TEMEL HUKUK KAVRAMLARI...1 TÜRKİYE DE ANAYASAL GELİŞMELER ANAYASASI VE DEVLETİN TEMEL NİTELİKLERİ.32

Transkript

1 İÇİNDEKİLER TEMEL HUKUK KAVRAMLARI...1 TÜRKİYE DE ANAYASAL GELİŞMELER ANAYASASI VE DEVLETİN TEMEL NİTELİKLERİ ANAYASASI NDA YER ALAN TEMEL KAMUSAL HAKLAR ANAYASASI NDA DEVLET ORGANLARI (KUVVETLER)...49 YASAMA ORGANI...49 YÜRÜTMEORGANI...64 YARGI ORGANI.76 İDARE HUKUKU ULUSLARARASI KURULUŞLAR GÜNCELBİLGİLER.129

2 2011 KPSS VATANDAŞLIK SORULARININ ANALİZİ 2011 yılı KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttaşlık sorularında ilk dikkati çeken geçtiğimiz yıllara oranla sorularınyüzeysel ve cevabı daha net seçilebilir nitelik taşımasıdır. Soruların konu başlıklarına göre dağılımını değerlendirmek gerekir ise; Temel Hukuk Bilgisi başlığından üç soru sorulmuş, kapsam genişletilerek kavramlara dayalı hazırlanmış sorular tercih edilmiş, Devletin Şekli, Tüzel Kişilik ve Hukuki Fiil kavramlarından soru gelmiştir. Temel Hak ve Ödevler başlığı altında tek soru tercih edilmiş, Anayasada Kişi Hak ve Ödevleri ile SiyasiHak ve Ödevler başlıkları altında güvence altına alınan haklara ilişkin ayrıma dayalı bir soru sorulmuştur. Yasama ve Yürütme başlıkları altında Milletvekili sayısı ve Cumhurbaşkanı nın seçim usulü sorulmuş, 1982 Anayasası nda yapılan 2010 yılı değişiklikleri ile en köklü değişikliği geçiren Yargı başlığındanise soru sorulması tercih edilmemiştir yılı KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttaşlık sorularında İdare Hukuku başlığı altında soru sayısıve konu kapsamı geçtiğimiz yıllara oranla arttırılmış, Belediyelerin Organlarından Belediye Başkanınıngörevden uzaklaştırılması, Mahalli İdareler ve Mahalli İdarelerden Köy ile ilgili soru sorulmasıtercih edilmiştir. Son olarak Güncel Konular başlığından geçtiğimiz yıllardaki soru sayısınave tipine sadık kalınmış ve üç adet soru sorulması tercih edilmiştir. Ancak Güncel Konular ile ilgilidikkat çeken husus soruların tamamının sınav öncesi yakın tarihten sorulmuş olmasıdır. Sorulardeğerlendirildiğinde Uluslararası Kredi Kuruluşu Moody s tarafından Haziran ayındaki açıklama, Suriye de Devlet Başkanı BeşarESAD ın Mayıs ayı sonunda ilan etmiş olduğu genel af ve yine Mayısayında gerçekleşen Birleşmiş Milletler En Az Gelişmiş Ülkeler Konferansı başlıklarından soru sorulmuştur yılı KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttaşlık sorularının genel dağılımı dikkate alındığında ÖSYM tarafından Kamu Personeli Seçme Sınavında Temel Hukuk Bilgisi başlığının her yıl kapsamı genişletilerek yeni bir kavrama yer verilmekte, Temel Hak ve Hürriyetler, Yasama ve Yürütme başlıklarından sorular oldukça benzer nitelikte ve cevabı ikilem yaratmayacak net sorular sorulmaktadır Anayasası nda yapılan 2010 yılı değişikliklerinden hiç soru gelmemesi beklentilerin aksine olmuştur. İdare Hukuku başlığında geçen yıllara göre kapsam her ne kadar genişletilmişse de sürpriz sayılabilecek bir soru bulunmamaktadır. Güncel Konular başlığında gelen soruların tüm seneyi kapsayacak şekilde sorulması tercih edilmemiş ve hemen sınav öncesinde Mayıs ve Haziran aylarında gerçekleşen belli önemli olaylar konu edilerek sorular hazırlanmıştır. Sonuç olarak 2011 yılı KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttaşlık soruları sorunun içinde cevaba ilişkin anahtar kelimeler barındıran, sınava girenleri konuların genel hatları ile sınayan, yüzeysel, sade ve ikileme yer vermeden kolay ayırt edilebilir cevapları ile dikkat çeken bir sınav olmuştur.

3 Soruların konulara göre dağılımı şu şekildedir; KONU BAŞLIĞI SORU SAYISI 2011 KPSS DE ÇIKAN KAVRAMLAR Temel Hukuk Bilgisi 3 - Devletin Şekli - Tüzel Kişilik - Hukuki Sonuç Bağlanan İnsan Davranışı Temel Hak ve Ödevler - Özel Haklar Yasama 1 - Milletvekili Sayısı Yürütme 1 - Cumhurbaşkanının Seçimi Yargı - - İdare 3 - Mahalli İdare - Köy - Belediye Başkanı Güncel Bilgiler 3 - Uluslararası Kredi DerecelendirmeKuruluşu (Moody s) - En az Gelişmiş Ülkeler Konferansı - Suriye (Genel Af İlanı) Not: Uzman Kariyer Yayıncılıktan alıntıdır.

4 I. BÖLÜM TEMEL HUKUK KAVRAMLARI Hukuk: İnsanlarla insanlar arasındaki ilişkileri, insanlarla oluşturdukları topluluklar arasındaki ve toplulukların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen, uyulmadığında arkasında devlet gücüne (Kamu gücü) dayalı maddi - somut yaptırımı olan sosyal düzen kurallarına denir. Sosyal Hayatı Düzenleyen Kurallar Yaptırım (Müeyyide): Bir kurala uyulmadığında gösterilen tepkiye denir. Ahlak, görgü, din, örf ve adet kuralları da birer sosyal düzen kuralıdır. Ancak bunların yaptırımı (müeyyidesi) manevidir. Hukuk kurallarını diğer sosyal düzen kurallarından ayıran en önemli unsur yaptırımının maddi oluşudur. Ahlak kuralları ikiye ayrılır; Hukuk Kuralları Görgü Kuralları Ahlak Kuralları Örf ve Adet Kuralları Din Kuralları Sübjektif (Kişisel) Ahlak Kuralları: İnsanların kendilerine karşı olan ödev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır. Bu kurallara aykırı davranışın yaptırımı, o davranışı yapan kişinin vicdanıdır. Örnek; Başkaları hakkında iyi düşünmek, yalan söylememek. Objektif (Toplumsal) Ahlak Kuralları: İnsanların diğer insanlara ve topluma karşı olan ödev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır. Bu kurallara aykırı davranışların yaptırımı, hem kişinin vicdanı hem de toplumun tepki göstermesidir. Örnek; Kimseye kötülük yapmamak, kimsenin canına, malına ve namusuna zarar vermemek. Hukuk kurallarının hangi özelliği onu diğer sosyal düzen kurallarından ayırır? A) Sosyal yaşamı düzenlemesi B) Kişilere bazı ödevler yüklemesi C) Herkese uygulanabilir olması D) Devlet gücüne dayanması E) Bazı emir ve yasakları içermesi (2008/KPSS Ortaöğretim) Cevap: D Aşağıdakilerden hangisi sosyal hayatı düzenleyen kurallardan biri değildir? A) Din kuralları B) Fizik kuralları C) Görgü kuralları D) Ahlak kuralları E) Hukuk kuralları (2009/KPSS) Cevap: B Aşağıdakilerden hangisi bir sosyal düzen kuralı niteliği taşımaz? A) Din Kuralları B) Ahlak Kuralları C) Manevi Kurallar D) Görgü Kuralları E) Hukuk Kuralları (2010/KPSS Ortaöğretim) Cevap: C Hukuk Kurallarının Yaptırımları İptal Ceza Tazminat Cebri İcra Hükümsüzlük İptal: Bir idari işlemin hukuka aykırı yapılması durumunda mahkemelerce iptal edilmesidir. Ceza: Hukuk kurallarından bazılarının koymuş oldukları emir ve yasaklara aykırı davranışta bulunan kimselerin karşılaşacakları tepkiye denir; Ceza yasalarından kaynaklanan cezalar: Hapis (ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis, süreli hapis) ve adli para cezalarıdır. NOT-1: Türk Ceza Hukuku nda cezalandırılma yaşının alt sınırı 12 yaşın doldurulmasına bağlanmıştır. Yani; 12 yaşını doldurmayan kişilere 1

5 ceza verilemez yaş arasındakilere verilen cezalardan da indirim yapılır. NOT-2: Sağır ve dilsizlerde tam ehliyetlilik ve ceza sınırı 21 yaşın tamamlanması ile gerçekleşir. Disiplin cezaları: Memur, asker, öğrenci, dernek üyesi gibi belli bir statü içinde bulunan kimselere hizmet ve iç düzenle ilgili kurallara aykırı davranışta bulundukları zaman verilen cezalardır. Örnek; Uyarma, kınama, kusur bildirme, geçici olarak işten çıkarma, tamamen işten çıkarma gibi. Tazminat: Haksız eylemler sonucu başkasına verilen maddi ya da manevi zararın karşılanmasıdır. Cebri İcra (Zorla Yerine Getirme): Alacakların, bir işin ya da mahkeme kararlarının yerine getirilmemesi durumunda devlet gücüyle (icra daireleri v.s) zorla yerine getirilmesidir. Hükümsüzlük (Geçersizlik): Yapılan bir hukuki işlem veya eylemin hukukun gerektirdiği temel şartlara aykırı olması (şekil ve içerik yönünden) sonucu geçersiz sayılmasıdır. Hükümsüzlüğün üç türü vardır; a) Yokluk: Hukuki işlemlerin kanunun belirttiği kurucu unsurlardan birine uyulmadan yapılması halinde bu işlemin yokmuş gibi kabul edilmesidir. Örneğin; resmi evlendirme memuru önünde yapılmayan evlenme yok hükmündedir. b) Butlan: Hukuki işlemlerin geçersiz kabul edilmesidir. İkiye ayrılır; Mutlak Butlan: Bir hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu unsurlara sahip olmakla beraber kanunun emredici hükümlerine (ehliyet, şekil, konu gibi) aykırı olmasıdır. Örneğin; bir kimsenin amcası, dayısı, halası ve teyzesi ile evlenmesi Medeni Kanun'a göre yasaktır. Böyle bir evlilik bir şekilde yapılmış olsa bile geçersizdir ve bu yüzden iptal edilir. Yine akli yönden özürlü iki kişinin evlenmesi de mutlak butlan ile sakattır. uygundur. Ancak hukuki işlemi yapan iradede sakatlık vardır. Örneğin; evlilik mukavelesine sarhoş edilerek imza attırılan birisi sonradan bu işlemin iptal edilmesini isteyebilir. c) Tek Taraflı Bağlamazlık: Hukuki işlemi yapan taraflardan birisinin sözleşme yapma ehliyetine sahip olmamasıdır. Örneğin; on beş yaşında bir kişinin yetişkin birisiyle yaptığı satım sözleşmesi, küçüğü bağlamazken yetişkini bağlar. NOT: Yokluk, mutlak butlan, nispi butlan (iptal edilebilir), tek taraflı bağlamazlık (askıda hükümsüzlük), tazminat, medeni hukuktaki, yani özel hukuktaki yaptırım türleridir. Aşağıdakilerden hangisi Türk hukuk düzenindeki yaptırım türlerinden biri değildir? A) Cebri icra B) Ceza C) Kısas D) Tazminat E) İptal (2006/KPSS Önlisans) Cevap: C Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Cumhuriyeti nde yer alan ceza türlerinden biri değildir? A) Ölüm cezası B) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası C) Adli para cezası D) Müebbet hapis cezası E) Hapis cezası (2006/KPSS Önlisans) Cevap: A 1982 Anayasası na göre, suç ve cezalarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulabilir. B) Vatandaş hiçbir durumda suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. C) Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar hiç kimse suçlu sayılamaz. D) Ceza sorumluluğu şahsidir. E) Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilemez. (2008/KPSS Lisans) Cevap: B Nispi Butlan: Nispi butlandaysa hukuki işlem kurucu unsurlara sahip emredici hükümlere 2

6 Hukukun Farklı Anlamları Pozitif Hukuk Mevzu Hukuk Tarihi Hukuk Doğal Hukuk Yürürlükteki Hukuk (Pozitif Hukuk - Olan Hukuk - Müspet Hukuk): Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte bulunan (uygulanan) yazılı ya da yazısız tüm hukuk kurallarına denir. NOT-1: Ölü kurallar olarak adlandırılan, uygulama amacını kaybeden kurallar da yürürlükteki hukukun kapsamındadır. NOT-2: Pozitif Hukuk = Yazılı Hukuk + Yazısız Hukuk Mevzu Hukuk: Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte bulunan (uygulanan) sadece yazılı hukuk kurallarına denir. UYARI: Bununla birlikte geniş tanımıyla; bir ülkede yetkili makamlar tarafından yapılan, yürürlükte olan hukuk kurallarının tümüne mevzu hukuk denir. Yetkili makamlar tarafından konulan kurallar yazılı kurallardır. Yazılı olarak konulmuş kurallara mevzuat denir. Türk hukuk mevzuatına; Anayasa (Yasama TBMM), Kanun (Yasama TBMM), Uluslararası Antlaşmalar, Kanun Hükmünde Kararnameler (Bakanlar Kurulu), Tüzükler (Bakanlar Kurulu Danıştay), İç Tüzük (TBMM Anayasa Mahkemesi), Yönetmelikler (Başbakanlık, Bakanlıklar, Kamu Tüzel Kişilikleri), Genelgeler (Başbakanlık, Bakanlıklar, Kamu Tüzel Kişilikleri) örnek olarak verilebilir. Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan bir tüzüğün Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla iptali için aşağıdakilerden hangisine başvurulabilir? A) Danıştay B) Yargıtay C) Anayasa Mahkemesi D) Uyuşmazlık Mahkemesi E) Ankara İdare Mahkemesi (2000/DMS) Cevap: A 1982 Anayasası na göre, aşağıdakilerden hangisi tüzük çıkarabilir? A) Bakanlar Kurulu B) Sayıştay C) Bakanlıklar D) Cumhurbaşkanı E) Kamu tüzel kişileri (2006/KPSS Lisans) Cevap: A Doğal (İdeal - Tabii) Hukuk: Hedeflenen, amaçlanan, olması gereken hukuku ifade eder. Toplum ihtiyaçlarını temel alan, adalet düşüncesini öngören, aklın rehberliğiyle ulaşılabilecek hukuktur. Tarihi Hukuk: Yürürlükte olmayan, yürürlükten kalkmış olan hukuktur. Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte olan hukuk kurallarından sadece yazılı olanlara ne ad verilir? A) Kamusal Hukuk B) Tarihi Hukuk C) Dogmatik Hukuk D) Tabii Hukuk E) Mevzu Hukuk (2006/KPSS Lisans) Cevap: E Bir ülkede, yetkili bir makam tarafından konulan ve hâlen yürürlükte bulunan hukuk kurallarının tümüne ne ad verilir? A) Pozitif hukuk B) Tabii hukuk C) İdeal hukuk D) Mevzu hukuk E) Objektif hukuk (2008/KPSS Lisans) Cevap: D 3

7 Hukuk Kurallarının Temel Nitelikleri Kamu gücünün desteğine dayanan bir buyruğun ya da bir yasağın hukuk kuralı niteliği alabilmesi için sahip olması gereken özellikler şunlardır: Genellik Soyutluk Kişilik dışı olma Süreklilik Yaptırıma dayalı olma Hukuk Kurallarının Çeşitleri Emredici Hukuk Kuralları Tamamlayıcı Hukuk Kuralları Yorumlayıcı Hukuk Kuralları Tanımlayıcı Hukuk Kuralları Yetki Verici Hukuk Kuralları paylaşımda ihtilaf yaşanırsa Medeni Kanun un ilgili hükümleri devreye girer. c) Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Bireylerin birkaç anlama gelebilen beyan ve hareketlerinin, hangi anlama geldiğini saptayan hukuk kurallarıdır. Örneğin; Borçlar Kanunu nda taraflar sözleşmede ayın başı tabirini kullanmış; fakat bununla neyi kastettiklerini açıklamamışlarsa, ayın 1. gününün anlaşılması gerektiğini belirtmiştir. d) Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Bir hukuki kavramın, kurumun ne anlama geldiğini belirleyen kurallardır. Örneğin; Medeni Kanun nişanlanmayı şöyle tanımlamıştır: Nişanlanma evlenme vaadiyle olur. e) Yetki Verici Hukuk Kuralları: İlgilisine yetki veren, ilgilisini belli bir davranışta bulunmada serbest bırakan kurallardır. Örneğin; mirasçıların mirası reddetme yetkileri vardır. a) Emredici Hukuk Kuralları: Kesinlikle uyulması gereken hukuk kurallarıdır. Bireyler bu kuralların aksine sözleşme yapamazlar ve bu kuralların aksine davranışlarda bulunamazlar. Emredici hukuk kurallarına aykırı yapılan işlemler butlan ve yokluk ile sakattır. Emredici hukuk kurallarının konulma nedenleri; kamu düzenini, genel ahlakı ve zayıfları korumaktır. Örneğin; Evlenme ile ilgili olarak Medeni Kanun da Ayırt etme gücüne sahip olmayanlar evlenemezler. hükmü yer almaktadır. Bu hüküm emredici bir nitelik taşır. b) Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların sözleşme yaparken öngörmedikleri, aksini kararlaştırabildikleri konularla ilgili uyuşmazlıkların çözümüne yarayan kurallardır. Örneğin; bir borç ilişkisinde taraflar, ödenecek olan faiz oranını yasal faiz oranından daha farklı olarak tespit edebilirler. Fakat böyle bir tespit yapılmamışsa tamamlayıcı hüküm devreye girer ve yasal faiz oranı uygulanır. Diğer bir Örnek; anlaşarak ayrılan bir çift, mal paylaşımı konusunda Medeni Kanun un esaslarına uymak zorunda değildir; ancak HUKUKUN KAYNAKLARI Hukukun Kaynakları Asli Kaynaklar Yardımcı Kaynaklar A) ASLİ KAYNAKLAR Yazılı Kaynaklar (Bağlayıcı kaynaklar) Anayasa Uluslararası antlaşmalar Kanunlar Kanun Hükmünde Kararnameler Tüzükler İç Tüzükler Yönetmelikler Genelgeler Yazılı Kaynaklar Tali Kaynaklar Bilimsel doktrinler Mahkeme içtihatları 4

8 Yazısız Kaynaklar (Tali, İkincil Kaynaklar) Toplumda uzun süreden beri tekrarlanarak genel bir inanışı olan bazı örf ve adet davranışları, uyulmadığında devlet gücü bulunan maddi yaptırıma kavuşursa, örf ve adet hukuku kuralı haline gelir. Görülmekte olan bir davada hakim sorunu çözmek için yazılı kaynaklarda bir hüküm bulamazsa, örf ve adet hukuku kurallarına bakar. Bu yüzden örf ve adet hukukuna tali kaynak denilmektedir. B) YARDIMCI KAYNAKLAR Bilimsel görüşler (doktrin): Bilim adamlarının tartışmalı hukuki konulardaki görüşleridir. İçtihat (Mahkeme kararları): Mahkemeler tarafından verilen kararlardan çıkan hukuk kurallarıdır. (İçtihat; yasa tarafından hüküm belirtilmemiş bir konuda, daha önceki bir mahkeme kararının esas alınmasıdır.) NOT: Yazılı ve yazısız kaynaklar bağlayıcı niteliktedir. Yani hakim herhangi bir davaya bakarken dava konusu ile ilgili mevcut yazılı ve yazısız kaynaklara uymak zorundadır. Fakat yardımcı kaynaklar bağlayıcı değildir. Yani hakim bilimsel ve yargısal içtihatlara uyup uymamak hususunda bağımsızdır. NOT: Yargısal kararlardan sadece Yargıtay Büyük Genel Kurulu nun İçtihadı Birleştirme Kararları herkesi ve mahkemeleri bağlar. Aşağıdakilerden hangisi hukukun yazılı kaynaklarından biri değildir? A) Örf ve Adet B) Kanun C) Tüzük D) Yönetmelik E) Anayasa (2008/KPSS Önlisans) Cevap: A Normlar arasındaki hiyerarşik sıralamaya göre en üstün norm aşağıdakilerden hangisidir? A) Kanun Hükmünde Kararname B) Yönetmelik C) Anayasa D) Kanun E) Tüzük (2008/KPSS Ortaöğretim) Cevap: C HUKUKTA BOŞLUK TÜRLERİ Hakimin Hukuk Yaratması Hukuk Boşluğu Kural İçi Boşluk Kanun Boşluğu Açık Boşluk Kural Dışı Boşluk Örtülü Boşluk 1. Hakimin Hukuk Yaratması: Hakimin hukuk yaratabilmesi için kanunda ve örf adet hukukunda somut olaya uygulanacak bir hükmün bulunmaması gerekir. Hakim öncelikle kanuna bakar. Kanunda görülmekte olan dava ile ilgili bir hüküm göremezse örf ve adet hukukuna bakar. Burada da ilgili bir hüküm göremezse Medeni Kanun un kendisine verdiği yetkiyle kanun koyucu edasıyla bir hüküm oluşturur ve bu hükme göre karar verir. Yani hakimin önüne gelen bir davaya, Bu dava ile ilgili hukuk kuralı yok diyerek bakmama hakkı yoktur. 2. Hukuk Boşluğu: Bir konuda, kanunda ve örf ve adet hukukunda (genel ifadesiyle hukukun kaynaklarını oluşturan kurallarda) somut bir olaya uygulanacak herhangi bir hukuk kuralının bulunmamasıdır. 3. Kanun Boşluğu: Yasada, yaşam olaylarını düzenlemeye (somut olaya) yetecek hükmün eksik olması veya hiç bulunmamasıdır. Kanun boşluğu çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir; a) Kural İçi Boşluk: Kanun koyucu tarafından istenerek bırakılmış boşluklardır. Hakim burada takdir yetkisini kullanarak kuralı somut olaya uygular. Buna göre hakim hakkaniyete göre karar verir. Örnek; Açılan bir tazminat 5

9 davasında manevi tazminatın miktarını hakim hakkaniyete göre belirler. NOT: Hâkimin takdir yetkisini kullanabileceği boşluk türü kural içi boşluk tur. b) Kural Dışı Boşluk: Kanun koyucu tarafından istenmeden, bilinçsizce bırakılmış boşluklardır. Bu tür boşluğun ortaya çıkış nedeni; kanun koyucunun bu boşluğu görmemiş olması veya düzenleme ihtiyacı yaratan hukuki meselenin kanunun yürürlüğe girmesinden sonra ortaya çıkmasıdır. İkiye ayrılır; Açık Boşluk (Gerçek Boşluk): Konuya ilişkin uygulanacak bir kuralın bulunmamasıdır. Hakimin hukuk yaratması (kıyas yoluyla), kanunda açık boşluk varsa mümkün olur. Bu tür boşluklara kanunlarda çok sık rastlanmaz. Örnek; kanunda cenaze masraflarını kimin karşılayacağı düzenlenmemiştir. Örtülü Boşluk (İstisna boşluğu - Açık olmayan boşluk): Açık olmayan boşlukta konuya uygulanacak kural vardır fakat konuyu çözebilecek yeterliliğe sahip değildir. Örneğin, çok geniş tutulmuş bir düzenlemenin çözümlenecek olaya göre daraltılması buna örnektir. Diğer bir örnek; Ayırt etme gücü bulunmayan bir kişinin yaptığı sözleşmeler geçersizdir. Bu madde oldukça geneldir. Bu durumdaki bir kişinin yaptığı satış sözleşmesinde aldığı bilete büyük ikramiyenin çıkması halinde satış sözleşmesi geçerli sayılmalıdır. Bir somut olaya uygulanacak yazılı ya da yazılı olmayan bir hukuk kuralının bulunmaması durumuna ne ad verilir? A) Hukuk boşluğu B) Kural içi boşluk C) Örtülü boşluk D) Kanun boşluğu E) Açık boşluk (2008/KPSS Lisans) Cevap: A 1. Kamu Hukuku 2. Özel Hukuk 3. Karma Hukuk Hukuk Dalları Hukuku, kamu ve özel hukuk diye ikili bir sisteme ayıranlar ilk kez Romalılardır. Bugün kullanılan modern hukukun temeli Roma Hukuku na dayanır. HUKUK DALLARI Kamu Hukuku Özel Hukuk Karma Hukuk Anayasa Hukuku İdare Hukuku Ceza Hukuku Vergi Hukuku Devletler Genel Hukuku (Uluslararası Hukuk) Yargılama (Usul) Hukuku İcra ve İflas Hukuku Medeni Hukuk Borçlar Hukuku Ticaret Hukuku Devletler Özel Hukuku İş Hukuku Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Hava Hukuku Bankacılık Hukuku Toprak Hukuku Çevre Hukuku 1. Kamu Hukuku: Devlet ile özel kişiler, devletler ile devletler veya devletler ile uluslararası kuruluşlar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kuralları bütünüdür. Kamu hukukunu ilgilendiren konularda devlet özel kişi karşısında üstün taraftır. Devletle kişiler arasında eşitliğe dayanmayan ilişkiler söz konusudur. 2. Özel Hukuk: Kural olarak özel hukuk kişileri (insanlar, şirketler v.s), arasındaki eşit ilişkileri düzenleyen hukuk kuralları bütünüdür. Ancak bazen devletin de bir özel kişi gibi girdiği ilişkiler vardır ki devlet bu durumlarda kişilerle eşittir ve üstün taraf değildir. Yani özel hukuk ilişkilerinde bazen devlet de yer alabilir. Örneğin devletin, bir özel kişinin binasını kiralaması gibi. Taraflar eşittir ve bu ilişki bir Özel Hukuk ilişkisidir. 3. Karma Hukuk: Hem kamu hukukunun, hem de özel hukukun özelliklerini gösterir. 6

