İMKB DE İŞLEM GÖREN ŞİRKETLERİN BAĞIMSIZ DENETİM RAPORLARINDA İŞLETMENİN SÜREKLİLİĞİ KAVRAMININ ANALİZİ. Doç. Dr. Şaban UZAY

Transkript

1 İMKB DE İŞLEM GÖREN ŞİRKETLERİN BAĞIMSIZ DENETİM RAPORLARINDA İŞLETMENİN SÜREKLİLİĞİ KAVRAMININ ANALİZİ (ANALYZING THE CONCEPT OF GOING CONCERN IN INDEPENDENT AUDIT REPORT OF COMPANIES TRADING ON THE ISTANBUL STOCK EXCHANGE) Doç. Dr. Şaban UZAY Erciyes Üniversitesi & Arş. Gör. Şükran GÜNGÖR TANÇ Nevşehir Üniversitesi MODAV 6th Annual International Accounting Conference THE ROLE OF MANAGEMENT ACCOUNTING DURING THE CRISIS PERIOD 3-5 December 2009 ISTANBUL

2 Sunum Planı Giriş Çalışmanın Amacı ve Kapsamı Sürekliliğin Değerlendirilmesinde Yönetimin Sorumluluğu Sürekliliğin Değerlendirilmesinde Denetçinin Sorumluluğu İşletmenin Sürekliliğinin Raporlanması Araştırmada Kullanılan Veri Seti ve Araştırmanın Yöntemi Araştırmanın Bulguları Sonuç ve Değerlendirmeler

3 Giriş Süreklilik kavramı, normal koşullarda işletmenin öngörülebilir bir gelecekte faaliyetlerine devam edeceği varsayımına dayanmaktadır. UMSK Kavramsal Çerçevede iki temel varsayımdan bahsetmektedir. Birincisi, tahakkuk esası, ikincisi ise süreklilik esasıdır. Süreklilik varsayımının kavramsal çerçeve kapsamından çıkarılarak yeni bir standart haline getirilmesi istenmektedir. Buna göre FASB, birbirinden farklı fakat birbirleriyle ilişkili iki ayrı taslak metin işletmenin sürekliliği ve bilânço tarihinden sonra ortaya çıkan olaylar standardını önermiştir. Önerilen taslak standart metinler uluslararası denetim standartları kapsamında da yer almaktadır.

4 Çalışmanın Amacı ve Kapsamı Çalışmanın temel amacı, İMKB de işlem gören şirketlerin bağımsız denetim raporlarında işletmenin sürekliliğine ilişkin açıklamalar ve bu açıklamaların nasıl yorumlandığı, sürekliliğe ilişkin yönetim planlarının açıklanıp açıklanmadığını incelemek ve süreklilik konusundaki açıklamaların uluslararası standartlara uyumunu saptamaktır. Çalışma kapsamında İMKB de hisse senetleri işlem gören halka açık Şirketlerin yılları arasında bağımsız denetim raporlarında işletmenin sürekliliğine ilişkin görüşleri inceleme konusu yapılmıştır.

5 Sürekliliğin Değerlendirilmesinde Yönetimin Sorumluluğu (1) İşletme yönetimi, işletmenin sürekliliğine ilişkin bir değerlendirmeyi her durumda yapması zorunludur (SPK, Seri X No:22, Yirmi Dördüncü Kısım Md. 4). UDS 570 e göre finansal tabloların süreklilik esasına göre hazırlanıp hazırlanmadığının tespitinden yönetim birinci derecede sorumludur. UK Finansal Raporlama Konseyi (FRC-November 2008), işletme yönetiminin süreklilikle ilgili olarak değerlendirmesi gereken hususları belirlemiştir. Bunlar; Yönetim işletmenin sürekliliğini devam ettirebilme yeteneğini değerlendirmeli, Yönetim, işletmenin sürekliliğini devam ettirebilme yeteneği hakkında önemli şüphelere neden olan olay ya da koşulları açıkça belirtmelidir.

6 Sürekliliğin Değerlendirilmesinde Yönetimin Sorumluluğu (2) FRC ye Göre Yönetim, sürekliliğin değerlendirilmesinde işletme süreçlerini incelemelidir. Söz konusu süreçler: Plan ve bütçeler, Ödünç alma koşulları, Yükümlülüklerin yönetimi, Şarta bağlı yükümlülükler, Mamuller ve piyasalar, Finansal risk yönetimi ve Finansal istikrardır.

