SOYUT RESİMDE İÇERİK VE BİÇİM

Transkript

1 SOYUT RESİMDE İÇERİK VE BİÇİM Süleyman ÖZDERİN Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin Resim Anasanat Dalı İçin öngördüğü YÜKSEK LİSANS SANAT ESERİ ÇALIŞMASI RAPORU olarak hazırlanmıştır. ANKARA Nisan, 2003

2

3 ÖZET Soyut resimde içerik ve biçim adlı bu araştırma iki bölüm üzerine kurulmuştur. Birinci bölümde resim sanatının soyutu gereksinme nedenleri üzerinde durularak, soyut ve soyutlama kavramları açıklanmaya çalışılmış; Braque, Kandinsky, Mondrian, El Lissitzky Mholy Nagy gibi sanatçıların eserlerinden örnekler verilmiştir. Modern resimde soyutluk anlayışı doğadan tamamen uzaklaşmanın bir sonucu olurken içerik olarak asıl araştırılma alanını, sanatsal ve felsefi düşüncede bulur. Çünkü doğa dışı bir sanat anlayışının biçim nesnesi, somut olmayan görsel ilgilerin zihinsel olarak ifade edilmesine dayanmaktadır. Aynı zihinsellik, fenomenoloji felsefesinin geliştirilmesiyle felsefe alanında da görülmüştür. Bu saptamalardan hareket edilerek, felsefede gerçeklik anlayışı çeşitli filozofların görüşleri açısından ele alınmış ve fenomenoloji felsefesi soyutu belirleyen bir varlık kavrayışı olarak incelenmiştir. Nesnel gerçekliğin kavranış biçimine karşılık soyutun, gerçekliğin aşılmasıyla elde edilen bir kavramlar ve sezgiler dünyası oluşu üzerinde durulmuştur. Bu anlamda, soyut sanatın, gerçekliği aşarak elde ettiği biçim anlayışı itkisel biçimlendirme olarak sezgi ve ifade olgularıyla desteklenerek açıklanmıştır. İkinci bölümde ise içerik ve biçim ilişkileri ele alınmıştır. Biçim ve içerik konusuna girilmeden önce, biçimi kapsayan temel olgu olan özdek kavrayışı üzerinde durulmuştur. Özdek anlayışı içerik olarak diyalektik çelişki, biçim ve bilinç arasında bir takım bağıntılar kurarak biçimi kapsar. Dolayısıyla biçimin anlamı tek başına belirlenemeyeceği gibi özdeksel içerik anlayışından koparılarak da açıklanamayacaktır. İçeriğin biçimi etkileyecek bilgi nesnesini oluşturması, yine felsefi ve sanatsal düşünce anlayışını gerektirmektedir. İçeriğin yaratacağı bilgi nesnesi, içeriğin biçim dili olarak anlamlandırma, anlamlandırmanın varoluş biçimi olan soyut sanat açısından incelenmiştir. Ayrıca bu bölümde; biçimlendirme konusunda yapılan teorik belirlemeler dikkate alınarak eserlerin görsel analizleri yapılmıştır. Böylece biçimin içerik boyutundaki macerası, içerik bilgileriyle birlikte resimsel uygulama süreciyle son bulmuştur.

4 SUMMARY This study named Content and figure in the abstract painting is established on two sections. In the first section it is tried to explain the abstract and abstracting concepts by focusing on the reason of feeling the necessity of the abstract by the painting art; samples are given from the work of arts of the artisans such as Braque, Kandinsky, Mondrian, El Lissitzky, Mholy Nagy. When the abstract understanding in modern painting becomes the result of completely going away from nature, it finds the real study area as content in artistic and philosophical thought. Because the figure object of an unnatural art understanding is based on mental expression of the non-concrete visual interests. Same mentality has been seen also in the philosophy area by development of the phenomenology philosophy. By moving on from these determination, the understanding of realism in philosophy have been considered in the aspect of various opinions of different philosophers and phenomenology philosophy has been studied as a abstract determining ontology concept. It has been emphasized that despite the comprehension manner of the objective reality the abstract is a concepts and intuitions world that is obtained by exceeding the reality. In this respect, the figure understanding of the abstract art that is obtained by exceeding the reality has been explained as impulsive figuring by being supported with intuition and expression facts. In the second section, content and figure relationships have been discussed. Before entering the subjects of figure and content, the comprehensive of matter that is the basic fact comprising the figure has been emphasized. The comprehensive of material thing comprises the figure by making some contacts as content between dialectical contradiction, figure and conscious. Therefore, neither the meaning of the figure can be determined alone nor it can be explained by being separated from the material content understanding. Forming the knowledge object of the content that shall effect the figure again requires philosophical and artistic opinion understanding. The knowledge objects to be created by content has been studied in aspect of interpretation as figure language of the content, in abstract art point of view that is the existence form of the explanation. In addition, in this section; visual

