Samsun İli İklim Özelliklerinin Enterpolasyon Teknikleri ile Analizi

Transkript

1 Araştırma Makalesi Samsun İli İklim Özelliklerinin Enterpolasyon Teknikleri ile Analizi Muhammet BAHADIR Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, 55200, Atakum, Samsun, Türkiye. Özet: Bu çalışma ile Samsun İli iklim özelliklerinin belirlenmesi ve enterpolasyon teknikleri ile haritalanmasına çalışılmıştır. Çalışmada, 35 yıllık ortalama değerlere % 95 doğruluk oranı sağlayan Radial Basis Function ve En Yakın Komşuluk analizleri uygulanmıştır. Yöntemlerin yapılabilmesi için en az 10 meteoroloji istasyonu verisine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmada ise doğruluk oranını artırmak için 15 konumsal nokta verisi kullanılmıştır. Çalışmada Samsun İli nin ihtiyaç duyduğu iklim elemanları atlasının hazırlanması amaçlanmıştır. Çalışmada, 30 un üzerinde harita yapılmış, tüm iklim elemanlarının mekânsal dağılışı tespit edilmiştir. İklim elemanlarının mekânsal dağılışına etki eden plenater ve yerel coğrafi şartların etkisi ise haritalar eşliğinde değerlendirilmiştir. Genelde iki farklı iklim zonunun oluştuğu Samsun da, büyük akarsu vadilerinin varlığına bağlı olarak denizel etkilerin iç kısımlara daha kolay sokulabildiği de haritalanmıştır. Kıyı kesimlerde; sıcaklık, yağış, nemlilik ve bulutluluk daha yüksek değerler göstermiştir. İç kesimlerde ise; sisli, karlı ve dolulu gün sayıları daha yüksek değerler göstermiştir. Bu durum, yörenin etkisi altında kaldığı küresel atmosfer şartları ile yakından ilgili olup, yerel coğrafi şartlarda bu durumun şekillenmesinde önemli rol oynamaktadır. Anahtar Kelimeler: İklim, Coğrafi Plenater Faktörler, Samsun, Karadeniz Bölgesi The Analysis of the Climate Characteristics of Samsun with Interpolation Techniques Abstract: The aim of this study is to determine the climate characteristics of Samsun province and its mapping with the use of interpolation techniques. The Radial Basis Function which ensures an accuracy rate of 95% for the mean values of 35 years and Nearest-Neighbor analyses were applied in the study. The data from at least 10 meteorology stations are necessary to implement the methods. In order to increase the accuracy rate data from 15 spatial points were used in this study. The aim of the study is to prepare an atlas of the climate elements which is needed in Samsun Province. Over 30 maps were prepared during the study while the spatial distribution of all climate elements was determined. The impact of the planetary and local geographical conditions on the spatial dispersion of the climate elements was assessed with the accompaniment of maps. The mapping also shows that due to the presence of large water course valleys in Samsun which possesses two different climate zones in general the penetration of the marine impact into the interior parts is facilitated. Temperature, precipitation, humidity and cloudiness values are higher on the coastal parts. On the other hand, the interior regions have higher values in days with fog, snow and hail. This situation is closely affiliated with the impact of the global atmospheric conditions to which the area is exposed and plays a significant role in the formation of this situation under local geographical conditions. Keywords: Climate, Geographical Plenater Factors, Samsun, Black Sea Region Giriş İklim yeryüzünü şekillendiren, yönlendiren doğal ve beşeri hayatı doğrudan ve dolaylı yollarla etkileyen atmosferik sistemler bütünüdür. Bu nedenle iklim ile ilgili birçok kitap, makale, bildiri ve rapor hazırlanmış ve hazırlanmaya da devam etmektedir. Bu anlamda Türkiye iklimini konu alan birçok çalışma olduğu gibi, tek tek iklim elemanlarını konu alan çalışmalar da bulunmaktadır (Köksal, 1968; Çiçek, 1999; Çiçek, 2000). Ayrıca ülkenin belirli bir sahasını konu alan iklim çalışmaları da azımsanmayacak kadar fazladır (Gürsoy, 1950; Köksal, 1968; Nişancı, 1988). Son yıllarda ise gelişen teknolojik imkânlara bağlı olarak iklim çalışmalarında farklı yöntemler ve modeller kullanılmaya başlanmış ve bu tür çalışmalar hız kazanmıştır

