o IBE alanındaki pratik ve teorik çalışmalar, bilgi ve

Transkript

1 İnsan Bilgisayar Etkileşimi (ALINTI)-Önerilen Bölüm ile Alakası YOK yunus.hacettepe.edu.tr/~htuzun/courses İBE Nedir? H a z ı r l a y a n : H a ş i m N ı z a r S A L T I K E r d a l K I Z I L TA Ş İnsan Bilgisayar Etkileşimi (IBE) = Human Computer Interaction (HCI) o IBE alanındaki pratik ve teorik çalışmalar, bilgi ve iletişim teknolojilerinin insana ve insanın ihtiyaçlarına yönelik olarak üretilmesini hedefler. o Kullanıcıya Şeffaf bilgi teknolojileri sistemlerinin nasıl oluşturulabileceğini araştırmak. İnsan Bilgisayar Etkileşimi Etkileşimli teknolojilerin tasarımı, geliştirilmesi, değerlendirilmesi, ve uygulanması ile ilgilenen disiplinler arası bir çalışma alanıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi çalışma alanı, insan ve bilgisayar arasındaki etkileşimi konu edinmeden dolayı insan davranışı, psikoloji, bilişsel bilimler, bilgisayar teknolojileri ve yazılım mühendisliği alanlarının yanında ergonomi, grafik ve endüstriyel tasarım, sosyoloji, antropoloji ve eğitim bilimleri gibi farklı disiplinlerle yakından ilişkilidir. 1

2 İBE tanımının olmazsa olmaz boyutları: İBE nin Olmazsa Olmazı o Disiplinler arası çalışması o Kullanılabilirlik (usability) o Tasarım o Etki İBE nin farklı görüş açılarını barındırması Avantaj! İçerdiği/ uğraştığı problemler tek bir disiplin kapsamında çözülemeyecek karmaşıklıktadır. Dezavantaj! Birden fazla görüş açısını barındırabilmek için İBE alanında çalışan kişilerin farklı disiplinler hakkında yeterli seviyede bilgi sahibi olmasını gerektirir. Problem? Günümüzde birçok bilişim sistemleri artık her yerde bulunabilmektedir. Fakat her kişi bu teknolojilerden yararlanamamakta veya kullanım zorluğu çektiklerinden, şikayet etmektedirler. 2

3 Nedeni de klasiktir: Nedeni? o Sistemi tasarlayan teknik kişiler, tasarım sürecine son kullanıcıyı dahil etmemiş, o Kullanılabirlik çalışması yapılmamış, o Üretilen yazılım, üretim sürecinde ve kullanıma geçirilmeden önce gerçek kullanıcılarca test edilmemiş, o Sadece tasarımcıların varsayımları ya da beğenileri üzerinde kurulmuştur. Halbuki Etkisi? o Ciddi maddi maliyetlere neden olabilir o Tıp veya askeri uygulamalarda, sistemlerden yararlanacakların hayatlarını ciddi şekilde tehlikeye atabilir. Yazılım, sadece bir kişi için değil 3

4 Bu yüzden de İnsanın teknolojiye değil, teknolojinin insana uymasını hedeflemektedir. İBE Neden Önemli? Geçmişteki bilgisayar sistemlerine bakıldığında, özellikle Ana Bilgisayar yaklaşımının 1990 lara kadar devam ettiği bilinmektedir. Sıradan insanlar için bilgisayar ancak Kişisel bilgisayarların gelişiminden itibaren bu durum değişmiş ve bilgisayar kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu yaygınlaşma ile bilişim teknolojilerinin insanlar ile olan etkileşimi de büyük önem kazanmıştır. Bu doğrultuda İBE alanında yapılan çalışmalar, bilişim sistemlerinin tasarımı ve geliştirilmesi konularında halen kabul edilmiş bazı varsayımların yanlışlığını ortaya çıkarmıştır. Bu sistemler genelde, bu sistem üzerinde uzmanlaşmış, oldukça küçük bir nüfusa sahip kişiler tarafından kullanılmaktaydı. bilim kurgu filmlerinden öteye geçmemektedir Özellikle son kullanıcıyı tasarım, geliştirme ve test sürecinin dışında tutmanın ciddi sorunlar yarattığı herkes tarafından kabul edilmektedir. 4