5 analyses of the works of art have been made by taking into consideration of the theoretical determination that are made in the subject of figuring. Thus, the adventure of the figure in the dimension of content has been finalized with the process of illustrative practice together with the knowledge of content.

6 İÇİNDEKİLER ÖZET... i SUMMARY... ii İÇİNDEKİLER... iii RESİMLER DİZİNİ... iv GİRİŞ... 1 I. BÖLÜM: I-1 MODERN SANATIN SOYUTLAŞMA SÜRECİ VE SOYUT... 5 I-2 FELSEFEDE GERÇEKLİK ANLAYIŞI VE SOYUTLUK ÜZERİNE I-3 YARATMA PSİKOLOJİSİ, İFADE VE SANAT I-4 FENOMENOLOJİ FELSEFESİ VE VARLIK KAVRAYIŞI OLARAK SOYUTLUK I-5 FENOMENOLOJİK MAHİYET VE REDUCTİON KAVRAMI II. BÖLÜM: II-1 EVRENSEL ÖZDEK VE BİÇİM II-2 SOYUT DA İÇERİK VE BİÇİM İLİŞKİSİ II-3 İÇERİĞİN BİÇİM DİLİ OLARAK ANLAMLANDIRMA ANLAMLANDIRMANIN VAROLUŞ BİÇİMİ OLARAK SANAT II-4 İÇERİK VE BİÇİM AÇISINDAN ESERLERİN KOMPOZİSYON ANALİZLERİ II-5 ESERLER SONUÇ KAYNAKÇA... 13

7 RESİMLER DİZİNİ Resim 1 Monet, Paris St. Lazare tren istasyonu., 1877, Paris...5 Resim 2 Robert Delenuay, Güneş ve Ay, 250x248cm., 1912, Zürih...9 Resim 3 George Braque, Oyun kağıtları ile natürmort., 60x80cm, Paris...10 Resim 4 Georege Braque, Rom şişesi, 1914, Paris...10 Resim: 5 Pablo Picasso, L Aficionado,1912, Basel Sanat Müzesi...11 Resim: 6 Viladimir Tatlin, Üçüncü Enternasyonal e anıt.,1919 Stockholm...12 Resim: 7 El Lissitzky, Proun 12E 1920, Cambridge...13 Resim: 8 Laszlo Moholy Nagy, AII.,113x134cm., 1924, New York...13 Resim 9 Piet Mondrian, Ağaç soyutlamaları ve geometrik Kompozisyonlar Resim: 10 Kasimir Malevich, Beyaz zerine siyah kare,1913 Leningrad...16 Resim: 11 Wassily Kandinsky, Doğaçlama 13,120x140cm., 1910 Münih...18 Resim: 12 Wassily Kandinsky, Doğaçlama 9, 1910, Suttutgard...19 Resim: 13 Wassily Kandinsky, Sürekli çizgi,1923, Düsseldorf...20 Resim: 14 Wassily Kandinsky, Yukarıya doğru, 1929,Venedik...21 Resim 15 Franz Kline, Mezar işareti, 190x130cm., 1955,U.S.A...23 Resim 16 Williem de Kooning, Merrit expres yolu,228x235cm., U.S.A...23 Resim 17 George Braque, Mandolinli kadın, Resim 18 Emil Schumacher, Kağıt üzeri guaj,55,5x76cm.1990, Almanya..32 Tez kapsamına alınan eserler: Resim 19 Soyut, 17x22cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 20 Soyut, 125x155cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 21 Soyut, 125x150cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 22 Soyut, 70x90cm., Gravür, Resim 23 Soyut, 125x155cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 24 Soyut, 125x150cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 25 Soyut, 17x22cm., Kağıt üzeri karışık teknik,