2 İklim, genel olarak, yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca yaşanan ya da gözlenen tüm hava koşullarının ortalama durumu olarak tanımlanır. İklim tanımı, gözlenen uç değerleri (ekstremleri) ve tüm istatistiksel değişkenlik biçimlerini de içermelidir. İstatistiksel yaklaşıma göre, iklim, belirli bir alandaki hava koşullarının, atmosfer elemanlarının değişkenlikleri ve ortalama değerleri gibi uzun süreli istatistikleri sentezi (bireşimi) olarak tanımlanmaktadır. İklim doğal ve beşeri ortam üzerine doğrudan ve dolaylı olarak birçok etkide bulunmaktadır. Bu nedenle coğrafya çalışmalarında üzerinde önemle durulan iklimin, genel atmosfer sistemi içerisinde tanımlanmasının yanı sıra, yerel şartlara bağlı olarak da ele alınması gerekmektedir. İklim başlı başına doğal bir potansiyel iken başlı başına doğal bir felakete dönüşebilen bileşenleri de bünyesinde barındırmaktadır (Ardel, 1969; Koçman, 1993; Erinç, 1996; Çiçek, 1999; Türkeş, 1999; Çiçek, 2000; Erol, 2004; Atalay, 2010). Karadeniz Bölgesi ise ülkemizde görülen üç ana iklim tipi içerisinde Karadeniz İklimi olarak adlandırılan nemli ılıman iklim karakterine sahiptir. Karadeniz iklimi her mevsimi yağışlı, yazları serin, kışları ise ılık özellikleri ile ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte kıyı kesimler ile kıyı ardı yöreler arasında yerel şartlara bağlı olarak değişen iklim karakteri farklı yerel iklim bölgelerinin oluşmasına da neden olmaktadır (Nişancı, 1988; Nişancı, 2002). Samsun'da "nemli ılıman iklim tipi" hüküm sürmektedir (Nişancı, 1988). Samsun, Karadeniz Bölgesi kıyı boyu ve kıyı yakını yöreler için, Karadeniz etkili nemli, ılıman bir iklim tipi olarak tanımlanan (Nişancı, 2002) iklim o bölgesinde yer almaktadır. Şubat, aylık ortalama sıcaklığın en düşük olduğu aydır (6,6 C) ve en sıcak ay ise o Ağustos tur (23 C). Ortalama yıllık yağış miktarı 721,4 mm; en fazla yağışlı ay Ekim (86,1), en az yağışlı ay ise Temmuz'dur (30,4). Samsun kıyı kuşağı, Karadeniz etkili nemli ılıman iklim tipinin egemen olduğu, yıllık sıcaklık o ortalamasının 14,2 C ve yıl içinde düşük sıcaklık amplitüdü ile sıcaklık değişmelerinin fazla olmadığı bir kıyı yöresidir (Şekil 1). Samsun, Karadeniz Bölgesi nin diğer kıyı yörelerine göre nispeten azalan yağışlara rağmen (700 mm) Türkiye ortalamasına göre bol yağışlı ve her mevsim az-çok düzenli yağış dağılışı ile karakteristiktir. Kıyı boyu ve kıyı yakını yöreler için hüküm süren iklim özellikleri, iç kısımlara gidildikçe önemli değişikliğe uğramaktadır. İç kesimlerde yaz kuraklığı daha uzun, kış soğukları düzenli ve daha etkili olmaktadır. İç kesimlerin yüksek plato ve dağlık alanlarında yaz mevsimi daha kısa ve nemli, kış mevsimi daha uzun ve soğuk geçmektedir (Gürsoy, 1950; Şahin, 2006). Şekil 1. Samsun İli lokasyon haritası. Bir sahadaki iklim özelliklerini ortaya koyarken kuşkusuz birçok faktörü göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Her şeyden önce genel atmosfer sirkülasyonu, hava kütlerinin özellikleri ve basınç merkezlerinin konumu gibi özellikler dikkate alınmalıdır. Bunların yanı sıra yerel şartlar olarak ifade edilen topoğrafik özellikler, denizellik-karasallık, yarılma derecesi ve bakı gibi etkiler de iklim üzerinde önemli rol oynamaktadır. Ölçüm döneminin süresi ile meteoroloji istasyonunun konumu da iklim üzerinde önemli rol oynamaktadır. Samsun İli nin iklim özellikleri üzerinde etkili olan genel atmosfer şartları aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Ülkemizin geneli olduğu gibi Karadeniz Kıyı Bölgesi de yaz ve kış döneminde farklı hava kütlelerinin etkisi altında kalmaktadır. Yaz devresinde tropikal hava kütlelerinin etkisi ile ülkemizde sıcak dönem yaşanırken, kış devresinde ise kutbi hava kütlelerinin güneye doğru sokulmasına bağlı olarak soğuk devre yaşanmaktadır. Yaz devresinde kutupsal cephe Sibirya ve Doğu Avrupa nın kuzeyine çekilmekte ve tropikal hava kütlesi Türkiye

3 üzerine yerleşmektedir. Cephe oluşumu da çok nadir olarak gerçekleşmesinin sonucunda, yaz devresi ülkemizde yağışların en aza indiği dönemi oluşturmaktadır. Bununla birlikte çalışma alanının da içinde bulunduğu Karadeniz kıyı kuşağı Karadeniz üzerinden geçen hava kütlelerinin Karadeniz kıyı dağlarının kuzey yamaçlarına orografik yükselme sonucu yağış bırakmaktadır. Buna bağlı olarak Karadeniz kıyı kuşağı yaz yağışların en yüksek olduğu kesimleri oluşturmaktadır. Kış devresinde ise ülkemizde gezici depresyonlar etkilidir. Akdeniz alçak basınç merkezinden kaynağını alan hava kütleleri batı Anadolu da ikiye ayrılarak biri kuzey kıyılarını, diğeri ise güney kıyıları etkileyecek şekilde ilerlerler. Kuzeye doğru sokulan kol ile İzlanda alçak basınç merkezinden kaynağını alan polar hava kütlesi, Karadeniz kıyılarında etkili olmaktadır. Bu dönemde soğuk, yağışlı ve karayelin etkili olduğu hava durumları yaşanır (Köksal, 1968; Nişancı, 1988; Uzun, 1995; Yılmaz, 2002; Uzun, 2007). Genel atmosfer şartlarının ana iklim özelliklerini belirlediği Karadeniz kıyılarında, yerel coğrafi şartlar da iklim elemanlarının yöreler arasında değişmesine neden olmaktadır. Özellikle iki büyük akarsu vadisinin varlığı (Kızılırmak ve Yeşilırmak), Doğu ve Batı Karadeniz e göre daha basık ve alçak bir topoğrafyanın varlığı, Orta Karadeniz Bölümü nün Karadeniz in diğer kesimlerine göre daha sıcak ve yağışın daha az olduğu kesiminin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bununla birlikte, topoğrafyanın daha az engebeli ve alçak olması kıyı ile iç kesimler arasındaki zıtlığın Karadeniz in diğer bölümlerine göre daha az olmasına imkân sağlamıştır. Samsun İli, iklim özelliklerinin ortaya konulabilmesi için lokal değişimlere neden olan topoğrafik özelliklerin de açıklanması gerekmektedir. Bu nedenle Samsun İli nin genel topoğrafik yapısının da açıklanmasında önem vardır. Samsun İli üç ana morfolojik birime sahiptir. Bunlardan ilki kıyı kesimlerinde geniş alan kaplayan Kızılırmak ve Yeşilırmak deltalarıdır. Her iki delta sahası yükselti ve eğim değerlerinin çok az olduğu asıl Karadeniz ikliminin topoğrafik değişime uğramadığı sahalardır. İkinci ana morfolojik üniteyi düz ve eğimin az olduğu ancak yükseltisinin m ler arasında değiştiği güneydeki depresyon alanları oluşturmaktadır. Bu depresyon sahaları ile kıyı kesimini ise birbirinden ayıran üçüncü ana morfolojik ünite ise dağlık sahalardır. Bu dağlık sahaların yükseltisi m ler arasında değişmektedir ve Canik Dağları olarak bilinmektedirler. İkinci dağlık silsileyi ise ilin en yüksek zirvelerinin bulunduğu Akdağ (2058 m) ve Kunduz (1783 m) dağları oluşturmaktadır (Şekil 2). Orografik nedenlere bağlı olarak Samsun İli nde kıyıdan iç kesimlere doğru gidildikçe artan yükselti, karasallık ve yarılma derecelerine bağlı olarak asli Karadeniz iklimi bozulmakta, yerini ise Kıyı ardı yörelerin geçiş iklimi almaktadır. Şekil 2. Samsun İli nin fiziki haritası