10 Kamu Hukuku Dalları Anayasa Hukuku: Devletin temel kuruluş ve organlarını, bu organların görev ve yetkilerini ve bunların birbiriyle olan ilişkisini, ayrıca kişilerin temel hak ve hürriyetlerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır. Anayasa Hukuku, devletin biçimini, yasama, yürütme, yargı gibi temel organlarını, bunların görev ve yetkilerini, birbiriyle olan ilişkilerini tanımlayan ve kişilerin en temel hak ve hürriyetlerini belirten en temel yasadır. İdare Hukuku: Devlet idaresinin ve kurumlarının yapısını, bunların işleyişini, idari kuruluşlar ile vatandaşlar arasındaki ilişkileri ve kamusal hizmetlerin sunulmasını düzenleyen kamu hukuku dalıdır. İdare hukuku genç bir hukuk dalıdır. Sonraki bölümlerde ayrıca bahsedilecektir. Ceza Hukuku: Hangi eylem ve davranışların suç oluşturacağını ve bunlara ne gibi cezaların verileceğini düzenleyen hukuk kurallarıdır. Ceza Hukuku na Hâkim Olan İlkeler Kanunilik ilkesi Belirlilik: Kişi ancak kanunda açıkça suç olarak geçen eylemlerinden dolayı cezalandırılabilir. Aleyhe çıkarılan yasa geçmişe yürümez. İdarenin düzenleyici işlemleri ile suç oluşturulamaz ve ceza verilemez. Örf ve âdete dayanılarak suç oluşturulamaz ve ceza verilemez. Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. Suç ve ceza içeren hükümler, kıyasa yol açabilecek biçimde geniş yorumlanamaz. Bir kişiye kanunda belirtilen cezadan daha fazla ceza verilemez (kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi). Kusursuz ceza olmaz. Bir kişi kendisini ve kanunda belirtilen yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya zorlanamaz. Kanunların bağlayıcılığı: Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz. Uluslararası yükümlülükler dışında, vatandaş suç nedeniyle yabancı bir ülkeye verilemez. Cezaların şahsiliği (kişiselliği) ilkesi Kanunlara aykırı elde edilmiş deliller kabul edilemez. Ümanizm ilkesi: Kişinin cezalandırılmasının amacı yeniden topluma kazandırılmasıdır. Cezalandırmada adalet ve eşitlik ilkesi Suç ve Suçun Unsurları Kanunilik Unsuru (Tipiklik): Hangi eylem ve davranışların suç teşkil ettiğinin ve bunlara ne gibi ceza verileceğinin önceden kanunla belirtilmesidir. Kanunun suç saymadığı eylem ve davranışı suç olarak nitelendirmek mümkün değildir. Hiç kimseye kanunda belirtilmemiş ceza verilemez (kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi). Maddilik Unsuru (Hareket): Suçun maddi unsuru harekettir. Hareket, icrai ve ihmali hareket olarak ikiye ayrılır; İcra: Hareketin yapmak şeklinde gerçekleşmesidir. Örneğin; bir kimsenin silahla bir başkasını vurması. İhmal: Hareketin yapmamak şeklinde gerçekleşmesidir. Örneğin; geçit bekçisinin tren yolunu kapatmaması, hemşirenin hastaya ilaç vermemesi. NOT: Nedensellik (İlliyet) Bağı: Suçun hareket neticesinde ortaya çıkmasıdır. Manevilik Unsuru (Kusurluluk): Fiil kusurlu irade tarafından yaratılmalıdır. Kusurluluk iki şekilde gerçekleşir; Kast: Kanunun suç saydığı fiil ve onu meydana getirecek hareketi bilerek ve isteyerek işlemek iradesidir. Yani somut bir olayda kastan söz edebilmemiz için kişi suçu, kanuni tanımındaki unsurları hem bilerek hem de isteyerek gerçekleştirmelidir. Taksir: Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla toplum düzenini ve kişinin çıkarlarını, mal ve canına kasttan daha hafif şekilde tehlikeye düşüren, bilmeyerek veya istemeyerek yapılan suçlardır. Trafik kazalarında olduğu gibi kanunda açıkça gösterilen haller dışında taksirde ceza verilmez. 7

11 Hukukta bir olayın ya da olgunun varlığını veya yokluğunu ispata yarayan araçlara ne ad verilir? A) Fiil B) Ehliyet C) Marka D) Delil E) İspat Yükü (2010 KPSS Ortaöğretim) Cevap: D Yargılama (Usul) Hukuku: Mahkemelerde yapılacak yargılamanın usul ve yöntemlerini konu alan hukuk dalıdır. İcra İflas Hukuku: Medeni yargılama hukukuyla yakın ilgisi olan hukuk dalıdır. Özel hukuk alanındaki mahkeme kararlarının ve alacakların devlet eliyle yerine getirilmesini düzenleyen hukuk dalıdır. Devlet eliyle zorla yerine getirme icra dairelerine başvurarak olur. Tacirlere ise iflas hukuku hükümleri uygulanır. Devletler Umumi (Genel) Hukuku: Bağımsız bir devletin diğer bir devlet veya milletlerarası kuruluşlarla olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Devletler Umumi Hukukunun Kaynakları Antlaşmalar Milletlerarası teamül (uygulamalar) İçtihatlar (mahkeme kararları) Doktrin (Bilimsel görüşler) Vergi Hukuku (Mali Hukuk): Devlet ile kişiler arasındaki vergi ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Vergi hukukunun önemli ilkeleri şunlardır; Vergide genellik ilkesi Vergide adalet ilkesi Vergide kanunilik ilkesi Vergide açıklık ilkesi NOT: Vergi ve vergilendirme ile ilgili anlaşmazlıkların çözümü Vergi Usul Hukuku na göre yapılır. Kamu Gelirleri Vergiler: Devletin kamu hizmetlerini karşılamak için egemenlik gücüne dayanarak kişilerden karşılıksız olarak ve zora dayanarak aldığı parasal değerlerdir. Harçlar: Bazı kamu hizmetlerinden yararlananların, bu yararlanma karşılığı ödedikleri bedellerdir. Örnek; tapu harcı, noter harcı vb. Resimler: Kamu kuruluşlarının belirli bir iş ya da faaliyetin yapılmasına yetki ve izin vermesi karşılığında aldıkları parasal değerlerdir. Örnek: damga resmi, sinema, tiyatro ve ilan resmi vb. Şerefiyeler: Devletin ve diğer kamu kuruluşlarının yaptığı bayındırlık, imar işleri dolayısıyla değeri artan gayrimenkullerin sahiplerinden bu değer artışı nedeniyle zora dayanılarak alınan paralardır. Parafiskal Gelirler: Parafiskal (vergi benzeri) gelirler, sosyal güvenlik kuruluşları ile mesleki kamu kuruluşlarına, kuruluş amaçlarını gerçekleştirmek için gelir toplama yetkisinin verilmesiyle ortaya çıkan ve bu kuruluşların hizmetlerinden yararlananlardan yani üyelerinden sağlanan kamu gelirleridir. Mülk ve Teşebbüs Gelirleri: Devletin arazi, bina, orman, maden gibi gayrimenkulleri ile ticari, sınaî, mali girişimleri, işletmelerinden elde edilen gelirlerdir. Borçlanma gelirleri: Devlet ve diğer kamu otoritelerinin geçici bir finansman aracı olan borçlanmaya başvurmasıdır. Vergi Türleri Gelir üzerinden alınan vergiler: Bir gerçek ya da tüzel kişinin geliri üzerinden alınan vergilerdir: Gelir vergisi ve kurumlar vergisi gibi. Servet üzerinden alınan vergiler: Bir gerçek ya da tüzel kişinin sermayesi üzerinden alınan vergilerdir: Emlak vergisi, veraset vergisi, intikal vergisi ve motorlu taşıtlar vergisi gibi. Gider üzerinden alınan vergiler: Bir gerçek ya da tüzel kişinin geliri veya sermayesi üzerinden değil, kişiler arasında gerçekleşen ekonomik işlemler üzerinden belirlenen oranlarda alınan vergi türüdür: Katma Değer Vergisi (KDV), Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Sigorta İşlemleri Vergisi gibi. 8

12 NOT-1: Gelir ve servet üzerinden alınan vergiler doğrudan alınan vergilerdir. Gider üzerinden alınan vergiler ise dolaylı vergilerdir. NOT-2: Yeni bir vergi veya benzeri yükümlülüklerin konulması ancak kanunla (Meclis kararı ile) olur. Özel Hukuk Dalları Medeni Hukuk: Özel hukukun en geniş dalıdır. Toplumdaki bireylerin birbirleriyle olan ilişkilerini ve mal ve mülkleriyle olan ilişkilerini düzenleyen kurallardır. 4 bölümden oluşur; Kişiler hukuku Aile hukuku Miras hukuku Eşya hukuku Medeni Hukukta Geçerli Olan Temel İlkeler Dürüstlük: Herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. İyi niyet: Kanunun iyi niyete hukuki sonuç bağladığı durumlarda iyi niyet var sayılır. İspat Yükü: Kanunda aksine bir hüküm olmadıkça herkes iddiasını ispatla yükümlüdür. Hak Ehliyeti: Herkesin hak ehliyeti vardır. Medeni Hukukla İlgili Kavramlar Karine: Mevcut ve bilinen olgulardan bilinmeyen bir olgunun çıkarılmasıdır. İkiye ayrılır; Adi Karine: Aksi ispat edilebilen karinelerdir. Örnek; ölüm karinesi, babalık karinesi. Kesin Karine: Aksinin ispatı mümkün olmayan karinelerdir. Örnek; icazet verilmişlik karinesi, tapu sicilindeki kayıtların herkesçe bilindiği karinesi. Zilyetlik: Bir eşyayı fiili hakimiyet altında bulundurmadır. Mülkiyet Hakkı: Kişinin bir şeyin üzerindeki mutlak egemenlik hakkıdır. Ayni Hak: Kişisel haklardan farklı olarak eşyalar üzerinde kesin egemenlik yetkisi sağlayan haklardır. Ayni haklar herkese karşı ileri sürülebilir. Kişiye eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen haklara ne ad verilir? A) Fikri Hak B) Ayni Hak C) Şahsi Hak D) Alacak Hakkı E) Talep Hakkı (2010 KPSS Önlisans) Cevap: B Sınırlı Ayni Haklar: Mülkiyet hakkının dışında kalan ayni haklardır. Üçe ayrılır; İrtifak Hakları: Ayni hakların sahibine verdiği yetkilerden kullanma ve yararlanma yetkilerini içeren haklardır. Taşınmaz Yükü: Taşınmaz malikinin (sahibinin) mülkiyeti dolayısıyla hak sahibini bazı edimlerde bulunma borcu altına sokan ve bu borcu söz konusu taşınmaz ile güvence altına sınırlı ayni hak çeşididir. Rehin Hakları: Bir alacağı güvence altına almak için kurulan, alacak ödenmediği takdirde alacaklıya eşyanın malikinin (sahibinin) aracılığına ihtiyaç duymadan eşyayı sattırabilme yetkisi veren sınırlı ayni haktır. İntifa (Yararlanma) Hakkı: Bir başkasına ait taşınır ve taşınmaz mallar üzerinde kurulan ve hak sahibine geniş kullanma, yararlanma ve idare yetkisi veren bir haktır. Aynı zamanda taşınmazın semerelerinden de (Kira geliri gibi) yararlanma hakkını içerir. İntifa hakkı devredilemez ve miras yoluyla geçemez. Sükna Hakkı: Sahibine bir binada veya onun bir kısmında oturma yetkisi veren bir irtifak hakkıdır. Velayet: Kural olarak küçüklerin, istisnai olarak da kısıtlıların bakım ve korunmalarının sağlanması için, onların kişileri ve malları üzerinde ana ve babanın sahip oldukları görev, yetki ve hakların tümüdür. Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velayeti altındadır. 9

13 Yasal sebep olmadıkça velayet ana ve babadan alınamaz. Vesayet: Kişisel ve mali menfaatlerini koruma ehliyetinden yoksun olan ve velayet altında bulunmayan küçükler ile reşit olmasına rağmen velayet altına konmayan, fakat özel bakım isteyen kişilerin korunması amacıyla devlet tarafından teşkilatlandırılmış, ferdin bakımını ve temsilini gerçek kişilere bırakan hukuki bir durumdur. Henüz ergin olmamış veya ergin olmakla birlikte kısıtlanmış olan çocukların üzerinde Medeni Kanun tarafından ana ve babaya tanınan hakka ne ad verilir? A) Velayet B) Vesayet C) Veraset D) Soybağı E) Evlat edinme (2010 KPSS - Lisans) Cevap: A Vasi: Velayet altındaki küçüğün veya kısıtlının kişiliği ve mal varlığı ile ilgili bütün menfaatlerini korumak ve hukuki işlemlerde onu temsil etmekle yükümlü olan kişidir. Kayyım: Belirli işleri görmek veya mal varlığını yönetmek için atanan kişidir. İlliyet Bağı (Nedensellik): Bir hukuki sonuç ve bu sonucu ortaya çıkaran nedenler arasındaki ilişkidir. Taraf Ehliyeti: Davada taraf olabilme ehliyetidir. Gerçek kişilerin taraf ehliyeti tam ve sağ doğmak şartı ile ana rahmine düştüğü andan itibaren başlar. Kişisel Durum Sicili Türleri: Kişisel durum, bir gerçek kişiyi, diğer gerçek kişilerden ayırmaya yarayan ve hukuk düzeninin kendilerine bir takım sonuçlar bağladığı niteliklerdir. Beşe ayrılır; Doğum Kütüğü: Doğumlara ilişkin bildirimler ve kimliği bilinmeyen bulunmuş çocuklar hakkındaki işlemler ile ilgili kanun hükümlerine göre yapılır. Ölüm Kütüğü: Ölümlere ilişkin bildirimler ilgili kanun hükümlerine göre yapılır. Evlenme Kütüğü: Evlenme işlemi, evlenme kütüğü, evlenmeye ilişkin yazışma ve evlenme ile ilgili diğer konular yönetmelikle düzenlenir. Aile Kütüğü: Nüfus olaylarına ilişkin kayıt ve belgelerin tutulduğu kütüktür. Yabancılar Kütüğü: En az 6 ay olmak üzere, Türkiye de bir amaç doğrultusunda ikamet alan yabancılar bu kütüğe kaydedilir. Bir gerçek kişinin doğumu ve soybağıyla ilgili kayıtları içeren kütüğe ne ad verilir? A) Doğum kütüğü B) Evlenme kütüğü C) Boşanma kütüğü D) Ölüm kütüğü E) Yer değiştirme kütüğü (2010 KPSS - Lisans) Cevap: A Kişinin doğumundan ölümüne kadar geçen süre içinde özel hukuk ilişkilerinin düzenlendiği temel kanun aşağıdakilerden hangisidir? A) T.C. Anayasası B) Türk Ceza Kanunu C) Borçlar Kanunu D) Türk Ticaret Kanunu E) Türk Medeni Kanunu (2010 KPSS Ortaöğretim) Cevap: E Hısımlık Türleri: Hısımlık, gerçek kişiler arasında kan veya işlemsel bağ ile meydana gelen yakınlık ilişkisidir. Kan hısımlığı ve kan dışı hısımlık şeklinde ikiye ayrılır; Kan Hısımlığı Üst Soy Alt Soy Hısımlığı: Birbirinden üreyen kişiler arasındaki hısımlıktır. Yan Soy Hısımlığı: Ortak bir kökten gelenler arasındaki hısımlıktır. Kardeşler birbirlerinin yan soy kan hısımlarıdır. Kan Dışı Hısımlık Kayın Hısımlığı: Eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları aynı tür ve dereceden kayın hısımları olur. Evlenme ile doğan bu hısımlık, evliliğin ortadan kalkması ile sona erer. Evlat Edinme İle Doğan Hısımlık: Evlat edinme işleminin tamamlanması ile evlatlık ile evlat edinen arasında doğan hısımlıktır. Kardeşler arasındaki hısımlığa ne ad verilir? A) Kayın hısımlığı (2010 KPSS Önlisans) B) Alt soy hısımlığı C) Üst soy hısımlığı D) Yan soy kan hısımlığı E) Evlat edinmeden doğan hısımlık Cevap: D 10

14 Borçlar Hukuku: Kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen kurallardır. Borçlar Hukuku na Hâkim Olan İlkeler 1. Nispilik İlkesi: Alacaklı olan kişinin alacak hakkını sadece borçlu olan kişiden isteme ilkesidir. a) Mutlak Hak (Ayni Hak): Herkese karşı ileri sürülebilen haklar. (mülkiyet hakkı vb.) b) Nispi (Kısmi - Oransal) Hak: Sadece hukuki ilişkiye girilen tarafa karşı ileri sürülebilen haklar. 2. İrade Özerkliği İlkesi Sözleşmede serbestlik: Borçlar hukukunda tarafların kural olarak sözleşme yapma serbestîsi vardır. Eşitlik İlkesi Şekil serbestliği 3. Dürüstlük ilkesi 4. Kusurlu sorumluluk ilkesi 5. Üçüncü Kişi Aleyhine Borç Kurulamaması İlkesi: Borç ilişkileri diğer üçüncü kişileri bağlamaz ve onlara borç yüklenemez. 6. Sözleşmelerde ivazlık (karşılık) ilkesi 7. Borçlunun Yerleşim Yerinde (İkametgâhında) İfa İlkesi 8. Temerrüt: Borçlunun borcunu ödememekte, alacaklının da alacağını almaktan kaçınmada ısrar etmesidir. 9. Def i: Karşı tarafın olgularını inkâr etmemekle birlikte, kişinin borcunu yerine getirmemek için kendisinin ileri sürdüğü karşı yeni olgulardır. Örneğin; borçlunun borcu aldığını inkar etmeyip, ancak zaman aşımına uğradığını belirtmesidir. 10. Zaman Aşımı: Alacaklı olan kişinin alacağını yasaların belirlediği süre içerisinde talep etmemesi sonucu alacak hakkını yitirmesidir. NOT-1: Alacaklar için, özel süreler belirtilmediği takdirde, genel zaman aşımı süresi 10 yıldır. NOT-2: Kira, sermaye faizleri, belli zamanda ifası gereken edimler, erzak bedeli, nafaka, otel, lokanta giderleri, sanatkârın, esnafın, noterlerin, işçilerin, müstahdemlerin, hizmetçilerin ücret alacakları, şirket sözleşmesine dayanan davalar, vekâlet, komisyon, acentecilik durumlarından doğan borçlar için zamanaşımı süresi 5 yıldır. NOT-3: Haksız fiil ve sebepsiz zenginleşmeden doğan alacaklar, 1 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Aşağıdakilerden hangisi borçlar hukukuna hakim olan ilkelerden biri değildir? A) Sözleşme özgürlüğü ilkesi B) Eşitlik ilkesi C) Zaman aşımı ve hak düşürücü süreye uğramama ilkesi D) Nispilik ilkesi E) Üçüncü kişi aleyhine borç kurulamaması ilkesi (2009/KPSS) Cevap: C Borç İlişkisi: İki taraf arasında kurulan, taraflardan birinin (borçlu), bir şey vermek, yapmak ya da yapmamak borcu altına girdiği; diğer tarafın (alacaklı), borçludan borcunu ifa etmesini isteme hakkına sahip olduğu hukuki bağdır. Borç İlişkisinin Unsurları Alacaklı: Borç ilişkisinde karşı taraftan (borçludan) bir edimde bulunmasını isteyecek olan kişidir. Bu kişi, gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Borçlu: Borç ilişkisinden dolayı karşısındaki alacaklıya bir edimde bulunma yükümlülüğü altına girmiş olan taraftır. Borçlu taraf, gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Edim: Borç ilişkisinde alacaklının borçludan isteyebileceği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu davranıştır. Edimin konusu 3 şekilde olabilir; Verme Edimi (Malı alıcıya teslim): Borçlu, alacaklıya bir şey temin edip vermeyi üstlenmiştir. Örnek; satım sözleşmesinde malı alıcıya teslim etmek, kira sözleşmesinde kira ödemek gibi. Yapma Edimi (Kişinin hizmet görmesi): Borçlunun yükümlülüğü, bir şey yapmaya yöneliktir. Örnek; Hizmet akdinde işçinin hizmet görmesi, mimarın proje çizmesi, terzinin elbise dikmesi gibi. 11

15 Yapmama Edimi: Borçlu, bir şeyden kaçınmayı, bir şeyi yapmamayı veya bir şeye katlanmayı taahhüt eder. Örnek: Rekabet yasağı sözleşmesi gereği rekabet yapmamak gibi. Aralarında var olan borç ilişkisi dolayısıyla alacaklının borçludan isteyebileceği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü bulunduğu davranış biçimine ne ad verilir? A) İş B) Edim C) Çalışma D) Alacak E) Sözleşme (2010 KPSS Lisans) Cevap: B Borcun Kaynakları Hukuki işlemlerden doğan borçlar: Belirli bir hukuki sonuç doğmasına yönelik irade beyanlarıdır. Örnek; vasiyetler (tek taraflı), sözleşmeler (çok taraflı) Haksız fiillerden doğan borçlar: Hukuk düzeninin uygun bulmadığı zarar verici eylemlere haksız fiil denir. Örnek; birinin arabasının boyasını çizmek, malını çalmak gibi. Haksız fiilden doğan borcun konusu olan edim, tazminattır. Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar: Bir kimsenin mal varlığının haklı bir sebep olmaksızın diğer bir kimsenin mal varlığı aleyhine çoğalmasına sebepsiz zenginleşme denir. Bundan doğan borcun edimi geri verme (iade) borcudur. Sebepsiz zenginleşenin iyi niyetli olup olmamasına göre geri verme borcunun kapsamı belirlenir. Borçları sona erdiren durumlar; Takas İfa (Ödeme) İbra: Alacaklı ile borçlu arasında yapılan bir sözleşme ile (ibra sözleşmesi) borç sona ermiş olur. Yenileme (Tecdit): Eski borcun, yeni bir borç yaratılarak ortadan kaldırılmasıdır. Zaman Aşımı Alacaklı ve borçlu sıfatının birleşmesi: Bir borç ilişkisinde en az iki tarafın bulunması gerekir. Eğer bir taraf hem alacaklı hem de borçlu ise borç ilişkisinden söz edilemez. Kusursuz imkânsızlık: İmkânsızlık; bir borcun ortaya çıkmasının ya da ifasının mümkün olmamasıdır. Bu imkânsızlık sözleşmenin kurulmasından önce de olabileceği gibi sonra da olabilir. Ticaret Hukuku: Kişiler arasındaki ticari ilişkileri, ticari işletmeleri ve şirketleri düzenleyen hukuk dalının bütünüdür. Ticaret hukuku ticari işletme esasına dayanır. Ticaret hukuku da 5 bölüme ayrılır; Ticari işletme hukuku, Deniz Ticareti hukuku, Şirketler hukuku, Sigorta hukuku, Kıymetli evrak hukuku NOT: Çek, bono, poliçe hukuken kıymetli evrak olarak tanımlanır. Devletler Özel Hukuku: Farklı uyrukluktaki kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuktur. Uyrukluk: Kişileri veya şeyleri (Gemi ve uçak) devlete bağlayan hukuki ve siyasi bağdır. Vatandaşlık: Kişileri, devlete bağlayan hukuki bağa denir. Asli uyrukluk: Doğumla kazanılan uyrukluktur. Türk anne veya babadan doğan çocuk nerede doğarsa doğsun Türk tür. Kazanılmış (Müktesep) uyrukluk: Doğumdan başka nedenle sonradan kazanılan uyrukluktur. Bir Türk ile evlenen yabancı devlet vatandaşı kadının dilerse Türk vatandaşlığını kazanması gibi. Türk devleti ile Alman devleti arasındaki bir ilişki uluslararası hukukun içinde Devletler Genel (Umumi) Hukukunu ilgilendirir. Yani bir kamu hukuku konusudur. Ancak, Türk vatandaşı ile Alman vatandaşı arasında evlenme, boşanma gibi bir ilişki Devletler Özel Hukukunu ilgilendirir. Yani özel hukuk konusudur. Karma Hukuk Dalları İş Hukuku: İşçiler ve işverenler arasındaki ilişkileri düzenler. Belirli kavramları; Hizmet sözleşmesi (akdi), ücret ve hizmet taahhüdü üzerine kurulur. Sendikalar, işçilerin veya işverenlerin çalışma koşullarını düzeltmek, menfaatlerini korumak amacıyla oluşturdukları tüzel kişiliklerdir. Sendikalar, işkolu esasına göre ve önceden izin almaksızın kurulurlar. Değişik işkollarından 5 sendika bir araya gelerek konfederasyon oluşturabilirler. 12