8 Resim 26 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 27 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 28 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 29 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 30 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 31 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 32 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 33 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 34 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 35 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 36 Soyut, 17x22cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 37 Soyut, 17x22cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 38 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 39 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 40 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 41 Soyut, 60x60cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 42 Soyut, 30x30cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 43 Soyut, 50x70cm., Kağıt üzeri yağlı boya, Resim 44 Soyut, 25x35cm., Kağıt üzeri yağlı boya, Resim 45 Soyut, 50x70cm., Kağıt üzeri yağlı boya, Resim 46 Soyut, 50x70cm., Kağıt üzeri yağlı boya, Resim 47 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 48 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 49 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 50 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 51 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 52 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 53 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 54 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 55 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 56 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik,

9 Resim 57 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 58 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 59 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 60 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 61 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 62 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 63 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 64 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 65 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 66 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 67 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 68 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 69 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 70 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 71 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 72 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 73 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 74 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 75 Soyut, 17x22cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 76 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 77 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 78 Soyut, 12x17cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 79 Soyut, 95x120cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 80 Soyut, 100x120cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 81 Soyut, 70x90cm., Gravür, Resim 82 Soyut, 50x70cm., Gravür, Resim 83 Soyut, 100x70cm., Gravür, Resim 84 Soyut, 50x70cm., Gravür, Resim 85 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 86 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 87 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 88 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik,

10 Resim 89 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 90 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 91 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 92 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 93 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 94 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 95 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 96 Soyut, 35x50cm., Kağıt üzeri karışık teknik, Resim 97 Soyut, 100x100cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 98 Soyut, 100x110cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 99 Soyut, 110x110cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 100 Soyut, 110x110cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 101 Soyut, 110x110cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 102 Soyut, 125x155cm., Tuval üzeri karışık teknik, Resim 103 Soyut, 125x155cm., Tuval üzeri karışık teknik,

11 GİRİŞ Sanatın tarihsel sürecindeki değişimi, insanoğlunun sosyolojik gelişiminin göstergesi olarak önemini geçmişte olduğu gibi gelecekte de sürdürecektir. Sanat ilkel topluluklardan bu yana insanın kültürel varlığının yansıması olmuş ve bilgi edinme tavrıyla birlikte yaşamı anlamlandırmanın, varoluşu tanımlamanın en güçlü araçlarından biri haline gelmiştir. 20. yüzyılın bilimsel ve sosyolojik gelişmeleri sanatın anlamını, doğayı farklı gözlem metotlarıyla da olsa taklit etme amacından uzaklaştırarak, özellikle kübizmin etkileri ile birlikte köklü bir yapı bozucu değişime uğramasını sağladı. Bilim ve felsefenin yeni bulgular ortaya koymasıyla öznel bir evren kavrayışı yerini nesnel ve idealist bir evren kavrayışına bırakmak zorundaydı. Bu evren kavrayışı içerisinde insanın nesneler dünyası ile olan ilişkileri, yalnızca bilme ve düşünme ilgilerine dayanmıyor, aynı zamanda duyarlık ilgileri olarak da beliriyordu. Bilgi üretme eylemine duyulan ilgi yalnızca bilginin betimlenmesini ve gelişmesini sağlamamış, onu yaratan düşünce yapısının sistemleşmesini de gerçekleştirmiştir. Bu etkinlikler aracılığıyla insan evreni temel bir kategori ile belirlemek isteyerek, soyutluğun zihinsel kurgusu üzerindeki varlık hakimiyetini keşfetti. Bu zihinsel tavra göre, insanın nesneleri kavraması yorumlaması ve yeniden tanımlaması soyutluk kategorisi içerisinde yer alarak insanın bilme ve düşünme dünyasını doğrudan etkilemiştir. Bilim ve felsefenin soyut bir varlık kavrayışıyla evreni yapılandırmasına benzer olarak, insanın plastik yaratımları da soyut sanat biçimleri olarak betimlenme ihtiyacı duymuştur. Bu betimleme, biçim açısından gerçekleştirildiği gibi, içerik (bilgi) açısından da anlamlandırılmak zorundadır. 20. yüzyılın modernlik anlayışı insanı soyut bir değerler sistemi üretmeye ve bu değerler sistemi içinde yaşamaya doğru itmiştir. Bu anlamda sanatçı da nesnel dünyanın gerçekliğinden uzaklaşarak, sistemini kendi düşüncesinin yarattığı soyut bir zihinselliğin dünyasına katılır. İsmail Tunalı nın deyimiyle, insan böyle soyut bir değerler sistemi içerisinde yaşarken 20. yüzyılın sonlarına doğru artık büyük ölçüde nesnel gerçeklik dünyası ile ilgisini yitirmiş, hatta onu yok sayarak asıl varlığı