7 Sürekliliğin Değerlendirilmesinde Yönetimin Sorumluluğu (3) İşletme süreçlerinin değerlendirilmesi sonucunda yöneticilerin ulaşacakları sonuçlar (Nolan 2009, 14 15): İşletmenin sürekliliğini devam ettirebilme yeteneği hakkında önemli şüphelere yol açan belirsizliklerin olmaması, İşletmenin sürekliliğini devam ettirebilme yeteneği hakkında önemli şüphelere yol açan belirsizliklerin olması ve İşletmenin sürekliliği varsayımının uygun olmamasıdır. Her üç sonuç için uygun açıklamalar yapılması gereklidir. Fakat ikinci sonuç için denetçi raporunda önemli şüpheye neden olan işlem ya da olaylara odaklanmalı ve bu işlem ya da olaylara ilişkin işletmenin sürekliliği hakkındaki belirsizlikleri ortadan kaldıracak ya da hafifletecek önlemler alınıp alınmadığını belirtmelidir.

8 Sürekliliğin Değerlendirilmesinde Denetçinin Sorumluluğu Hem ISA 570 e göre hem de SAS No. 59 a göre: Denetlenen finansal tabloların denetlenme tarihinin ötesinde (bir yılı aşmayacak şekilde), makul bir süre için işletmenin sürekliliğini devam ettirebilme yeteneği hakkında önemli şüphe olması durumunda denetçi söz konusu belirsizliği denetim raporunda açıklaması gerekir. Denetçi işletmenin sürekliliği ile ilgili görüş oluşturmada özellikle aşağıda belirtilen kriterleri dikkate almalıdır (Nogler 2006, 44): İşletmenin Negatif Trendi, İşletmenin Finansal Durumu İle İlgili Problemleri, İşletmenin Dışsal Problemleri, İşletmenin İçsel Problemleridir.

9 İşletmenin Sürekliliğinin Raporlanması -1 Denetim sürecinde elde edilen denetim kanıtlarına göre denetçi, işletmenin sürekliliğini devam ettirebilmesi konusunda önemli bir şüpheye işaret eden, belirsizlik olup olmadığı ile ilgili olayları ve/veya koşulları belirlemek için görüşünü belirtmek zorundadır. Denetçinin raporlama sorumlulukları ana hatlarıyla (Puttick ve Esch 2008, ): İşletmenin sürekliliği varsayımının geçerli olduğu ancak önemli belirsizlikler bulunduğu, İşletmenin sürekliliği varsayımının geçerli olmadığı durumlar.

10 İşletmenin Sürekliliğinin Raporlanması-2 İşletmenin sürekliliği varsayımının geçerli olduğu ancak önemli belirsizlikler bulunduğu durumlarda, denetçi; Finansal tablolarda yer alan olay ya da işlemlere ilişkin açıklamaların önemli bir şüphe içerip içermediğini değerlendirmeli, Önemli şüphelere ilişkin yönetim planlarını değerlendirmeli, Finansal tablolarda yapılan açıklamalarda işletmenin sürekliliğini devam ettirebilme yeteneği hakkında şüphe olabileceğine ilişkin önemli belirsizliklerin mevcut olup olmadığını değerlendirmelidir.

11 Araştırmada Kullanılan Veri Seti ve Araştırmanın Yöntemi Çalışma kapsamında yılları arasında İMKB de işlem görüp, süreklilikleri tehlikeye düşen, iflas eden ya da iflas aşamasında olan ve işlem sırası kapanan 41 şirketin bağımsız denetim raporu incelenmiştir. Ayrıca 2008 yılında ortaya çıkan krizden İMKB şirketleri de önemli ölçüde etkilenmiştir. Bu doğrultuda 2008 yılında İMKB de işlem gören yaklaşık 342 şirketin bağımsız denetim raporlarının tamamı incelenmiş ve bunların içerisinde işletmenin sürekliliğine atıfta bulunan 37 şirketin denetim raporu esas alınmıştır. Araştırmanın yöntemi, yılları arası şirketlerin bağımsız denetim raporları İMKB den temin edilerek incelenmiştir.