16 Toplu iş sözleşmesi: İşçi sendikalarının işveren sendikalarıyla tarafların hak ve borçlarını düzenledikleri yazılı anlaşmadır. Hukuk kuralı niteliğindedir. Grev: İşçilerin topluca iş faaliyetini durdurmalarıdır. Lokavt: İşveren tarafından topluca işçilerin işten uzaklaştırılmalarıdır. Anayasaya göre, siyasi ve dayanışma amaçlı grev ve lokavt yapılabilir (2010 Anayasa değişikliği). NOT: Sendika kurma, grev ve lokavt, toplu iş sözleşmesi yapma hakkı sosyal haklardır. Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku: Sanat ve fen alanlarında buluşları ve yapıtları olan kişilerin haklarını düzenleyen kurallardan oluşan hukuktur. Fikri haklar mutlak haklar kapsamındadır. Özel Haklar; Kişilerle kişiler arasındaki ilişkiyi düzenleyen, özel hukuktan doğan haklardır. Nitelikleri Yönünden Özel Haklar Mutlak Haklar (Ayni Haklar): Sahibine maddi ve maddi olmayan mallar ile kişiler üzerinde geniş yetkiler veren, herkese karşı ileri sürülebilen ve herkesin hak sahibinin hakkına saygı göstermek zorunda olduğu haklardır. Örnek; Mülkiyet hakkı, telif hakkı, velayet ve vesayet hakları, ev, tarla, fikri eserler, sanat eserleri, şeref, haysiyet gibi. Nispi Haklar: Sadece belirli kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Örneğin; alacak hakkı; alacaklının yalnızca borçluya karşı ileri sürebileceği bir haktır. Hava Hukuku: Hava trafiği ile ilgili kuralları kapsayan hukuktur. Konuları Yönünden Özel Haklar Bankacılık Hukuku: Bankacılık faaliyetlerinin geliştirilmesi, sermaye piyasası ve taşınırlarla ilgili hukuktur. Toprak Hukuku: Tarıma elverişli taşınmazlarla ilgili kuralların yer aldığı hukuktur. Çevre Hukuku: Doğal çevrenin korunmasına yönelik hukuksal önlemlerin oluşturulduğu yeni bir hukuk dalıdır. HAK VE KİŞİLİK KAVRAMLARI Hak Kavramı: Hak, hukuk tarafından tanınan ve korunan kişiye ait menfaatlerdir. Tüm haklar kurallardan doğar ve her hakkın bir sahibi vardır, sahipsiz hak olamaz. Hak sahibi varlıklara kişi denir. Hakkın Türleri Malvarlığı Hakları: Kişilerin maddi menfaatlerini koruyan haklardır. Kişilik Hakları: Kişilerin manevi menfaatlerini koruyan haklardır. Kullanılmaları Yönünden Özel Haklar Devredilebilen Haklar: Başkalarına devredilebilen, miras yoluyla da geçen haklardır. Özel hakların büyük bir bölümü devredilebilen haklardan oluşur. Örnek; mülkiyet hakkı, rehin hakkı. Devredilemeyen Haklar (Kişiye Bağlı Haklar): Başkalarına devredilemeyen yalnızca hak sahibinin kullanabildiği haklardır. Ergin bulunmayı talep hakkı, nişanı bozma hakkı, boşanma hakkı, nafaka hakkı, soy bağının reddi hakkı gibi haklar kişiye bağlı haklara örnektir. Hak, kamu hakları ve özel haklar olarak ikiye ayrılır; Hukuki Etkileri (Amaçları) Yönünden Özel Haklar Kamu Hakları: Kişilerle devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen, kamu hukukundan doğan haklardır. Kişisel, sosyal - ekonomik ve siyasi haklar olarak üçe ayrılır. Yenilik Doğuran Haklar (İnşai Haklar): Sahibine tek taraflı irade beyanı ile yeni bir hukuki durum ortaya çıkarma veya var olan 13

17 hukuki durumu değiştirme ya da sona erdirme yetkisi veren haklardır. Üçe ayrılır; Kurucu Yenilik Doğuran Haklar; Kullanılması ile yeni bir hukuksal ilişki yaratan haklardır. Örnek; alım hakkı, önalım hakkı, gerialım hakkı. Ayrıca tarafların aralarında bir sözleşme yapmaları da örnektir. Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar; Mevcut bir hukuki durumun tek taraflı irade beyanı ile değiştirilmesini sağlayan haklara denir. Satılan ayıplı malın değiştirilmesi örnektir. Bozucu Yenilik Doğuran Haklar; Kullanıldıkları zaman mevcut bir hukuki durumu tamamen ortadan kaldıran haklardır. Örneğin; kira sözleşmesinin feshinin bildirilmesi ile kira sözleşmesi; vekilin azledildiğinin bildirilmesi ile vekalet sözleşmesi sona ermektedir. Alelade (Basit) Haklar; Bu hakların kullanılmasıyla mevcut hukuki durumda hiçbir değişiklik olmaz. Örneğin, velayet hakkına sahip anne - babanın haklarını kullanmaları yeni bir durum yaratmaz. Ayrıca vesayet hakkı da örnektir. Kullanıldıkları zaman mevcut bir hukuki durumu tamamen ortadan kaldıran haklara ne ad verilir? A) Kişilik hakları B) Kurucu yenilik doğuran haklar C) Alelade haklar D) Bozucu yenilik doğuran haklar E) Değiştirici yenilik doğuran haklar (2009/KPSS) Cevap: D Aşağıdakilerden hangisi kişinin özel hakları arasında yer almaz? A) Seçme ve seçilme hakkı B) Mülkiyet hakkı C) Kişilik hakkı D) Alacak hakları E) Telif hakkı (2011 KPSS) Cevap: A Hakkın Kazanılması Hakkın kazanılması, bir hakkın kişiye bağlanması demektir. Hakkın kazanılmasında iyi niyet (subjektif) kuralları geçerlidir. Bir hakkın kazanılmasında, bu hakkın kazanılmasına ait bir engeli bilmemek iyi niyet olarak tanımlanır. Bir hakkın kişiye bağlanması üç sebepten olabilmektedir; a) Hukuki Olay: Kişinin iradesi ile gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaksızın kendisine hukuki sonuç bağlanmış olaylardır. Doğum ve ölüm hukuki olaya örnektir. Doğumla birlikte kişi bir takım haklara sahip olur. b) Hukuki Fiil: Kişinin iradesi ile gerçekleşen ve hukuki sonuç doğuran olaylardır. Hukukun kendisine hukuki sonuç bağladığı insan davranışına ne ad verilir? A) Haksız fiil B) Hukuki olay C) Hukuki fiil D) Duygu açıklaması E) İrade açıklaması (2011 KPSS) Cevap: C c) Hukuki İşlem: Bir kişinin veya aynı amaca yönelik olarak birden fazla kişinin irade beyanında bulunarak hukuki bir sonuç yaratmasıdır. Örneğin: vasiyetname düzenlenmesi veya iki kişinin arasında sözleşme yapılması gibi. Hakların Kazanılış Biçimleri Bir kişinin herhangi bir hakkı başkasından devralmak suretiyle kazanmasına devren kazanma denir. Örneğin; satım sözleşmesi ile ev satın alan bir kişi, evin mülkiyet hakkını devren kazanmış olur. Bir kişinin herhangi bir hakka kimseden devralmadan sahip olması ise aslen kazanmadır. Örneğin; bir yazarın yazmış olduğu kitap üzerindeki hak ya da bir avcının avlamış olduğu balık üzerindeki hakkı aslen kazanmaya örnektir. Aslen kazanma taşınırlar üzerindeyse sahiplenme, taşınmazlar üzerindeyse işgal olarak adlandırılır. 14

18 Hakların Kullanılması Haklarıın kullanılmasında ve borçların yerine getirilmesinde dürüstlük (objektif iyi niyet) kuralları geçerlidir. Dürüst davranma, hak sahibinin hakkını kullanırken veya borcunu yerine getirirken iyi ve doğru hareket etmesini yani dürüst, namuslu, aklı başında, davranışının sonunu bilen, orta zekâlı her insanın benzer olaylarda izleyeceği yolda hareket etmesidir. Örneğin: Çocukları üzerinde velayet hakkı olan anne baba bu hakkını kullanırken normal ve makul bir insan gibi davranmak zorundadır. Anne babanın çocuk üzerindeki velayet hakkından dolayı terbiye amaçlı çocuklarını evden çıkarmama hakkı vardır. Ancak anne baba çocuğu aylarca odasında kapalı tutar ve çocuğa eziyet ederse velayet hakkını, dürüstlük kurallarına aykırı hareket ederek kullanmış olur. Bu yüzden hâkim kararı ile velayet hakkına son verilebilir. UYARI-1: Dürüstlük kuralına Medeni Kanun da şu şekilde yer verilmiştir. Herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. UYARI-2: Dürüstlük kuralı: Sözleşmelerin yorumlanması Kanuna karşı hilenin önlenmesi Sözleşmelerdeki boşlukların doldurulması Hakların ve borçların kapsamının belirlenmesi Sözleşmelerde yan yükümlülüklerin yerine getirilmesinde Sözleşme öncesi ilişkilerde uygulanmaktadır. Hakların kullanılması ve borçların yerine getirilmesinde geçerli olan ana ilke aşağıdakilerden hangisidir? A) Genellik B) Eşitlik C) Özerklik D) Subjektif iyi niyet E) Dürüstlük (Objektif iyi niyet) (2008/KPSS Lisans) Cevap: E Dürüstlük kuralı aşağıdakilerin hangisinde uygulanmaz? A) Sözleşmelerin yorumlanmasında B) Sözleşmelerdeki boşlukların doldurulmasında C) Sözleşmelerde yan yükümlülüklerin yerine getirilmesinde D) Sözleşme öncesi müzakerelerde E) Sözleşmede öngörülen bir hakkın kazanılmasında (2008/KPSS Önlisans) Cevap: E Hakkın Korunması Haklar ya devlet tarafından ya da bizzat hakkın sahibi tarafından korunur. Hukuk rejimimiz hakkın devlet tarafından korunmasını kural olarak benimsemiştir. Çünkü hakkın sahibi tarafından alınması anlamına gelen ihkakı hak hukuk düzenimiz tarafından benimsenmemiştir. Alacaklının borçluyu ölümle tehdit ederek borcunu ödemeye zorlaması ihkak ı hakka örnek verilebilir. Hakkın, devlet eliyle korunabilmesi için hak sahibinin öncelikle hakkını ihlal eden kişiyi hakkına uyması için uyarmalıdır. Buna talep hakkı denir. Hakkı ihlal eden kişi hak sahibinin uyarısına rağmen hak ihlalinde ısrar ederse bu durumda hak sahibi dava açarak dava hakkını kullanabilir. Örneğin; borcun zamanında ödenmemesi halinde alacaklı öncelikle borçluyu uyaracak (talep hakkı), borçlu borcunu ödemezse ona dava açabilecektir (dava hakkı). İstisnai olarak, belli koşullar altında da kişinin hakkını bizzat kendisinin koruması da mümkündür. Hakkın kişinin kendisi tarafından korunabileceği haller şunlardır; a) Meşru Müdafaa (Haklı savunma): Bir kimsenin, kendi şahsına veya malına yapılan ve halen devam eden, hukuka aykırı bir saldırıyı önlemek için yaptığı karşı saldırı niteliğindeki eyleme meşru müdafaa denir. Örneğin; bir kimsenin kendisine tabanca doğrultan birisini daha erken davranıp vurmasıdır. b) Zaruret Hali (Zorda kalma): Bir kimsenin gerek kendisinin, gerek başkasının kişiliğini ya da malını bir tehlikeden korumak için bu tehlike ile ilişkisi bulunmayan bir başka kişinin malına zarar vermesidir. Örneğin; Ormanda 15

19 yabani bir hayvandan kaçan kişinin tanımadığı birisine ait bir kulübenin kapısını kırarak kulübeye sığınması gibi (Iztırar hali = Zaruret hali). c) Kuvvet Kullanma: Bir hakkı elde etmek veya onu saldırılara karşı korumak için hak sahibinin güç kullanmasına kuvvet kullanma denir. Örneğin; mal sahibi evden ayrılmak üzere olan ve kira bedelini ödemeyen kiracının malına el koyabilir. Hukuka aykırı olarak bir kişinin malına veya canına karşı yapılan saldırılara karşı kişinin kendini savunmasına hukuken ne ad verilir? A) Savunma B) Cebri saldırı C) Meşru müdafaa D) Zor kullanma E) Gayrimeşru müdafaa (2003/KPSS) Cevap: C Kişilik Kavramı: Hak sahibine, yani hukukun tanıdığı yetkilerden faydalanan ve yüklediği yükümlülüklerden sorumlu olan varlıklara kişi denir. Kişiler gerçek kişiler ve tüzel kişiler olmak üzere ikiye ayrılır. 1. Gerçek Kişiler Gerçek Kişiler insanlardır. Medeni Kanuna göre, gerçek kişilik, sağ ve tam doğumla başlar, ölüm ve gaiplik (Ölüm tehlikesi içinde kaybolma ve uzun süreden beri haber alınamama 1 yıl) hallerinde sona erer. Doğduktan kısa bir süre sonra ölen çocuk bile kişilik sahibi kabul edilir; ancak ölü doğan bir çocuk kişilik kazanamaz. Gerçek Kişiliğin Sona Ermesi: Sağ ve tam doğumla başlayan kişilik, ölüm ve gaiplik ile sona erer. Ölüm Karinesi Ölüm Kişiliğin Sona Ermesi Birlikte Ölüm Karinesi Gaiplik Ölüm: Ölüm, gerçek kişiliği sona erdiren hukuki bir olaydır. Ölüm; biyolojik ölüm ve beyinsel ölüm olarak iki şekilde ortaya çıkar. Ölümün, meydana geldiği andan itibaren 10 gün içinde nüfus memuruna bildirilmesi gerekir. Ölüm olayı kişisel durum sicilindeki (nüfus sicilindeki) kayıtlarla veya kanuni karinelerle ispat edilebilir. Bu karineler, ölüm karinesi ve birlikte ölüm karinesidir; Ölüm Karinesi: Ölümüne kesin gözle bakılacak bir halde kaybolan ve cesedi bulunamayan kişi ölmüş sayılır. Örnek; A kişisi, birlikte kayak yaptığı bir grubun gözü önünde çığ altında kalmıştır. Fakat cesedi bulunamamıştır. Bir başka örnek; A kişisinin binmiş olduğu uçak düşmüş, uçağa binen yolcuların hepsinin cesetleri bulunmuştur. Fakat bu cesetlerin kime ait olduğunun belirlenmesi imkânsızdır. Bu kimsenin nüfus kütüğünün ilgili yerine mahallin en büyük mülki amirinin emriyle ölüm kaydı düşürülebilir. Bu durumda bir mahkeme kararına gerek yoktur. Ancak istenirse karar da alınabilir. Ölüm kaydının nüfus siciline işlenmesiyle kişi, olayın meydana geldiği andan itibaren ölmüş kabul edilir. Ölüm karinesi adi karinedir. Ölüm karinesi ile kişinin mal varlığı mirasçılara geçer. Mirasçılar teminat vermek sorunda değildir. Hakkında ölüm karinesi olan bir kimsenin ölmüş olduğuna karar verilmişse, kişinin evliliği kendiliğinden sona erer. Birlikte Ölüm Karinesi: Birden fazla kişiden hangisinin önce veya sonra öldüğü ispat edilemezse hepsi aynı anda ölmüş sayılır. Ölenlerin birlikte ölüm tehlikesi içinde olmaları da gerekli değildir. Önemli olan; ölenlerden birinin ne zaman öldüğünün bilinmesi; diğerinin ölümünün de bu kişinin ölümünden daha önce mi, daha sonra mı olduğunun tespit edilememesidir. 16

20 Örnek; A kişisinin, 10 Ocak 2002 de trafik kazasında öldüğü bilinmektedir. Eşinin ise kayak yaparken öldüğü, cesedinin bulunması ile anlaşılmıştır. Ancak A kişisinin eşinin kesin ölüm tarihi belirlenememektedir. Bu durumda, A kişisinin ve eşinin birlikte öldüğü kabul edilir. Birlikte ölüm karinesine aksi ispat edilebilen karineler denir. Bu karinenin en önemli sonucu, bu kişilerin birbirlerinin mirasçısı olamamalarıdır. Örnek; A kişisi, bir trafik kazasında ölmüş, karısı B de aynı trafik kazasında ölmüş ise ve hangisinin önce, hangisinin sonra öldüğü tespit edilemiyorsa, A kişisinin mirasçıları A nın, B kişisinin mirasçıları da B nin mirasına sahip olur. Gaiplik: Bir kimsenin gaipliğine iki durumda karar verilebilir; Ölümüne olası gözle bakılabilecek bir tehlike içinde kaybolma: Bu kimsenin, kaybolmasından itibaren en az bir yıl geçtikten sonra ilgililerin talebi üzerine mahkemede gaipliğine karar verilebilir. Örnek; A kişisi, Afrika ya aslan avına giden bir grupla gitmiş, fakat bir gün, gittiği av partisinden geri dönmemiştir. A kişisinin ölümüne olası nazarıyla bakılır. Uzun zamandan beri haber alınamama durumunda: Bu kimse hakkında, son haber tarihinden itibaren 5 yıl geçtikten sonra ilgililerin talebi üzerine mahkemece gaipliğine karar verilir. Kişinin ölüm tehlikesi içinde olması aranmaz. Örnek; A kişisi, ABD ye çalışmak üzere gitmiş, fakat o tarihten itibaren kendisinden haber alınamamış; aradan beş sene geçmiştir. Her iki gaiplik durumunda da davanın açılacağı yetkili mahkeme, kişinin Türkiye deki son yerleşim yeri; eğer Türkiye ye hiç yerleşmemişse nüfusa kayıtlı olduğu yer; böyle bir kayıt da yoksa anne veya babasının kayıtlı bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesidir. Gaiplik kararı, o kişinin ölmüş olduğuna ilişkin bir karine oluşturur. Gaiplik kararı, verildiği andan itibaren değil, geriye dönük olarak, gaibin ölümüne olası gözle bakılacak bir durumda kaybolduğu veya ondan en son haber alındığı tarihten itibaren hükümlerini doğurur. Gaiplik kararı ile gaibin evliliği kendiliğinden sona ermez. Gaibin eşi ya gaiplik davasıyla birlikte ya da ayrıca açacağı bir dava ile evliliğin feshini istemelidir. Gaibin mirası teminat karşılığında mirasçılara teslim edilir. Gerçek kişilerin ehliyetleri hak ehliyeti ve fiil ehliyeti olmak üzere ikiye ayrılır; Hak Ehliyeti: Haklara ve borçlara sahip olabilme halidir. Medeni kanuna göre hak ehliyeti, sağ ve tam doğmak koşuluyla ana rahmine düştüğü anda kazanılır. Örnek; 3 yaşında bir çocuğa bir evin miras kalması. Fiil Ehliyeti: Kişilerin kendi lehine haklar ve aleyhine borçlar yaratabilme gücüdür. Yani hakları kullanabilme yeteneğidir. Örnek; Kira sözleşmesi yapma, bir araba satın alma, dava açma, yaktığı evin bedelini ödeme vs. Kişilik; Dar Anlamda Kişilik ve Geniş Anlamda Kişilik olarak ikiye ayrılır; a) Dar Anlamda Kişilik: Haklara ve borçlara ehil olmayı yani hak ehliyetine (medeni haklar) sahip olmayı ifade eder. Sağ doğmak koşuluyla ana rahmine düşüldüğü anda hak ehliyetine sahip olunur. Örneğin; hamilelik esnasında ölen henüz doğmamış bir çocuk bile babasının varisi olur. Çünkü hak ehliyetine sahiptir. b) Geniş Anlamda Kişilik: Hak ehliyetiyle beraber, kişisel durumları, kişilik haklarını ve fiil ehliyeti ni de kapsayan daha kapsamlı bir kişilik kavramıdır. Fiil ehliyeti (medeni haklardan yararlanma) nin şartları ise; Ergin (Reşit) Olmak; On sekiz yaşını ikmal etmiş olmak, istisnai hallerde kişi on sekiz yaşını doldurmadan da evlenerek (evlenme rüştü) ve ergin kılınmayı talep ederek reşit olabilir. NOT: Erginlik; belli bir yaşa gelmek ya da kanun koyucu tarafından o yaşa gelmiş gibi olgunlaşmış sayılmak olarak kabul edilir. 17

21 Normal Erginlik: Normal erginlik yaşı, 18 yaşın tamamlanmasıdır. Kişinin ergin olmasıyla velayet ve vesayet durumları kendiliğinden sona erer. Evlenme ile Kazanılan Erginlik: Medeni Kanun da evlenme ile kişinin ergin olacağı hükme bağlanmıştır. Normal evlenme yaşı, kadın ve erkek için 17 yaşın tamamlanması halinde velinin rızası ile söz konusu olur. Hakim, olağanüstü durumlarda kadın ve erkeğin 16 yaşını tamamlamaları halinde de evlenmelerine izin verebilir. Evlenme ile kazanılan erginlik kesindir. Evlilik birliğinin sona ermesi, kişinin ergin olma durumunu sona erdirmez. Evlenmeden önce kişi velayet altında ise, evlenme ile velayet sona erer. Evlenme akdini yapan kişi evlenirken kısıtlı ise, bu hali devam eder. Hakim Kararıyla Kazanılan Erginlik: 15 yaşını dolduran küçük, kendi isteği ve velisinin rızası ile mahkemece (asliye hukuk mahkemesi) reşit kılınabilir. Ancak küçük vesayet altında ise vesayet dairelerinin (vesayet makamı ve denetim makamı) izni, velayet altında ise velisinin izni gerekir. Ayrıca küçüğün menfaatinin de bulunması şarttır. Mahkeme, kişinin ergin kılınmasına karar verdikten sonra bu karar geri alınamaz. Temyiz Kudretine Sahip Olmak (Mümeyyiz Olmak - Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak - Sezgin Olmak); Kişinin iyi ile kötü, doğru ile yanlışı ayırt edip, uygun davranışta bulunma yeteneğine sahip olmasıdır (makul hareket edebilme yeteneğidir.). Ayırt Etme Gücünün Varlığını Engelleyen Durumlar Yaş Akıl zayıflığı Akıl hastalığı Sarhoşluk v.b Kısıtlı Olmamak; Kişi hakkında kısıtlılık kararı alınmış ise o kişinin fiil ehliyeti yoktur. Kısıtlılık, bir kimsenin kanunda öngörülen belirli sebeplerden birine dayanarak, mahkeme kararı ile fiil ehliyetinden tamamen veya kısmen mahrum edilmesidir. Kısıtlılık kararı sadece ergin kişiler için alınır. NOT: Bir başka deyişle kısıtlı olmama; Kişinin hacir altında bulunmamasıdır yani vesayet altına alınmamış, tutuklu veya hükümlü bulunmaması yahut kendi işlerini halletmesine mani olacak bir sakatlığının bulunmamasıdır. Kısıtlılık sebepleri şunlardır; Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı (Başkalarının güvenliğini tehlikeye sokma, sürekli biçimde bakıma ihtiyacı olma veya işlerini görmekten aciz olma) Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı Kötü yaşama tarzı veya kötü yönetim (Kendisini veya ailesini darlık ve yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açma) Bir sene ve daha fazla süre ile özgürlüğü bağlayıcı ceza alma İstek üzerine kısıtlılık (yaşlılık, sakatlık, deneyimsizlik, ağır hastalık) NOT: Reşit, mümeyyiz olan ve kısıtlı olmayan kişiler fiil ehliyetine sahiptirler. Türk Medeni Kanunu na göre, kişilik nasıl başlar? A) Sağ ve tam doğumla B) Ayırt etme gücünün kazanılmasıyla C) Yedi yaşına girmekle D) Reşit olmakla E) Evlenmekle (2007/KPSS) Cevap: A Fiil Ehliyeti Bakımından Kişilerin Sınıflandırılması Tam Ehliyetliler: Ayırt etme gücü olan, 18 yaşını doldurmuş ve mahkeme tarafından kısıtlanmamış kişilerdir. Her türlü işlem ve eylemlerinden sorumludurlar. Sezgin (Ayırt Etme Gücüne Sahip) + Ergin + Kısıtlı Değil Tam Ehliyetsizler: Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişilerdir. İşlem ve eylemlerinden sorumlu tutulamazlar. Fiil ehliyetleri yoktur. Bunların küçük veya ergin olmalarının önemi yoktur. İşledikleri haksız fiillerden dolayı sorumlu tutulamazlar. Dava ehliyetleri yoktur. Örneğin; 1 yaşındaki bir çocuk 50 yaşındaki akıl hastası olan kişi gibi. UYARI: Tam ehliyetsiz kişilere yasal temsilci atanır. Yasal temsilci her türlü hukuki işlemi, tam 18