12 bilerek, düşünerek ve yaratarak yaşamak istemiştir.(tunalı1989:122) Dolayısıyla böyle bir varlık kavrayışıyla düşünce üreten insanın nesnelerle kurduğu ilişki, bilgi edinmeye, değiştirmeye ve yeniden yaratmaya dayanmaktadır.yani insanın nesneleri kavrayışı, nesnenin bilinebilir özelliklerinin dışına çıkmıştır.yaratıcı düşüncenin keşfedilmesi bilincin kendi nesnesini kendi düşüncesi aracılığıyla yaratmasını sağlamıştır. Soyut sanatın anlaşılması bu anlamda onun temelinde bulunan nesne varlık kavrayışının ve düşünce üretiminin bilinmesi demektir. Bu görüş doğal olarak soyut sanatın köklerinin bulunduğu bilgi teorilerini gündeme getirecektir. Araştırma boyunca ifade edilen bütün bilgi ve yorumlar soyut resmin içerik ve biçim alanıyla ilgili olarak bir araya getirilmiş ve biçime bağlı içerik alanının kapsamı belirlenmeye çalışılmıştır. 21. yüzyıl bilginin ve iletişim teknolojilerinin büyük bir hızla gelişerek kültür ve sanat değerlerini doğrudan etkilediği bir zaman dilimidir. Sanatın algılanışı ve uygulanışı bu gelişmelere bağlı olarak tamamen zihinsel bir boyuta çekilmiş, içerik ve biçim ifadeleri açısından sanatsal ve felsefi düşünce nesnelerine gereksinim duyulmuştur. Çünkü soyut sanatı doğuran bütün faktör ve gereksinimler, salt bir düşüncenin hakim olduğu dilsel bir üslubun dışında başka bir anlayışla açıklanamamaktadır. Bu dil üslubu sanatın ve felsefenin ortak özelliğidir. Örneğin soyut bir resmin varlık analizi edebi bir dil üslubuyla açıklanamaz. Çünkü soyutun içerik ve biçim anlayışı tamamen tinsel ve zihinsel bir kavrayış tavrıyla gerçekleşmektedir. Soyutun içerik boyutunun, doğa dışı bir anlamlandırma tavrıyla ifade edilebileceği tek alan; sanatın özgünlüğüne uyan felsefi bir dil ve sezgisel düşünce alanıdır. Çünkü soyutun biçim anlayışı zihinsel olarak kavranılan, irreal görüngüler dünyasından oluşmaktadır. Öyleyse soyut sanatın dili görsel ifadelerle gerçekleşiyor gibi görünmesine rağmen, zihinsel anlamlandırma açısından içerik olarak tamamen felsefi ve sanatsal düşünce temeline dayanmaktadır. Soyut sanat bu düşüncelerle değerlendirilirken, şimdiye kadar araştırılan kaynaklarda da, soyutluk anlayışının zihinsel boyutunun oldukça önemli olduğu kanısı sıklıkla vurgulanıyordu. Soyutun dayandığı içerik ve biçim temelleri bu araştırmada; felsefede gerçeklik anlayışı, fenomenoloji felsefesi, yaratıcılık, özdek kuramı, eytişim, itkisel biçimlendirme, sezgi, ifade, göstergebilimsel anlamlandırma, sanatsal