4 Veri ve Yöntem Çalışmada coğrafi bilgi sistemleri temelli ArcGİS programın 10,1 versiyonu kullanılmıştır. Veri olarak Samsun meteoroloji istasyonuna ait iklim verileri kullanılmıştır. İklim verileri coğrafi bilgi sistemleri yardımı ile kıymetlendirilmiş ve enterpolasyon teknikleri ile haritalanmıştır. Böylece Samsun İli iklim özelliklerinin mekânsal dağılışı analiz edilmiştir. Çalışmada Samsun İli sınırlarının seçilmesi enterpolasyon tekniklerinin uygulanabilmesi için 10 meteoroloji istasyonu verisine ihtiyaç duyulmasından dolayıdır. Aksi halde program enterpolasyonu yapmamakta, yetersiz veri uyarısı vermektedir. Radial Basis Function (Yarıçapsal Tabanlı Fonksiyon Yöntemi) Radial Basis Function dağılış modeli ArcGIS programın Geostatistical Analyst tool u (araç) içerisinde yer almaktadır. Programın ara yüzünde kullanılan dağılış yöntemlerinden biri olan Radial Basis Function bazı matematiksel fonksiyonlar içermektedir (Buhmann, 2003; Yiğit, 2003; Bahadır, 2011a; 2011b; 2011c). Verilere uyum ve düz yüzeyler üretme konusunda, Multiquadritic yöntemi birçok bakımdan en iyi yöntemdir. Radial Basis Function yöntemlerinin tamamı, verileri temsil etmede kesin yöntemleri oluşturduğu kabul edilmektedir. Böylece analizde çakıştırma tekniği ile birçok bileşen ortak değerlendirmeye sokulabilmektedir. Bu nedenle yöntem mekânsal etkileşimi ve dağılışı olan her bir unsura uygulanabilecek niteliktedir. Yöntemde analiz aşamasında değerlerin merkezden uzaklaşmada genliğinin artması uygun değerden sapmayı ortaya çıkarmaktadır (Şekil 2). Noktaların çizgi ve yakın çevresinde toplanması atanacak değerlerin daha uygun olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bir sonraki aşamada ise analizin tamamlanması ve istatistiki durumunu gösteren görüntüye ulaşılmaktadır. Yöntemin eksik veya düzeltilmesi gerekli olan kısımlarla ilgili düzeltme işlemleri gerçekleştirilerek son aşama olan haritaların üretilmesine geçilmektedir (Bahadır, 2011b). En Yakın Komşuluk Analizi (Neighborhood) Komşuluk bölgesi fonksiyonları her bir hücre lokasyonu için o lokasyondaki değeri veya belirli bir komşuluk bölgesinde tanımlanan değerleri esas alarak çıktı değerleri oluşturulur. Komşuluk bölgesi iki şekilde gerçekleşebilmektedir. Bunlar hareketli ve arama yarıçapı şeklinde ifade edilmektedir. Hareketli komşuluk bölgeleri üst üste binen veya binmeyen şekilde olabilir. Bu durumda üst üste binen komşuluk bölgesi fonksiyonlarına focal (odaksal) fonksiyonlar adı verilmektedir. Üst üste binmeyen komşuluk bölgesi fonksiyonları ve blok fonksiyonlar üst üste çakışmayan belirli bir bölgedeki istatistiği hesaplar. Bununla birlikte asıl önemli olan komşuluk analizi ise arama yarıçapı fonksiyonlarıdır ki, noktasal veya çizgisel verilerden ilgili mesafe içindeki değerleri esas alarak dağılımı hesaplar ve alansal olarak topoğrafik yüzeye dağıdır. Böylelikle yüzeyde yeni bir veri katmanı oluşur. Bu dağılış ise ilgili verinin eksik yüzeylerinin tamamlanması şeklinde gerçekleşir ve haritalanır. Aslında bu uygulamalar birer enterpolasyon tekniği olup, bilinen bir veriden üçgenleme yaparak bir bilinmeyeni hesaplama esasına dayanmaktadır. Bilinmeyen hücreye ait değerleri, doğal komşusu olan hücre değerlerini kullanarak üçgenleme yapar ve sistem tamamlanır. Böylece her bir alana ait veri olmayacağı için en yakındaki değerde ilgili sahalara uygulamış olur (Bahadır, 2011b). Analiz ve Bulgular İklim Elemanları ve İklim Tipleri Samsun da her mevsimi yağışlı, yazları sıcak, kışları denizelliğe bağlı olarak ılık geçen Karadeniz İklimi görülmektedir. Bunun yanı sıra Samsun un orografik özellikleri nedeni ile Doğu ve Batı Karadeniz bölümleri kadar yıllık toplam yağışı yüksek değildir. Samsun da yıllık toplam yağış miktarı 721,4 mm dir. Bunla birlikte

5 Samsun da orografik şartlara bağlı olarak kıyıdan Canik Dağları nın kuzey yamaçları boyunca artan yükseklik ile yağış miktarında artış meydana gelirken, Canik Dağları nın su bölümünden güneye geçilince yağış miktarında ani bir azalma görülmektedir. Böylece iç kesimlerdeki havza tabanlarında yağış kıyıya oranla çok daha azdır. Örneğin, Samsun Meteoroloji İstasyonunda 721,4 mm olarak ölçülen yıllık yağış miktarı, Havza da 623 mm ye düşmekte ve 100 mm civarında bir azalma ortaya çıkmaktadır. Samsun İli nin iklim tipini belirlemek üzere 1975 ile 2010 yılları arasında iklim elemanları kullanılarak farklı araştırmacılar tarafından ortaya konulan yöntemler uygulanmıştır. Haritalar ise ilçelere ait değerlere uyarlanan formül sonucu ulaşılan değerler ArcGIS 10.1 versiyonuna point olarak girilmiş ve enterpolasyon tekniği ile analiz edilmiştir. Samsun İli nin farklı araştırmacılar tarafından ileri sürülen iklim belirleme sınıflarına göre farklı iklim yöreleri tespit edilmiştir. Aydeniz iklim sınıflandırma sistemine göre Samsun un Canik Dağları ndan kuzeyde kalan kesimi yarı nemli, iç bölge depresyonları ise yarı kurak bir iklim ile karakterize olmaktadır. Terme nin doğusunda çok sınırlı bir alan ise nemli iklim tipleri içerisinde yer almaktadır (Şekil 3). Şekil 3. Aydeniz iklim sınıflandırmasına göre Samsun İli nde iklim tipleri Aynı şekilde Erinç modeline göre ise Samsun da üç farklı iklim zonu ortaya çıkmıştır. Bu formüle göre Bafra, Ondokuzmayıs, Çarşamba, Ayvacık ve Salıpazarı nemli; Terme, çok nemli; Samsun şehir merkezini de içine alacak şekilde güneyde kıyıdan içerde yer alan ilçeler yarınemli iklim tipine sahip oldukları görülmüştür (Şekil 4). Şekil 4. Samsun İli nde Erinç formülüne göre iklim tipleri

