BEN SORUN ÇÖZEBİLİRİM

Transkript

1 1 ÖZEL EKİN KOLEJİ Bilgi Toplumunun Okulu EMPATİ, ÖZEL EKİN KOLEJİ P.D.R.H. SERVİSİNİN AYDA BİR YAYIMLANAN SÜRELİ YAYINIDIR. YIL: 2 SAYI: 9 KASIM AYIN KONUSU EKİN KOLEJİ NDE, BEN SORUN ÇÖZEBİLİRİM PROGRAMI

2 2 Gerçek Fakirlik Günlerden bir gün bir baba ve zengin ailesi oğullarını köye getirdi. Bu yolculuğun tek amacı vardı: Oğullarına insanların ne kadar fakir olabileceklerini göstermek. Çok fakir bir ailenin çiftliğinde bir gece bir gündüz geçirdiler. Yolculuktan döndüklerinde baba oğluna sordu: - İnsanların ne kadar fakir olabildiklerini gördün mü? - Evet! - Ne öğrendin peki? Oğul yanıt verdi : Şunu gördüm: Bizim evde bir köpeğimiz var, onlarınsa dört. Bizim bahçenin ortasına kadar uzanan bir havuzumuz var, onlarınsa sonu olmayan bir dereleri. Bizim bahçemizde ithal lambalar var, onlarınsa yıldızları. Bizim görüş alanımız ön avluya kadar, onlarsa bütün ufku görüyorlar. Oğlu sözünü bitirdiğinde babası söyleyecek bir şey bulamadı. Oğlu ekledi ; Teşekkürler baba, ne kadar fakir olduğumuzu gösterdiğin için! BSÇ PROGRAMINI TANIYALIM AMAÇ Çocuklara, insanlardan kaynaklanan sorunları fark edecek ve ortaya çıkan sorunları da çözebilmelerine yardım edecek düşünme becerilerini öğretmek. VURGULANAN Çocuklara NE düşüneceklerini değil, NASIL düşüneceklerini öğretir. NOKTALAR Çocuklara,kendi başlarına düşünmeleri için yol gösterir. Çocuklara,kendi düşüncelerini nasıl değerlendireceklerini öğretir. Çocukları, sorunlara kendi başlarına olabildiğince çok sayıda çözüm yolu düşünmeye özendirir. İÇERİK Sorun Çözmek İçin Gereken Ön-Beceriler - Sorun çözebilmek için gereken sözcük dağarcığını öğrenme, - Kişinin kendisinin ve diğerlerinin duygularını tanıması, - Diğer kişinin bakış açısını dikkate alma. Sorun Çözme Becerileri - Birden fazla çözüm yolu düşünme, - Her çözüm yolunun olası sonuçlarını dikkate alma,

3 3 - Hangi çözüm yolunun seçileceğine karar verme. YÖNTEM Sorun Çözme Becerileri, çocuklara oyunlar, öyküler, kuklalar kullanılarak ve rol oynama yöntemleri ile öğretilir. Öğrenilen becerilerin, gerçek yaşamda nasıl kullanılabileceğine ilişkin yol gösterilir. YARARLARI Çocuklar açısından; - Öncelikle, çocuklar için eğlenceli bir programdır. Çocuklar bu dersleri bir oyun olarak düşünürler ve gerçek yaşamı bu oyunlar aracılığıyla öğrenirler. - Kendine güven oluşturur. - Alternatif çözümler üretmelerini özendirir. - Yeni sorunlarla uğraşma becerileri sağlar. - Akranlarıyla toplumsal etkileşimi kolaylaştırır. - Başkalarına karşı duyarlılıklarını artırır. - Bağımsızlığı arttırır. Öğretmenler açısından; - Okulun öğretimsel ve eğitsel programlarını pekiştirir. - Daha olumlu bir sınıf atmosferi yaratır. - Çatışmalarla uğraşmak için ayrılan süreyi azaltır. - Piramit şeklinde bir öğrenme (birbirleri üzerine inşa edilen dersler) fırsatı verir. - Başka durumlara da uygulanabilecek nitelikte beceriler kazandırır. - Öğretmenlerin de sorun çözme becerilerini arttırır. SORUN ÇÖZME BECERİSİ KAZANDIRMA EĞİTİMİNİN TARİHÇESİ Ana-babaların ve öğretmenlerin çocuklarla daha iyi ilişki kurabilmelerinde, yaşanan sorunları daha etkili bir biçimde çözebilmelerinde, farklı zamanlarda uygulanan farklı yaklaşımları sürekli izliyoruz. Birbirlerinden etkilenerek gelişen bu modellerin en sonuncusu Ben Sorun Çözebilirim yaklaşımının diğerlerinden farkı, sorunu yaşayanın düşünmesi ve onun çözmesidir. Aşağıda, sorun çözme becerisi kazandırma eğitiminde gelişen tarihsel süreç ve yaklaşımların temel farkları verilmektedir. Yıl Alan Uzmanı Yaklaşımın Temel Vurgusu 1965 Haim Ginot Ebeveynler Arasında ÇOCUĞA NE YAPMAMASI GEREKTİĞİNİ DEĞİL, NE YAPMASI GEREKTİĞİNİ SÖYLEYİN!