13 ereklilik, gibi bilgi alanlarının araştırılıp içerik ve biçim ilişkileriyle birlikte yorumlanmasıyla ifade edilmeye çalışılmıştır. Çünkü bu bilgi alanları, soyut sanatın içerik bünyesinin temelini oluşturarak biçimle kuracağı ilişkileri soyut olarak belirlemektedir. Görüldüğü gibi soyutun içeriklik boyutu, felsefi ve sanatsal düşünceyi ilgilendiren bir takım farklı bilgi alanlarından oluşuyor. Soyutun biçimlendirilmiş bir gösterge olarak ifade edilebilmesi, yaratıcı bilincin nesnesizlik alanından üreteceği düşünce nesnelerine bağlıdır ve bu alanda salt olarak düşünce üretilir. Nesnesizlik alanı, düşüncenin hiç bir somut veriyi kendisine malzeme edinmeksizin düşünce ürettiği bir alandır. Dolayısıyla bu araştırmada, soyutluk adına gerçekleştirilmeye çalışılan bütün resimsel denemeler aynı zamanda görsel düşünce üretimleri olarak değerlendirilmektedir. Bu anlamda düşüncenin gerek görsel gerekse dilsel olarak ifade edilişi 21. yüzyılda sanatın anlamını ve varlık nedenini belirlemektedir. Öyleyse soyut sanat aynı zamanda düşüncelerin dilsel ve görsel olarak anlamlandırılmasının sanatı da olmak zorundadır. Çünkü görüntüsel göstergelerin sanat değeri taşıyabilmeleri, onların dilsel olarak ifade edilmelerini gerektirmektedir. Soyutun betimlenme gereksinimi öncelikle tinsel-zihinsel bir ihtiyaç olarak başlar ve içerik ve biçim ilişkilerinin oluşturulmasıyla devam eder. Bu araştırmaya başlanırken öncelikle, modern sanatın tarihi gelişim evrelerinde, soyutun nasıl bir gereksinim olarak ortaya çıkışı üzerinde durulmuştur. Çünkü sanatta soyutlaşma gereksinimi tarihsel olarak tek bir nedene bağlı değildir. Bir çok faktörün ilgili olduğu, oldukça karmaşık bir değişim süreci söz konusudur. Bu nedenle soyutun araştırılma ve gelişme temelleri güçlendikçe doğadan uzaklaşma nedenleri de doğru orantılı olarak artmaktadır. Nesnel gerçeklik dünyası ve soyutun yarattığı görüngüler (biçimler) dünyası birbirinden tamamen ayrıdır; fakat soyutun biçim nesnesinin daha iyi anlaşılması için nesnel gerçeklik dünyasının öncelikle zihinsel olarak aşılması gerekmektedir. Soyutun nesnel gerçekliğin dışında olması soyutlama kavramının, soyutun kapsamı içerisinde ayrıca tanımlanmasını gerektirmiştir. Yaratıcı biçimlendirme açısından soyutlama ve soyut kavramları birbirinden ayrılmıştır. Böylece soyutun nesnel gerçekliğin dışında bir fenomen

14 olmasından dolayı, önce nesnel gerçekliğin felsefi düşünce ile aşılması incelenmiştir. Sanat ve felsefe arasında gerçekliğin aşılmasına bağlı olarak ilgili görülen yerlerde bu düşüncelerin soyut sanatla kurduğu biçim ve içerik ilişkileri soyut bir anlamlandırmayla vurgulanmaya çalışılmıştır. Çünkü soyutun biçimi ve içeriği arasındaki ilişki somut bir iletişim değildir, tersine soyut bir ilişkidir.