6 Bir diğer iklim belirleme formülü olan de Martonne ye göre ise Samsun İli nde yine üç farklı iklim tipi ortaya çıkmıştır. Bu formülde diğerlerine göre, Çarşamba, Terme ve Salıpazarı çevrelerinde nemli, Havza ve Vezirköprü çevrelerinde ise step-yarı kurak iklim tipi ortaya çıkmıştır. Diğer yerlerde ise yarı nemli iklim tipi görülmektedir (Şekil 5). Şekil 5. Samsun İli nde De Martonne formülüne göre iklim tipleri. Sıcaklık Samsun da sıcaklık değerleri incelendiğinde Batı ve Doğu Karadeniz bölümlerine göre farlılıklar olduğu ortaya çıkmaktadır. Özellikle ortalama sıcaklıklar Samsun da yüksek ve buharlaşma miktarları da buna bağlı olarak fazladır. Ortalama sıcaklıklar ilin kıyı kesimlerinde yüksek, iç kesimlerinde ise artan yükselti ve karasallığa bağlı olarak düşüktür. Bu özellikleri ile Samsun da sıcaklığa göre, yazları sıcak, kışları kıyı kesimlerde ılık ve iç kesimlerde soğuk bir iklim tipi belirmektedir yılları arasındaki 40 yıllık ortalamalara göre, Samsun da yıllık ortalama sıcaklık 14,4 0 C dir. Yıllık ortalamalara göre en sıcak geçen aylar Temmuz ( C) ve Ağustos (23,5 0 C), en soğuk geçen aylar ise Ocak (7,0 0 C) ve Şubat (6,9 0 C) aylarıdır. Samsun da ortalama sıcaklıkların alansal dağılımı incelendiğinde kıyı boyunca ortalama sıcaklıkların ( C) arasında değiştiği görülmektedir. İç kesimlere doğru gidildikçe artan yükseklik ve karasallığa bağlı olarak sıcaklıklarda düşüş olmaktadır. Kıyı ardı yöreleri olarak kabul edilen Canik Dağları nın kuzeye bakan yamaçları ve plato alanlarında ortalama sıcaklık ( C) gerçekleşmiştir. İç kesimlerde ise ortalama sıcaklık düşerek Havza, Lâdik ve Vezirköprü çevrelerinde (8-9 0 C) kadar düşmektedir (Şekil 6). Şekil 6. Samsun İli nde ortalama sıcaklıkların dağılışı

7 0 0 0 Samsun da en düşük ortalama sıcaklıklar Ocak (4.1 C), Şubat (3.6 C) ve Mart (4.7 C) aylarında görülmektedir. Özellikle kış devresini temsil etmesi için oluşturulan Ocak ayı ortalama sıcaklık haritası incelendiğinde, en düşük ortalama sıcaklıkların Havza nın kuzeyinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu kesimdeki yüksek kütlelerin varlığı sıcaklığın daha fazla düşmesinde etkili olmaktadır (Foto 7-8). Havza ve çevresinde 0 ortalama sıcaklık ((-2) -0 C) arasında değişmektedir. Vezirköprü, Havza, Kavak ve Lâdik depresyonlarının 0 bulunduğu alanlarda Ocak ayı ortalama sıcaklığı (0 2 C) arasında değişmektedir. Kıyı ardı yöreleri boyunca 0 Canik Dağları nın kuzeye bakan kesimlerinde ocak ayı ortalama sıcaklıkları (2-4 C) arasında, kıyı kesimlerde ( C) arasında ve yerel olarak Samsun merkez ve Terme çevresinde ise (6-8 C) olarak dağılış göstermektedir (Şekil 9). Şekil 7. Samsun da 2007 kışına ait bir görünüm. Yoğun kar yağışının ardından görülen don olayı ile karın yerde kalma süresi de uzamıştır. Şekil 8. Samsun da 2012 kışına ait bir görünüm (Kocadağ)

8 Şekil 9. Samsun İli nde Ocak ayı ortalama sıcaklıkların dağılışı. Samsun İli nde en yüksek ortalama sıcaklıklar ise Temmuz ve Ağustos aylarında görülmektedir. Yılın sıcak devresini temsil etmesi için üretilen Temmuz ayı ortalama sıcaklık haritasına göre, en yüksek ortalama sıcaklıklar kıyı kesimlerinde ortaya çıkmaktadır. Bu kesimlerde ortalama sıcaklık değerleri C civarında olmaktadır. Kıyı ardı kuşağında ( C), iç kesimlerde ise Kavak, Asarcık ve Lâdik çevrelerinde C lere kadar düşmektedir. Ortalama sıcaklıkların bu kadar kısa mesafede C fark etmesi yükseklik ve denizden uzaklaştıkça artan karasallığın en belirgin göstergeleridir (Şekil 10). Şekil 10. Samsun İli nde Temmuz ayı ortalama sıcaklıkların dağılışı. Samsun da sıcaklıkların uzun yıllar değişimi incelendiğinde en düşük değerin 1992 yılında olduğu görülmektedir. Bu yıldan sonra ise Samsun da ortalama sıcaklıklar artış eğilimine girmiş, artış miktarı 2000 li yıllardan sonra uzun yıllar ortalamasının üzerinde seyretmeye başlamıştır (Şekil 11)