4 1970 Thomas Gordon Etkili Ana-Baba Eğitimi AKTİF DİNLEME SEN MESAJLARI YERİNE BEN MESAJLARI VERME 1990 Myrna B. Shure Ben Sorun Çözebilirim ÇOCUĞA NE DÜŞÜNMESİ GEREKTİĞİNİ DEĞİL, NASIL DÜŞÜNMESİ GEREKTİĞİNİ ÖĞRETME sonrasında ortaya çıkarılan ve uygulamaya konulan Ben Sorun Çözebilirim programı; çocuklara NE düşüneceklerini değil, NASIL düşüneceklerini öğretir. Çocuklara, kendi başlarına düşünmeleri için yol gösterir. Kendi düşüncelerini nasıl değerlendireceklerini öğretir. Ayrıca, sorunlara kendi başlarına olabildiğince çok sayıda çözüm yolu bulmaya özendirir. Bu programın önceki iki programa göre temel farkları; Bir müfredatının olması, Öğrenilen ve kullanılması gereken bir dilinin olması, Öğretim yöntem ve tekniklerinin olması, Sorunu fark etme ve çözme sorumluluğunu çocuğa öğreterek onun aklını büyüten bir sürecinin olması, BSÇ DİLİ VE SÖZCÜKLERİ -DIR / DEĞİL YA DA / YOKSA VE YAP / YAPMA BAZI / HEPSİ (BÜTÜN/ TÜM) EĞER O ZAMAN AYNI / FARKLI ÖNCE / SONRA ŞİMDİ / HEMEN / DAHA SONRA OLABİLİR / BELKİ NİÇİN / ÇÜNKÜ ADİL / DÜRÜST ADİL DEĞİL / DÜRÜST DEĞİL BSÇ DİLİ, AMACI VE BAZI ÖRNEK UYGULAMALAR Aşağıda BSÇ dili olarak kullanılan sözcükler ve kullanım amaçları, örnek uygulamalarla verilmektedir. Kullanılan her sözcüğün sorun tanımlama ve çözüm üretme açısından kilit rolü vardır. Bu sözcüklerin kullanılması öğrenci ve öğretmenlerin sorun tanımlama ve sorunlara farklı çözümler üretme becerilerini geliştirecektir. Ortak dilin öğrenilmesi ve kullanılması, ortak mekanı ve sorunları yaşayanlar açısından (öğrenciöğrenci, öğrenci-öğretmen, öğrenci-aile vb) çözümü kolaylaştırıcı temel faktördür. Örnekler; AYNI (BENZER) Amaç Çocukların ileride AYNI problemi çözmenin FARKLI yolları olduğunun farkına varmalarına yardım etmek.

