından itibaren çözüm sürecinin bitme eşiğine gelmesiyle 2015 yılı verilerinin beklenen sayıya ulaşılamayacağı söylenebilir. Şekil 2: Yerli Turist Sayısının Trend Analizi ile Talep Tahmini Yıl Yerli Toplam Tahmin Yukarıdaki şekil incelendiğinde ve 2012 yıllarında tahmin edilen yerli turistlerin geliş sayısının gerçekleşenden daha fazla olduğu görülmektedir. Bu sonucun 2009 yılından 2013 yılına kadar turizmde yerli turistlerin geliş sayısının arttığı ancak beklenen sayıya ulaşılamadığı görülmektedir yılı verileri incelendiğinde ise beklenenin üzerinde turist sayısına ulaşılmıştır. Bu artışın çözüm süreci nde ateşkesin başlamasıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesinin yerli turistleri daha fazla çektiği görülmektedir yılında ise tahmin edilen sayıya ulaşılamadığı görülmekte olup bu sonucun bölgeye komşu olan ülkelerdeki (Irak ve Suriye) sıcak savaş durumunun etkisi olduğu söylenebilir. Tahmin edilen geliş sayılarına göre 2015 yılında geliş; 2020 yılında ise yerli turist gelişi gerçekleşeceği varsayılmaktadır.

11 Turizm Sektörünün Gelişmesi Önündeki Engel: Terörizm 441 Şekil 3: Toplam Turist Sayısının Trend Analizi ile Talep Tahmini Yıl Genel Toplam Tahmin Şekil 3 incelendiğinde ve 2012 yıllarında tahmin edilen turistlerin geliş sayısının gerçekleşenden daha fazla olduğu görülmektedir. Bu sonucun 2009 yılından 2013 yılına kadar turizmde turistlerin geliş sayısının arttığı ancak beklenen sayıya ulaşılamadığı görülmektedir yılı verileri incelendiğinde ise beklenenin üzerinde turist sayısına ulaşılmıştır. Bu artışın Çözüm Süreci nde ateşkesin başlamasıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesinin yerli turistleri daha fazla çektiği görülmektedir yılında ise tahmin edilen sayıya ulaşılamadığı görülmekte olup bu sonucun bölgeye komşu olan ülkelerdeki (Irak ve Suriye) sıcak savaş durumunun etkisi olduğu söylenebilir. Tahmin edilen geliş sayılarına göre 2015 yılında geliş; 2020 yılında ise turist gelişi gerçekleşeceği varsayılmaktadır. Ancak 2015 yılının ortasından itibaren çözüm sürecinin bitme eşiğine gelmesiyle 2015 ten itibaren beklenen sayıya ulaşılamayacağı söylenebilir. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Ülke ekonomisinde yaşamsal öneme sahip olan turizm için öncelikli şart, güvenliktir. Ülkemiz bakımından değerlendirildiğinde turizm sektörü gelişip ve sürdürülebilmesi önündeki önemli engellerden biri olarak terörizm karşımıza çıkmaktadır. Yapılan bu araştırmada, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yaşanan terör olaylarının turizm talebine olumsuz bir etkide olduğunu göstermektedir yılından 2013 yılına kadar turizmde turistlerin geliş sayısının arttığı ancak beklenen sayıya ulaşılamadığı sonucuna ulaşılmıştır yılı verileri incelendiğinde ise beklenenin üzerinde turist sayısına ulaşılmıştır. Bu artışın Çözüm Süreci nde ateşkesin başlamasıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesinin yerli turistleri daha fazla çektiği görülmektedir yılında ise

12 442 Gülseren ÖZALTAŞ SERÇEK & Sadık SERÇEK tahmin edilen sayıya ulaşılamadığı görülmekte olup bu sonucun bölgeye komşu olan ülkelerdeki (Irak ve Suriye) sıcak savaş durumunun etkisi olduğu söylenebilir. Tahmin edilen geliş sayılarına göre 2015 yılında geliş; 2020 yılında ise turist gelişi gerçekleşeceği varsayılmaktadır. Ancak 2015 yılının ortasından itibaren çözüm sürecinin bitme eşiğine gelmesiyle 2015 ten itibaren beklenen sayıya ulaşılamayacağı söylenebilir. Bilimsel temele dayanan yöntemlerle turizmdeki gelişmelerin tahmin edilmesi, yönetici durumunda bulunanların karar almalarını da kolaylaştıran bir olanaktır (Çuhadar, 2006: 159; Çuhadar, Güngör ve Göksu, 2009: 112). Bu nedenle de özellikle çözüm sürecinde ateşkesin başlamasıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin turizmindeki gelişimin dikkate alınarak bu sürecin devam etmesi için bölge turizmcilerinin ve ilgili yetkililerin acilen önlemler alması gerekmektedir. Özellikle şuan bölgede yaşanan olaylar turizm talebini bitme eşiğine getirmiştir. Durum böyle olunca bölgedeki çoğu işletmeler kapanmış hatta yapılan yatırımlar sonuçsuz kalmıştır. Turizm ve terörizm arasındaki ilişki birinin varlığı diğerinin yok oluşuyla ilgilidir. Turizm, barış ve hoşgörü ortamında daha büyük gelişmeler gösterecek; terörizmin olduğu yerde ise tamamen bitebilecek bir yapıya sahiptir. Bu olumsuz durumun bitmesi terörizmini ortadan kalkmasıyla mümkündür. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin turizmi yıllardır yaşanan olaylar nedeniyle gelişememiştir. Bunun en önemli nedenlerinden biri turistik talebin yapısı olduğu söylenebilir. Turistik tüketimin zorunlu bir tüketim olmaması, turizm sektörünün terör olaylarının arttığı dönemlerdeki en büyük dezavantajlarından biridir. Terörizm; turizm faaliyetlerinin etkilenmesine yol açan herhangi bir doğal ve insan kaynaklı felaket olarak tanımlanmaktadır (Henderson, 1999). Terörizmin arttığı dönemlerde normal zamanlardaki stratejilerden farklı bir yol izlenmesi gerekir. Bu dönemde pazarlama stratejileri her zaman olduğu gibi, yine, tüketici istek ve ihtiyaçlarına uygun şekilde yeniden düzenlenmelidir. Turizm işletmeleri bunun bilincinde olurlarsa, pazarlama karmalarında gerekli düzenlemeleri yaparak satışlarını ve karlarını artırabilirler. Bu başarının sağlanabilmesi, tüketici davranışlarının iyi incelenmesiyle mümkündür. Turizm sektöründeki esnek talep, iç ve dış işletme çevresinde gerçekleşebilecek ani değişiklikler; terörizmin turizm işletmelerini daha fazla etkilemesine yol açmaktadır. Bu nedenle, terör tam olarak ortaya çıkmadan yapılacak öngörüler hayati önem taşımaktadır. Bütün olarak değerlendirildiğinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin turizmde gelişme gösterdiği bu gelişmenin 2009 yılında daha belirgin hale geldiği, özellikle 2013 yılında Çözüm Süreci ile beklenenin üzerinde turist sayısına ulaşıldığı sonucuna varılmıştır. Elde edilen sonuçlar, toplam turist sayısının durağan bir yapıya sahip olduğunu gösterirken, meydana gelen terör olaylarının kalıcı etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Dünya kültürüne ve mirasına ortak olarak ortaya çıkarılan, gezilip görülmesiyle Türkiye nin prestijini artıran tarihi ve turistik eserleri barındıran Güneydoğu Anadolu Bölgesi turizmde hak ettiği ancak ulaşamadığı değere Çözüm Sürecinin devam etmesi ve kalıcı barışın sağlanmasıyla ulaşabilecektir. Bu nedenle de öncelikle siyasetçilerin, sonrasında da halkın ve yatırımcıların üstüne düşen görevleri yapması; bu sürecin devam etmesi için gerekli önlemlerin alınması hayati öneme sahiptir. Terör olaylarının tamamının önlenebilmesi maalesef mümkün değildir. Fakat her tür terör olaylarında önemli olan husus, söz konusu terörizmin ortaya çıkma ihtimalinin azaltılması ve terörizmin oluşturacağı zararın maliyetinin düşük seviyede tutulabilmesidir. Bu da ancak ülkemizde ortaya

13 Turizm Sektörünün Gelişmesi Önündeki Engel: Terörizm 443 çıkan terör olaylarından ders çıkarmakla ve önlem alabilmekle mümkündür. Terörizmin son aşaması olan öğrenme aşamasında, terör olaylarından çıkarılabilecek her türlü dersin çıkarılması ve tekrar yaşanmaması için yapılması gerekenlerden bir yol haritasının oluşturulması gerekir. Bu şekilde, terör olaylarından güçlenerek çıkabilmek mümkün olacaktır. KAYNAKÇA Aktaş, C. (2005). Türkiye nin Turizm Gelirini Etkileyen Değişkenler İçin En Uygun Regresyon Denkleminin Belirlenmesi. Doğuş Üniversitesi Dergisi. 6 (2), Alp, İ. A. (2013). Terörün ekonomik etkileri, Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 4 (1). r/makale/acarindex pdf. Arana, J.E. ve Leon, C. L. (2008). The Impact of Terrorism, Annals of Tourism Research, 35(2,) Bahar, O. ve Kozak, M. (2006). Turizm Ekonomisi, Ankara: Detay Yayıncılık. Bozdemir, M. (1981), Terör (mü) ve Terörizm (mi)?, AÜ SBF Basın Yayın Yüksek Okulu Yıllığı, 6, 526. Çağlar, A. (1997), Terör ve Örgütlenme. Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Dergisi, 30 (3), Çuhadar, M. (2006). Turizm sektöründe talep tahmini için yapay sinir ağları kullanımı ve diğer yöntemlerle karşılaştırmalı analizi (Antalya ilinin dış turizm talebinde uygulama). (Yayınlanmamış doktora tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. Çuhadar, M., Güngör, İ. ve Göksu, A. (2009). Turizm talebinin yapay sinir ağları ile tahmini ve zaman serisi yöntemleri ile karşılaştırmalı analizi: Antalya iline yönelik bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 14, S.1 s Emsen, O. S. ve Değer, M. K. (2004). Turizm Üzerine Terörizmin Etkileri: Türkiye Deneyimi, Akdeniz İİBF Dergisi, C: 7: Ertaş, Ç. ve Kanca, B. (2014). Turizmin gelişiminin önündeki terör engeli: çözüm süreci nin Türkiye nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde turizm sektörüne etkisinin değerlendirilmesi, 15. Ulusal Turizm Kongresi, Kasım, Ankara. Güvenek, B. ve Alptekin, V. (2015). Turistlere yönelik terör saldırılarının turizme etkisi: türkiye üzerine ampirik bir çalışma, Selçuk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, Cilt:17 Sayı:1 / Henderson, (1999). Managing the Asian Financial Crisis: Tourists Attractions in Singapore. Journal of Travel Research. 38(2). Kaptan, S. (1998). Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri. Ankara: Tekışık Web Ofset Tesisleri. McIntosh, R.W., Goeldner, C.R. ve Ritchie, J.R.B. (1995). Tourism Principles, Practices, Philosophies (7th edition). New York: Jhon Wiley&Sons, Inc. Mitchell, V.W., Davies, F., Moutinhol, L. ve Vassos, V. (1999). Using neutral networks to understand service risk in the holiday product. Journal of Business Research, 46, Oktayer, N., Susam, N. ve Çak, M. (2007). Türkiye de Turizm Ekonomisi.(1. Basım). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Özerkmen, N. (2004). Terör, Terörizm ve Radikal İslamcı Terör, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), Seçilmiş, C. ve Ünlüönen, K. (2009), İstanbul u Ziyaret Eden Turistlerin Güvenlik Algılamaları Üzerine Bir

14 444 Gülseren ÖZALTAŞ SERÇEK & Sadık SERÇEK Araştırma, İşletme Araştırmaları Dergisi, 1(1), Sönmez, S.F., Apostolopoulos, Y. ve Tarlow, P. (1999). Tourism in crisis: managing the effects of terrorism. Journal of Travel Research, 38 (1), Taner, B. (2000), Terörizm ve Turizm, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Yıl: 11,Eylül-Aralık, Tanrısevdi, A. (2002). Krizlerin seyahat acentaları üzerindeki etkileri ve bu etkilerin çözümüne yönelik stratejiler. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tarlow P. (2002). Tourism in the Twenty First Century, The Futurist, September-October, Tosun, C., Timothy, D.J. ve Öztürk, Y. (2003). Tourism Growth National Development and Regional Inequality in Turkey. Journal of Sustainable Tourism. 11(2&3), TÜİK (2015). Bölgesel istatistikler. degiskenleruzerindensorgula.do?durum=ackapa&menuno=27 3&altMenuGoster=1&secilenDegisk enlistesi= Erişim tarihi: Unsal, A. ve Keleş, R. (1982), Kent ve Siyasal Şiddet, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 507 Unur, K. (2000), Turizm-Terörizm İlişkisi ve Türkiye Örneği, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Yıl:11, Eylül- Aralık, Ünsal, A. (1996), Genişletilmiş Bir Şiddet Tipolojisi, Cogito Dergisi, Sayı:6-7, Yeşiltaş, M., Öztürk, İ. ve Türkmen, F. (2009). Terör faaliyetlerinin turizm sektörüne etkilerinin çözüm önerileri perspektifinde değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (5. Baskı). Ankara: Seçkin. Yılmaz, B. ve Yılmaz, Ö. (2005). Terörizm Ve Terörizmin Hedefi Olarak Turizm Endüstrisi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 4, Sayı. 13, WTO (2015). WTO World Tourism Barometer. 3(1), Erişim: , m05_1_en_excp.pdf