12 Araştırmanın Bulguları (1) Tablo 1: Yılları Arası İMKB de İşlem Sırası Kapanan, İflas Eden ya da Sürekliliğine İlişkin Belirsizlikler Olan Şirketlerin Bağımsız Denetim Raporlarına Yer Alan Bilgiler Hakkında Genel Bir Analiz Kullanılan Ölçütler Yıllar Bazında Görüş Bildirilen Şirket Sayısı Olumlu Görüş Bildirilen Şirket Sayısı Olumsuz Görüş Bildirilen Şirket Sayısı Şartlı Görüş Bildirilen Şirket Sayısı Görüş Bildirilmeyen Şirket Sayısı Sürekliliğe İlişkin Açıklama Yapılan Şirket Sayısı Faaliyetlerini Durduran Ya da İMKB de İşlem Sırası Kapanan Şirket Sayısı Yıllar

13 Araştırmanın Bulguları (2) Yılları Arası İMKB de İşlem Sırası Kapanan Şirketlerin Bağımsız Denetim Raporlarında Sürekliliğe İlişkin Yapılan Açıklamalar Meges Boya Sanayi ve Ticaret A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmış olup, şirket hakkında şartlı görüş ve olumlu görüş bildirilmiş ve bağımsız denetim raporlarında işletmenin sürekliliğine ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Özellikle 2008 yılında yapılan açıklamada açıklanan hususlar Şirket in sürekliliğini devam ettirme kabiliyeti üzerinde önemli bir belirsizliğin varlığını işaret etmekle birlikte Şirket ana ortağı, Şirket in mali yapısı nedeniyle oluşabilecek olumsuz gelişmeleri önlemek için olası ticari ve ekonomik alternatifleri değerlendirerek gerekli desteği sağlayacağını belirtmiştir şeklinde açıklanmıştır. Arat Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmış olup, yıllar bazında işletmenin sürekliliğine ilişkin şartlı görüş bildirilmiş, 2006 ve 2007 yapılan açıklamalarda şirketin faaliyetlerini devam ettirebilmesi ilave fon kaynakları bulunması ile mümkün olacaktır şeklinde açıklanmıştır. Alfa Menkul Değerler A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmış olup, 2004 yılında şartlı görüş bildirilmiştir. Şirket iflasla karşı karşıya olmasına ve grup şirketinin iflasına karar verilmesine rağmen 2005 ve 2006 yıllarında olumlu görüş bildirilmiştir. EGS Holding ve EGS Egeser Giyim Sanayi İç ve Dış Ticaret A.Ş., grup şirketleri olması sebebiyle aynı tarihte işlem sıraları kapatılmış olup 2000 yılı hariç diğer yıllar bazında görüş bildirilmemiştir.

14 Araştırmanın Bulguları (3) Medya Holding, Sabah Yayıncılık ve Sabah Pazarlama A.Ş. grup şirketler olması nedeniyle tarihinde işlem sıraları kapatılmış ve yıllar bazında işletmenin sürekliliğine ilişkin açıklamalar yapılmamış olup şirketler hakkında önemli belirsizlikler ve yükümlülükler olduğu belirtilmiştir. Lio Yağ Sanayi ve Ticaret A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmıştır ve 2007 yıllarına kadar olumlu görüş bildirilmiştir. Abana Elektromekanik Sanayi ve Ticaret A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmıştır yılı da dahil olmak üzere olumlu görüş bildirilmiş olup şirketin sürekliliğine ya da durumundaki belirsizliğe ilişkin açıklama yapılmamıştır. Raks Elektrikli ev Aletleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Raks Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş., tarihinde işlem sıraları kapatılmıştır yılından itibaren şirket hakkında şartlı görüş bildirilmiş ve 2006 yılında da görüş bildirilmemiştir. Şirketin faaliyetleri hakkında önemli belirsizlikler olduğu açıklanarak şirket sermayesi yeniden yapılandırılmasına rağmen grup şirketi iflastan kurtarılamamıştır. Ünal Tarım Ürünleri İhracat ve Sanayi A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmıştır yılları arası olumlu görüş bildirilmiş, 2004 ve 2005 yıllarında şartlı görüş bildirilmiş olup sürekliliğe ilişkin açıklama yapılmamıştır.