22 ehliyetsiz adına yapar. Ancak aşağıdaki 3 işlemi asla yapamaz; Vakıf kurmak Bağış yapmak Kefalet akdi vermek (Kefil olmak) Sınırlı Ehliyetsizler: Ayırt etme gücü olmasına rağmen 18 yaşını doldurmamış küçükler ile 18 yaşını doldurmuş olsa bile kısıtlanmış kimselerdir. Örnek; 14 yaşında aklını kullanabilen bir kişi 35 yaşında aklını kullanabilen ama kısıtlı olan bir kişi. 18 yaşından küçükler kendilerini borç altına sokan muameleleri (satım, kira) bizzat yapamazlar, kanuni mümessilleri tarafından yapılır. Kendilerini borç altına sokmayan ve kendilerine sadece menfaat sağlayan muameleleri (karşılıksız kazanma) tek başlarına yapabilirler. Örneğin; sınırlı ehliyetsize bir kimsenin bir şeyi bağışlamasıdır. Ayırt Etme Gücüne Sahip (Sezgin Mümeyyiz) Küçükler ile Ayırt Etme Gücüne Sahip (Sezgin Mümeyyiz) Kısıtlılar NOT: Sınırlı ehliyetsizlerin kural olarak fiil ehliyetleri yoktur. Ancak istisnaları vardır. İşledikleri haksız fiillerden dolayı sorumlu tutulabilirler. Dava ehliyetleri vardır. NOT: Sınırlı ehliyetsiz yasal temsilcisinin (veli veya vasi) izniyle satım sözleşmesi yapabilir ama yasal temsilcisinin izni olsa bile aşağıdaki işlemleri yapamaz; Vakıf kurmak Bağış yapmak Kefil olmak NOT: Karşılıksız kazanmada ve kişiye sıkı sıkıya bağlı hakları kullanmada yasal temsilcinin (veli veya vasi) onayı alınmaz. Aşağıdakilerden hangisi sınırlı ehliyetsizdir? A) Evli kişi B) Kendisine yasal danışman atanan kişi C) Mahkeme kararıyla ergin kılınmış olup ayırt etme gücüne sahip kişi D) Akıl zayıflığı sebebiyle kısıtlanmış, ayırt etme gücüne sahip kişi E) Velayet altında bulunan 3 yaşındaki çocuk (2008/KPSS Önlisans) Cevap: D Sınırlı Ehliyetliler: Ayırt etme gücü olan, 18 yaşını doldurmuş ancak mahkeme tarafından kendilerine yasal danışman atanmış kişilerdir (Tam ehliyetli oldukları halde bazı sebeplerden dolayı ehliyetleri belli konularda sınırlandırılmış bulunan kişilerdir.). Fiil ehliyetleri vardır ancak bazı işlemler için yasal danışmanın onayı gerekir. İşledikleri haksız fiillerden dolayı sorumlulukları vardır. Örnek; 40 yaşında aklı başında ama korunmaya muhtaç kişi, evliler. Tasarruf Yetkisi Sınırlandırılmış Evli Kişiler ile Kendilerine Yasal Danışman Atanmış Olan Kişiler NOT: Evliliklerde; Eşlerden biri kanunda belirtilen bazı hukukî işlemleri ancak diğer eşin rızası ile yapabilir. Örneğin Medeni Kanun un 194. maddesindeki hükme göre eşlerden biri, aile konutu denilen içinde çocuklarıyla beraber oturdukları konutu diğer eşin açık rızası olmadıkça devredemez veya aile konutu üzerindeki haklarını sınırlayamaz. Aynı şekilde bir eş diğerinin açık rızası bulunmadıkça aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez. Bir eş paylı mülkiyetteki payını ancak diğer eşin rızası ile satabilir. NOT: Kendilerine yasal danışman atanmış olanlar, şu işlemleri yasal danışmanlarının olumlu oyunu almaksızın yapamazlar; Dava açma ve sulh olma; taşınmazların alımı, satımı, rehnedilmesi ve bunlar üzerinde başka bir ayni hak kurulması Kıymetli evrakın alımı, satımı ve rehnedilmesi Olağan yönetim sınırları dışında kalan yapı işleri Ödünç verme ve alma Anaparayı alma Bağışlama Kambiyo taahhüdü altına girme Kefil olma. Sınırlı ehliyetli kişi, bu işlemleri yasal danışmanının görüşünü almaksızın yapamaz; yaparsa bu işlemler tek taraflı bağlamazlık yaptırımına tabi olurlar; yani bu işlemlerle tam ehliyetli olan karşı taraf bağlı, fakat sınırlı ehliyetli kişi bağlı değildir. 2. Tüzel Kişilik (Hükmi Şahıslar): Belli bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelmiş, haklara ve borçlara sahip olabilen bağımsız topluluklara denir. Gerçek kişiler dışındaki kişi toplulukları (dernekler, şirketler, mahalli idareler (il özel idaresi, belediyeler, köyler) 19

23 gibi) ya da mal topluluklarıdır (vakıflar, kamu kurumları, üniversiteler gibi). Aşağıdaki tüzel kişilerden hangisi, kişi topluluğu olmayıp mal topluluğu niteliğini taşımaktadır? A) Dernekler B) Anonim şirketler C) Kolektif şirketler D) Vakıflar E) Kooperatifler (2011 KPSS) Cevap: D NOT: Devlet, en geniş anlamda örgütlenmiş ve kamu gücünü kullanan bir tüzel kişiliktir. Tüzel kişiler Özel Hukuk Tüzel Kişileri ve Kamu Hukuku Tüzel Kişileri olmak üzere ikiye ayrılır; Özel Hukuk Tüzel Kişileri; Dernek, sendika (Kişi topluluğu), vakıf (mal topluluğu) gibi oluşumlar hukuken varlık kazandıkları anda tüzel kişilik kazanırlar ve bu tip oluşumlara özel hukuk tüzel kişisi denilmektedir. NOT-1: Dernekler 7 gerçek ya da tüzelkişinin bir araya gelmesiyle ve önceden izin almaksızın kurulur. Dernekler, ticari amaçla kurulamazlar. NOT-2: Dernek ve vakıflar Medeni Kanun da düzenlenmiştir. Yabancı bir derneğin Türkiye de şube açması Bakanlar Kurulu kararı ile olur. Kamu Hukuku Tüzelkişileri: Devletin kendi eliyle, kanunlarla kurduğu tüzel kişilikler, bir nevi devlet şirketleridir. En klasik örnekleri üniversitelerdir. Örneğin; Kamu İdareleri (kişi toplulukları): Devlet, İl Özel İdaresi, Belediyeler, Köyler; Kamu Kurumları (mal toplulukları): Üniversiteler, Hastaneler, TRT gibi. Tüzel kişilerin de gerçek kişiler gibi hak ve fiil ehliyetleri vardır ve hukuken kişidirler. Tüzelkişiler fiili ehliyetini yasal organlarına sahip oldukları anda kazanırlar. Tüzelkişilerin fiili ehliyeti kuruluş amaçlarıyla sınırlıdır. Buna tahsis (özgüleme) prensibi denir. Tüzelkişiliğin Son Bulması: İnfisah (Dağılma): Amacın gerçekleşmesi, süresinin dolması gibi nedenlerle kendiliğinden son bulabilir. Fesih (Dağıtılma): Tüzelkişilerin kuruluş amacı ahlaka ve hukuka aykırı hale gelmişse, tüzelkişi suç kaynağı haline gelmişse mahkeme kararıyla feshedilir (dağıtılır). NOT: Kamu Tüzel Kişiliği nin sona ermesi, kanunla gerçekleşir. Kamu hukuku tüzel kişileri, özel hukuk tüzel kişileri gibi kendilerini feshedemezler veya mahkeme kararıyla kapatılmazlar. DEVLET DEMOKRASİ - TEMSİL 1. DEVLET: Bir insan topluluğunun, belirli bir toprak parçası üzerinde egemenlik kurmasıyla oluşmuş bağımsız hukuki varlıktır. Devleti oluşturan üç ana unsur: a. İnsan topluluğu (ulus) b. Ülke (yer, toprak parçası) c. Egemenlik (İktidar) tir. 2. DEVLET BİÇİMLERİ: A. YAPISINA GÖRE DEVLET BİÇİMLERİ a) Üniter Devlet: Devleti oluşturan unsurların birliğine ve tekliğine dayanır. Yani egemenlik, ulus ve toprak parçası tektir ve bütündür. Yasama, yürütme ve yargı organları tektir. Devlet idaresinin bütünlüğü esastır. Ayrıca tek bir hukuk düzeni vardır. Örnek; Türkiye, İngiltere, İtalya, Fransa, Yunanistan, Bulgaristan, İsrail, İsveç, İrlanda, İspanya, Japonya, Norveç vs. b) Federal Devlet: Birden çok devletin (eyaletin) ortak amaçlar için bir anayasayla bir araya gelmelerinden oluşur. İçişlerinde serbest dış işlerinde ana federal devlete bağlılık vardır. Çift meclis zorunludur. Devleti oluşturan unsurlar tek ve bir değildir. Hukuk birliği yoktur. Örnek; ABD, Almanya, Kanada, Avusturya, İsviçre, Avustralya, Rusya Federasyonu, Irak v.s 20

24 Aşağıdakilerden hangisi bir federal devlettir? A) İtalya B) İsveç C) Norveç D) Yunanistan E) Almanya (1999/DMS) Cevap: E B. EGEMENLİĞİN KAYNAĞINA GÖRE DEVLET BİÇİMLERİ a) Monarşi: Devlet başkanlığının soya bağlı olarak geçtiği devlet biçimidir; Mutlak Monarşi: Devletin başı olan monarkın (tek egemen kişinin) sınırsız yetkilerinin olduğu ve bu yetkileri paylaşan bir makamın olmadığı monarşi türüdür (Örnek: Meşrutiyet öncesi Osmanlı Devleti). Meşruti Monarşi: Devletin başı olan monarkın yetkilerinin kısmen de olsa sınırlandırıldığı ve bu yetkileri paylaşan bir makamın (meclisin) olduğu monarşi şeklidir (Örnek: I ve II. Meşrutiyet Kanun-i Esasi dönemi). b) Oligarşi: Egemenliğin tek bir kişinin elinde değil de bir grup ya da zümrenin elinde (Asker, soylu gibi) olduğu devlet biçimidir. NOT: Otokratik Devlet: Yasama - yürütme - yargı yetkileri tek organda toplanır. Tek kişinin egemenliğine dayanıyorsa Monarşi, zümrenin egemenliğine dayanıyorsa Oligarşi adını alır. c) Teokrasi: Egemenliğin kutsal yollarla tanrıdan kaynaklandığına inanılan devlet biçimidir. (Örnek: İran) d) Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrı olduğu yönetim şeklidir. Resmi bir devlet dini yoktur. Kişiye, istediği dine inanabilme ve vicdan özgürlüğü tanınmıştır (Örnek; Fransa, Türkiye). e) Kapitalist Devlet: Üretim araçlarının halka ait olması benimsenmiştir (Örnek; ABD). f) Sosyalist Devlet: Üretim araçlarında devlet mülkiyeti benimsenmiştir (Örnek; SSCB). g) Cumhuriyet (Demokratik Devlet): Egemenliğin bir kişiye ya da zümreye değil, toplumun tümüne ait olduğu kabul edilen ve egemenliğin kaynağı halk olan devlettir. (Örnek; Türkiye, Fransa gibi) NOT: Bir devlet birden fazla devlet şeklini bünyesinde barındırabilir. Örneğin; Türkiye üniter, laik ve cumhuriyetle yönetilen bir devlettir Anayasası na göre, Devletin şekli ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Türkiye federal devlettir. B) Türkiye konfederal bir devlettir. C) Türkiye Devleti monarşidir. D) Türkiye Devleti totaliter bir devlettir. E) Türkiye Devleti bir Cumhuriyet tir. (2011 KPSS) Cevap: E EGEMENLİĞİN KULLANILIŞ BİÇİMİNE GÖRE DEMOKRASİ YÖNTEMLERİ 1. Doğrudan Demokrasi: Halkın egemenliğini, araya hiçbir temsilci sokmadan doğrudan kendisinin kullanmasıdır. Halk yasaları kendisi hazırlar ve uygular (Eski Yunan siteleri, günümüzde İsviçre nin Kantonları ile ABD Eyaletleri) 2. Yarı Doğrudan Demokrasi: Egemenliğin kullanılmasında temsili sisteme yer verildiği ancak belli konularda kararların alınması aşamasında halka danışıldığı demokrasi yöntemidir (İsviçre ve İtalya). Yarı doğrudan demokrasi araçları şunlardır; a) Halk oylaması (referandum): Yasaların halka sorulmasıdır. b) Halk vetosu: Meclis tarafından çıkarılan yasaların halk tarafından engellenmesidir. Burada halka sorma yoktur. Halk kendisi harekete geçerek yasaları engelleyebilir. c) Halk girişimi: Halkın yasa hazırlayıp meclise sunarak kabul ettirmeye çalışmasıdır. 3. Temsili Demokrasi: Egemenliğin, halkın temsilcileri eliyle kullanıldığı sistemdir. Seçimler haricinde halka kararlara katılma hakkı tanınmaz. 21

25 NOT: 1982 Anayasası saf temsili sistemi kabul etmiştir. Ancak Cumhurbaşkanı nın Anayasa değişiklikleriyle ilgili kanunları halk oylamasına sunma yetkisi 1982 Anayasası nda saf temsili sistemden ayrılıp Yarı Doğrudan Demokrasi özelliği gösteren bir uygulamadır. Aşağıdakilerden hangisi yarı-doğrudan demokrasi araçlarından biridir? A) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmesi B) Cumhurbaşkanının yayımlamayı uygun bulmadığı kanunları bir kez daha görüşülmesi için yasama organına geri gönderebilmesi C) Anayasa değişikliklerinin halkoyuna sunulması D) Cumhurbaşkanının yasama organınca seçilmesi E) Bakanlar Kurulu nun kanun hükmünde kararname çıkarabilmesi (2001/KMS) Cevap: C Türkiye Cumhuriyeti nde halk, yöneticilerini aşağıdaki yollardan hangisi ile belirler? A) Halk oylaması B) Gensoru C) İki dereceli seçim D) Seçim E) Güven oylaması (2003/KPSS) Cevap: D HÜKÜMET BİÇİMLERİ Devletin yönetim (hükümet) sistemini belirleyen kuvvetler Yasama, Yürütme, Yargı olmak üzere üç tanedir. Bunlardan yargı gücü, yasama ve yürütmeden bağımsız olması gerektiğinden, esas olarak bir devletin yönetim (hükümet) sistemini belirleyen unsur, yasama ve yürütme güçlerinin birbiriyle olan ilişkisidir. Yasama: Yasa yapan (meclisler) - Anayasamıza göre TBMM Yürütme: Uygulayan (hükümetler) - Anayasamıza göre Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu Yargı: Yasalara uygunluğu denetleyen organ - Anayasamıza göre Bağımsız Mahkemeler 1. KUVVETLER (GÜÇLER) BİRLİĞİ a) Yasama ve yürütme => Yürütme de birleşmişse Mutlak monarşi, diktatörlük (Meşrutiyet öncesi Osmanlı Devleti). Burada yürütme organı yasama organının yapması gereken işleri de üstlenmiştir. b) Yasama ve yürütme => Yasama da birleşmişse Meclis hükümeti sistemi (1921 Anayasası). Burada yasama organı yürütme organının yapması gereken uygulama işlerini de üstlenmiştir. 2. KUVVETLER AYRILIĞI a) Yasama ve yürütme => Tamamen ayrılmışsa Başkanlık sistemi (ABD) b) Yasama ve yürütme => Yumuşak ve dengeli ayrılmışsa Parlamenter sistem (1961 ve 1982 Anayasaları) Başkanlık Sistemi Başkanlık hükümeti sisteminde, yürütme organı tek yapılıdır. Yürütme organının başı olan Başkan, doğrudan doğruya halk tarafından seçilir. Aynı şekilde yasama organı da halk tarafından seçilir. Yürütmenin dayanağı yasama değil, halktır. Yürütme yasamanın güvenine dayanmaz. Bu sistemde ne yürütme yasamanın, ne de yasama yürütmenin hukuki varlığına son verebilir (kuvvetlerin sert ayrımı). Dolayısıyla başkanlık sistemi iki organın birbirinden kesin şekilde ayrıldığı bir sistemdir. Aynı kişi hem yürütmede, hem yasamada görev alamaz. Başkan, yasama çalışmalarına katılamaz. Yasama organına karşı sorumlu olan bir hükümet yoktur. Başkan, yasama organında kabul edilen kanunları veto edebilir. En tipik örneği, ABD de uygulanan sistemdir. Brezilya, Arjantin, Kolombiya gibi bazı Latin Amerika ülkelerinde de, uygulanmaktadır. Aşağıdaki ülkelerden hangisi başkanlık sistemi ile yönetilmektedir? A) ABD B) Almanya C) İngiltere D) Yunanistan E) Japonya (2010 KPSS Ortaöğretim) Cevap: A 22

26 Parlamenter Sistem (Türkiye) Parlamenter hükümet sisteminde yasama, yürütme ve yargı güçleri birbirinden ayrıdır. Ancak bu ayrım yumuşak ve dengelidir. Yani belirli koşullarda yasama ve yürütme organı birbirlerini etkileyebilmekte ve görevlerine son verebilmektedir. Yürütme iki kanatlıdır (Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu). Yasama organına karşı sorumlu olan bir hükümet (Bakanlar Kurulu) mutlaka bulunması gereken bir özelliktir. Yürütme organının dayanağı yasama organıdır. Bakanlar Kurulu, yasama (meclis) organının güvenine dayanmak zorundadır. Yasama organı, yürütme organını (Bakanlar Kurulunu) düşürebilir. (Gensoru yoluyla güvensizlik oylarıyla) Yürütme organı (Cumhurbaşkanı) ise ancak belirli şartların gerçekleşmesi halinde yasama organını feshedebilir. Devlet başkanının (Cumhurbaşkanının) siyasal sorumluluğu yoktur. Cumhurbaşkanı meclis tarafından seçilir. Aynı kişi hem yasama organında hem de yürütme organında görev alabilir. (Örneğin, bir milletvekilinin bakan olması) Başbakanın yasama organı üyesi (milletvekili) olması zorunludur. Bakanların milletvekili olması şart değildir. NOT-1: 21 Ekim 2007 tarihli referandumla kabul edilen Cumhurbaşkanının (Devlet Başkanının) halk tarafından seçilmesi tipik parlamenter sistem özelliğiyle bağdaşmaz. Bu durum Türk parlamenter sistemini diğer parlamenter sistemlerden bugün için ayırmaktadır. NOT-2: Türkiye de Cumhurbaşkanını halk seçiyor olmasına rağmen Cumhurbaşkanının siyasi sorumluluğunun olmaması (Siyasi sorumluluk Bakanlar Kurulu'ndadır) ve meclise karşı sorumlu olmaması nedeniyle yarı başkanlık sisteminden tam olarak ayrılmaktadır. NOT-3: Parlamenter sistem; İtalya ve Hollanda da da uygulanmaktadır. Yarı Başkanlık Sistemi En tipik örneği Fransa dır. Hem başkanlık sistemini hem de parlamenter sistemi andıran yönleri vardır. Yasama ve yürütme organları ayrılmıştır. Cumhurbaşkanı ve Başbakan halk tarafından seçilir ve yürütmenin gücü (özellikle Cumhurbaşkanının yetkileri) tipik parlamenter sisteme göre daha da üstün yetkilerle donatılmıştır. Ama ABD de olduğu gibi, yürütme yasamadan kesin olarak ayrılmış değildir. Meclisin, yürütmenin görevine son verebilmesi ise parlamenter sistemi andıran yönlerden en önemlisidir. Bu yüzden Fransa da uygulanan sisteme yarı başkanlık sistemi denilmektedir. Yürütme iki yapılıdır. Devlet başkanı (Cumhurbaşkanı) ve hükümetten (Bakanlar Kurulu) oluşur. Bu yönü parlamenter sisteme benzer. Yürütme (devlet başkanı), yasama organını feshedebilir (Görevine son verebilir). Hükümet (Başbakan ve bakanlar) yasama organına karşı sorumludur ve güvenine dayanır. Bu yönüyle de parlamenter sistem özelliği gösterir. Yasama, hükümeti güvensizlik oylarıyla düşürebilir (Parlamenter sistem). NOT: Yarı başkanlık sistemi Rusya da da uygulanmaktadır. Aşağıdakilerden hangisi parlamenter sistemin ayırıcı bir özelliğidir? A) Devlet başkanının çok geniş yetkilere sahip olması B) Yasama organının iki meclisten oluşması C) Yürütme organının yasama organından kaynaklanması ve ona karşı sorumlu olması D) Devletin federal bir yapıda olması E) Parlamentonun yaptığı kanunların Anayasa Mahkemesi nce denetlenmesi (1999/DMS) Cevap: C 23