5 Öneriler Bilgi temelli toplum olmanın getirdiği en büyük değişiklik, ilgili teknolojilerin sıradan insanların da hayatının bir parçası olmasıdır. Her yaştan da yazılımın kullanıcısı olabilir o İBE alanında yapılacak çalışmalar ile teknolojinin hayatımıza uyumunu en verimli ve en ideal duruma getirebiliriz. o Araştırmaya meraklı gençler olanakların artmasıyla yeni araştırmalar yapabilirler. o Bilişim sistemlerinin eğitim sistemindeki ve hayat boyu öğrenmedeki önemi büyüktür. Bu doğrultuda büyük bilişim firmaları bu alanlara yatırım yapmaktadırlar. Ancak bizim ülkemizde geliştirilen eğitim yazılımlarının seviyesi yetersiz kalmaktadır. Bu durumda yapılması gereken ortaya konulan yazılımların veya donanımların kullanılabilirliğinin kontrol edilmesidir. Kullanılabilirlik çalışmalarının önemini anlamak toplumsal gelişime katkı sağlayacaktır. o Günümüzde e-devlet ortamının hedef kitlesi toplumun bireyleridir. Bu doğrultuda toplumda engelli, yaşlı ve okuma yazma bilmeyen bireylerin olduğu düşünülürse bu sistemin kolay ve anlaşılır olması kullanılabilirliğinin yüksek olduğunu gösterir. o Sıradan bir vatandaş bu sistemi kolay bir şeklide kullanabiliyorsa bu sistemi tercih eder ve toplumsal kaynakları kullanma konusunda tasarruf sağlanabilir. Kısaca İBE nin günümüzde neden öneminin arttığı: o her yaştan insan bilgisayarı kullanabilmesi, o her kuruluş bilişim teknolojilerini kullanması ve teknolojiden bağımsız varlıklarını sürdürememesi, o teknolojinin kullanımında bilişim sistemi sıfıra yakın hata ile çalışmak durumunda olması, o Donanım masraflarının düşmesi yazılım masraflarının artması, o İnsan davranışlarını anlamak konusunda bilişsel sistemlerin kullanılması. 5

6 İBE Çalışmalarına Katkı Yapan Temel Alanlar Kullanılabilirlik Nedir? Kullanılabilirlik Nedir? Örgütsel Psikoloji Bilgisayar Bilimleri Bilişsel Psikoloji Kullanılabilirlik, doğrudan doğruya insanın mutluluğu ile ilişkilidir. Kullanılabilirlik, geliştirilen bir ürünün kalitesini vurgulayan bir göstergedir. Yazılım Mühendisliği İBE Grafik Ve Endüstriyel Tasarım Eğitim Ergonomi Sosyoloji Antropoloji Kullanılabilirlik Mühendisliği (Usability Engineering) İlk olarak 1980 li yıllarda ortaya çıkan bu kavram hem İBE nin geleceğini yönlendirmek, hem de İBE çalışmalarını gerçekleştiren kişilerin pozisyonunu belirtmek için önemlidir. Önceleri yazılım mühendisliğinin altında bulunan bu alan teknolojinin gelişmesi ile mühendislik alanı haline gelmiştir. Kullanılabilirlik mühendisleri, İBE alanında profesyonel olarak çalışan, daha kullanılabilir bilişim sistemlerinin geliştirilmesi için çeşitli araç ve yöntemleri kullanan ve geliştiren kişilerdir. Bu mühendisler uygulama ile iç içedir. İnsan bilgisayar etkileşimi konusunda çalışan ve özellikle daha etkin, verimli ve memnuniyet verici, diğer bir deyişle kullanılabilir arayüzlerin oluşturulmasını hedefleyen bir alandır. 6