9 Şekil 11. Samsun da ortalam sıcaklıkların yıllara göre değişimi. Yağış Samsun meteoroloji istasyonu verilerine göre yıllık ortalama toplam yağış miktarı 721,4 mm dir. Bu değer ile Samsun da yağış miktarı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Buna rağmen Samsun un yağış miktarı Batı ve Doğu Karadeniz kıyı illerine göre daha düşüktür. Samsun da uzun yıllar yağış ortalamaları dikkate alındığında en fazla yağış sonbahar mevsiminde düşmektedir. Aylara göre, yılları arasındaki ortalama yağışın dağılışı incelendiğinde en yağışlı aylar Ekim (86,1 mm) ve Kasım (66,5 mm) aylarıdır. Yağışın alansal dağılımı incelendiğinde doğu ve kıyı kesimlerinde yağışın yüksek, iç kesimlere gidildikçe yağış miktarında azalmanın olduğu görülmektedir. En fazla yağış Terme ve çevresinde görülmekte, en az yağış alan alanlar ise Vezirköprü, Havza ve Lâdik depresyonları oluşturmaktadır (Şekil 12). Şekil 12. Samsun İli nde uzun yıllık ortalama toplam yağışın dağılışı Samsun İli nde yağışın aylık ortalama yağışları dikkate alınarak hazırlanan harita incelendiğinde, Terme mm ile en fazla aylık ortalama yağış alan merkez konumundadır. Terme yi Çarşamba, Salıpazarı ve Ayvacık takip etmektedir. İç kesimlerdeki ilçelerde yağış değerleri yıllık toplam yağışlarda olduğu gibi en düşük seviyelerdedir. Vezirköprü, Havza ve Ladik depresyonları çevresinde aylık ortalama yağış değerleri mm dir. Havza nın hemen kuzeyindeki alanda ise dağlık kütlenin güneye bakan yamaçlarında mm ye düşmektedir (Şekil 13). Bu durumun ortaya çıkmasında kuzeyden gelen hava kütlerinin kuzey yamaçlara nemi

10 bırakarak iç kesimlere kuru olarak ulaşması önemli rol oynamaktadır. Karadeniz kıyı kuşağında meydana gelen orografik yağışların etkisi sonucu kıyı kesimlerde yağış miktarları iç kesimlere göre daha yüksek olmaktadır. Şekil 13. Samsun İli nde aylık ortamala yağışın dağılışı. Samsun İli nde kış devresini temsil etmesi amacı ile hazırlanan Ocak ayı yağış haritası incelendiğinde yağış değerlerinin aylık ortalama yağış değerlerinden düşük olduğu görülmektedir. Samsun da en yağışlı ayların Ekim ve Kasım olması, mevsim olarak da en yağışlı mevsimin sonbahar olmasına sebep olmaktadır. Ocak ayı yağış haritası incelendiğinde kıyı kesimde mm, Çarşamba ve çevresinde mm, Terme çevresi,nde ise mm yağış düşmektedir. İç kısımlarda yine yağış azalmakta, en az yağışlı kesimi mm ile Vezirköprü ve çevresi oluşturmakatadır (Şekil 14). Şekil 14. Samsun İli nde Ocak ayında ortamala yağışın dağılışı. Yaz devresindeki yağışın dağılışını ortaya koyabilmek için Temmuz ayı yağış haritası üretilmiştir. Temmuz ayı yağış haritasına göre yağışlar ocak ayına göre düşüktür. Ancak değerler Karadeniz ikliminin genel özelliğini yansıtacak şekilde yüksektir. Öyle ki Terme, Salıpazarı ve Çarşamba çevrelerinde mm, Ayvacık çevresinde

11 40-55 mm, kıyı boyu ve Vezirköprü çevresini de içine alacak şekilde mm, Ladik, Kavak, Asarcık ı içine alacak şekilde ise mm civarındadır. En az yağışlı alan ise Havza nın kuzey kesimlerinde dağların güneye dönük yamaçlarındadır. Bu sahalarda yağış miktarı mm arasındadır (Şekil 15). Şekil 15. Samsun İli nde Temmuz ayında ortamala yağışın dağılışı Samsun da yağışların yıllara göre değişimleri incelendiğinde yıllar arasında önemli dalgalanmaların olduğu görülmektedir. En az yağışın düştüğü yıl 1981 yılı olup, toplam yağış miktarı 496,7 mm dir. Yağışın en fazla düştüğü yıl ise 2004 yılı olup, 866,7 mm yağış ile ortalama toplam yağış rekoru kırılmıştır. Bu yıldan önce en fazla yağış ise 813,4 mm ile 1996 da düşmüştür. Samsun da yağışın ortalamadan olan sapma genliği çok yüksek olmayıp esktrem değerler hariç tutulursa her yıl yağış görülmektedir. Yağışın yıllık değişiminde dikkat çekici bir nokta da 1980 li yıllardan sonra yağış değerlerinde esktrem bir azalmanın olmamasıdır (Şekil 16). Şekil 16. Samsun da yıllara göre yağışın değişimi