27 Aşağıdakilerden hangisi, Türk parlamenter sisteminin özelliklerinden biridir? A) Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi B) Yürütmenin yasama organını istediği zaman feshedebilmesi C) Parlamentonun iki meclisli olması D) Cumhurbaşkanının bütün işlerinin yargı denetimine tabi olması E) Hükümetin parlamentoya karşı sorumlu olması (2004/KPSS) Cevap: E Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye de uygulanmakta olan parlamenter hükümet sisteminin özelliklerinden biri değildir? A) Doğrudan halk tarafından seçilen bir parlamento bulunması B) Hükümetin, parlamentodan güvenoyu almak zorunda olması C) Belli koşullar altında, Cumhurbaşkanı nın parlamento seçimlerini yenileme imkânının olması D) Parlamentonun, çeşitli hukuki araçlarla hükümeti denetleyebilmesi ve düşürebilmesi E) Parlamentonun iki türlü bir seçim sistemiyle oluşması (2005/KPSS) Cevap: E ANAYASA HUKUKU Anayasa Hukuku: Devletin temel kuruluş ve organlarını, bu organların görev ve yetkilerini ve bunların birbiriyle olan ilişkisini, ayrıca kişilerin temel hak ve hürriyetlerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır. ANAYASA TÜRLERİ Yazılı Anayasa Yazısız Anayasa Sert Anayasa Yumuşak Anayasa Kazuistik Anayasa Çerçeve Anayasa Yazılı Anayasa: Yetkili bir organ tarafından devletle ilgili temel konuların bir belge içinde düzenlenmesidir. Yazısız Anayasa: Toplum içinde uzunca bir süre kesintisiz olarak tekrarlanan ve bağlayıcı olduğuna inanılan uygulamalardan oluşan anayasadır (İngiltere ve Hindistan). Sert Anayasa: Değiştirilemeyecek maddeleri olan ve değiştirilebilen maddelerinin de değiştirilme usulünün zor olduğu anayasalardır (1924, 1961 Anayasaları sert olmakla birlikte, en sert anayasamız 1982 Anayasası dır.). Yumuşak Anayasa: Değiştirilemeyecek maddesi olmayan ve normal kanunlar gibi kolay değiştirilebilen anayasalardır (1921 Anayasası tek yumuşak anayasamızdır.). Kazuistik Anayasa: Geniş, ayrıntılı ve uzun düzenlemeler içeren anayasalardır. Her durumun kuralla çözülmesine dayalı ayrıntıcı anayasalardır. (1982 Anayasası en kazuistik anayasamızdır). Çerçeve Anayasa: Sadece genel ilkeleri ortaya koyup, bunların uygulama biçimlerini ve detayları kanunlara bırakma amacı güden anayasalara denir (1921 Anayasası). NOT-1: Dünyanın ilk Anayasası, 1787 tarihli ABD Anayasası dır. Ancak bugünkü modern anayasacılığın temeli 1789 Fransız İhtilali yle başlayan düşünce akımlarıyla ortaya çıkmıştır. II. BÖLÜM TÜRKİYE DE ANAYASAL GELİŞMELER ANAYASALCILIK YOLUNDA İLK HAREKETLER a) Sened-i İttifak (1808) Osmanlı devlet sistemi mutlak monarşi idi. Osmanlı da anayasal gelişimin ilk adımını oluşturan Sened-i ittifak, padişah II. Mahmut ile ayan temsilcileri arasında yapılmıştır. Belgeyi sadrazam Alemdar Mustafa Paşa hazırlamıştır. Uzlaşma belgesidir. Sened-i İttifak, İngiliz demokrasisinin temelini oluşturan 1215 tarihli Magna Charta belgesine benzetilmektedir. 24

28 Ayanlara çeşitli ayrıcalıklar verilmiştir. Merkezi hükümet zayıflamıştır (Osmanlı da padişahın yetkilerini kısıtlayan ilk belgedir.). b) Tanzimat Fermanı (1839) Padişah Abdülmecit Dönemi nde ilan edilen bu ferman Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmıştır. Fermanın ilan edilme amacı; Osmanlı Devleti nin bünyesindeki bütün ulusları eşit hale getirerek Avrupa devletlerinin Osmanlı nın içişlerine karışmalarını engellemek ve Osmanlı yı çöküşten kurtarmaktır. Fermanın içeriği; Kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak, öldürülmeyecek, mahkemeler açık olacak ve yasalar herkese eşit uygulanacak NOT: Bu maddeyle padişahın yetkisi sınırlandırılmış, padişahın üzerinde kanun gücü kabul edilmiştir. Yani padişah hukukun üstünlüğü ilkesini kabul etmiştir. Tüm halkın can, mal, namus ve ırz güvenliği sağlanacak, NOT: Osmanlı Tarihi nde ilk defa Müslüman Gayrimüslim eşitliği kabul edilmiştir. Vergiler herkesin gücüne göre ve belirli yöntemlerle toplanacak, Askere alınmalar ve terhisler belirli kurallar içinde olacak NOT: Böylece vergi vermek ve askerlik yapmak, vatandaşlık görevi haline geldi. NOT: Askerlik işleri vatan hizmetine dönüştürülmüştür. Gayrimüslimlere de askerlik yapma zorunluluğu getirilmiştir. Herkes mal, mülk edinebilecek, satabilecek veya miras bırakabilecek, Müsadere usulü kaldırılacak (Özel mülkiyet hakkı kabul edilmiştir.), Rüşvet ve iltimas önlenecek, İşkence ve angarya kaldırılacak Ferman hükümlerine ve çıkarılacak kanunlara padişah da dahil herkes uyacak NOT: Padişah; bu fermanı ilân ederek bizzat kendisi kendi yetkilerini sınırlandırmıştır. NOT: Tanzimat Fermanı, hukuk devletine geçişin ilk adımı olarak kabul edilir. c) Islahat Fermanı (1856) Bu ferman da Padişah Abdülmecit Dönemi nde ilan edilmiştir. Fermanın ilan edilme amaçları; Kırım Savaşı sonrasında yapılacak olan Paris Barış Konferansı nda İngiltere ve Fransa nın desteğini almak (Batılı devletlerin baskısı). Avrupa devletlerinin ve özellikle Rusya nın Osmanlı nın içişlerine karışarak azınlıkları kışkırtmasını önlemek Osmanlı yı çöküşten kurtarmak Tanzimat Fermanı nın eksiklerini tamamlamak NOT: Tanzimat Fermanı nda azınlıkların durumuna kesin çözüm getirilememişti. Bu nedenle Islahat Fermanı, Osmanlı halkından çok, gayrimüslim halka çeşitli haklar tanımıştır. Fermanın içeriği; Halkın can, mal, namus ve ırz güvenliği sağlanacak, Mahkemeler herkese açık yapılacak, her sanık kendi inancına göre yemin edebilecek ve keyfi cezalar verilmeyecek, Hıristiyanların şahitliği mahkemelerde kabul edilecek, Müslümanlar ve gayrimüslimler kanun önünde eşit olacak, Karakollar ve hapishaneler ıslah edilecek, Gayrimüslimler de devlet memurluklarına, askeri hizmetlere ve okullara alınacak (Böylece en önemli ayrılık giderilmiştir.) NOT: Bu maddeyle Cizye vergisi kaldırılmış oluyordu. Ancak gayrimüslimlerden askere gitmek istemeyenler için Nakdi Bedel usulü kabul edilmiştir. Vergiler herkesin gelirine göre toplanacak ve iltizam sistemine son verilecek, Gayrimüslimlere din ve vicdan özgürlüğü tanınacak; kilise, mezar, okul, hastane ve manastır gibi yerlerin tamiri ve yenilerinin yapılmasına izin verilecek, Resmi yazışmalarda gayrimüslimlere küçük düşürücü söz ve deyimler kullanılmayacak, İşkence, dayak ve angarya kaldırılacak, 25

29 Rüşvet ve kayırma kaldırılacak, Gayrimüslimler de belediye ve il genel meclislerine üye olabilecek (siyasi imtiyaz verilmiştir.), Yabancı uyruklular da vergisini vermek şartıyla mal mülk edinebilecek, Herkes şirket ve banka gibi ticari nitelikli kurumlar açabilecek, Patrikhane ıslah edilecek ve patrikler, ömür boyu bu makama seçilebileceklerdir. NOT: Islahat Fermanı ile din farkı gözetilmeksizin bütün Osmanlı vatandaşları eşit haklara sahip olmuşlardır. Ancak verilen bu geniş haklar Osmanlı Devleti nin dağılmasını hızlandırmıştır. Ayrıca azınlıkların Müslümanlardan daha fazla hakka sahip olmasından dolayı Müslüman halk bu fermandan rahatsız olmuştur. TÜRK ANAYASALARI KANUN-İ ESASİ (I. MEŞRUTİYET) Genç Osmanlıların etkisiyle II. Abdülhamit döneminde ilan edilmiştir. Osmanlı Devleti nin ilk ve tek anayasasıdır. Kanun-i Esasi ile Osmanlı Devleti ilk kez Meşrutiyet yönetimine geçmiş ve ilk kez rejim değişikliği yaşamıştır. Meclis-i Umumi adında parlamento kurulmuş ve iki meclisten oluşmuştur. Kanun-i Esasi nin Önemli Maddeleri Osmanlı soyunun en büyük erkek evladı saltanat ve hilafet makamının da sahibidir. Bu madde Osmanlı meşrutiyetinin monarşik karakter taşıdığını gösterir. Devletin dini İslam dır. Yasalar dini hükümlere aykırı olamaz. Bu madde Osmanlı anayasasının teokratik ağırlıklı bir yapıya sahip olduğunu gösterir. Yasama (Kanun yapma) görevi, Ayan ve Mebusan meclislerine aittir. Ayan Meclisi üyeleri, padişah tarafından seçilir ve ömür boyu bu görevde kalabilir. Mebusan Meclisi üyeleri, her erkek nüfusa bir milletvekili olmak üzere dört yılda bir seçilir. Meclisin açılmasıyla Osmanlı Devleti nde ilk kez parlamenter (anayasal devlet düzenine) sisteme geçilmiştir. Osmanlı Devleti nde halk ilk defa padişahın yanında yönetime ortak olmuştur. I. Meşrutiyet çift meclislidir (Mebusan Meclisi ile Ayan Meclisi); bu yönüyle 1961 Anayasası na benzer (Millet Meclisi ile Cumhuriyet Senatosu). Yürütme yetkisi, padişahın başında bulunduğu Bakanlar Kurulu na (Heyet-i Vükela ya) aittir. Padişah Bakanlar Kurulu nun üyelerini atama ve görevden alma hakkına sahiptir. Kanun teklifini sadece hükümet yapabilecektir. Kanunların yapılmasında son söz padişahındır (padişahın mutlak veto yetkisi vardır.). Meclis üyelerinin yasa önerisinde bulunabilmesi padişahın iznine bağlıdır. Bu maddeler Mebusan Meclisi nin etkinliğini azaltmış ve bu meclisi bir danışma meclisi durumuna düşürmüştür. Padişahın meclis üzerindeki etkinliği artmıştır. Meclisi açma - kapatma yetkisi padişaha aittir. Hükümet meclise karşı değil, padişaha karşı sorumludur. Bu madde padişahın yetkilerinin halk iradesinden üstün olduğunu gösterir. Hükümetin meclis denetiminde olmaması demokratik olmayan uygulamalardır. Padişah, meclisi toplantıya çağırabilir. Anayasada; Vatandaşlık hakkı Kişi hürriyeti Kişi güvenliği Eğitim özgürlüğü Din ve basın özgürlüğü Mülkiyet hakkı Konut dokunulmazlığı Dilekçe hakkı Vergi eşitliği Vergilerin kanuniliği Kanun önünde eşitlik Kanuni Hakim (Tabii yargı) ilkesi Müsadere ve angarya yasağı Ticaret serbestliği gibi temel haklar yer almıştır. Bu maddelerle kişisel haklar ve özgürlükler anayasal güvence altına alınmıştır (ilk kez). 26

30 Mebuslar kendilerini seçen yerin değil, bütün Osmanlı vatandaşlarının vekilidir. Bu madde ile azınlık mebuslarının ayrılıkçı çalışmalarını önlemek amaçlanmıştır. Devletin dili, Türkçedir. Başkenti İstanbul dur. Padişah, devletin güvenliğini bozanları sürgün edebilecektir (113. madde) Kanun-i Esasi meşruti monarşi sistemidir Osmanlı Rus Savaşı nı gerekçe gösteren II. Abdülhamit I. Meşrutiyet i yürürlükten kaldırarak 30 yıl süren İstibdat (Baskı) Dönemi ni başlatmıştır. Daha sonra Jön Türklerin (İttihat ve Terakki) etkisiyle 1908 yılında II. Abdülhamit tarafından II. Meşrutiyet ilan edilmiş ve 1909 yılında Kanun-i Esasi de değişiklikler yapılmıştır Değişiklikleri Padişahın mecliste anayasaya bağlılık yemini etmesi kararlaştırılmış, ödenekleri yasaya bağlanmış, hükümetin oluşumu üzerindeki yetkileri azaltılmıştır (Hükümet üyelerini sadrazam seçmeye başlamıştır.). Böylelikle kanun üstünlüğü ilkesi pekişmiş ve padişahlık sembolik hale gelmiştir. Hükümet (Bakanlar Kurulu) Mebusan Meclisi ne karşı sorumlu hale getirilmiştir. Padişahın hükümet üzerindeki yetkileri kısıtlanmış, meclis üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir. Padişahın meclisi kapatma yetkisi sınırlandırılmıştır. Padişahın sürgüne gönderme yetkisi kaldırılmıştır. Mebusan ve Ayan meclisleri padişahtan izin almadan kanun teklifi verebilecektir. Yasalara aykırı tutuklama yasaklanmıştır. Sansür yasağı kaldırılmıştır. Padişahın veto ettiği bir yasa tasarısı mecliste değişmeden aynen kabul edilirse, Padişahın tasarıyı onaylaması zorunluluğu (2 ay) getirilmiştir (Padişahın mutlak veto yetkisi kaldırılmıştır.) Toplanma, dernek ve parti kurma hakkı ve hürriyetleri kabul edilmiştir. NOT: II. Meşrutiyet Dönemi ndeki bu gelişmeler, Kanun-i Esasi nin daha demokratik hale getirildiğinin bir göstergesidir. NOT: II. Meşrutiyet in ilanından sonra açılan mecliste, Ayan Meclisi ne yer verilmemiştir. Ancak üyeler, ödeneklerini almaya devam etmişlerdir. Türk Anayasa tarihinde ilk yazılı Anayasa hangi yıl kabul edilmiştir? A) 1808 B) 1839 C) 1876 D) 1921 E) 1924 (2000/DMS) Cevap: C ANAYASASI (TEŞKİLAT-I ESASİYE) Son Osmanlı Mebusan Meclisi, Müdafaa-i Hukukçuların etkisiyle Misak-ı Milli yi kabul etti. Mebusan Meclisi, İngilizlerin İstanbul u işgaliyle kapandıktan sonra yeni bir devletin habercisi olan TBMM 23 Nisan 1920 de açıldı. Kurucu bir meclistir. I. TBMM, 20 Ocak 1921 de Yeni Türk Devleti nin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasiye yi (1921 Anayasası) kabul etti. Çok kısa bir anayasadır (24 madde). Tarihimizin tek yumuşak anayasasıdır. Değiştirilmesi yasak olan hiçbir madde yoktur. Milli egemenlik ilk kez temel ilke olarak kabul edilmiştir. Meclis hükümeti sistemini benimsemiştir. I. TBMM, TBMM hükümeti sıfatıyla görev yapmıştır (güçler birliği). Bakanlar meclis tarafından seçilir ve meclis bakanları her zaman değiştirir. Seçimler 2 yılda bir yapılır; seçme yaşı 18 dir. Yasama ve yürütme gücü TBMM nin elindedir (Güçler birliği). Yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili herhangi bir hüküm getirmemiştir. İl ve Nahiyelerde yerinden yönetim ilkesi (Mahalli idareler) ilk kez kabul edilmiştir. Anayasalarımız içinde anayasanın değiştirilme yöntemiyle ilgili düzenleme olmayan tek anayasadır. Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası), 1876 tarihli Kanun-i Esasi yi resmi olarak yürürlükten kaldırmamıştır. 27

31 Kanun-i Esasi nin Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile çelişmeyen hükümleri aynen kabul edilmiştir. Devlet başkanlığı kurumu 1921 Anayasası nın ilk halinde henüz oluşturulmamıştır. Laik değildir, dini görevleri de olan bir anayasadır; şeriat hükümlerinin yerine getirilmesi görevi TBMM ye verilmiştir. Seçimler çift derecelidir; çoğunluk sistemi benimsenmiştir. Temel hak ve hürriyetlerden bahsetmemiştir. Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası) Kanunu nda, 1923 yılında yapılan değişiklikler; Türkiye Devleti nin rejimi cumhuriyettir. maddesi anayasaya eklenmiştir. Devletin başkanı Cumhurbaşkanı dır. Cumhurbaşkanı nın, TBMM tarafından kendi üyeleri arasından seçilmesi kararı alınmıştır. Cumhurbaşkanlığı süresinin 4 yıl olması ve aynı kişinin tekrar Cumhurbaşkanı seçilebilmesi karara bağlanmıştır. Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından ve TBMM üyeleri arasından seçilir. Bakanlar başbakan tarafından TBMM üyeleri arasından seçilecek ve Cumhurbaşkanı tarafından meclisin onayına sunulacaktır. Devletin dininin İslam ve resmi dilinin Türkçe olduğu hükmü getirilmiştir ANAYASASI II. TBMM hükümeti tarafından yapılmıştır. 6 bölüm olup, 105 maddeden meydana gelmektedir. Meclis hükümeti sistemi ile parlamenter sistem arasında karma (Kuvvetler birliği, görevler ayrılığı) bir sistem özelliği içerir. Buna karma sistem ya da hükümet sistemi denir. Yasama ve yürütme güçleri TBMM'de toplanır (Meclis Hükümeti sistemi). Ancak, meclis yürütme yetkisini Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu eliyle kullanır (Parlamenter sistem) de yargı yetkisinin bağımsız mahkemeler tarafından kullanılacağı karara bağlanmıştır (ilk kez). Hükümet politikalarından hükümetin meclise karşı kolektif sorumluluğu ilkesi benimsenmiştir (Bu durum parlamenter sistemlerin ayırıcı bir özelliğidir.) Anayasası ilk sert anayasamızdır. Sadece devletin yönetim şeklinin cumhuriyet olduğunu belirten maddesi değiştirilemez. Kanunların anayasaya aykırı olamayacağı belirtilmiş ancak bunu denetleyecek kurum olan Anayasa Mahkemesi ne yer verilmemiştir Anayasası nda 1928 yılında yapılan değişiklikle devletin dini İslam dır ibaresi çıkarılmıştır. Bu nedenle milletvekili ve cumhurbaşkanlığı yemini de değiştirilmiştir. Kadınlara; 1930 da belediye, 1933 te muhtarlık seçimlerine katılma hakkı, 1934 te de milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 30 dur. Ancak 5 Aralık 1934 te seçmen yaşı 18 den 22 ye çıkarılmıştır Anayasası nda 1937 yılında yapılan değişiklikle diğer Atatürk ilkeleriyle birlikte laiklik ilkesi anayasaya girmiştir. Milletvekili seçimleri 4 yılda bir yapılır. Seçimler çift derecelidir; çoğunluk sistemi benimsenmiştir. NOT-1: Tek dereceli veya çok dereceli seçim; Tek dereceli seçimde, seçmen doğrudan doğruya yöneticilik için aday olanlara oyunu kullanır. Çok dereceli seçimde ise, seçmen, yöneticileri tayin veya seçecek olan temsilci seçmeni seçer. Tek dereceli seçim demokrasiye en uygun seçimdir. NOT-2: Farklı kesimlerin ve çok partinin temsil edilmesi gerektiğini savunan çoğulculukla, tek partinin temsilini yeterli sayan, en çok oyu alan herkesi temsil eder anlayışını savunan çoğunlukçuluk birbirine karıştırılmamalıdır. NOT-3: Çoğulcu demokraside; sivil toplum örgütleri, üniversiteler, sendikalar vb. aracılığıyla yönetime aktif katılım mümkünken çoğunlukçu demokraside çoğunluğun dediği olur. anlayışı vardır. NOT-4 Çok partili siyasal hayata geçiş denemesi amacıyla kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Şeyh Sait Ayaklanması sonucu kapatılmıştır. Daha sonra ikinci bir deneme amacıyla kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası, cumhuriyet karşıtlarının faaliyet alanı olması nedeniyle baskılara dayanamayıp 1930 yılında kendisini feshetmiş (dağıtmış) ve arkasından Menemen Olayı meydana gelmiştir. 28

32 Çok partili ilk seçim 1946 yılında yapılmıştır (çoğulculuk). Tek dereceli ilk seçim 1946 da yapılmıştır. Gizli oy, açık sayım döküm ilkesi ilk kez 1950 yılı seçimlerinde uygulanmıştır Anayasası bütün bu değişikliklerden sonra 1960 a kadar devam etmiştir (en uzun süre yürürlükte kalan anayasadır.). NOT: 1924 Anayasası, en fazla değişikliğe uğrayan anayasadır. Cumhuriyet Dönemi nde ilk kez hangi yıl yapılan milletvekili seçimlerine birden çok siyasal parti katılmıştır? A) 1924 B) 1927 C) 1931 D) 1946 E) 1950 (2002/KPSS) Cevap: D Cumhuriyet döneminde hangi yıl yapılan anayasa değişikliği ile Devletin dini İslam dinidir maddesi anayasadan çıkarılmıştır? A) 1921 değişikliğiyle B) 1928 değişikliğiyle C) 1924 değişikliğiyle D) 1937 değişikliğiyle E) 1961 değişikliğiyle (2003/KPSS) Cevap: B I. Atatürk ilkelerinin Türkiye Devleti nin temel nitelikleri olarak kabul edilmesi II. Milletvekili yeminlerinin Vallahi yerine Namusum üzerine söz veriyorum. şeklinde değiştirilmesi III. Anayasa Mahkemesinin kurulması Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Dönemi gelişmeleri arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III (2009/KPSS) Cevap: C ANAYASASI 27 Mayıs 1960 Askeri İhtilali sonucunda oluşturulan Kurucu Meclis (Milli Birlik Komitesi (askeri kanat) ve Temsilciler Meclisi (sivil kanat)) tarafından hazırlanıp, halkoyuna sunularak kabul edilmiştir (ilk kez). NOT: Kurucu Meclis tarafından hazırlanan anayasalarımız; 1921 Anayasası, 1961 Anayasası ve 1982 Anayasası dır. Sivil kanat, halk tarafından seçilmemiştir. Kanunların Anayasaya uygunluğunu denetlemek amacıyla ilk kez Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. Böylece anayasanın üstünlüğü ilkesi tam olarak gerçekleşmiştir. Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir. Yumuşak ve dengeli ayrım ile ilk kez parlamenter sisteme geçilmiştir. Kanuni yargıç güvencesi getirilmiştir (Hiç kimse kanunda yazılı olan mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.). Yüksek Hâkimler Kurulu kurulmuştur (Hâkimlerin özlük haklarını düzenler.). Devlet Planlama Teşkilatı, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Yüksek Seçim Kurulu, Uyuşmazlık Mahkemesi ilk defa bu anayasa ile kurulmuştur. Anayasal bir kuruluş olarak Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuştur. Milli Güvenlik Kurulu kurulmuştur. Yasama organı, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak ikiye ayrılmıştır (İki yapılı bir yasama organı mevcuttur.). Sert ve kazuistik bir anayasadır. Özerk statüye sahip kamu kuruluşları ilk kez yaratılmıştır (TRT, Üniversite gibi) Anayasası nın çoğunlukçu anlayışına karşı farklı kesimlerin ve çok partinin temsilini amaçlayan çoğulcu toplum yapısı benimsenmiştir. Seçimler tek derecelidir, Nispi Temsil Sistemi benimsenmiştir. NOT: Nispi Temsil Sistemi; Seçime katılan her partinin aldığı oy oranına göre mecliste temsil edilmesini sağlayan sistemdir. Siyasi partiler hakkında düzenlemelere ilk kez yer verilmiş ve siyasi partilerin demokratik devlet ilkesinin vazgeçilmez unsurlarından biri olduğu belirtilmiştir. Siyasi partilere hazineden yardım yapılması ilkesi ilk kez benimsenmiştir. Temel hak ve özgürlüklerin en ayrıntılı biçimde düzenlendiği anayasadır. İşçilere ve kamu görevlilerine sendika kurma hakkının tanınması, işçilere toplu sözleşme ve grev hakkının tanınması, herkese önceden izin almaksızın dernek kurma hakkının verilmesi, 29