5 5 FARKLI (DEĞİŞİK) ZAMANI / ZAMANI DEĞİL YERİ / YERİ DEĞİL EĞER / 0 ZAMAN NEDEN (NİÇİN) / ÇÜNKÜ Örnek Öğretmen Ayşe ye kendisinin yapacağı hareketin aynısını yapmasını söyler. Örneğin öğretmen sağ elini havaya kaldırır. Ayşe de aynı hareketi yaptıktan sonra sınıfa sorar : - Ayşe, benim yaptığım hareketin AYNI olan bir hareket mi yaptı? Örnek Öğretmen, sınıftaki kızların ellerini kaldırmalarını söyler ve sorar : - Sınıftaki BAZI öğrenciler mü YOKSA BÜTÜN öğrenciler mi ellerini kaldırdı? Amaç Çocukların belli bir davranışın yere ve zamana göre kabul edilebilir ya da kabul edilemez bir davranış olduğunu anlamalarına yardımcı olmak. Örnek -ŞİMDİ resim yapma ZAMANI MI? - Koridorlar koşmak için uygun bir YER Mİ? Koşmak için BAŞKA / FARKLI bir yer düşünür müsün? Amaç Çocukların olgular arasındaki neden-sonuç ilişkilerini ve davranışlarının olası sonuçlarının neler olabileceğini görmelerine yardımcı olmak. Örnek EĞER arkadaşının defterini karalarsan, O ZAMAN arkadaşın ne düşünür, ne hisseder? EĞER senin defterin karalanırsa, O ZAMAN sen ne düşünür, ne hissedersin? Amaç Çocukların her şeyin BAZI NEDENLERİ olduğunu, bir davranışın FARKLI NEDENLERLE ortaya çıkabileceğini görmelerine yardım ederek, başkaları hakkında aceleci ve yanlış varsayımlarla hareket etmekten kaçınmaları gerektiğini anlamalarını sağlamak. Örnek Öğretmen çok yorgun olduğunu söyler ve sınıfa sorar? - Sizce NEDEN yorgun OLABİLİRİM? (Örn. Uyumadığınız için) - Evet, doğru OLABİLİR. ÇÜNKÜ akşam geç yatmıştım ve bu nedenle uykumu alamadım. - Yorgun olmam için kim bana FARKLI bir NEDEN söyleyebilir? (Örn. Derse gelirken koştuğunuz için) - Evet, koşarak geldim ÇÜNKÜ EĞER koşmasaydım O ZAMAN derse geç kalacaktım. BSÇ İLE ÇOCUK ÇOCUK SORUNLARI 1. ADIM : Sorunu tanımlayın.

6 6 Ne oldu? Sorun nedir? Söyleyecekleriniz, benim bu sorunu daha iyi anlamama yardım edecektir. 2. ADIM : Duyguları açıklığa kavuşturun. Ne hissediyorsun?... ne hissediyor? 3. ADIM : Sonuçları açıklığa kavuşturun. Sen böyle yapınca sonuç ne oldu? 4. ADIM : Sonuçlarla ilgili duyguları açıklığa kavuşturun. Bu sonuç karşısında sen ne hissettin? (Örneğin : sana vurunca / senin oyuncağını alınca, vb.) 5. ADIM : Çocuğu, alternatif çözümler düşünmeye teşvik edin. Bu sorunu çözmek için FARKLI bir çözüm yolu düşünebilir misin? Peki bu FARKLI çözüm yolu ne? (Örneğin : İkinizin de kendini kötü hissetmeyeceği / O nun sana vurmayacağı, vb. bir çözüm yolu ne olabilir?) 6. ADIM : Çocuğu, her çözümü değerlendirmeye teşvik edin. Bu iyi bir fikir mi? Yoksa iyi bir fikir DEĞİL mi? Eğer iyi bir fikirse : Öyleyse git ve bunu dene. Eğer kötü bir fikir DEĞİLSE : FARKLI bir şey düşünmelisiniz. 7. ADIM : Çocuğun düşünmüş olmasından övgüyle söz edin. Eğer çözüm işe yararsa; - Her şeyi kendin düşündün. Kutlarım! Sen iyi bir sorun çözücüsün. Eğer çözüm işe yaramıyorsa; - FARKLI bir şey düşünmelisin. Senin iyi düşünen bir kişi olduğunu biliyorum!