7 Kullanabilirlik ya da Kolay Kullanılabilir : Kullanılabilirliği yüksek olan ürünler: Kullanılabilirlik Kavramı İnsanlar, kullandıkları herhangi bir ürünü, yapmak istedikleri işler doğrultusunda kolayca ve etkili bir şekilde, fiziksel ve bilişsel zorluk çekmeden kullanabilmelidirler. o Verimli, etkili ve memnun edicidir o Kolay öğrenilir o Uzun süre kullanımına ara verilse bile, kullanımı kolaylıkla hatırlanır o Kullanıcının hata yapmasına yol açmaz, hata yapsa bile hatadan kurtulması için çözüm sunar Kullanılabilirlik Testleri Kullanılabilirlik Testleri Herhangi bir bilişim sisteminin bir kullanıcısının o sistemi ne kadar etkin, verimli ve memnun kalarak kullandığını bulmak/ ortaya koymak için kullanılan araştırma yöntemleridir. Kullanılabilirlik için bir diğer önemli prensip! Testlerde gerçek hedef kitleyi temsil eden kişilerin, görevlerin ve ortamın kullanımasıdır. Başka bir deyişle, Kullanılabilirlik çalışması sürecinde, ilgili ürünün gerçek kullanım ortamında nasıl kullanıldığı, ne tür sorunlar yarattığı ve bu durumların kullanıcılar tarafından nasıl algılandığı anlaşılmasıdır. 7

8 Kullanılabilirliğin Temel Unsurları Etkililik: Kullanıcıların uygulamayı kullanarak yapması beklenen işleri ne ölçüde başarabildiğini ifade eder. Bu başarı kriterleri iki şekilde belirlenir. Birincisi, «hep ya da hiç» veya «başardı ya da başaramadı» şeklindedir. Ancak, etkililik kullanılabilirliğin değerlendirilmesinde tek başına yeterli olmaz. Bu durumda kullanılabilirlik tanımının ikinci ayağı olan verimlilik devreye girer. Kullanılabilirliğin Temel Unsurları Verimlilik: Belirlenen işi yapmak için kullanılan zaman, çaba ve maliyet gibi unsurlar verimlilik ölçütü olarak değerlendirilebilir. Örneğin, bir web sitesinin verimliliğinin değerlendirilmesinde, o sitede verilen görevi yaparken geçen süre ya da görevi tamamlamak için izlenen adımlar incelenir. Kullanılabilirliğin Temel Unsurları Ancak, bir uygulamanın hem etkili, hem de verimli olması, kullanılabilirlik açısından yeterli olmayabilir. Bazen kullanıcılar, çok hata yaptıkları ve görevleri uzun sürede tamamladıkları arayüz tasarımlarını kullanmayı tercih edebilmektedir. Burada devreye memnuniyet unsuru girmektedir Kullanılabilirliğin Temel Unsurları Memnuniyet: Kullanıcıların uygulamayı kullanırken oluşan duygularının ve fikirlerinin (beğendikleri, beğenmedikleri. Tutumu vb.) ölçüsünü ifade eder. Memnuniyet, etkililik ve veremlilik tarafından doğrudan etkilenir. Memnuniyet, memnuniyet anketleri veya sözlü geribildirimlerin analizi ile belirlenir. Kullanılabilirliğin Temel Unsurları Sizce hangisi daha önemli? Estetik güzellik etkili ve verimli bir tasarımın kullanıcılarca göz ardı edilmesine neden olabilmektedir. Kullanılabilirlik Derecesi ve Etkililik, Verimlilik, Memnuniyet İlişkisi Kullanılabilirlik mutlak bir değer olmayıp, çeşitli durumlara göre de değişkenlik gösterebilmektedir. Bir İBE uzmanı sıradan kişilerden farklı olarak Etkililik, Verimlik ve Memnuniyetin bir arada değerlendirilmesi ile bir kullanılabilirlik derecesi oluşturur