33 meslek kuruluşlarının organlarını kendilerinin ve kendi üyeleri arasından seçmesinin benimsenmesi gibi hükümler kabul edilmiştir. Sivil toplum örgütlerinin geliştirilmesi sağlanmıştır. Sosyal devlet, hukuk devleti, demokratik devlet ve insan haklarına dayalı devlet ilkeleri ilk kez benimsenmiştir. Halkçık, Devletçilik ve İnkılâpçılık ilkeleri anayasada yer almamıştır. Milliyetçilik ilkesi Milli Devlet ismiyle anayasada yer almıştır. Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler ilk defa sistematik olarak bu anayasada düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanlığı süresi 7 yıl olarak düzenlenmiştir. Ayrıca aynı kişinin tekrar Cumhurbaşkanı seçilemeyeceği belirtilmiştir. Cumhurbaşkanına meclisi feshetme yetkisi ilk kez verilmiştir. Bakanların meclis dışından da seçilebileceği hükmü ilk kez kabul edilmiştir. Milletvekili seçilmede okuryazar olma şartı getirilmiştir Anayasası, 1971 ve 1973 yılında askerlerin müdahalesiyle ciddi değişikliklere uğramıştır. Bu değişiklikler özetle; Yürütme organı güçlendirildi. Bakanlar Kurulu na KHK (Kanun Hükmünde Kararname) çıkarma yetkisi ilk kez tanındı (1971 yılında). TRT nin özerkliği kaldırıldı. Üniversitelerin özerkliği zayıflatıldı. Memurların sendika kurma hakları kaldırılmıştır. MGK nin görevi yardımcı olmak yerine tavsiye etmek olarak değiştirilmiştir. Temel hak ve hürriyetlere daha ciddi sınırlamalar getirildi (Genel sınırlama sebepleri oluşturulmuştur.). Anayasa Mahkemesi anayasa değişikliklerini sadece şekil yönünden denetleyebilir hükmü getirildi. AYİM (Askeri Yüksek İdare Mahkemesi) ve DGM (Devlet Güvenlik Mahkemeleri) kurularak yargı denetimine sınırlama getirilmiştir. NOT: 1982 Anayasası nda 2004 yılında yapılan değişiklikle DGM ler kaldırılıp Ağır Ceza Mahkemeleri'ne dönüştürülmüştür. Türkiye de Anayasa Mahkemesi ilk kez hangi anayasal düzenlemede yer almıştır? A) 1921 Anayasası nda Cumhuriyetin ilanı için yapılan değişiklikle birlikte B) 1924 Anayasası döneminde çok partili yaşama geçiş için yapılan değişiklikle birlikte C) 1961 Anayasası nda D) 1961 Anayasası nda 1971 yılında yapılan kapsamlı değişikliklerle birlikte E) 1982 Anayasası nda (2009/KPSS) Cevap: C ANAYASASI 1982 Anayasası, 1961 Anayasası gibi askeri darbe sonucunda oluşmuştur. Yine bir kurucu meclis (Milli Güvenlik Konseyi (askeri kanat) ve Danışma Meclisi (sivil kanat)) tarafından hazırlanmış ve halkoyuna sunularak kabul edilmiştir (referanduma sunulan ikinci anayasa). Hazırlanmasında siyasi partilerin herhangi bir katkısı olmamıştır Anayasası halkoyuna sunulup kabul edilirken aynı zamanda cumhurbaşkanı da seçilmiştir. Cumhuriyet Senatosu kaldırılmıştır. Meclis 400 milletvekilinden oluşur. TBMM üyeleri 5 yılda bir, Cumhurbaşkanlığı seçimleri 7 yılda bir yapılır; Cumhurbaşkanı yeniden seçilemez Anayasası en sert anayasamızdır. Değiştirilemeyen ve değiştirilmesi teklif dahi edilemeyen maddelere daha fazla yer verilmiştir (Anayasanın ilk üç maddesi) Anayasası çok ayrıntılı ve uzun (kazüistik) bir anayasadır (177 madde ve 16 geçici maddeden oluşur). Anayasa değişikliklerinde 1961 Anayasası nda olmayan bir Onay safhası eklenmiştir. Cumhurbaşkanına, onaylamadığı anayasa değişikliği ile ilgili kanunları halkoyuna sunma yetkisi ilk kez getirilmiştir (Bu durum saf temsili sistemden ayrılıp yarı doğrudan demokrasi özelliği gösteren bir düzenlemedir.). 21 Ekim 2007 tarihli referandumla kabul edilen anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanı nın (Devlet Başkanı nın) halk tarafından seçilmesi kabul edilmiş olduğundan 1982 Anayasası nda referanduma (halk 30

34 oylamasına) başvurulan ikinci bir durum ortaya çıkmıştır Anayasası bir geçiş dönemi öngörmüştür Anayasası otorite - hürriyet dengesinde otorite yönünde ağırlığını artırmıştır. Yürütme organı (özellikle Cumhurbaşkanlığı makamı) güçlendirilmiştir. Devlet Denetleme Kurulu (DDK) kurulmuştur. Siyasal karar alma mekanizmasında tıkanıkları giderici hükümler getirmiştir (Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm) Anayasası çoğulcu anlayışa sahip olmakla birlikte daha az katılımcı bir demokrasi modeli benimsemiştir (Milletvekilliği seçimlerinde uygulanan % 10 ülke barajından dolayı). Bundan dolayı çoğunlukçu demokrasi anlayışının da olduğu söylenebilir. Seçim kanunları düzenlenirken, temsilde adalet; yönetimde istikrar ilkesi benimsenmiştir. Milletvekili seçilmede ilkokul mezunu olma şartı getirilmiştir ve 1982 Anayasaları nın Benzerlikleri Askeri müdahaleler sonucu oluşmuştur. Bir kanadını askeri (Milli Birlik Komitesi, Milli Güvenlik Konseyi) diğer kanadını sivil kesimin oluşturduğu kurucu meclisler (Temsilciler Meclisi, Danışma Meclisi) vardır. Her iki anayasada da Kurucu Meclis in sivil kanadı seçimle oluşmamıştır. Her iki anayasa da halkoyuna sunularak kesinleşmiştir. Her iki anayasada da sivil kanadın, Bakanlar Kurulu nun kurulması ve düşürülmesine ilişkin yetkileri yoktur. Her iki anayasada da başlangıç kısmı yer alır ve 1982 Anayasaları nın Farkları 1961 Anayasası nda halkoyuna sunulan anayasa tasarısının kabul edilmemesi durumunda ne yapılacağı belirtilmiştir (Genel seçimlerle oluşturulacak Temsilciler Meclisi anayasa çalışmalarına yeniden başlayacaktır.). Oysa 1982 Anayasası nda halkoyuna sunulan anayasa tasarısının kabul edilmemesi durumunda ne yapılacağına ilişkin bir hüküm yoktur Anayasası nda halkoylaması Cumhurbaşkanlığı seçimi ile birleştirilmiştir Anayasası nda sivil kanat seçimle oluşturulmamıştır. Ancak, meclis üyelerinin yaklaşık üçte biri dolaylı olarak (valiliklerce temsilci gönderilmesi, meslek kuruluşlarının kendi temsilcilerini belirlemesi yoluyla) halk tarafından seçilmiştir Anayasası nda yer alan Sivil Kanat (Temsilciler Meclisi) Milli Birlik Komitesi karşısında, 1982 Anayasası nda yer alan Sivil Kanat ın (Danışma Meclisi nin) Milli Güvenlik Konseyi karşısındaki durumuna oranla daha geniş yetkili bir kuruluş olmuştur Anayasası nın hazırlanmasında siyasi partiler etkin rol oynamıştır (Cumhuriyet Halk Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi) Anayasası nda ise siyasi partiler feshedildiği için anayasanın hazırlanmasında siyasi partilerin herhangi bir rolü olmamıştır Anayasası nda siyasi parti grupları 10 kişiden oluşurken, 1982 Anayasası nda 20 kişiden oluşmuştur Anayasası yla ilgili halk bilgilendirilmiş, anayasanın kabulüne ya da reddine ilişkin görüşler kısmi rahatlık içinde açıklanmıştır Anayasası nda ise tanıtım konuşmalarına karşı yapılacak yazılı sözlü beyanlar ve eleştiriler yasaklanmıştır Anayasası daha demokratiktir Anayasası daha sert ve kazuistiktir Anayasa Değişiklikleri 12 Eylül 1980 askeri darbesini (darbenin meşruluğunu) öven cümleler çıkarılmıştır. Seçme ve siyasi partilere üye olma yaşı 18 e inmiştir. Sendikaların siyaset yapma yasağı kalkmıştır. Milletvekili sayısı 550 ye çıkartılmıştır. Kamu çalışanlarının sendika kurmalarına izin verilmiştir. Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarına gümrüklerde oy kullanma hakkı verilmiştir Anayasa Değişiklikleri Hakların sınırlanmasında genel sınırlama sebepleri kaldırılmış ve Ölçülülük İlkesi kabul edilmiştir. Hakların sınırlanmasında Hakkın Özü güvencesi getirilmiştir. Hakları sınırlamanın laik Cumhuriyet gereklerine aykırı olamayacağı belirtilmiştir. Hakların, demokratik toplum düzenini sarsacak şekilde kullanılamayacağı belirtilmiştir. Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulguların delil olarak kabul edilemeyeceği belirtilmiştir. Hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirmemesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz hükmü getirilmiştir. 31

35 Herkesin adil yargılanma hakkına sahip olduğu belirtilmiştir. Sosyal devletin görevlerini amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek yerine getireceği belirtilmiştir. Siyasi partilerin 12 Eylül 1980 İhtilali ne ve Milli Güvenlik Konseyi kararlarına aykırı tutum sergileyememesi hükmü kaldırılmıştır. Siyasi partilerin kapatılabilmesi için; ülkenin bölünmez bütünlüğüne, hukuk devletine, demokratik, laik cumhuriyete vb. aykırı fiillerin odağı haline gelmesi gerektiği belirtilmiştir. Partilerin kapatılma dışında ara yaptırım olarak devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması öngörülmüştür. Partilerin kapatılma kararının Anayasa Mahkemesi tarafından 3/5 çoğunluk ile verileceği belirtilmiştir. Anayasa değişikliğinin iptali için Anayasa Mahkemesi nin karar yeter sayısı 3/5 olmuştur. Milli Güvenlik Konseyi döneminde çıkarılan kanunların Anayasa ya aykırılığının ileri sürülememesi hükmü kaldırılmıştır. Dilekçe hakkı; karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye de ikamet eden yabancılara da tanındı. MGK ya Başbakan Yardımcıları dâhil edildi. Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanamaz kuralı getirilmiştir Anayasa Değişiklikleri Anayasa nın 10. maddesine Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. hükmü eklenmiştir. Ceza sorumluluğuyla ilgili ilkeler getirilmiştir. Kanunda belirtilen belirli durumlar haricinde herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Genel müsadere cezası ve ölüm cezası anayasadan çıkarılmıştır. Uluslararası Ceza Divanı na taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. Usulüne göre yürürlüğe girmiş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır. III. BÖLÜM 1982 ANAYASASI VE DEVLETİN TEMEL NİTELİKLERİ 1982 Anayasası na göre, Anayasa nın ilk üç maddesi değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez. İlk üç madde şu şekilde ifade edilmiştir; 1. Madde: Türkiye Devleti nin yönetim şekli Cumhuriyettir. 2. Madde: Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. 3. Madde: Türkiye Devleti; ülkesiyle ve milletiyle bölünmez bir bütündür, dili Türkçedir, bayrağı, şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır, milli marşı İstiklal Marşı dır, başkenti Ankara dır. Anayasa nın 4. maddesi ise, ilk üç maddenin değiştirilemeyeceğini belirtmiştir Anayasası na göre, Devletin şekli ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Türkiye federal devlettir. B) Türkiye konfederal bir devlettir. C) Türkiye Devleti monarşidir. D) Türkiye Devleti totaliter bir devlettir. E) Türkiye Devleti bir Cumhuriyet tir. (2011 KPSS) Cevap: E Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası nda değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez hükümlerinden biri değildir? A) Türkiye Devleti nin başkenti Ankara dır. B) Yasama yetkisi Türk milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi nindir. C) Türkiye Devleti nin milli marşı İstiklal Marşı dır. D) Türkiye Cumhuriyeti insan haklarına saygılıdır. E) Türkiye Cumhuriyeti Atatürk milliyetçiliğine bağlıdır. (2010 KPSS Ortaöğretim) Cevap: B 32

36 Aşağıdakilerden hangisi, Anayasa nın 2. maddesinde sayılan cumhuriyetin nitelikleri arasında yer almaz? A) İnsan haklarına saygılı B) Demokratik C) Laik D) Sosyal E) Halkçı (2006/KPSS Önlisans) Cevap: E Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası nın 4. maddesi uyarınca, değiştirilmesi ve değiştirilmesinin teklif edilmesi yasaklanmış olan 3. maddesinde yer almamıştır? A) Başkentin Ankara olduğu B) Bayrağın şeklinin kanunda belirtilen beyaz ay yıldızlı al bayrak olduğu C) İstiklâl Marşı nın millî marş olduğu D) Devletin dilinin Türkçe olduğu E) Latin harflerinden oluşturulan Türk alfabesinin kullanılacağı (2008/KPSS Ortaöğretim) Cevap: E Cumhuriyetçilik Başlangıç İlkeleri Atatürk Milliyetçiliğine Bağlılık Laik Devlet Demokratik Devlet İnsan Haklarına Saygılı Devlet Hukuk Devleti Sosyal Devlet Eşitlik Üniter (Tekçi) Devlet Yapısı A. CUMHURİYETÇİLİK Devlet şekli olarak cumhuriyet, egemenliğin bir kişiye veya zümreye değil, toplumun tümüne ait olduğu bir devleti ifade eder Anayasası nda 1923 yılında yapılan değişiklikle Cumhuriyet yönetim biçimi olarak kabul edilmiştir. B. BAŞLANGIÇ İLKELERİ 1982 Anayasası nın 2. maddesi, tıpkı 1961 Anayasası nın 2. maddesi gibi başlangıçta belirtilen temel ilkelere atıfta bulunmuştur. Zaten her iki anayasada da başlangıç kısmı Anayasa ya dâhil sayılmıştır Anayasası nın başlangıç bölümünde şu ilkeler yer almaktadır; 12 Eylül 1980 İhtilali nin meşruluğu (1995 Anayasa değişikliği ile çıkarılmıştır.) Atatürk İlke ve İnkılâplarına bağlılık, Milli egemenlik, Atatürk Milliyetçiliği, Anayasa ve Hukukun üstünlüğü, Atatürk Medeniyetçiliği, Hürriyetçi demokrasi, Doğal Haklar, Çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi, Kuvvetler ayrılığı, Devletin ülkesiyle bölünmez bütünlüğü, Sosyal Adalet ve Eşitlik, İnsan Onurunun Korunması, Kişinin Maddi ve Manevi Varlığının Korunması, Laiklik Yurtta sulh, cihanda sulh arzu ve azmi 1982 Anayasası na göre, aşağıdakilerden hangisi Anayasa metnine dâhil değildir? A) Başlangıç kısmı B) Anayasa nın ilk dört maddesi C) Anayasa nın geçici maddeleri D) Anayasa da bulunan madde kenar başlıkları E) Anayasa nın 175. Maddesi (2010 KPSS Lisans) Cevap: D C. ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNE BAĞLILIK 1924 Anayasası nda 1937 yılında yapılan değişiklikle Cumhuriyetin nitelikleri arasında diğer Atatürk ilkeleriyle birlikte milliyetçilik ilkesine de yer verilmiştir. Atatürk milliyetçiliği sübjektif millet anlayışını benimsemiştir. Kader, kıvanç, tasa ortaklığına ve birlikte yaşama olgusuna dayanan milliyetçilik anlayışıdır. Irk, din gibi objektif kıstaslar söz konusu değildir. Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk tür. Devlet, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Resmi dili Türkçedir. Bu hükümler, milli bir devlet olmanın doğal sonuçlarıdır. 33

37 D. LAİK DEVLET VE GEREKLERİ Laiklik, 1924 Anayasası nda 1937 yılında yapılan değişiklikle ilk kez anayasada yerini almıştır. Din ve inanç hürriyeti serbesttir (Mutlak serbestlik vardır). İbadet hürriyeti serbesttir (Mutlak, sınırsız bir serbestlik yoktur. Anayasanın 14. maddesine aykırı olamaz.). Din ve Devlet işlerinin ayrı olmasıdır. Buna göre; Resmi bir devlet dininin olmaması Devletin tüm din mensuplarına eşit davranması Devlet kurumlarının dini kurallardan etkilenmemesi Anayasamızın laiklik anlayışının gerekleridir. NOT: İdare sistemimizde Din hizmeti, devletin yerine getirmesi gereken bir kamu hizmeti olarak düzenlenmiştir. Bu hizmeti de ilk kez 1961 Anayasası nda anayasal bir kurum olarak düzenlenen, genel idare içinde Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Başkanlığı yerine getirir Anayasa nda yer alan Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. hükmü aşağıdaki temel ilkelerden hangisinin doğal sonucudur? A) Hukuk Devleti B) Milli Devlet C) Sosyal Devlet D) Kanun Önünde Eşittir E) Demokratik Devlet (1999/DMS) Cevap: B Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası nın din özgürlüğüne ilişkin hükümlerin biri değildir? A) Herkesin din ve vicdan özgürlüğüne sahip olması B) Kimsenin dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaması C) Kimsenin ibadete zorlanamaması D) Kimsenin dini inanç ve kanaatlerden dolayı kınanamaması ve suçlanamaması E) Hiçbir koşulda dini ayin ve törelerin serbest olmaması (1999/DMS) Cevap: E E. DEMOKRATİK DEVLET VE GEREKLERİ Demokratik devletin temel unsurları şunlardır; Siyasi karar organlarının genel oya dayanan serbest seçimlerle oluşması Yönetimde milli egemenlik ilkesinin olması Demokratik bir biçimde örgütlenmiş olan siyasi partiler arasında eşit şartlarda yürütülen iktidar yarışının bulunması Vatandaşların tümüne temel hakların tanınması ve bu hakların güvence altına alınması Çok partili siyasi hayatın olması 1982 Anayasası na göre seçimler ve halk oylamaları serbest oy, genel oy, eşit oy, gizli oy, tek dereceli seçim, açık sayım ve döküm esaslarına göre yargı denetimi ve gözetimi altında yapılır. Bu ilkeler kısaca; 1. SERBEST SEÇİMLER a) Genel Oy: Servet, vergi, öğrenim durumu ve cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmalarıdır. Türkiye de I. ve II. Meşrutiyet dönemlerinde servete bağlı oy ilkesi uygulanmıştır yılında seçim kanununda yapılan değişiklikle tüm erkeklere seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır, kadınlara ise 1930 yılında sadece belediye seçimlerinde, 1934 te ise milletvekili seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır. Böylece 1934 yılından itibaren genel oy sistemi tam olarak uygulanmıştır. Genel oy hakkına kısıtlılık veya özellik gösteren bazı görevlerde bulunma gibi uygun sebeplerle sınırlamalar getirilebilir Anayasası nda 1995 yılında yapılan değişiklikle oy verme yaşı 18 yaşın doldurulmasına bağlanmıştır (Oy verme yaşı 61 Anayasası ile 82 Anayasası nın ilk halinde daha büyük iken şuan da 18 yaşın doldurulmasına bağlanmıştır.). Türk seçim mevzuatı seçimlerde oy kullanabilmek için kural olarak, sandık seçmen listesine kayıtlı olma şartını aramaktadır. Bu 34

38 kuralın tek istisnası yurt dışında en az altı aydan beri ikamet eden Türk vatandaşlarıdır Anayasası nda 1995 yılında yapılan değişiklikle yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarına oy hakkı, ilke olarak kabul edilmiştir. Seçimlerde Oy Kullanamayacaklar: 18 yaşından küçükler Türk vatandaşı olmayanlar Silâhaltında bulunan er ve erbaşlar Askeri öğrenciler Taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç, ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar (Subaylar, ast subaylar, uzman çavuşlar, tutuklular ve taksirli suçtan hükümlü olanlar oy kullanabilirler.) NOT-1: Tutuklu ile hükümlü farklı kavramlardır. Hükümlü, hâkim tarafından suçlu bulunup mahkûm olan kişidir. Tutuklu ise, yargılaması devam eden kişinin (sanığın) cezaevinde kontrol altında tutulmasıdır. NOT-2: Kasıtlı suç: Bilerek ve isteyerek işlenen suçtur. Taksirli suç: Dikkatsiz davranıldığı ve gerekli özen gösterilmediği için suçun gerçekleşmesidir. Bu tür suçlardan hüküm giyenler oy kullanabilir. b) Eşit Oy: Her seçmenin tek bir oy hakkına sahip olmasıdır. c) Seçimlerin Serbestliği: Vatandaşların hiçbir zorlama olmadan oy kullanmaya gitmesidir Anayasasında 1987 yılında yapılan değişiklikle oy verme bir yükümlülük sayılmıştır (Oy vermeyenlere para cezası verilmesi uygulaması getirilmesiyle). d) Tek Dereceli Seçim: Seçmenlerin temsilcileri doğrudan doğruya seçmeleridir yılında yapılan seçimlerde ilk kez tek dereceli seçim yapılmıştır dan önce iki dereceli seçim sistemi uygulanmaktaydı. Yani vatandaşlar önce delege benzeri kişileri seçiyorlar (I. derece), daha sonra delegeler vatandaşlar adına milletvekillerini (ikinci derecede, aşamada) seçiyorlardı. e) Oyun Gizliliği: Baskı altında kalmadan oy kullanılabilmesidir yılında kabul edilmiştir. f) Açık Sayım ve Döküm: Oyların sayım ve dökümünün kamuya açık olmasıdır. İlk kez 1950 yılında kabul edilmiştir. g) Seçimlerin Yargı Organlarının Gözetim ve Denetiminde Yapılması: Seçimlerin yapılması, gözetimi ve denetimi yargı organı sıfatıyla Yüksek Seçim Kurulu na aittir. Yüksek Seçim Kurulu (YSK) bu görevleri mahkeme sıfatıyla yapar. Yüksek Secim Kurulu kararları kesindir. Bu kararlar aleyhine başka bir mercie başvurulamaz. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi; Yüksek Seçim Kurulu na aittir. Cumhurbaşkanlığı seçim tutanaklarını kabul etme görevi de Yüksek Seçim Kurulu na aittir (2007 değişikliği). İl ve ilçe seçim kurullarının oluşmasını sağlamak, il seçim kurullarının oluşumuna, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılacak itirazları oy verme gününden önce kesin karara bağlamak, adaylığa ait itirazlar hakkında kesin karar vermek, il seçim kurullarınca düzenlenen tutanaklara karşı yapılan itirazları inceleyip kesin karara bağlamak Yüksek Seçim Kurulu nun görevleri arasındadır. Seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları incelemek ve kesin karara bağlamak da görevleri arasındadır. YSK; 7 asıl, 4 yedek üyeden oluşur. Üyelerin 6 sı Yargıtay, 5 i Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler. Yüksek Seçim Kurulu üyelerinin görev süresi 6 yıldır. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilir. Yüksek Seçim Kurulu; kararlarını salt çoğunlukla verir, oyların eşitliği halinde başkanın katıldığı taraf üstün tutulur. Yüksek Seçim Kurulu ve İl Seçim Kurulları nın üyelerinin tamamı hâkimdir; İlçe Seçim Kurulları nın ise sadece başkanı hâkimdir. YSK Başkanı; Ali Em dir. 35

39 Aşağıdakilerden hangisi seçimler ve halk oylaması ile ilgili olarak 1982 Anayasası nda yer alan hükümlerden biri değildir? A) Seçimlerin, yargı organlarının denetim ve gözetimi altında yapılması B) Oy kullanabilmek için 18 yaşını doldurmanın gerekli olması C) Oy kullanabilmek için Türk vatandaşı olmanın gerekli olması D) Silâhaltında bulunan er ve erbaşların oy kullanamaması E) Tutukluların oy kullanamaması (1999/DMS) Cevap: E Aşağıdakilerden hangisi, Yüksek Seçim Kurulu nun görevlerinden biridir? A) Seçimlerin yapılacağı zamanı belirleme B) Hangi seçim sisteminin uygulanacağına kara verme C) Seçim bölgelerinde seçilecek milletvekili sayısını saptama D) Seçim kanununu kabul etme E) Seçmen yaşını belirleme (2000/DMS) Cevap: C Ülkemizde yapılan seçimlerde sıkça kullanılan Genel Oy kavramı ne demektir? A) Milletvekili genel seçimlerinde ülke genelinde kullanılmış olan oyların tümü B) Bir siyasal partinin herhangi bir seçim çevresinden milletvekili çıkarabilmesi için ülke genelinde alması gereken asgari oy sayısı C) Bir siyasal partinin, milletvekili seçimlerinde ülke genelinde aldığı oyların tümü D) Milletvekili veya yerel yönetim seçimlerinden seçme kütüğüne kayıtlı olan seçmenlerin tümü E) Her vatandaşın, milletvekili veya yerel yönetim seçimlerinde, yaş ve sezginlik dışında başka bir nitelik aranmadan oy hakkına sahip olması (2001/KMS) Cevap: E Aşağıdakilerden hangisi yarı-doğrudan demokrasi araçlarından biridir? A) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmesi B) Cumhurbaşkanının yayımlamayı uygun bulmadığı kanunları bir kez daha görüşülmesi için yasama organına geri gönderebilmesi C) Anayasa değişikliklerinin halkoyuna sunulması D) Cumhurbaşkanının yasama organınca seçilmesi E) Bakanlar Kurulunun kanun hükmünde kararname çıkarabilmesi (2001/KMS) Cevap: C Türkiye Cumhuriyeti nde halk, yöneticilerini aşağıdaki yollardan hangisi ile belirler? A) Halk oylaması B) Gensoru C) İki dereceli seçim D) Seçim E) Güven oylaması (2003/KPSS) Cevap: D 1982 Anayasası na göre bir kimsenin belediye başkanı adayı olup olmadığı konusundaki itirazları inceleyip kesin olarak karara bağlayan merci aşağıdakilerden hangisidir? A) Vali B) Danıştay C) Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) D) Yüksek Seçim Kurulu (YSK) E) Devlet Denetleme Kurumu (DDK) (2005/KPSS) Cevap: D TBMM üyelerinin seçim tutanaklarını aşağıdakilerden hangisi kabul eder? A) Cumhurbaşkanı B) Başbakan C) TBMM D) Yüksek Seçim Kurulu E) Danıştay (2006/KPSS Önlisans) Cevap: D 1982 Anayasası na göre, milletvekili seçimlerinin yönetim ve denetimini aşağıdakilerden hangisi yapar? A) TBMM Anayasa Komisyonu B) Anayasa Mahkemesi C) Yüksek Seçim Kurulu D) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı E) Uyuşmazlık Mahkemesi (2008/KPSS Ortaöğretim) Cevap: C I. Tutuklular II. Askerî öğrenciler III. Yurt dışında çalışan Türk vatandaşları IV. Silah altında bulunan er ve erbaşlar V. Taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler 1982 Anayasası na göre, yukarıdakilerden hangileri seçimlerde oy kullanamaz? A) I, II ve V B) I, IV ve V C) II, III ve IV D) II, IV ve V E) III, IV ve V (2008/KPSS Lisans) Cevap: D 36