7 7 BSÇ İLE ÖĞRETMEN ÇOCUK SORUNLARI AYNI anda hem seni hem de... ı dinleyebilir miyim? AYNI anda hem seninle hem de... ile konuşabilir miyim? Burası... için uygun bir yer mi? (Örneğin; resim yapmak için, beslenme çantanı bırakmak için, vb.)... için daha uygun bir yer düşünebilir misin? (Oyun oynamak, yemek yemek, ders çalışmak, resim yapmak, top oynamak vb)... için uygun bir zaman mı? (Ben ders anlatırken, konuyu öğrenirken; başka bir şeyle ilgilenmen, arkadaşınla konuşman, camdan dışarı bakman vb.) Sence ne zaman uygun? Sen... yaptığında ben ne hissediyor olabilirim? (dinlemediğinde / sözümü kestiğinde, yemeğini yemediğinde, dersi engellediğinde, ev çalışmanı tamamlamadığında, arkadaşına vurduğunda vb.)... kadar, yapacak başka bir şey düşünebilir misin? (Örneğin; imza atıncaya kadar / istediğin şeyi elde edinceye kadar / sana yardım edinceye kadar, vb.) Sen... yapınca karşındaki kişi ne hissetmiş olabilir? Sen... yapınca ben ne hissetmiş olabilirim? Onun üzüntüsünü / öfkesini / mutsuzluğunu / kırgınlığını gidermek için ne yapabilirsin? BSÇ DİLİ KULLANILMADAN SORUN ÇÖZME Sorunu Öğretmen Çözüyor BSÇ DİLİ KULLANILARAK SORUN ÇÖZME Sorunu Çocuk Çözüyor

8 Öğretmen : Hakan ın elindeki kitabı neden çekiştiriyorsun! Kitabın yırtılabileceğini bilmiyor musun?(1) Metin : Ama öğretmenim, kitabı önce ben almıştım. Hakan : Hayır, önce ben almıştım. Öğretmen : Doğru söyleyin! Kitabı önce kim almıştı?(2) Metin : Ben! Hakan : Hayır, ben Öğretmen : Bana bakın! Eğer kitabı paylaşamazsanız ben de kitabı elinizden alır, götürürüm. Eğer paylaşmayı öğrenmezseniz hiç arkadaşınız olmaz. Çocukların paylaşmayı öğrenmesi gerek. Biz bu okulda eşyaları paylaşırız, tamam mı?(3) 1 Aslında neden olduğuyla ilgilenmiyor. Çocukların ne düşünmesi gerektiğini söylüyor. 2 Öğretmen bunu asla öğrenemeyecek! 3 Çocuklar büyük olasılıkla duymamışlardır bile. Öğretmen : Ne oldu? Sorun nedir?(1) Metin : Bana kitabı göstermek istemiyor öğretmenim. Hakan : Kitabı önce ben almıştım. Metin : Hayır, önce ben almıştım. Öğretmen : Çocuklar, kitabı bu şekilde çekiştirirseniz neler OLABİLİR?(2) Metin : Kitap yırtılabilir. Öğretmen : İkiniz AYNI anda AYNI kitabı almak istediğinizde, bir düşünün bakalım ne yapabilirsiniz?(3) Metin : Bana ne! O benim kitabım. Hakan : Hayır, ben Öğretmen :(Hakan a) Bu sorunu çözmek için sen bir yol düşünür müsün?(4) Hakan : Önce ben bakayım, sonra kitabı ona veririm. Metin : O zaman haydi birlikte bakalım. Hakan : Tamam.(5) 1 Çocuğun soruna bakış açısını açıklığa kavuşturuyor. 2 Sonuçları açıklığa kavuşturur; kitabı önce kimin aldığına takılıp kalmaz. 3 Çözümleri açıklığa kavuşturur. 4 Yardım etmek için diğer çocukla ilgilenir. 5 Çocuklar kendi çözümleriyle mutlu olurlar; büyük bir olasılıkla bunu uygulayacaklardır. 8 BSÇ PROGRAMINDA DUYGU TANIMLAMALARI İÇİN SÖZCÜK DAĞARCIĞI 53 ders olarak 53 gün süren BSÇ müfredatı sonucunda öğrencilerin aşağıda adı geçen duyguları tanıma, farkına varma bilinçlerinde bir gelişme olacağı vurgulanır. Böylece öğrencilerin sorunların farkına varma, sorunlara çözüm üretme hem de sözcük dağarcıklarında bir gelişme olacağı beklenir. BSÇ müfredatında yer alan dersler aşağıda adı verilen duygu sözcükleri üzerine yapılandırılmıştır. * Kızgın * Endişeli * Duygusuz * Mahcup * Bahtiyar * Sıkılmış * Güvenli * Zihni karışmış * Üretken * Morali bozuk * İradeli * İnanılmaz * Düş kırıklığına uğramış * Kızdırılmış * Heyecanlı * Kıskanç * Öfkeli * Korkmuş * Hüsrana uğramış * Minnettar * Kederli * Çaresiz, aciz * Umutlu * İncinmiş * Farksız * Emniyetsiz * Düşünceli * Zavallı * İhamlı * Haset * Neşeli * Yalnız * Olumsuz * İnatçı * İyimser * Kırgın * Pasif * Şaşkın * Pişman * Ferahlamış * Küskün * Üzgün * Tatmin olmuş * Şok olmuş * Hasta * Sempatik * Tehdit edilmiş * Zafer kazanmış * İçine kapanık