15 Araştırmanın Bulguları (4) Koniteks Konfeksiyon Endüstri ve Ticaret A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmıştır. Başlangıçta şirketin zarar ettiği ve esas sermayesinin üçte ikisinin karşılıksız kaldığı hakkında şartlı görüş bildirilmiş ancak ilerleyen yıllarda bağımsız denetim firmasının değişmesiyle şirket hakkında olumlu görüş bildirilmiştir. Sezginler Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmıştır yılında şirketin sürekliliği hakkında önemli ölçüde şüpheler mevcuttur şeklinde açıklanmıştır. Ancak 2000 yılında olumlu görüş bildirilip hiçbir açıklama yapılmamıştır. Gümüşsuyu Halı ve Yer Kaplamaları San ve Tic. A.Ş., tarihinde işlem sırası kapatılmıştır. Şirketin mali tablolarının süreklilik esasına göre hazırlandığı ancak 2000 yılında şirketin zarar ettiği açıklanmış ve 2001 yılında olumlu görüş bildirilmiştir.

16 Araştırmanın Bulguları (5) Yılları Arasında İMKB de İşlem Gören Şirketlerden Faaliyetlerinde Belirsizlikler Olup Güç Duruma Düşenler ve 2008 Yılında Bağımsız Denetim Raporlarında Sürekliliğe İlişkin Yapılan Açıklamalar Boyasan Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş., Şirket 2006 yılında kayyuma devredilmiştir yılında şirket sermayesinin üçte ikisinden fazlasını yitirmiş. Oluşan bu koşullardan ötürü şirketin öngörülebilir bir gelecekte sürekliliğini devam ettirmesi yönünde önemli bir belirsizlik oluşmuş ve şartlı görüş bildirilmiştir. Ceylan Giyim Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2007 yılına kadar olumlu görüş bildirilmiş ve 2008 yılında şartlı görüş bildirilmiştir. Çünkü finansal tablolar süreklilik esası yerine gerçeğe uygun değerle kayıtlara alınmıştır. ÇBS Boya Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve ÇBS Printaş Baskı Mürekkepleri ve Gereçleri San. A.Ş., iki grup şirket için 2007 yılına kadar olumlu görüş bildirilmiştir yılında şartlı görüş bildirilmiş ve şirket özkaynaklarının tamamının kaybedildiği finansal tabloların süreklilik esasına göre hazırlandığı ancak fon ihtiyacı nedeniyle işletme faaliyetlerinin sürdürülememesi riskine karşılık herhangi bir düzeltme ve sınıflandırma içermemektedir.

17 Araştırmanın Bulguları (6) Dardanel Önentaş Gıda Sanayi A.Ş., yılları arası şartlı görüş bildirilmiş ve şirketin faaliyetlerini sürdürüp sürekliliğini sağlaması yeni sermaye teminine ve faaliyetlerini karlılıkla sürdürmesine bağlıdır şeklinde açıklanmıştır yılları arası ise görüş bildirilmemiştir. Tümteks Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş., hakkında 2005 yılına kadar olumlu görüş bildirilmiş ve 2005 yılında şirket in önümüzdeki dönemlerde faaliyetlerini kesintisiz olarak yürütebilmesi karlılığına ve ortaklarının ve finansörlerinin mali desteklerini sürdürmelerine bağlıdır şeklinde şartlı görüş bildirilmiştir. Şirket yönetimi 2006 yılında kayyuma devredilmiştir yılında şartlı görü bildirilerek Şirket in öngörülebilir bir gelecekte sürekliliğini devam ettirmesi yönünde önemli bir belirsizlik olduğu açıklanmıştır. Bisaş Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş. Hakkında 2008 yılı şartlı görüş açıklanmış olup mali tablolar işletmenin sürekliliği ilkesine göre hazırlanmış olup Şirket in faaliyetlerinin kaynak açığı nedeniyle sekteye uğraması riskine karşılık herhangi bir düzeltme ve sınıflandırmayı içermemektedir. İdaş İstanbul Döşeme Sanayii A.Ş., 2008 yılı şartlı görüş açıklanmış olup Grup, normal faaliyetlerinin sürdürülebilmesi ile ilgili likidite güçlüğü içerisindedir. Bu durum Grup un sürekliliği üzerinde ciddi şüpheler uyandırabilecek önemli belirsizlikler olduğunu göstermesine karşın, finansal tablolar ve dipnotlarında bu husus açıklanmamıştır. Mert Gıda Giyim Sanayi ve Ticaret A.Ş., 2008 yılı şartlı görüş açıklanmış olup Şirket in net dönem zararı 3,743,575 TL olarak gerçekleşmiş ve ödenmiş sermayesinin %69 unu kaybetmiş bulunmaktadır. Bu göstergeler nedeniyle, Şirket in faaliyetlerinin devamlılığı, gelecekteki operasyonlarının karlılığına ve gerekli finansmanın sağlanmasına bağlıdır.