40 2. ÇOK PARTİLİ SİYASAL HAYAT Siyasal partiler demokratik toplum yapısının vazgeçilmez unsurlarıdır. Bu nedenle vatandaşlar siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir. Bir partinin kurabilmesi için en az 30 kişiden oluşması gerekir. Siyasi partilere üye olma yaşı 18 dir. Siyasi parti kurmak için önceden izin almaya gerek yoktur. Kurulduktan sonra bildirim yeterlidir. Siyasi partiler ticari faaliyette bulunamazlar. Temelli kapatılan bir parti başka adla kurulamaz. Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyruğundan olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddî yardım alan siyasi partiler kapatılır. Kapatılmış siyasi partilerin isimleri, amblemleri v.s ile daha önce kurulmuş Türk devletlerine ait topluma mal olmuş bayrak, amblem, flamalar siyasi partilerce kullanılamaz. Siyasî partilerin kapatılmasına, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesi nce karar verilir. NOT: Siyasi partilerin kapatılma davasını Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Resen açabileceği gibi Bakanlar Kurulu nun kararı üzerine Adalet Bakanı nın istemiyle veya bir başka siyasi partinin istemiyle de açabilir. Siyasi partiler ya kendi parti tüzüklerini ihlal etmeleri halinde (tüzükleri siyasi partiler kanununa ve anayasaya aykırı olamaz) ya da faaliyetleriyle suç sayılan eylemlerin odağı haline geldikleri takdirde kapatılırlar. Siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri; Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı olamaz, İnsan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine aykırı olamaz, Millet egemenliğine aykırı olamaz, Demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz, Sınıf veya zümre diktatörlüğünü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz, Suç işlenmesini teşvik edemez. Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan ve faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesi nin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmi Gazete de gerekçeli olarak yayımından itibaren 5 (Beş) yıl süreyle herhangi bir siyasi partinin üyesi dahi olamaz Anayasası nda 2001 yılında yapılan değişiklikle Anayasa Mahkemesi ne, en ağır yaptırım olan kapatma yerine / yanında daha hafif ara yaptırım olan devlet yardımından kısmen ya da tamamen yoksun bırakma imkânı da verilmiştir. Bir siyasi partinin devletten hazine yardımı alabilmesi için milletvekilliği seçimlerinde geçerli oyların en az %7 sini almış olması gerekir. Siyasi partilerin mali denetimini Anayasa Mahkemesi yapar (Sayıştay dan görüş alarak). Siyasi partilerin gelir kaynakları şunlardır; Parti üyelerinden alınan giriş ve üyelik aidatları Parti milletvekillerinden alınan milletvekili aidatı Devlet tarafından yapılan yardımlar Partinin mal varlığından elde edilen gelirler Siyasi partilerin herhangi bir seçim bölgesinden milletvekili çıkarabilmesi için; ülke genelindeki geçerli oyların toplamının en az % 10 unu alması gerekmektedir. Siyasi Partilere Üye Olamayacaklar: Hâkimler ve savcılar Sayıştay dâhil yüksek yargı organı mensupları Memurlar İşçi niteliği taşımayan kamu görevlileri Silahlı kuvvetlerin tüm mensupları Yüksek öğretim öncesi öğrencileri NOT: Yüksek öğretim elemanları ile yüksek öğretim öğrencileri siyasi partiye üye olabilir. Ancak üyelik şartları kanunla düzenlenir. 37

41 Aşağıdakilerden hangisi, siyasal partilerle ilgili olarak 1982 Anayasası nda yer alan kurallardan biri değildir? A) Parti içi çalışmaların demokrasi ilkelerine uygun olması B) İçişleri Bakanlığı nın izniyle kurulması C) Üye olabilmek için 18 yaşı doldurmanın şart olması D) Ticari faaliyetlere girişememesi E) Ancak Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılabilmesi (1999/DMS) Cevap: B 1982 Anayasası na göre, aşağıdakilerden hangisi bir siyasi partinin Anayasa Mahkemesi tarafından temelli kapatılma nedenlerinden değildir? A) Yabancı devletlerden veya uluslararası kuruluşlardan maddi yardım alması B) Tüzük ve programlarının eşitlik ilkesine aykırı olması C) Tüzük ve programlarının laiklik ilkesine aykırı olması D) Demokratik devlet ilkelerine aykırı eylemlerin odağı haline gelmesi E) Önceden izin almadan kurulması (2001/KMS) Cevap: E Aşağıdakilerden hangisi siyasi partilerle ilgili olarak doğru bir ifadedir? A) Yükseköğretim elemanlarının siyasi partilere üye olabilmeleri ancak kanunla düzenlenebilir. B) Siyasi partiler, İçişleri Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı ndan izin alınarak kurulur. C) Devlet memurları, merkez, il ve ilçe teşkilatlarında yönetici olmamak koşuluyla siyasi partilere üye olabilirler. D) Siyasi partiler, devletten hiçbir ad altında mali yardım alamaz. E) Vatandaşların siyasi parti üyesi olabilmeleri için 30 yaşını doldurmaları gerekir. (2005/KPSS) Cevap: A Siyasi parti üyesi olabilmek için en az kaç yaşını doldurmuş olmak gerekir? A) 15 B) 18 C) 20 D) 21 E) 25 (2006/KPSS Önlisans) Cevap: B Aşağıdakilerden hangisi siyasi partilerin gelir kaynaklarından biri değildir? A) Parti üyelerinden alınan giriş ve üyelik aidatları B) Parti milletvekillerinden alınan milletvekili aidatı C) Devletçe yapılan yardımlar D) Ticari faaliyet kazançları E) Partinin mal varlığından elde edilen gelirler (2007/KPSS) Cevap: D F. İNSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET İnsan hakları, vatandaşların sırf insan olmasından dolayı ve demokratik bir anayasa güvencesi altında yaşamalarından dolayı dokunulamaz, devredilemez haklardır. Amerikan Haklar Bildirileri ve 1789 Fransız İnsan ve Vatandaşlık Hakları Evrensel Bildirisi insan haklarını uluslararası boyutta gündeme getirmiştir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirisi 10 Aralık 1948 tarihinde kabul edilmiştir. a) 1982 Anayasası na Göre Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılmasında Uyulacak İlkeler: Genel maddelerle sınırlandırılma yapılamaz. Sınırlamalar ölçülülük ilkesine göre yapılmalıdır. Sınırlamalar hakkın özünü yok edecek biçimde olamaz. Sınırlamalar demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olamaz. Sınırlamalar laik cumhuriyet gereklerine aykırı olamaz. Sınırlamalar Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak ancak kanunla veya kanuna eşdeğer bir işlemle (Kanun Hükmünde Kararname veya uluslararası antlaşma) yapılır. NOT-1: Temel hak ve hürriyetlerin hiçbiri devleti yıkmaya, başkasının hak ve hürriyetlerini yok etmeye, Anayasanın ve Cumhuriyetin niteliklerini değiştirmeye yönelik olarak kullanılamaz. NOT-2: Temel hak ve hürriyetler yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak ancak kanunla sınırlanabilir. 38

42 b) Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanımını Durduran Haller: Savaş Seferberlik Sıkıyönetim Olağanüstü hal (OHAL) durumlarında temel hak ve özgürlükler kısmen veya tamamen durdurulabilir. Durumun gerektirdiği ölçüde durdurulabilir. Durdurulurken milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilemez. NOT-1: Sınırlama ile durdurmanın farklı kavramlar olduğuna ve durdurmanın her zaman yapılamayacağına sadece olağan dışı yönetim durumlarında yapılabileceğine dikkat etmek gerekir. NOT-2: Ancak, yukarıda belirtilen olağanüstü durumlarda dahi hiçbir şekilde dokunulamayacak temel hak ve hürriyetler vardır (Çekirdek Haklar). Bunlar; a. Savaş hukuku hariç kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî bütünlüğüne dokunulamaz. b. Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bundan dolayı suçlanamaz. c. Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez. d. Suçluluğu mahkeme kararı ile ispatlanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz (Masumiyet Karinesi). NOT: Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması ilk kez 1982 Anayasası nda yer almıştır Anayasası nda Yer Alan Ceza Sorumluluğuyla İlgili İlkeler; Kimse işlediği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz (Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi). Kimseye suç işlediği zaman yürürlükte bulunan kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır ceza verilemez. Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. Ceza sorumluluğu şahsidir. Genel müsadere ve ölüm cezası verilemez. NOT: 2004 yılında Anayasa da yapılan değişiklikle idam (ölüm) cezası kaldırılmıştır. Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kullanılamaz. Hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirmemesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz. Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya ve bu yolda delil göstermeye zorlanamaz. Uluslararası Ceza Divanı na taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaşlar suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. G. HUKUK DEVLETİ VE GEREKLERİ Hukuk devleti, vatandaşların hukuki güvenlik içinde bulundukları, devletin eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu sistemdir. Hukuk devleti polis devletine karşı ortaya çıkmıştır. Hukuk Devleti nin Gerekleri Temel hak ve hürriyetlerin güvence altında olması Kanunların Anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi Kanuni idare ilkesi (Devlet idaresinin yasalara dayanması) Kuvvetler ayrılığının benimsenmesi Devlet faaliyetlerinin belirli ve düzenli olması İdarenin (yasama, yürütme) işlem ve eylemlerinin yargı yoluna açık olması Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı Mahkemelerin (Yargının) bağımsızlığı Kanuni hâkim güvencesi (Kanuni yargı yolu ilkesi) Hukukun genel ilkelerine bağlılık İdarenin mali sorumluluğu (Devlet idaresinin vatandaşlara verdiği zararı karşılaması) 39

43 Yasaların herkes için geçerli (genel) olması ve herkese eşit uygulanması Adil yargılanma hakkının olması NOT: 1982 Anayasası na göre, hukuk devleti olmanın gereği olarak idarenin her türlü eylem ve işlemi kural olarak yargı yoluna açıktır. Ancak bazı işlem ve kararlar yargı yoluna kapatılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi, hukuk devleti ilkesinin bir gereğidir? A) Ulusal gelirin adaletli dağılımının sağlanması B) Zorunlu eğitimin benimsenmesi C) Vatandaşların sosyal güvenliğe kavuşturulması D) Anayasa Mahkemesi üyelerinin cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi E) İdarenin işlemlerinin yargı denetimine tabi olması (2002 KPSS) Cevap: E Adil yargılanma aşağıdaki anayasal ilkelerden hangisinin gereğidir? A) Hukuk devleti B) Üniter devlet C) Laik devlet D) Sosyal devlet E) Atatürk milliyetçiliğine bağlı devlet (2006/KPSS Önlisans) Cevap: A Aşağıdakilerden hangisi hukuk devletinin şartlarından biri değildir? A) Temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması B) Kanunların anayasaya uygunluğunun denetimi C) Devlet başkanının yasama organınca seçilmesi D) İdarenin yargısal denetiminin yapılması E) Yargı bağımsızlığı (2006/KPSS Lisans) Cevap: C Aşağıdakilerden hangisi hukuk devleti ilkesinin gereklerinden biri değildir? A) Yasal idare B) Devlet faaliyetlerinin belirliliği C) İdarenin mali sorumluluğu D) Yargı bağımsızlığı E) İki kanatlı yürütme organı (2007/KPSS) Cevap: E Yargı Yoluna Kapalı Olan İşlemler Cumhurbaşkanı nın tek başına yaptığı işlemler (Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi gibi) Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararları (terfi ve kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır) (2010 Anayasa değişikliği) Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) kararları (meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışında) (2010 Anayasa değişikliği) Devlet memurlarına verilen disiplin cezalarından sadece uyarma ve kınama cezaları (Bu madde; Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz şeklinde değişti 2010 Anayasa Değişikliği). Olağanüstü hal ve sıkıyönetim döneminde çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler Meclis tarafından kabul edilmiş, usulüne uygun olarak yürürlüğe girmiş milletlerarası antlaşmalar Silahlı Kuvvetlerde verilen her türlü disiplin cezaları İnkılâp kanunları Yüksek Seçim Kurulu Kararları Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları Yüksek Hakem Kurulu kararları Kanuni Yargı Yolu İlkesi (Kanuni Hâkim Güvencesi): 1982 Anayasası'na göre, hiç kimse kanunda yazılı olan mahkemelerden başka bir mercii önüne çıkarılamaz. Bu, hukuk devletinde vatandaşların yasal hâkim - yargıç güvencesidir. Aşağıdakilerden hangisi doğal yargıç (kanuni hâkim) güvencesinin bir sonucudur? A) Hiç kimsenin kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önünde yargılanamaması B) Görülecek davaya göre olağanüstü yargılama C) Herkesin dilediği kişiye karşı dava açabilmesi D) Herkesin her konuda dava açabilmesi E) Herkesin dilediği yerde dava açabilmesi (2001/KMS) H. SOSYAL DEVLET Sosyal Devlet, vatandaşların toplumsal durumlarını, refah düzeyini önemseyen ve 40

44 yurttaşlara asgarî bir yaşam düzeyi sağlamayı amaç edinen, bu nedenle de devletin sosyal ve ekonomik hayata el atmasını uygun ve gerekli gören devlettir. Sosyal Devletin Amaçları Emek sermaye dengesini korumak ve geliştirmek Çalışanların insanca yaşamasını sağlayacak bir ücret elde etmelerini sağlamak Sosyal güvenliği sağlamak İşsizliği önlemek Fırsat eşitliğini sağlamak Milli gelirin adaletli bir şekilde dağıtılmasını sağlamak 1982 Anayasası na Göre Sosyal Devletin Gerekleri: Sosyal güvenliğin sağlanması İşsizliğin önlenmesi Adaletli ücret dağılımı (Herkese eşit ücret vaat edilmediğine dikkat etmek gerekir.) Milli gelirin adaletli dağıtımı Vergilendirmede adaletin sağlanması Toplu konut faaliyetlerinin desteklenmesi Sağlıklı bir çevre ve konutun sağlanması Sosyal kamusal haklar Ailenin korunması Topraksız çiftçiye toprak dağıtımı Toprak mülkiyeti Kamulaştırma Planlama Devletleştirme Fırsat eşitliğinin sağlanması Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet in niteliklerinden olan sosyal devletin amaçlarından biri değildir? A) Çalışma koşullarının iyileştirilmesi B) Devlet mülkiyetinin genişletilmesi C) Sosyal güvenliğin yaygınlaştırılması D) İstihdamın geliştirilmesi E) Fırsat eşitliğinin sağlanması (2007/KPSS) Cevap: B İ. EŞİTLİK Anayasamızın 10. maddesinde belirtilmiştir. Irk, dil, din, cinsiyet farkı gözetilmeksizin kanunlar önünde herkesin eşit olmasıdır. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. (2010 Anayasa Değişikliği) Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. (2010 Anayasa Değişikliği) Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları, bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır. IV. BÖLÜM 1982 ANAYASASI NDA YER ALAN TEMEL KAMUSAL HAKLAR A. Kişi Hak ve Ödevleri (Koruyucu Haklar Negatif Statü Hakları) Aşağıda sayılan kişisel haklar Anayasa nın daha çok Hukuk Devleti ve İnsan Haklarına Saygılı Devlet ilkesi ile ilgilidir. 1. Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı 2. Zorla çalıştırma yasağı 3. Kişi hürriyeti ve güvenliği 4. Özel hayatın gizliliği 5. Konut dokunulmazlığı 6. Haberleşme hürriyeti 7. Yerleşme ve seyahat hürriyeti 8. Din ve vicdan hürriyeti 9. Düşünce ve kanaat hürriyeti 10. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti 11. Bilim ve sanat hürriyeti 12. Basın hürriyeti 13. Süreli ve süresiz yayın hakkı 14. Basın araçlarının korunması 15. Kamu tüzel kişilerin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı 16. Düzeltme ve cevap hakkı 17. Dernek kurma hürriyeti 41

45 18. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı (Önceden izin almaksızın) 19. Mülkiyet hakkı 20. Hak arama hürriyeti 21. Kanuni hâkim güvencesi 22. Suç ve cezalara ilişkin esaslar 23. İspat hakkı 24. Temel hak ve hürriyetlerin korunması NOT: Herkes önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Kişi Hak ve Ödevleri yle İlgili Anayasa da Yer Alan Bazı Önemli Düzenlemeler Özel Hayatın Gizliliği: Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir. (2010 Anayasa değişikliği) Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti: Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir. (2010 Anayasa değişikliği) B. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları - İsteme Hakları) Aşağıda sayılan sosyal haklar Anayasa nın sosyal devlet ilkesiyle ilgilidir. 1. Ailenin korunması 2. Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi 3. Kamu yararı Kıyılardan yararlanma Toprak mülkiyeti Tarım ve hayvancılığın korunması Kamulaştırma Devletleştirme ve özelleştirme 4. Çalışma ve sözleşme hürriyeti 5. Çalışma ile ilgili hükümler Çalışma hakkı ve ödevi Çalışma şartları ve dinlenme hakkı Sendika kurma hakkı Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt 6. Ücrette adaletin sağlanması 7. Sağlık, çevre ve konut Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması Konut hakkı 8. Gençlik ve spor Gençliğin korunması Sporun geliştirilmesi 9. Sosyal güvenlik hakları Sosyal güvenlik hakkı Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunacaklar Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları 10. Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması 11. Sanatın ve sanatçının korunması 12. Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevlerle İlgili Anayasa da Yer Alan Bazı Önemli Düzenlemeler Ailenin Korunması: Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir (2010 Anayasa değişikliği). Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır (2010 Anayasa değişikliği). Sendika Kurma Hakkı: Aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunamaz. (Bu hüküm,

46 Anayasa değişikliği ile Anayasa dan çıkarılmıştır.) Toplu İş Sözleşmesi: Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler (2010 Anayasa değişikliği). Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kurulu na başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir (2010 Anayasa değişikliği). Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere yansıtılması, Kamu Görevlileri Hakem Kurulu nun teşkili, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar kanunla düzenlenir (2010 Anayasa değişikliği). Aynı işyerinde, aynı dönem için, birden fazla toplu iş sözleşmesi yapılamaz ve uygulanamaz (Bu hüküm, 2010 Anayasa değişikliği ile Anayasa dan çıkarılmıştır.). Grev Hakkı ve Lokavt: Grev ve lokavtın yasaklanabileceği veya ertelenebileceği haller ve işyerleri kanunla düzenlenir. Grev ve lokavtın yasaklandığı hallerde veya ertelendiği durumlarda ertelemenin sonunda, uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulu nca çözülür. Uyuşmazlığın her safhasında taraflar da anlaşarak Yüksek Hakem Kurulu na başvurabilir. Yüksek Hakem Kurulu nun kararları kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir. Yüksek Hakem Kurulu nun kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenir. Siyasî amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz (Bu hüküm, 2010 Anayasa değişikliği ile Anayasa dan çıkarılmıştır.). Grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan işyerinde sebep oldukları maddî zarardan sendika sorumludur (Bu hüküm, 2010 Anayasa değişikliği ile Anayasa dan çıkarılmıştır.). C. Siyasal Hak ve Ödevler (Aktif Statü Hakları - Katılmacı Haklar) 1. Türk vatandaşlığı 2. Seçme ve seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı 3. Siyasi partilerle ilgili hükümler Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma hakkı Siyasi partilerin uyacakları esaslar 4. Kamu hizmetine girme hakkı Hizmete girme Mal bildirimi 5. Vatan hizmeti hak ve ödevi 6. Vergi ödevi 7. Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisi ne Başvurma Hakkı Siyasal Haklarla İlgili Anayasa da Yer Alan Bazı Önemli Düzenlemeler Seçim kanunları temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkesini bağdaştıracak biçimde düzenlenir. Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisi ne Başvurma Hakkı: Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir (Yargı mercilerinin görevine giren konular dilekçe hakkının konusu olamaz.). Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, gecikmeksizin dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir. Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir (2010 Anayasa değişikliği). Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı na bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği 43

47 Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler (2010 Anayasa değişikliği). Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tam sayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur (2010 Anayasa değişikliği). Bu maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumu nun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir (2010 Anayasa değişikliği). NOT: Önceden izin almadan; dernekler, basımevleri, sendikalar, siyasi partiler kurulur, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlenir, süreli ve süresiz yayın çıkarılabilir. Vatandaşlık Hakkı: Türk Devleti ne vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk tür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk tür. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve kanunda belirtilen hallerde kaybedilebilir. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma işlemlerine karşı yargı yolu kapatılamaz; verilen kararlar aleyhine Danıştay a başvurulabilir. Türk vatandaşlığından tamamen çıkarılanlar hiçbir şekilde yeniden Türk vatandaşlığını kazanamazlar. Yabancılar Bakanlar Kurulu kararı ile Türk vatandaşlığına alınabilirler. Vatandaşlıktan çıkarmaya İçişleri Bakanlığı nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu nca karar verilir. Aşağıdaki resmi kayıt ve belgeler ilgilinin Türk vatandaşı olduğunu teşkil eder; T.V. nüfus sicil kayıtları Nüfus hüviyet cüzdanları Pasaport ve pasaport yerine geçen belgeler Pasavan (sınır ülkelere komşu illerde yaşayan vatandaşlara diğer ülkeye girebilmesi için verilen kısa süreli giriş-çıkış belgesi) Türk Konsolosluklarınca verilen Vatandaşlık İlmühaberi Aşağıdakilerden hangisi Türk vatandaşlığını ispatlamada kullanılabilecek belgelerden biri değildir? A) Nüfus Kayıtları B) Nüfus Cüzdanı C) Seyahat Vesikası D) Pasaport E) Pasavan (2002/KPSS) Cevap: C Bir devlete uyrukluk bağı ile bağlı olan gerçek kişilere ne ad verilir? A) Millet B) Birey C) Hemşehri D) Vatandaş E) Soydaş (2006/KPSS Ortaöğretim) Cevap: D 1982 Anayasası na göre, Türk vatandaşlığıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Türk Devleti ne vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk tür. B) Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk tür. C) Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. D) Vatandaşlıktan çıkarmayla ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapalıdır. E) Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. (2006/KPSS Lisans) Cevap: D Bir kişiyi devlete bağlayan hukuki ve siyasi bağa ne ad verilir? A) Uyrukluk (Tabiiyet) B) Üyelik C) Katılma D) Sığınma E) Karşılıklılık (2008/KPSS Ortaöğretim) Cevap: A Vergi Ödevi: Vergi, resim, harç ve benzeri yükümlülükler Kanunla (Meclis kararıyla) 44