9 9 DENEME CESARETİ Kral maiyetini önemli bir görev için sınamak istemiş. Birçok güçlü ve akıllı adam etrafında toplanmış. Kral onları bugüne kadar görüp görecekleri en kocaman kapının önüne getirerek şöyle söylemiş: - Siz akıllı insanlar, benim bir sorunum var ve hanginizin bunu çözebileceğini görmek istiyorum. Burada krallığımdaki en büyük ve en ağır kapıyı görüyorsunuz. Hanginiz bunu açabilirsiniz? Saray mensuplarından bazıları Açamayız. der gibi başlarını sallamış. Diğerleri, çevresindekilere göre daha akıllı sayılanlar, kapıyı daha yakından incelemiş, fakat onlar da açamayacaklarını kabul etmişler. Bu akıllı insanlar böyle söyleyince saraylılar sorunun çözülemeyecek kadar zor olduğunda fikir birliğine varmışlar. Sadece bir vezir kapının yanına giderek onu şöyle bir gözden geçirmiş ve elleriyle yoklamış, açmak için çeşitli yolları denemiş, en sonunda kuvvetle yüklendiğinde ağır kapı açılmış. Meğer kapı zaten tam kapalı değilmiş ve açmak için deneme isteği ve yüreklilikle davranma cesaretinden başka bir şey gerekmiyormuş. Kral vezire şöyle söylemiş: - Sadece gördüğün ve işittiğine bağlı kalmadan, kendi gücünü devreye soktuğun ve denemeyi göze aldığın için saraydaki görevi sen alacaksın. LÜTFEN YAYINIMIZ HAKKINDAKİ GÖRÜŞ, ÖNERİ VE BEKLENTİLERİNİZİ BİZE YAZINIZ YA DA TELEFONLA İLETİNİZ. İŞBİRLİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ. ekinpdrh@ozelekinlisesi.com r.turhan@ozelekinlisesi.com y.gunes@ozelekinlisesi n.yasaroglu@ozelekinlisesi.com AYIN KİTAP ÖNERİLERİ 1. Kişiler Arası Sorun Çözme Becerileri ve Eğitimi Selahiddin Öğülmüş Nobel Yayın. 2. öğrenmenin ABC si (öğrenmeyi öğrenmek) Gloria Fender Sistem Yay. 3. Uygulamalarla NLP Sue Knight Sistem Yay.

10 10 AYIN FİLM ÖNERİLERİ * AZAP YOLU * İNSOMNİA KAYNAKÇA Erkan, S. (2001) Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması Nobel Yay. Dağ. Öğülmüş, S. (2001) Dağıtım Yavuz, K.E. (2002) Okulları, Eğt. Dz. Kişiler Arası Sorun Çözme Becerileri ve Eğitimi Nobel Yayın 7-12 Yaş Dönemi Çocuklarda Duygusal Zeka Gelişimi Ceceli 10. SAYIMIZIN KONUSU Temel Eğitimde Özgüven Geliştirme