12 Basınç ve Rüzgarlar Hava basıncı yer yüzeyindeki havanın hareketli veya hareketsiz olmasını önemli ölçüde etkiler. Yüksek basınç şartlarının olduğu bir alanda hava devamlı çökelme eğilimindedir. Bu durum şehirlerde hava kirliliğinin uzun süre etkili olmasında önemli rol oynar. Özellikle kış devresinde depresyon tabanlarındaki yerleşim merkezleri soğuk havanın zemine yakın kısımlarına çökelmesi ile hava kirliğinin boyutları artmaktadır. Alçak basıncın etkili olduğu dönemlerde hava dikey yönde hareket göstermekte ve türbülans yoluyla kirli havanın dağılmasına etki eder. Bunun yanı sıra alçak basıncın etkili olduğu dönemde dikey yöndeki hava hareketleri ile hava kütlesinde yoğuşma meydana gelmekte ve yağış oluşumunu da beraberinde getirmektedir. Samsun da basınç değerleri incelendiğinde aylara göre basınç değerlerinde önemli farklılıklar görülmektedir. Uzun yıllar ortalama basınç değeri 1015,7 hpa dır. Uzun yıllar ortalamalara göre en yüksek basınç Ocak ayında 1038,0 hpa, en düşük basınç ise Aralık ayında 998,0 hpa olarak ölçülmüştür. Samsun konumu gereği Karadeniz üzerinden gelen hava akımlarına açık olup, akarsu vadileri boyunca da güneyden sokulan hava akımlarının etkisinde kalmaktadır. Dolayısıyla her yönden rüzgârlara açıktır. Bununla birlikte ülkemizi güneyden etkisi altına alan Lodos kış aylarında etkili olmakta zaman zaman kuvvetli rüzgâr karakterinde esmektedir. Mevsimlere göre Samsun da sonbahar ve kış mevsimlerinde hâkim rüzgâr yönü Güney-Güneybatı olup, ilkbahar ve yazın ise rüzgârın yönü kuzeye dönerek Kuzey, Kuzeybatı hâkim duruma geçmektedir. Samsun da uzun yıllar ölçüm değerleri incelendiğinde ( ) yılda ortalama 63 gün kuvvetli rüzgâr, yaklaşık 16 gün fırtına şeklinde rüzgâr esmektedir. Fırtınalar Aralık (4 gün), Ocak (4 gün), Şubat (3 gün), Mart-Nisan-Kasım aylarında ortalama 1 gün; ayrıca kuvvetli rüzgâr Aralık 10 gün, Ocak 9 gün, Şubat 8 gün, Mart ve Kasım 7 gün, Nisan 5 gün, Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos ve Eylül aylarında 3 gün uzun yıllar ortalama ölçümlerden hesaplanmıştır. Samsun da en hızlı esen rüzgârın aylara ve hızına göre değerlendirmesi yapıldığında Aralık (34,5 m/sec), Mart (32,8 m/sec) ve Ocak (31,2 m/sec.) aylarında olduğu ve ülkemizin etkisi altına girdiği Polar hava kütlelerinin kuzeyden, güneyden ise Orta Akdeniz üzerinden sokulan cephesel sistemlerin bunda önemli rol oynadığı görülmektedir (Şekil 17). Şekil 17. Samsun Atakum Meteoroloji İstasyonu na ait rüzgar gülü

13 Nemlilik ve Bulutluluk Samsun da Karadeniz ikliminin etkisine bağlı olarak bulutluluk oranı yüksektir. Uzun yıllık ortalamalar incelendiğinde yılları arasında ortalama bulutlu gün sayısı 219, açık gün sayısı 50, kapalı gün sayısı ise 96 gündür. Bu özellikleri ile Karadeniz iklimin genel karakterini yansıtan Samsun da nispi nem oranı da oldukça yüksektir. Özellikle yıl boyunca yüksek olan nem oranına bağlı olarak ülke ortalamasının çok üzerinde olup, nispi nem miktarı %73,5 dir. Mevsimlere göre nem oranı biraz değişmekle birlikte ilkbahar mevsimi en yüksek nem oranı ortalamasına sahiptir %78,1. En düşük nem oranı ortalaması kış mevsiminde % 67,7 olmaktadır. Sonbahar ve yaz aylarında nispi nem oranları ortalaması sırasıyla 73,6 ve 74,4 tür. Bu değerler yaz aylarında hava sıcaklığının artması ile boğucu sıcak günlerin yaşanmasında etkili olmaktadır. Böyle günlerde özellikle kalp hastaları ve nefes darlığı çeken insanlar sorun yaşamaktadır (Şekil 18). Samsun İli nde nemin alansal dağılışı incelendiğinde kıyı kuşağında yüksek, iç kesimlerde ise düşük olduğu görülmektedir. Lâdik, Havza ve Vezirköprü depresyonlarında %50-60 olan nem miktarı kıyı kesimlerde Bafra, Merkez ilçeler, Çarşamba ve Terme de % oranına yükselmektedir. Karadeniz üzerinden yöreyi etkisi altına alan hava kütleleri kıyı kesimlerde nem oranını artırırken, iç kesimlere kuru olarak sokulması nem oranının düşmesine neden olmaktadır. Şekil 18. Samsun İli nde yıllık ortalama nem miktarlarının dağılışı. Samsun da bulutluluğun en yüksek olduğu ilçeleri Asarcık, Çarşamba ve Terme oluşturmaktadır. Yıllık bulutluluk ortalaması 6/10 ile 7/10 arasında değişmektedir. Bulutluluğun en düşük olduğu kesimler ise Havza, Vezirköprü ve Ondokuzmayıs ilçeleridir. Bu ilçelerden Havza da 4/10 ile en düşük, diğer ilçelerde 5/10 ile 6/10 arasında değişmektedir. Kıyı kesimler denizelliğe ve orografik yağışların etkisine bağlı olarak cephelerin etkine maruz kalmakta ve bulutluluk oranı iç kesimlere göre daha yüksek olmaktadır (Şekil 19)

14 Sisli Gün Sayıları Şekil 19. Samsun İli nde yıllık ortalama bulutluluk oranlarının dağılışı. Sisli gün sayıları incelendiğinde, yılları arasındaki ortalamalara göre, Samsun da uzun yıllık ortalama sisli gün sayısı 11 gündür. Ocak, Şubat aylarında 1 er, Mart 2, Nisan ve Mayıs aylarında 3 er gün olarak tespit edilmiştir. Temmuz ve Ağustos aylarında sis tespit edilmemiştir. Diğer aylarda sisli gün sayısı ortalama 1 günün altındadır. Sisli gün sayısı kıyıdan iç kesimlere doğru artmakta, özellikle iç kesimlerdeki depresyon tabanlarında 20 günün üzerine çıkmaktadır. İç kesimlerdeki depresyon tabanlarında Nisan Ve Mayıs aylarında sıcaklık terselmesine bağlı olarak (inversiyon) sislerin bu durumun ortaya çıkmasında büyük rolü vardır (Şekil 20). Şekil 20. Samsun İli nde yıllık ortalama sisli gün sayılarının dağılışı