9 Kullanılabilirlik Derecesi ve Etkililik, Verimlilik, Memnuniyet İlişkisi Kullanılabilirlik Derecesi ve Etkililik, Verimlilik, Memnuniyet İlişkisi Kullanılabilirliğin Ana Bileşenleri Etkililik Verimlilik Kullanılabilirlik Derecesi Tasarım Süreci Daha önce de belirttiğimiz gibi, «Bu ürün kolay kullanılır» ya da «Bu ürün kullanıcı dostudur» türü yorumların kullanılabilirlik derecesi açısından bir anlamı bulunmamaktadır. Kullanılabilirlik derecesinin ölçülebilir ve Kullanılabilirlik, kullanıcı türlerine, kullanılan araçlara, kullanıcıların bu araçlarla yaptığı işlere ve çevre koşullarına bağıdır. herkes tarafından üstünde görüş birliğine varılabilir olması Memnuniye t gerekmektedir Araç Kullanılabilirliğin Ana Bileşenleri Kullanılabilirliğin Ana Bileşenleri Kullanıcı: Belirli bir hizmet/ürün ya da sistemi kullanması Araç/Arayüz: Kullanıcının etkileşim içinde olduğu, beklenen hedef kitledir. tasarımcılar tarafından ortaya çıkarılmış ve genellikle İBE kullanılabilirlik çalışmalarında ilk yapılan iş, kullanıcı tasarım sorunları içeren ürünlerdir. Kullanıcı Görev analizi yapmak ve hedef kitleyi temsil eden kullanıcı grubunun bir örneklemini oluşturmaktır. İBE açısında temel hedef, bu aracı/arayüzü kullanıcıların etkili, verimli ve memnuniyet içinde kullanabilmeleridir. Bağlam

10 Kullanılabilirliğin Ana Bileşenleri Görev: Görev, kullanıcıların etkileşim içinde olduğu araç ile, yerine getirmeye çalıştığı etkinliktir. Kullanılabilirlik sorunlarının ortaya çıkartılması sürecinde kullanılabilirlik mühendislerinin ilk yaptıkları çalışmalardan birisi, detaylı görev analizini(task Analysis) yapmaktır. Kullanılabilirliğin Ana Bileşenleri Bağlam: Bağlam yukarıdaki tüm unsurların içinde bulunduğu ortamdır. İçinde farklı kullanıcı gruplarını, araçları ve görevleri barındırır. Kullanılabilirlik Çalışmalarının Yararları Sonuç olarak; Daha eksiksiz bir ürünün geliştirilmesine olanak verir. Ürün geliştirmede ekonomiklik sağlar. Geliştirme aşamasında kavramların, tasarımların, akış ve içeriğin geçerliliğinin test edilmesine olanak verir. Uygulamadaki olası değişiklik ve problemlerin sayısının azaltılmasını sağlar Kolay kullanılabilir bilişim sistemlerinin Türkiye de ulusal politika dökümanlarına girmesi, 2003 yılında gerçekleşmiştir. Türkiye deki Gelişmeler ODTÜ insan bilgisayar etkileşimi araştırma laboratuarı internet sitesi ( İnsan - bilgisayar etkileşimi alanındaki çalışmalar ülkemizde oldukça geç başlamıştır. İBE konusundaki akademik çalışmalar, özellikle yurt dışında eğitimlerini tamamlayıp, orada yapılan çalışmaları görerek konunun önemini kavrayan araştırmacılarla başlatılmıştır. TÜBİTAK tarafından yayınlanan vizyon 2023 raporunda Cumhuriyet in 100 üncü yılında ülkenin bulunması hedeflenen yerden bahsedilirken Kullanımı eğitim gerektirmeyen bilgisayarların geliştirilmesi konusu da öncelikli hedeflerden birisi olarak belirtilmektedir. Türkiye de e-dönüşüm çalışmalarının başlaması ile, çeşitli raporlarda İBE ve özellikle kullanılabilirlik konuları sık sık gündeme gelmeye başlamıştır. Kamu İnternet Siteleri Standardizasyonu Destek Sitesi, tüm kamu kurumlarının çevrimiçi hizmet uygulamalarına destek olma ve kamu kurumlarında e-devlet uygulamalarını geliştiren web tasarımcıların yararlanabilecekleri bir kaynak olma amacıyla hazırlanmış çevrimiçi destek internet sitesidir. 10

11 Ku l l anıl ab ilirli k m ühendisleri, teknolojini n ku l l anımını kolay laştırdıkları s ürece insanlar m utlu olurlar ve verimli b i r ş ekilde yaşantısını devam ettirebilir Bizi dinlediğiniz için; 62 11