48 konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Vergilerin adaletli dağıtılması sosyal devletin gereklerindendir. Ancak, Vergi ödevi ise siyasal haklar bölümünde düzenlenmiştir. Kamu görevlileri mal bildiriminde bulunmakla yükümlüdür. Yasama ile yürütme organında bulunanlar bundan istisna edilemez. NOT: Yabancılar özel haklardan (medeni kişisel, sosyal, ekonomik) Türk vatandaşları gibi yararlanırlar. Ancak kamusal haklardan eşit yararlanamazlar. Örneğin, seçme ve seçilme, siyasi partiye üye olma, kamu hizmetlerine girme gibi siyasi haklar sadece Türk vatandaşlarına tanınmıştır. Ancak vergi ödevi ve dilekçe hakkından yabancılar da faydalanabilir. Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası nda yer alan siyasi haklardan biri değildir? A) Seçme ve seçilme hakkı B) Eğitim ve öğrenim hakkı C) Siyasal faaliyette bulunma hakkı D) Siyasal partilere üye olma hakkı E) Vatandaşlık hakkı (1999/DMS) Cevap: B Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası nda çalışma ile ilgili olarak yer alan düzenlemelerden biri değildir? A) Asgari ücretin vergi dışı olması B) Çalışmanın, herkesin hakkı ve ödevi olması C) Angaryanın yasak olması D) Devletin çalışanları korumak için önlemler alacak olması E) Küçüklerin ve kadınların çalışma koşulları bakımından özel olarak korunacak olması (1999/DMS) Cevap: A Aşağıdakilerden hangisi doğal yargıç (kanuni hâkim) güvencesinin bir sonucudur? A) Hiç kimsenin kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önünde yargılanamaması B) Görülecek davaya göre olağanüstü yargılama C) Herkesin dilediği kişiye karşı dava açabilmesi D) Herkesin her konuda dava açabilmesi E) Herkesin dilediği yerde dava açabilmesi (2001/KMS) Cevap: A 1982 Anayasası na göre aşağıdakilerden hangisi, sosyal ve ekonomik haklar bölümünde yer almıştır? A) Özel hayatın gizliliği hakkı B) Sendika hakkı D) Haberleşme hakkı E) Seyahat hakkı (2003/KPSS) Cevap: B 1982 Anayasası nda düzenlenen dilekçe hakkı ne demektir? A) Vatandaşların hak arama hürriyeti çerçevesinde birbirlerinden davacı olabilmeleri B) Vatandaşların siyasal parti kurmak amacıyla ilgili makamlara dilekçe verebilmeleri C) Vatandaşların bir dernek kurmak amacıyla ilgili makamlara dilekçe verebilmeleri D) Vatandaşların kamu ile ilgili dilek ve şikâyetlerini yetkili makamlara ve TBMM ye yazılı olarak bildirebilmeleri E) Vatandaşların Yüksek Seçim Kurulu na dilekçe verebilmeleri (2004/KPSS) Cevap: D 1982 Anayasası na göre savaş, seferberlik, sıkıyönetim ve olağan üstü hallerde milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla aşağıdaki temel hak ve hürriyetlerden hangisinin kullanılması durdurulamaz? A) Yerleşme ve seyahat hürriyeti B) Haberleşme hürriyeti C) Vicdan hürriyeti D) Basın hürriyeti E) Dernek kurma hürriyeti (2004/KPSS) Cevap: C İnsan haklarıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) İnsan hakları sadece sivil toplum örgütleri tarafından güvence altına alınır. B) İnsan hakları bireyi topluma ve devlete karşı korur. C) İnsan en üstün değer olarak kabul edilmelidir. D) İnsan hakları tüm insanlar bakımından geçerli olmalıdır. E) İnsan hakları bakımından ırk, din, cins farkı gözetilemez. (2006/KPSS Ortaöğretim) Cevap: A 45

49 1982 Anayasası na göre, suç ve cezalarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez. B) Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. C) Ceza sorumluluğu şahsidir. D) Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz. E) Bir kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememekten dolayı da özgürlüğünden alıkonulabilir. (2006/KPSS Lisans) Cevap: E ANAYASA NIN DEĞİŞTİRİLMESİ Bir devletin anayasasını oluşturma ya da değiştirme gücüne kurucu iktidar denilmektedir. Anayasanın hukuk dışı yollardan (darbe, ihtilal, yeni bir devletin kurulması gibi) değiştirilmesine asli kurucu iktidar ; hukuki yollardan değiştirilmesine ise tali kurucu iktidar denilmektedir. NOT: Kurulmuş İktidar: Anayasayı değiştirme gücü olmayan yalnızca anayasaya göre devleti yöneten siyasal iktidardır ve 1961 Anayasaları sert anayasalar olmakla birlikte sadece bir madde değiştirilemezken (Devlet şeklinin cumhuriyet olduğu hükmü), 1982 Anayasası nda üç maddenin değiştirilemeyeceği kabul edilmiştir. NOT: 1982 Anayasası yla birlikte anayasa değişikliklerinin Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulma aşaması ilk kez kabul edilmiştir Anayasası nda Anayasanın Değiştirilme Yöntemi Teklif: Meclis üye tam sayısının (550) en az 1/3'ünün (184) yazılı teklifi gerekir. NOT: Meclisin en az 1/3 oranındaki milletvekili dışında hiç kimse (Örneğin, Cumhurbaşkanı veya Bakanlar Kurulu v.b) anayasa değişikliği konusunda kanun teklifi veremez. Görüşme: Anayasa değişiklikleri hakkındaki teklifler Meclis Genel Kurulu nda iki defa görüşülür, oylanır. Yani diğer kanunlar gibi ivedilikle, acele görüşülmez. Diğer kanunların görüşülmesi usulünden farklıdır. İki görüşme arasındaki süre 48 saattir; bu süreye serinleme süresi denir. NOT: Anayasa değişikliği teklifleri, Genel Kurul da görüşülmeden önce Anayasa Komisyonu nda görüşülür. Karar: Anayasa değişiklik teklifleri gizli oylama ile yapılır. Karar yeter sayısı 3/5 ve 2/3 olmak üzere iki tanedir. NOT: Karar için üye tamsayısının 3/5 ünün (330) her iki oylamada da evet oyu kullanması gerekir. Onay: Meclis tarafından 3/5 (330) ile 2/3 (367) arasında bir oyla kabul edilen değişiklik kanunu teklifleri, Cumhurbaşkanının onayına sunulduğunda, Cumhurbaşkanı onaylar ise halkoyuna sunmak zorundadır (Zorunlu Halkoylaması). Onaylamaz ise veto edebilir (Güçleştirici Veto). NOT-1: Meclis tarafından 2/3 ten (367) fazla bir oyla kabul edilen değişiklik kanunu teklifleri, Cumhurbaşkanının onayına sunulduğunda (oran yüksek olduğu için) onayladığında halkoyuna sunmak zorunda değildir (İhtiyari Halkoylaması). Ancak onaylamaz ise tercihen, isterse halkoyuna sunabilir ya da veto edebilir (Geciktirici Veto). NOT-2 Anayasa değişikliği halkoyuna sunulduğu takdirde değişikliğin kabul edilmesi için geçerli oyların yarısından çoğunun kabulü gerekir. NOT-3: Anayasa değişiklikleri Cumhurbaşkanı nın onayıyla Resmi Gazete de 15 gün içerisinde yayımlanarak yürürlüğe girer. NOT-4: Anayasa değişiklikleri getiren kanunların halk oylaması Resmi Gazete de yayınlanmasından 60 gün sonraki ilk Pazar günü yapılır. NOT-5: TBMM; Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların kabulü sırasında, bu kanunun halkoylamasına sunulması halinde, Anayasanın değiştirilen hükümlerinden hangilerinin birlikte hangilerinin ayrı ayrı oylanacağını da karara bağlar. 46

50 Denetim: Anayasa değişiklikleri Anayasa Mahkemesi tarafından sadece şekil yönünden denetlenebilir. Anayasa mahkemesi şekil yönünden denetim yaparken, değişiklikle ilgili kanunun, teklif sayısı, oylama çokluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartlarına uyulup uyulmadığına bakar. UYARI-1: Anayasa değişikliği getiren kanunların denetlenmesini (iptalini) sadece, Cumhurbaşkanı veya - TBMM üyelerinin 1/5 i isteyebilir. Değişikliklerin Resmi Gazete de yayımlandığı tarihten itibaren 10 gün geçtikten sonra iptali istenemez. UYARI-2: Çok fazla karıştırılan bir konu, Anayasamızda sadece Anayasa değişiklikleriyle ilgili kanunların halkoyuna sunulması söz konusudur. Yukarıda bahsedilen yöntem sadece anayasayı değiştiren kanunlarda uygulanır. Bunun dışında normal kanunların halkoyuna sunulması söz konusu değildir. Normal kanunların, farklı, basit bir kabul ediliş ve onaylanış usulü vardır. UYARI-3: Anayasa nın değiştirilmesiyle ilgili yukarıdakine benzer düzenlemeler 1921 Anayasası hariç tüm anayasalarımızda bulunmaktadır. Sadece 1921 Anayasası nda anayasa maddelerinin değiştirilmesiyle ilgili herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Aşağıdakilerden hangisi halkoyuna sunulması gereken kanunlar arasında yer alır? A) Bütçe kanunu B) Yeni bakanlıkların kurulması hakkındaki kanunlar C) Türkiye nin milletlerarası kuruluşlara üye olmasına yönelik kanunlar D) Anayasa yı değiştiren ve TBMM de 3/5 2/3 arasında bir çoğunlukla kabul edilen kanunlar E) Temel hak ve hürriyetlere ilişkin milletlerarası antlaşmaların onaylanması hakkındaki kanunlar (2005/KPSS) Cevap: D 1982 Anayasası nda Anayasa değişikliği ile olarak, I. Ayrı bir kurucu meclis oluşturulması II. Bazı hükümlerin değiştirilmesinin tamamen yasaklanması III. Bir değişiklik yapıldıktan sonra belli bir süre geçmedikçe yeni bir değişiklik yapılamaması IV. Teklif ve kabul yeter sayısının kanunlarınkine göre daha yüksek olması V. Bazı durumlarda referanduma başvurulmasının zorunlu olması düzenlemelerinden hangileri benimsenmiştir? A) I, II ve IV B) I, III ve V C) II, III ve IV D) II, IV ve V E) III, IV ve V (1999/DMS) Cevap: D 1982 Anayasası nın değiştirilmesi için gereken teklif ve kabul yeter sayısıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) TBMM üye tam sayısının en az beşte birinin teklifi ve toplanmış olan üyelerin en az üçte ikisinin kabulü gerekir. B) TBMM üye tam sayısının en az onda birinin teklifi ve TBMM üye tam sayısının en az üçte ikisinin kabulü gerekir. C) 20 milletvekili veya bir siyasi parti grubunun teklifi ve TBMM üye tam sayısının en az salt çoğunluğunun kabulü gerekir. D) TBMM üye tam sayısının en az üçte birinin veya Bakanlar Kurulunun teklifi ve TBMM üye tam sayısının en az üçte ikisinin kabulü gerekir. E) TBMM üye tam sayısının en az üçte birinin teklifi ve TBMM üye tam sayısının en az beşte üçünün kabulü gerekir. (2008/KPSS Ortaöğretim) Cevap: E 47

51 1982 Anayasası nın değiştirilmesi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Anayasa nın değiştirilmesi, TBMM üye tam sayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. B) TBMM Genel Kurulu, Anayasa değişikliğine ilişkin kanunların kabulü sırasında, bu kanunun halkoyuna sunulması hâlinde, Anayasa nın değiştirilen hükümlerinden hangilerinin birlikte, hangilerinin ayrı ayrı oylanacağını da karara bağlar. C) Anayasa nın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin kabulü, Meclisin üye tam sayısının en az beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkün olabilir. D) TBMM Genel Kurulu tarafından üye tam sayısının en az üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen bir Anayasa değişikliğini, Cumhurbaşkanı dilerse halkoyuna sunabilir, dilerse yürürlüğe girmesi için Resmî Gazete de yayımlanmasına karar verebilir. E) TBMM Genel Kurulu acil hâllerde Anayasa değişikliğine ilişkin tekliflerin bir kez oylanmasının yeterli olacağına karar verebilir. Ancak, böyle bir kararın alınabilmesi, TBMM üye tam sayısının en az üçte iki çoğunluğunun oyu ile mümkün olabilir. (2009/KPSS) Cevap: E REFERANDUM (HALK OYLAMASI) Halk oylamasının yönetim ve denetimi, genel seçimlerde olduğu gibi Yüksek Seçim Kurulu na verilmiştir. Türkiye referandum tarihinde, şimdiye kadar 6 referandum yapılmıştır; 1. 9 Temmuz 1961 Halk Oylaması: 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin ardından hazırlanan 61 Anayasası, 9 Temmuz 1961 de yapılan halk oylaması ile, % 38.3 hayır oyuna karşılık % 61.7 evet oyu ile kabul edildi Kasım 1982 Halk Oylaması: 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinin ardından hazırlanan 1982 Anayasası, 7 Kasım 1982 de yapılan halk oylamasında, % evet oyu olarak kabul edilmiştir Eylül 1987 Halk Oylaması: 1982 Anayasası nda geçici 4. madde ile getirilen 5 ve 10 yıllık siyasi yasakların kaldırılmasına ilişkin düzenlenmiştir. Çok küçük bir oy farkı ile kabul edilmiştir Eylül 1988 Halk Oylaması: Anayasa nın 127. Maddesinde bulunan yerel seçimlerin 1 yıl erken tarihe alınması konusu oylandı. % 35 olumlu oya karşılık % 65 olumsuz oyla kabul edilmedi Ekim 2007 Halk Oylaması: Anayasamızın belirli maddelerinde değişiklik öngören halk oylaması % 70 kabul oyuna karşılık % 30 olumsuz oy ile kabul edildi. 21 Ekim 2007 tarihli Halk Oylaması ile 1982 Anayasası nda Yapılan Değişiklikler; Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi Cumhurbaşkanının görev süresinin 7 yıldan 5 yıla indirilmesi Aynı kişinin üst üste 2 defa cumhurbaşkanlığı yapabilmesi (5+5=10 sene) Milletvekili seçim döneminin 5 yıldan 4 yıla indirilmesi TBMM tarafından yapılacak bütün işlerde tamsayının üçte birinin (184 üye) yeter sayı kabul edilmesi (toplantı yeter sayısının 184 olması) Eylül 2010 Halk Oylaması İle Kabul Edilen Değişiklikler; Pozitif ayrımcılığın kapsamı genişletilmiştir. Anayasa'nın 10. Maddesine Çocuklar, yaşlılar ve özürlüler ile harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. ibaresi eklenmiştir. Herkes kendisi ile ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip olmuştur. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızası ile işlenecektir. Anayasa'nın Seyahat Hürriyeti başlıklı 23. maddesine, vatandaşın yurtdışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle ve hâkim kararına bağlı olarak sınırlandırılabilecek. ifadesi eklenmiştir. Çocukların korunmasına yönelik yeni düzenleme getirmiştir. Her çocuk, korunma ve 48

52 bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça ana ve babası ile kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahip olmuştur. Devletin, her türlü istismara karşı, çocukları koruyucu tedbirleri alması hükmü getirilmiştir. Bir kişinin aynı zamanda ve aynı işkolunda birden fazla sendikaya üye olmasına yönelik düzenleme yapılmıştır. Memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınmıştır. Grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu grev uygulanan işyerinde sebep oldukları maddi zarardan sendikanın sorumlu tutulmamasını öngörmüştür. Siyasi amaçlı grev ve lokavt, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, iş yavaşlatma ve diğer direnişlere ilişkin yasaklar kaldırılmıştır. Kamu denetçiliği (ombudsman) kurumu oluşturulmuştur. Partisinin kapatılmasına neden olan milletvekilinin milletvekilliğinin düşürülmesi uygulaması kaldırılmıştır. Meclis Başkanlık Divanı na, 2. devre seçilenler o dönemin sonuna kadar görev yapacaktır. Yüksek Askeri Şura'nın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açılmıştır. Memurlara yönelik uyarma ve kınama cezaları yargı denetimine açılmıştır. Adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığı'nca denetimi, adalet müfettişleri ile hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılacaktır. kararı eklenmiştir. Anayasa Mahkemesi 17 asıl üyeden oluşmuştur. 3 üyesini Meclis, 14 ünü Cumhurbaşkanı seçecektir. Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıldır. Görev süresi bitenler tekrar seçilemez. Anayasa Mahkemesi'ne kişisel başvuruda bulunabilme hakkı tanınmıştır. Anayasa Mahkemesi 2 bölüm ve genel kurul halinde çalışacaktır. Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, Kuvvet Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan'da yargılanacaktır. Askeri yargının görev alanı yeniden belirlenmiştir. Buna göre, askeri mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen askeri suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli olmuştur. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar her durumda adliye mahkemelerinde görülecektir. Siviller, savaş hali dışında askeri mahkemelerde yargılanmayacaktır. Askerî Yargıtay üyelerinin disiplin ve özlük işlerinde hâkimlik teminatı esasları dikkate alınacaktır. Askerî Yüksek İdare Mahkemesi üyeleri için de hâkimlik teminatı getirilmiştir. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) yapısı değiştirilmiştir. Bu kapsamda HSYK nin üye sayısı 22 asıl 12 yedek üyeye çıkarılmıştır. HSYK nin başkanı; Adalet Bakanı olmaya devam edecektir. Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz. kararı getirilmiştir. Ekonomik ve Sosyal Konsey Anayasa kapsamına alınmıştır. 12 Eylül darbecilerine yargı yolu açılmıştır. Anayasa'nın, 12 Eylül dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeleri ile bu dönemde kurulan hükümetler ve Danışma Meclisi'nde görev alanların yargılanmasını önleyen geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırılmıştır. V. BÖLÜM 1982 ANAYASASI NDA DEVLET ORGANLARI (KUVVETLER) 1. YASAMA ORGANI (TBMM) 1961 Anayasası nda olduğu gibi 1982 Anayasası da yasama yetkisinin TBMM de olduğunu ve bu yetkinin devredilemeyeceğini belirtmiştir Anayasası nın ilk şeklinde 400 olan milletvekili sayısı, 1987 yılında yapılan değişiklikle 450 ye, 1995 yılında yapılan değişiklikle de 550 ye yükseltilmiştir. 49

53 1982 Anayasası na göre, TBMM kaç milletvekilinden oluşur? A) 400 B) 450 C) 500 D) 550 E) 600 (2011 KPSS) Cevap: D YASAMA YETKİSİNİN ÖZELLİKLERİ Yasama Yetkisinin Genelliği (Sınırsızlığı) Yasama organının (TBMM nin) anayasaya aykırı olmamak şartıyla her konuda ayrıntılı düzenleme ve kanun yapabilmesidir. Bu durumun istisnası Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi dir. Yasama Yetkisinin Asliliği (İlkelliği) Yasama organının (TBMM nin) bir konuyu doğrudan doğruya, araya başka bir organ veya işlem girmeksizin düzenleyebilmesidir. Bu durumun istisnası Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, sıkıyönetim ve olağanüstü hal KHK leridir. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği Yasama yetkisi Türk milleti adına TBMM ye aittir. Bu yetki devredilemez. Bu durumun istisnası Kanun Hükmünde Kararnamelerdir. Yasama yetkisinin devredilemez oluşu kuvvetler ayrılığı ilkesinin bir sonucudur. Yasama Yetkisinin Sürekliliği Yasama yetkisinin sürekliliği, bu yetkisinin hiçbir şekilde kesintiye uğratılamamasıdır. YASAMA (TBMM) İŞLEMLERİ Kanun İçtüzük Parlamento Kararları 1. KANUN: Yasama organı tarafından yapılan genel, soyut, sürekli, yazılı hukuk kurallarıdır. Kanunlar aynı nitelikli kişi ve olaylara uygulanan genel ve soyut nitelikli yazılı hukuk kurallarıdır. Kanun tasarı ve tekliflerinin TBMM de görüşülme usul ve esasları içtüzükle düzenlenir. Kanunlar süreklidir. Yürürlüğe girdikten sonra kaldırılana kadar uygulanırlar. Geçmişe etkili değildirler ve geçici olarak yapılamazlar. Tek geçici kanun 1 yıllığına çıkartılan BÜTÇE kanunudur. Anayasaya göre kanun önermeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir. Kanun Tasarısı (Lahiyası): Bakanlar Kurulu nun TBMM ye sunduğu kanun önerilerine denir. Kanun Teklifi: Milletvekillerinin TBMM ye sunduğu kanun önerilerine denir. Aşağıdakilerden hangisi kanun teklif etmeye yetkilidir? A) Anayasa Mahkemesi Başkanı B) Danıştay Başkanı C) Yargıtay Başkanı D) Milletvekilleri E) Hâkimler (2006/KPSS Önlisans) Cevap: D NOT-1: Tek bir milletvekili dahi meclise kanun teklifi verebilir. Cumhurbaşkanı kanun önerisi veremez. NOT-2: Kanun teklif ve tasarıları TBMM de görüşme aşamasında önce ilgili komisyona gönderilir. Komisyondan geçen öneriler TBMM Genel Kurulu nda görüşülür. TBMM tarafından reddedilen kanun teklif ve tasarıları, ret tarihinden itibaren 1 tam yıl geçmedikçe, aynı yasama dönemi içinde yeniden verilemez. Bir yasama döneminde sonuçlandırılmamış olan kanun tasarı ve teklifleri hükümsüz sayılır. Buna kadük (düşmüş) olma denilmektedir. Yasama Dönemi: İki seçim arasındaki dönemdir. Normal şartlar altında yasama dönemi 4 yıldır. 50

54 Yasama Yılı: 1 Ekimden - 30 Eylül e kadar süren meclisin çalışma yılıdır. Kanunların Kabul Edilişi ve Yürürlüğe Girişi TBMM ce kabul edilen kanunların yayımlanması Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, kabul edilip kendisine sunulan kanunları 15 gün içinde Resmi Gazete de yayımlar. Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun görmediği kanunları gerekçeleri ile aynı süre içinde TBMM ye geri iade eder (veto eder). Bütçe kanunları geri gönderilemez. Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, TBMM sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Meclis, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, Cumhurbaşkanı bunu yayımlamak zorundadır. Ancak; daha sonra 60 gün içinde Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilir. Meclis ilgili kanunda değişiklik yaparak tekrar Cumhurbaşkanı na gönderirse Cumhurbaşkanı nın bunu tekrar veto etme yetkisi vardır. Kanunların ne zaman yürürlüğe gireceği genellikle kendi metinlerinde belirtilir. Ancak, yürürlük tarihi metinlerinde belirtilmemişse Resmi Gazete de yayımlanmalarını takip eden günden itibaren 45 gün sonra kendiliğinden yürürlüğe girerler. Özel Nitelikli Kanunlar Bütçe Kanunu Kesin Hesap Kanunu Milletlerarası Antlaşmalar Para Basılmasına Karar Verme a. Bütçe Kanunu: Bakanlar Kurulu, bütçe kanun tasarılarını mali yılbaşından (1 Ocak) en az 75 gün önce, TBMM ye sunar. Bütçe tasarıları ve rapor, Bütçe Komisyonu nda incelenir. (40 kişi - en az 25 üyesi iktidar partisinden olmak üzere) Bütçe Komisyonu nun 55 gün içinde kabul edeceği metin TBMM de görüşülür ve mali yılbaşına kadar karara bağlanır. TBMM üyeleri, bütçe kanun tasarıları genel kurulda görüşülürken gider artırıcı ve gelir azaltıcı önerilerde bulunamazlar. Bakanlar Kurulu na KHK (Kanun Hükmünde Kararname) ile bütçede değişiklik yapma yetkisi verilemez. Cumhurbaşkanı TBMM ce kabul edilen bütçe kanununu veto edemez. Ancak Anayasa Mahkemesi nden iptalini isteyebilir. Geçici olarak 1 yıllığına çıkarılan tek kanundur. b. Kesin Hesap Kanunu: TBMM nin bütçenin uygulanışı üzerindeki denetimi, kesin hesap kanun tasarısını kabul etmek suretiyle olur. Bunlar, Sayıştay ın hazırladığı genel uygunluk bildirimlerine dayanır. Kesin hesap kanun tasarıları kanunda daha kısa bir süre kabul edilmemişse, ilgili oldukları mali yılın sonundan başlayarak en geç 7 ay sonra Bakanlar Kurulu tarafından TBMM ye sunulur ve bir örneği Sayıştay a gönderilir. Sayıştay, en geç 75 gün içinde genel uygunluk bildirimini TBMM ye sunar. Kesin hesap kanun tasarılarıyla yeni yıl bütçe tasarıları mecliste birlikte görüşülerek karara bağlanır. TBMM, kesin hesap kanun tasarılarını görüşüp kabul etmekle hükümetin bir önceki yıl bütçesini ibra etmiş (aklamış) olur. c. Milletlerarası Antlaşmalar: TBMM bir kanunla kabul eder (uygun bulur). Her kanun gibi Cumhurbaşkanının onaylamasıyla yayımlanıp yürürlüğe girerler. Bazı antlaşmalar TBMM ce uygun bulunma kanununa gerek olmaksızın yürürlüğe konulur 51