15 Kar Yağışlı Gün Sayısı ve Donlu Günler Samsun da kar yağışları çok yoğun değildir. Özellikle kıyı kesiminde denizel etkilere bağlı olarak karla örtülü gün sayısı da oldukça düşüktür. Karla örtülü günlerin aylara dağılımı ise şöyledir. Aralık 1, Ocak, Şubat 2 şer ve Mart 1 gün olmak üzere toplam 6 gün karla örtülü gün sayısı tespit edilmiştir (Şekil 21). En yüksek kar kalınlığı ise arası Ocak ayında 36 cm olarak ölçülmüştür (Şekil 22). Samsun ilinde yükseltinin etkisine bağlı olarak kar yağışlı gün sayısının en fazla olduğu ilçeler Lâdik, Asarcık ve Ayvacık ilçeleri oluşturmaktadır. Canik dağlarının etek kesimlerinde ve plato alanlarında bulunan bu ilçeler kışın havanın daha fazla soğumasına bağlı olarak kıyı kesimlerde yağmur şeklinde olan yağışların kara dönüşmesine zemin hazırlamaktadır. Bu durum orografik şartların iklim üzerindeki lokal değişimlerine bir örnek oluşturmaktadır (Şekil 23). 0 Karlı günlerde yağan karın ardından sıcaklığın 0 C nin altına düşmesi ile yollarda buzlanma, sebze ve meyvelerin yanması, kayarak düşmelerin yaşanması, trafik kazaları gibi etkilere yol açmaktadır. Son yıllarda ülkemizde ve Samsun da de donlu gün sayısında ortalama olarak bir azalma görülmektedir. Samsun da düşük sıcaklıklara bağlı olarak görülen don olayları Kasım ayından Nisan ayına kadar görülmektedir. Uzun yıllar ölçüm değerlerine göre yılları arasındaki ortalamalara göre, Samsun da donlu gün sayısı 9 gün olup; Kasım da ortalama 1 günden az, Aralık ta 1, Ocak ta 3, Şubat ta 4, Mart ayında 2 ve Nisan ayında ortalama 1 gün donlu gün hesaplanmıştır. Özellikle ilkbaharda görülen geç donlar bitkilerin vejetasyon döneminde etkili olduğundan tarımsal üretime büyük zarar vermektedir. Şekil 21. Samsun da 2007 yılı kış devresinde donlu bir güne ait görüntü

16 Şekil 22. Samsun İli nde yıllık ortalama karlı günlerin dağılışı. Şekil 23. Dedebuzağı tepeden Bafra Ovası na bakış. Fotoğraf 2012 kışına aittir. Buharlaşma Buharlaşma miktarında artış ve azalışlar hava sıcaklığı ile yakından ilgilidir. Samsun da yılları ortalamasına göre yıllık ortalama açık yüzey buharlaşması 71,9 mm olup en yüksek açık yüzey buharlaşması 153,0 mm ve 146,0 mm ile Temmuz ve Ağustos aylarında gerçekleşmektedir. En düşük açık yüzey buharlaşması 17,1 ve 17,2 ile Şubat ve Mart aylarında olmaktadır. Yıllık minimum açık yüzey buharlaşması ise 11,8 mm dir. Ayrıca, yapraklar üzerindeki buharlaşmayı tespit eden piş aletinden elde edilen verilerde yıllık ortalama buharlaşma 2,7 mm olup; Temmuz (3,1 mm) ve Ağustos (4,1 mm) aylarında yine en yüksek değere ulaşılmaktadır. Çünkü bu dönemde bitkiler sıcaktan daha fazla terlemektedir. Yaz devresinde artan sıcaklık ve buharlaşmaya bağlı olarak bitkilerin de su ihtiyacı artmakta ve tarımda sulamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Samsun da Temmuz ve Ağustos ayları en kurak ayları oluştururken, su noksanının da olduğu aylardır. Buharlaşma miktarının alansal dağılışı incelendiğinde sıcaklığın yüksek olduğu kıyı kesimde fazla, iç kesimlerde ise daha düşük olduğu görülmektedir (Şekil 24). Bununla birlikte kuraklığın iç kesimlerde daha fazla hissedilmesinde yaz yağışlarının azlığı ve yıllık yağış miktarının kıyı kesimlere göre daha düşük olması asıl etkiye sahiptir

17 Şekil 24. Samsun İli nde yıllık ortalama toplam buharlaşma miktarlarının dağılışı. Dolulu Günler Samsun İli genelinde dolulu gün sayılarının uzun yıllar ortalamasına göre hazırlanan harita incelendiğinde (Şekil 25), dolulu gün sayısının en yüksek olduğu kesimler iç yörelerdir. Bu kesimlerde ani yükselim yağışlarının daha fazla görülme olasılığına bağlı olarak orajlı gün sayısı da artmaktadır. Bu nedenlere göre dolulu gün sayısının yıllık ortalama 3 gün ile en yüksek olduğu ilçe Havza dır. Havza yı Lâdik, Asarcık ve Salıpazarı izlemektedir. Kıyı kesimlerde ise dolulu gün sayısı yıllık ortalama 1 günün altında kalmaktadır (Şekil 25). Şekil 25. Samsun İli nde yıllık ortalama dolulu gün sayıları dağılışı