18 Bulguların Genel Değerlendirmesi in kriz yılları olması nedeniyle en çok işletmelerin güç duruma düştüğü ve sürekliliğe ilişkin açıklama yapıldığı yıllardır yılında süreklilik açıklaması yapılan ve iflas eden şirket sayısı fazladır. Ancak bir önceki yıl olan 2007 yılında denetim raporlarında önemli bir açıklama yoktur. Bu durum bize gerek yönetimin gerekse bağımsız denetçilerin işletmenin sürekliliğinin değerlendirilmesi aşamasında yeterli bir analiz ya da inceleme yapmadıklarını göstermektedir.

19 Bulguların Genel Değerlendirmesi - 2 İMKB de grup şirketlerin faaliyette bulunması ve bir grup şirkette ortaya çıkan ekonomik güçlüğü diğer şirketler kurtaramadığı zaman, o şirketlerin de faaliyetleri kötüye giderek tek tek iflas etmelerine neden olmaktadır. Şirket faaliyetlerinde sürekliliğe ilişkin belirsizliklerin olması genellikle her yıl ya da iki yılda bir denetim firması değiştirmelerine neden olmaktadır. Şirket geçmiş yıllarda büyük denetim firmalarıyla faaliyet göstermekte iken belirsizlik ya da iflas durumuna düşünce büyük firmalar bırakılmakta ve başka denetim firmalarıyla çalışılmaktadır.

20 Sonuç ve Değerlendirmeler (1) İşletmenin sürekliliği kavramı; kavramsal çerçeve kapsamından çıkarılarak, yeni bir standart haline getirilmektedir. Bu kapsamda FASB, 2008 yılında işletmenin sürekliliğine ilişkin yeni bir standart hazırlamış ve taslak halindedir. Bu şekilde kavramın önemi ve yüklenen sorumluluklar daha da artmaktadır. Özellikle hem FASB ın taslak standardı hem de UDS ye göre, finansal tabloların süreklilik esasına göre hazırlanıp hazırlanmadığının tespitinden yönetim birinci derecede sorumlu tutulmaktadır.

21 Sonuç ve Değerlendirmeler (2) Ayrıca önerilen standartla sürekliliğin değerlendirilmesine ilişkin zaman periyodunun finansal tablo tarihinden itibaren bir yıl değil, finansal tablo tarihinden itibaren en az bir yıl olup bu süreyle sınırlı olmadığı açıklanarak ucu açık bir zaman periyodu önerilmektedir. UDS, ile yönetimin sürekliliğe ilişkin sorumluluklarının doğru ve uygun bir şekilde yerine getirilip getirilmediği ve mevcut duruma ilişkin görüş oluşturma yükümlülüğü de bağımsız denetçiye yüklenmiştir.

22 Sonuç ve Değerlendirmeler (3) Özellikle yılları arasında süreklilikleri tehlikeye girmesine rağmen olumlu görüş açıklanan denetim raporları saptanmıştır. Ancak UDS nin uygulamaya girdiği yıllardan sonra özellikle 2008 ve sonrasında yayımlanan denetim raporlarında yer alan açıklamaların UDS ile uyumlu olduğu görülmüştür. Bağımsız denetçi denetimin kalitesini artırmak ve daha güvenilir bir analiz yapmak için sürekliliğin değerlendirilmesinde istatistiki yöntemler kullanmalıdır. Bu şekilde hem finansal tablo kullanıcıları şirket hakkında daha güvenilir bilgilere ulaşacak hem de şirket kendisi finansal sıkıntı süreci ile işletmenin başarısızlığa giriş aşamasını tahmin ederek daha erken önlem alabilecektir.

23 Doç. Dr. Şaban UZAY Erciyes Üniversitesi & Arş. Gör. Şükran GÜNGÖR TANÇ Nevşehir Üniversitesi