18 Tartışma ve Sonuç Bu çalışma ile Samsun İli iklim özelliklerinin belirlenmesi ve iklim elemanlarının uzun yıllar ortalamasına göre iklim elemanlarının haritalanmasına çalışılmıştır. İklim bilindiği gibi kompleks bir sistemin birleşiminden oluşmaktadır. Bu nedenle tüm farklı bileşenlerin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Çalışmada Samsun İli nin iklim tipleri belirlenmiş, il genelinde üç tür iklim tipi tespit edilmiştir. Bu iklim tiplerini ise yarı kurak, yarı nemli ve nemli iklim olarak sınıflandırmak mümkün olmuştur. İl genelinde sıcaklık denizden iç kesimler doğru sokuldukça azalmakta ve yıllık ortalamalar ile Temmuz ve Ocak ayı sıcaklık ortalamaları da benzer sonuçları vermektedir. İç kesimlerde artan karasallığa ve yüksekliğe bağlı olarak sıcaklık değerleri düşmektedir. Nitekim üretilen haritalara da bu durum açık bir şekilde yansımaktadır. Gürsoy un 1950, yılında yayımlanan çalışmasında da benzer bulgulara ulaşılmış, kıyı kesimi ile iç kesimler arasında ciddi sıcaklık farklılıkların olduğuna değinilmiştir (Gürsoy, 1950). Aynı şekilde Nişancı 2002, yılındaki çalışmasına Samsun yöresinin de dâhil olduğu ayrımda Karadeniz kıyı kuşağını Asli Karadeniz İklimi, iç kesimleri ise Kıyı Ardı Yörelerin Geçiş iklimi olarak tanımlamıştır (Nişancı, 2002). Bu ayrım ile çalışmamızın ortaya çıkarmış olduğu iklim elemanları dağılış haritaları bire bir örtüşmektedir. Samsun İli nde yağışın dağılışı incelendiğinde Canik Dağları nın Kuzey etekleri yağışın en yüksek olduğu kesimleri oluşturmaktadır. Bununla birlikte Kuzey ve Kuzeybatıdan Türkiye yi etkisi altına alan hava kütlelerinin varlığına bağlı olarak tüm Karadeniz kıyı kuşağında orografik yağışların oluşmasına neden olmaktadır. Yükselirken sıcaklığı azalan nemli hava kütlesi yamaçlar boyunca yağış bırakmakta, dağların su bölümü çizgisinden aşarak güney yamaçlara ve depresyonlara doğru geçtiğinde hem nemini kaybetmekte, hem de adyabatik olarak ısınmaktadır. Bu durum iç kesimlerdeki depresyon tabanlarında yağışın kıyı kesimlere göre daha az olmasının temel sebebini oluşturmaktadır. Samsun İli nde diğer iklim elemanlarının dağılışında da denizellik ve karasallık asıl etkiye sahiptir. Kar yağışlı gün sayısı kıyı kesimlerde maksimum 6 gün olurken iç kesimlerde 30 günü bulabilmektedir. Sisli günlerde iç kesimlerde daha yüksek, kıyı kesimlerde ise daha düşüktür. Bu durumun ana nedenini ise bahar mevsimlerinde sıklıkla rastlanan sıcaklık terselmeleri (inversiyon) sonucunda oluşan sisler oluşturmaktadır. Bulutluluk oranı ise kıyı kesimlerde daha yüksek iken, iç kesimlerde havanın daha kuru olmasına bağlı olarak daha düşüktür. Nem oranı kıyı kesimlerde % 80 lere ulaşırken iç kesimlerde % 50 lere kadar düşmektedir. Samsun İli nde hâkim rüzgâr yönü ise Güneybatı dır. Kuşkusuz bu durumun ortaya çıkmasında meteoroloji istasyonun güneybatı yönlü rüzgârlara açık olmasının büyük rolü vardır. Bu nedenle tek bir istasyon verisi ile rüzgâr yönünü belirlemek sakıncalı olmaktadır. İklim çalışmalarında günümüzde de karşılaşılan en önemli zorluklardan birini yeterince istasyon verisine sahip olmama durumu oluşturmaktadır. Meteoroloji istasyonlarının birçoğu şehirlerin içerisinde kalmış, denize kıyısı olan merkezlerde hemen kıyının gerisine kurulmuşlardır. Oysa yüksekliğin arttığı, iç kesimlerde ve dağlık alanlarda yeterince meteoroloji istasyonunun olmaması büyük bir eksiklik olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenlere bağlı olarak gelişen bilgisayar sistemleri ve coğrafi bilgi sistemleri yardımı ile enterpolasyon teknikleri kullanılarak araziye uygun değer ataması yapılmaktadır. Böylece geçmişte sadece hatlar boyunca alınabilen örnek noktalar, yeni tekniklerle piksel bazında belirlenmektedir. Sonuç olarak daha kolay, kantitatif sonuçlar veren ve daha doğru bir haritalama yapılabilmektedir. Bu tür çalışmaların artması ile ülkemizde yeni iklim atlaslarının oluşturulması gerekliliği önem kazanmaktadır

19 Kaynakça Ardel, A., Kurter, A., Dönmez, Y Klimatoloji Tatbikatı. İstanbul Üniv. Coğr. Enst. Yay. No: 40, İstanbul. Atalay, İ Türkiye de Vejetasyon Sürelerinin Dağılışı. Atatürk Üniversitesi Araştırma Dergisi. 7: Atalay, İ Uygulamalı Klimatoloji, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, Bornova, İzmir. Bahadır, M., 2011a, Ege Bölgesi nde Yağışın Yüzeysel Dağılım Modellemesi, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 6(2): Bahadır, M., 2011b, İklim Çalışmalarında Geoistatistik Analiz Modelleri, TMMOB Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi 2011 Antalya / 31 Ekim - 4 Kasım. Bahadır, M., 2011c, Türkiye'de İklim Değişikliğinin İklim Bölgelerine Yansımasında Kuzey-Güney Yönlü Sıcaklık ve Yağış Değişim Öngörüleri, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 26 Eylül Ekim 2011, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, ISSN: X İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat Kırgızistan. Buhmann, M. D Radial Basis Functions; Theory and Implementations, Cambridge University Press, ISBN Çiçek, İ Türkiye de Seçilmiş İstasyonların Ortalama Sıcaklık Rejimleri, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7: Çiçek, İ Türkiye de Mevsimlere Göre Yağış Şiddetleri ve Sıklıkları. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 8: Erinç, S Klimatoloji ve Metodları. Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. Erol, O Genel Klimatoloji, Çantay Kitabevi, İstanbul, 445 s. Gürsoy, C.R Samsun Gerisinde Karadeniz İntikal İklimi. A.Ü. D.T.C. Fak. Der. 7(1-2): Koçman, A Türkiye İklimi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:72.İzmir. Köksal, A Bafra Ovası İklimi Hakkında, Türk Coğrafya Dergisi : Nişancı, A Karadeniz Bölgesinin İklim Özellikleri ve Farklı Yöreleri. OMÜ Eğitim Fakültesi, I. Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Ekim 1986, Samsun, ( ). Nişancı, A Türkiye İkliminin Temel Öğeleri, Nisan, Klimatoloji Çalıştayı İzmir (1-8). Şahin, K Karadeniz Kıyılarında Ripplemark Oluşumu ve Bazı İklim Elemanlarıyla İlişkisi: Atakum (Samsun) Örneği. Türk Coğrafya Dergisi. 44: Tatlı, H., Dalfes, N., Menteş, S A Statistical Downscaling Method for Monthly Total Precipitation over Turkey. International Journal of Climatology. 54: Türkeş, M Spatial and Temporal Analysis of Annual Rainfall Variations in Turkey, International Journal of Climatology. 16: Uzun, A Samsun Şehir Taşkınlarına Coğrafi Bakış. II. Ulusal taşkın Sempozyumu (22-24 Mart 2010), Tebliğler Kitabı (45-52) Afyonkarahisar. Uzun, A Samsun İlinin Başlıca Coğrafya Özellikleri, Geçmişten Geleceğe Samsun, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yay. S , Samsun. Yiğit, C. Ö Elipsoidal Yükseklikleri Ortometrik Yüksekliğe Dönüşümünde Kullanılan Enterpolasyon Yöntemlerinin Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Zeybek, H. İ Samsun İlinde Etkili Olan Başlıca Doğal Afetler, Geçmişten Geleceğe Samsun, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yay. Sayfa , Samsun